Sorhienneu ha Farseu kôh er Hornad/a-bezh
Skrid a-bezh
|
Me zou mé ur post télégraf, Bég-kloz. |
En noz e oé tioel, en amzér kri ha rust, hag ol en dud ag en tiegeh e oé dastumet tro distro d’ur gohad vat a dan, en ur gemér, peb unan, er léh deliet dehon revé é stad ha revé er mod. De laret é : er bugul seud é korn en uéled, doh en toul fornel, é zeuhlin joentet mat en eil doh égilé ; er mèuel biban étal ton, ranblet tréz un dorn cherret hemb kin, pè deu d’er muian ; er mèuel bras tréz un tri pé pear, hag er mestr revé é volanté. Mé, ar un tous étal me zad koh (boulommig korn-en-toul), pehani e hré fas d’er bugul seud, én tural d’en uéled. (Er merhed, revé d’ou akoustumans, e oé dastumet get rah ré kér, é kreu lost en ti, eit néein ha brochennein).
Han̄ni ne gonzé. Ne vezé kleùet nitra meit en aùél gouian, huerù hag hirisus, é pas de bep kours en ur huitellat, é toul en nor ha doh er fenestreu, hag é huan̄nadein é beg er cheminal.
En un taul deit ur chonj d’ein : — Laret ur sorhien d’emb, me zad koh.
Me zad koh, hag e oé deustou d’é oed kaset mat, chomet él a viskoah, un dén bourabl, lan a farseu, e reskond d’ein en ur hoarhet :
|
Ia me fautr, aben, aben. |
Elsé, en noz-sé e gonzan d’oh anehi, en doé komanset me
zad kok en istoér men, goudé en devout achiùet é gornad
butum, skopet un tammig a bep tu, stoket boden é gorn pri
hantér torret ar ivin é viz med, aveit skarhein er ludu anehon,
hag er boutet en é fiched (en é sakod él mé lar ean), keij d’er
meij get é garoten butum roltet mat en ur poch meud, ur pinseteu
ned orchal, un delin get ur mén tan, un ihuern koed
bunz lan a goed brein, ur goutel troed askorn, tri blank bihan,
deu vouton marjen ré plom, ur chapeled gran milen, un tammig
koarh till paket mat é kreiz ur stagel chauch… Rah en
treu-sé en hum gavé dastumet, tro er blé, berpet ha dalhmat
doh kosté fesen deheu me zad koh.
Ean gomans enta : — Barh er gér vihan-sé, tostik d’emb, ar lein er voten, é Kerbernéz, é viùé guéharal ur monah santél hanùet Kargoed, ha sur mat, un dén abil mar des bet biskoah unan en hur bro. Ean houié kerklous en amzér de zonet el en hani treménet (ean en doe livreu eit kement-sé), hag ol er labourizion doar ag er hornad en hum avizé geton, get rézon, diarben ou labourieu.
« — Mat e vou hadein koarh hiniù, Eutru Kargoed ? — Ia, emé ean. — Gunehtu ben arhoah ? — Pas. — Mel en dé arlerh ? — Ia pé pas arré revé mé tigoéhé en treu. » Hag elsé berpet, ha sel guéh, hemb mank, er labourieu e zé de vat.
Open eit en dra-zé, ean houlé kerklous er péh e basé é pep korn ag er vro él er ré e hré dirak on. Ur sorsér e oé chetu, hag unan bras hoah.
Un dé ma laré en overen é iliz Sant-lehann er Lojeu, en un taul ean zistroas de gavet en dud: Laramb, emé ean, ur béden eit Eutru markiz Koed-er-Faù e zou tonet ag hum hoallein aben e koéhel diar é jau. » — En ol e oé chomet soéhet é kleùet en doéré-zé. Han̄ni ne houié nitra, mes arlerh ou doé hanaùet mat, é oé arriù er goal-sé get markiz Koed-er-Faù, d’en er just mé konzé en Eutru Kargoed, ha pedér léu azoh inou.
Get en dra-zé hoah, ankoéheit em boé er laret, ean oé un dén lan a vadeleh, mat eit er beurion hag eit ol, ré, en dezé dobér ag é sekour. Pen dé guir ur blé ma oé goal fal en treu, ur blé a gerteri el mé vezé stank ér vro, d’en amzér-sé (Doué d’hur konfortou ne vou ket mui guélet kémentral !) ean hras kement a alézoneu, kement a sekourieu a bep mod d’er geh tud en doé dobér, ken ne chomas mui geton blank erbet agren eit péein é dauseu. Neoah é vateh, fal goutant, en doé ean temallet liés : « — Ben er fin, emé hi, monet e hrei rah hou tammig madeu get er réral, ha hui chomou nezé hemb ket. »
« — Ba ! e reskondé ean, goaharzé, Esoh e vou d’er Roué pas hemb tauseu eit d’er peurkeh dén dinan̄net pas hemb bara. » — Ha nezé, ag er Roué ne hré ket forh. — Émen nen des ket nitra, er Roué e gol é zroed e larér. — Hag open hoah, « nen dé ket en é di ean é vehé bet groeit en invantoér ken és él m’er groér dré-zé hiniù en dé. A ! mes nann. Digoéhet fal e vehé bet haneh pé er ré-zé ! » Cheleuet kentoh.
Er Roué, kounaret bras nen doé ket reit blank erbet d’en
tausour — penaus rein pe nen doé ket ? — e gasas un dé soudarded
d’hobér dehon plégein ha péein é dauseu el er réral.
En Eutru Kargoed ne oé ket én arvar a gement-sé, rak-sé, én arben ag er péh e zelié arriùout devéhatoh, ean hras lakat ar é borh ur ruiaden vat a lann, spern, drein… ha kentèh él m’ou guél é tisoh get en hentig bihan, torgennek ha sonn e gonduié d’é venahti, pé abati, mar dé guel genoh, ean lar dehé : « Ama ! pautred, kouchet oh ag er guellan é tonet de men guélet hiniù. N’helleh ket choéj guel dé eit hanen. Chetu azé un tammig labour a féson aveit digros hou tiùhar. Hui zou honet aben de grollein (dansal) ar er ruiaden-sé ken e vou arriù plén a braù ; kalz ésoh e vou d’ein arlerh pas diarnehi. » Ha hemb rekinal tam erbet, chetu ind é krollein ar ou nerh é mesk er lann hag er spern hont.
Er menah, dré é fenestr, e sellé dohté. Pe gav geton ou des groeit erhoalh, ean lar dehé éndro : « Kerhet bremen de laret d’hou mestr em es reit d’oh eit péein me zauseu, ne pas argand, mes pikeu hou leih, lan treid ha diùhar, hag open hoah… »
É kleùet en doèré-zé, er Roué, fachet muioh pé mui, e ias de gavet en Eutru Eskob, hag hanen, eit plénat aférieu é venah, e gasas dehon gourhemen de zonet aben d’er havet de Huéned.
Azé é oé ret sentein hemb laret pas. Ind enta, é veùel ha ean, ar gein er jau ha de Huéned, mes pas é heli en hénteu él en ol dud, mes a dréz dré en amzér deustou ne hoé ket hoah invantet en neijeréz (aéroplane) el hiniù en dé. Laret mat en doé d’é veùel kent monet ag er gér : « Ahoel, ne gonzet ket épad me vehemb ar en hént ; pas ur gir agren. »
— « O nann ! » e reskondas hanen, ha miret mat en doé er hourhemen-sé rak en un taul bér, chetu ind arriú é Guéned. En Eutru Kargoed e ias aben de gavet en Eutru Eskob, mes han̄ni nen des gouiet biskoah penaus en doé paset en treu étrézé. Péet e oé bet é dauseu aveit ton merhat, ha sur eùé.
Neoah é huélet en treu bloahus e hré hé mestr, ha kurius él rah er merhed — ha ne oé meit hi er gér just erhoalh — mateh er menah-men en dehé karet gouiet un dra benak ; gouiet penaus en diaul é té hé mestr de ben a hobér treu soéhus sort-sé, ha hi de séllet er livreu hont e oé en ur bosad é korn er ganbr.
Allas ! pé síouah ! él mé lar er Hernevad, monet e hras ré
bel. En un taul, chetu hi gronet a ziauled : ré vihan, ré vras,
ré kren… En ti e zou lan, er porh e zou lan, é kement léh e
zou, ha rah é houlennant labour d’hobér pétremant… er
plah geté aben.
Er peurkeh mateh-men e oé penfollet get en eun. Kaer hi doé klah labour d’en tu ha d’en tural, ne spiré ket, aben é vezent prest er lod e oé anehé !…
Deit ur chonj dehi, ha hi d’er sulér ha bannet, dré er fenestr ér porh, ar er ruiaden, ur bennen (ur ruchen vras) lan a vel hag e lar dehé nezé er lakat éndro er sulér get ou gavelodeu. Hi chonjé bout dijablet anehé un herrad vat, ahoel amzér d’hé mestr d’arriùein ér gér ha d’hé diboéniein.
A ! ia. Kerhet de glah finoh eit en diaul ! Er ré men e hlubé ou gavelodeu, elsé er mel e stagé dohté, hag é oent é tonet hoah de ben ag ou labour.
Neoah, en Eutru Kargoed, deustou mé oé berpet é Guéned, ne oé ket én arvar ag er péh e basé é Kerbernéz étré en diauled hag é vateh. Ean lar d’é veùel : « Tennet er jau ag er marchausi ha sternet ton, mé hamb d’er gér aben, rak fal é ha en treu é Kerbernéz. »
Chetu ind enta én hent, a dréz dré en amzér él berpet, goudé en devout dihuennet hoah doh é veùel a gonz tam erbet, él érauk. El mé pasent adrest Kelven, er meùel-men e stokas e droed doh bég en tour, ean zigoras bras é vég eit er laret d’é vestr, mes deit chonj dehon ne zelié ket konz, revé er hourhemen en doé bet, ean er cherras kloz éndro.
Pe oent arriù adrest pond er Sparl, tostik tra de Kerbernéz, ean gleu er hogeu é kan̄nein : Mestr, e lar ean er huéh men, arriùomb er gér aben, me gleu er hogeu é kannein é Kerbernéz. »
Ne oé ket mat achiùet é gonz — « Be… de… daou… » — chetu ean ablat ér stanken, ha deustou mé oé arriù ken tost, tréz un deu pé tri bark hemb kin, en doé lakeit tri dé goudé eit monet betag er gér. Kement él a Huéned de Kerbernéz.
Er mestre zalhas de vonet get é hent ha mal e oé dehon. Achiù e oé er labour ; lakeit e oé rah er mel er sulér hag é oé en diauled é sammein er vateh eit hé has geté. Honen e grié forh d’hé buhé, ha rézon hi doé. En Eutru Kargoed, é huélet kement-sé, e ziboénias er plah hag e douchas en diauled d’en ihuern. Ne grédan ket en doé bet er boén de laret d’é vateh pas sellet doh é livreu kin, pas muioh eit en doé honen en hoant d’er gobér éndro ; disodet mat e oé bet ag er huéh ketan.
El ne laré ket me zad koh nitra kin, m’houlen geton :
« Achiù é hou sorhien aben, me zad koh ? Nen dé ket forh
hir. »
Ean reskond d’ein en ur hoarhet, él berpet :
|
Ia, me mab, achiùé. |
Hag épad mé oé me zad koh é lakat ur hornad butum aral, me ias de men gulé.
Allas ! n’em boé ket kousket un dapen agren en noz-sé. Aben mar em bezé er goaleur de chom él morgousket, ne huélen éndro d’ein meit diauled, lan, a gement brastet e zou. Ré é lakat mel er sulér, ré è sammein er vateh, ré é honet kuit, ré é arriù… ha diauled, ha diauled berpet. Berùein e hrent é men gulé. Ben er fin, deit eun d’ein ha mé komans de vleijal…
Me zad koh, hag en doé ur housket skan, e houlennas genein : « Petra faut d’oh, me fautr ? Klan oh, me mab ? »
N’em boé ket krédet biskoah laret dehon, é oé lan men gulé a ziauled, él ur voten velion…
Én amzér mé konzan d’oh amen — chetu a boén hantér kant vlé — ne oé ket ken stank er skolajeu él hiriù en dé, na ken héntet get er vugalé. Eùé, a bouiz ré ker hag er ré pinùik — de laret er ré en doé en tu devout skoleit —— é oé nebed, d’er hours-sé, en dud e houié er galleg. Er vugalé peur hag e venné dehé en diskein en hum hopré, liés mat, él bugulion seud é bro Gall.
Uisant en Toseg a Huern-ér-hroah — pemzek vlé dehon achiú ha greit é bask eit en dervet kuéh — e zas un dé er chonj-sé én é ben : « monet de vro Gall de bas ur blé benak eit diskein er galleg. Kalz ésoh e vou dehon arlerh pe iei devout soudard. »
Chetu ean enta ar en hént, ur mitin é kours hemb laret d’é vestr na « dé mat d’oh » na « kenevo » na mann erbet ; é dammeu dillad én ur val lién d’en tréz ar é ziskoé, ha deu vlank bihan hemb kin én é sakod (en é fiched).
É pas é borh Seglian, él unan achapet érauk é lein, deit
gout dehon de zébrein un tam bouid, ha ean de glah ur
blankad bara. de di er pobér (boulanger) — Job er Roh, er
violonsour, e oé nezé boulanjér er vorh-sé.
« D’émen é het elsé, me fautr ? » e houlen hanen, ur farsour mat a viskoah.
« De vro Gall, emé er bugul, de ziskein galleg. »
« Mat, mat, e reskond er handerú Job get ur min-hoarh, pe zéet d’er ger én dro deit de men guélet mé houiein pegement a halleg e pou disket. » Ha hemb arrest muioh, en ur grignein é dam bara séh, chetu er pautr get é hént.
Arriù é bro Gall é ma gopreit dohtu ha kaset aben de hoarn er seud — ur vanden vat merhat - en ur park bras get en tro distro hemb garh erbet énep tu. (Er vro-zé nen des ket gerhér él drémen) Ur pikol ki en des eit er sekour, guir é, mes kalz ne vern, nen des ket bihan labour, épad en dé, a redek ag un tu d’en tural, ag ur pen d’er pen aral ; ha d’en noz, goudé bout bet skandélet, gourdrouzet get é vestr, é ma kaset de gousket d’er blouzeg. (Dam ! ér vro-zé hoah nen dé ket er mod é vé groeit ur gulé d’er bugul seud a béfians.)
Ne de ket oeit mat er pautr émesk er plouz ben é komans er hi bras hont haral ha monet ar é dro — (nen doé ket bet amzér d’en hanaùout ag en dé ketan). Get en eun, Uisant e doul er blouzeg par ma hel ; e four abarh don̄noh pé don, e chach geton é ziùhar hag é dreid er muian mé hél. Nitra. Er hi, ar é lerh, e doul muioh eit érauk, ha kaér en des, berpet é ma arnehon ; hag elsé tro en noz, betag en dé.
En noz arlerh, ur sort.
Laramb er huirioné : buhé Uisant en Toseg ne oé ket bourapl ér grandision-sé : « Rédek er park hemb arrest, tro en dé ; toulein er blouzeg get en eun, hed en noz. » Ne oé ket moiand dehon harz hemb chom klan ; ha ean d’er gér él mé oé deit, en ur achap.
Don mat é oé oeit er pautr Uisant é bro Gall, eué, en hént e oé hir ha noz e oé a pe arriùas é borh Séglián. Chonj mat en doé a gonzeu er boulanjér, mes penaus monet d’er guélet get er véh bout deit d’er gér ken pront. Goapeit e vehé bet a daul sur. Neoah, glaù e hré ; gléb e oé ; nan en doé, ha get er blank e chomé geton, ean de glah un tam bara aral, ha de houlen lojeris eit en noz.
« Penaus, emé er boulanjér, é het d’er gér aben ? Goal fonapl é hues chuéhet é bro Gall. »
Uisant e gontas é zoéré ar un dro séhein é dammeu dillad doh en tan ag er forn, hag en ur grignein é dam bara séh, él berpet. « Disket e hues ur gir galleg benak élkent, ahoel ? » e houlen hoah er Roh.
« Pas kalz » e reskond er bugul.
« Petra é hannen é galleg ? » en ur ziskoein en tan én é forn.
« Du feu » e lar Uisant.
« Du feu ? emé er Roh, ia, begeg : rejoéisans. »
« Na hanen ? » en ur ziskoein ur seillad deur e oé énou eit glubein é frapour forn.
« De l’eau » emé ean.
« De l’eau ? inosant, ia : abondans. »
« Na hanen̄ hoah ? en ur ziskoein ur hah bléuek « angora » e oé inou, él er pautr seud, é tuemmet doh en tan.
« Un chat » e reskond ean arré.
« Un chat ? ia sot : Juiféran. »
Er peurkeh Uisant ne grédé ket mui laret ur gonz pen dé guir, eit Job er Rob, ne houié nitra mat.
Neoah, er boulanjer doh er guélet ken ehuéh ha ken gléb e hras dehon er goleu eit monet de gousket d’er suler d’er lein.
Érauk monet en é hulé, él men doé ur religion vat él er lod muian ag en dud én amzer-sé, ean hum lakas ar é zeuhlin eit laret e béden, mes er hah bras hont hag en doě ean héliet, ne hré meit hum frotein dohton en ur laret é grédo : rrron… ron… rrron… rron…
« Mar me lausket ket de laret me vatér, Juiféran, tuchant m’hou kasou de valé, pelloh », e lar Uisant dré é chonj.
En un taul sur, ean bas er holeùen étré é ziùhar. Er hah, en tan en é fourch, e fram émesk er hoarh séh en doe er boulanjér é korn é sulér. En tan ér hoarh : en tan én ti ; tuchant, é kement léh e zou. Spontet get en eun, Uisant en Toseg e zichen d’en dias get pazeneu en dregei, peder ha peder.
« E ma Juiféran d’er lein, ha ma ne gaset ket abondans tuchant e vou rejoéisans » e huch ean d’er boulanjer kentoh eit n’er lar, ha ean ér porh en ur rédek.
Job er Roh, souéhet, boémet ken e oé digor kaér é vég geton, haval ur skolaér é klah diskein d’er réral er péh ne houi ket é unan, ne gonprené ket er honzeu-zé. Ean e chongé kentoh, doh er guélet ken treboulet, e oé deit er pautr-sé devout fol. En un taul neoah, ean e huel en tan en é di, ben iuou e oé arriù Uissant èn Noguel. Ben é arriùas é Guern-er-hroah, ne chomé kin a di Job er Roh meit er vangoéraj hag un tammig ludu.
Tihet mat e oé bet er boulanjer d’er pautr seud à ziarben d’er goap en doé groeit anehon.
Ur laré e zou, ha n’en dé ket mé en des ean groeit :
|
A guement e ra goap |
Dihoallamb enta : kement-sé e zou guir.
Konpér.
Ne hues chet kleùet konz guéh erbet a bont sant Kadeu ? Pas sant Kadeu Sant-Karadek, ér hornad bro-men, émen é hon bet liés ér pardon en ur gannein a boéz d’em fenn :
Distroeit dumen, merhig iaouank, nen de ket de Lokmaleu ?
Ha ni iei a ben disul de bardon Sant-Kadeu.
meit sant Kadeu en Arvor é parréz Belz.
Sant Kadeu e oé é chom en un inézennig vihan é kreiz goeh-vor en Etel, hag en diaul en doe groeit marhad d’hobér ur pont monet d’en doar bras en ur zifeur :
« Er hetan er pasou e vou d’ein, emé ean. »
Sant Kadeu e gemeras ur sah hag ur hah abarh. Doh er guélet é tonet d’er havet, en diaul e hoarhé : é ma er sant d’ein, e chonjé ean, meit Kadeu e zigor é sah, er fram ér méz hag arauk : Chat ! chat ! » Chetu paset er hétan ar er pont. Get er valis, en diaul e ziskar korn er pont en ur vonet kuit.
Eit laret guir, d’er hours sé en diaul e vezé tihet liés en é varhadeu ; ne oé ket ken fin, na ken fal, na ken kuhet él bremen.
Meit, nen dé ket en istoér-sé e fal d’ein kontein d’oh, meit hani brahad mein en diaul.
Nen d’oh ket bet biskoah é pardon Kelven béniget dré en hént koh e bas é Trévaneu-Guern (kér en erùen doul !) Nann ? Keneveit-sé e pehé guélet, a drest Kerméliner, ar lein er man̄né, ur piskol mein hir, plom en é saù — brahad mein en diaul — hag inou just erhoalh en um zastumé guéharal en horrigan̄ned eit gobér ou deverrans, pen dé guir, un dé, un dén é trémen étal er mein bras-sé e gav unan ag en dudigeu-sé.
— D’émen é het elsé, men dén mat ? e houlen ean get en dén-men.
D’er Gili-Malgéneg, emé hennen. D’un éred.
— Mat, emé er horrigan, laret nezé de Souri é ma marù é Douri.
— Penaus é hanaúein mé Souri ? emé en dén.
— Kuit a anaùout, ne pou ket meit laret er honzeu-sé doh
taul.
Pe oé doh taul sur, get pred, en dén-men e lar a voéh ihuél : « Laret e zou d’ein laret de Souri é ma marù é Douri. » — Oué-é-é-éh. » En ol e gleu ur gri iein ha hirisus hag e huél un dra du é achap a zan en daul él ur luhéden. Er peurkeh korrigan hanùét Souri e oé inou é cherrein en tammeu bara e goéhé get ré en éred.
Meit penaus e oé bet dastumet er vein bras hont ar lein ar manné-sé ? Chetu er péh e fal d’ein laret d’oh.
Tostik tra d’er mein hir-sé hag e chom bremen é unan — brahad mein en diaul — e oé guéharal (pégours ? han̄ni ne houi) ur manér kaér ha kavet a vé hoah hiniù (kement-men e zou guir), en ur duriellat én doar, restajeu magoéraj. En Eutru en doé lakeit en é chonj gobér ur vur trodistro d’é zoar meit, deustoh dehon bout pinùik mat, n’em gavé ket anzaú é unan donet de ben ag ur labour ken bras. Ean hras marhad doh en diaul.
Er marhad ne oé ket hir. Un difeurasion hemb kin. Er vur e vuhé bet groeit en un noz, ha mar behé bet prest érauk en dehé kannet er hog, en Eutru é oé d’en diaul. En eskem, e labour en dehé kollet mar dehé kannet er hog érauk achiù.
« Sur on de hounid, e chonjé en Eutru, gobér ur vur ken hir é ken bér amzer ? Ret e vehé bout goah hoah eit en diaul deustoh debon bout lon erhoalh. »
Allas! fariein mat e hré. Chetu arriù inou diauled forh pegement, ré vihan ha ré vras él berpet ha bradeu mein é vonet geté a gement-tu e zou. Prest é er vur d’achiù hag er hog ne gan ket. En Eutru en hum dourmanté : « d’en ihuern è on sur monet tuchant, aben. »
Er vatéh e hoarhé doh er guélet ken chifet.
« Er hog ne gan ket ? émé hi, és erhoalh é er lakat d’hober, nen des chet meít soubein è lost en ur saillad deur fresk hag é kannou dohtu. »
Kentéh sur, él men dé soubet én deur, er hog e gan : « Kan-kelan-kelan. Nen d’ein ket-mé d’en Oriant. » Rah en diauled e arrest get ou brahadeu mein hag é ia kuit fonapl, kollet dehé ou labour. Er vein-sé chomet ar ou lerh è vezé guélet, ken start él mé krogent, léh ou deuzorn, ou divréh ha betag ou bouton kranpoech.
Oliér en tad segal.
Er maré aral, me léné en ur gazeten vras penaus un davarnouréz ag er gér a Roaon en doé tapet prizon aveit bout aliet ha gourhemennet d’hé mitizion gobér fal, mar ne venné ket dehé kol ou léh.
Peré e oé er mitizion-sé ? Allas ! eit en darn muian merhed a ziarvéz, merhed hur bro. Unan anehé e oé ag er hosté ag er Morbihan, ag ur barréz tost de Laoulan. Hé zud, gounidizion, él ma oé ér gohan a ejh a vugalé, en doé hi kaset é kours de hoprat, de drizek vlé ; meit él léh hi lakat ar er mézeu tost dehé, er péh e oé er guellan ha memb ou devér, é ma kaset d’ur gér vras : Pondi pe en Oriant.
De bemzek vlé, p’hé des disket un tammig galleg ha deit de vout « dégourdi », el mé laré hé zad, hi arauk de Roaon ha digoéhet just erhoalh én ti miliget-sé. Inou er vestréz dirol men, en doé gourhemennet dehi gobér stad ag en dud, ivet geté er muian guellan, gobér hoari gaér ha buhé fal…
Chetu penaus hiniù en de, de nandek vlé, n’en dé mui meit ur vambochérez vras hag ur fal verh, de laret é, é ma koéhet én devéhan pazen ag en dud. Hi zud e lar hoah : « Marivonnig e zou plaset mat, en un ti adrés, get en intron vras ». Tud innosant ha kablus dreist peb tra. Ne vehé ket bet guel dehé é has dohtu de greiz len en Dordu, eit bout hi lausket monet, ken abret, d’hum gol d’er hérieu bras ? Geou, ha divlamoh e vehent hoah.
Peurkeh Bretonnézed sot !…
Chakouz.
Er Hroesti e oé guéharal — me lar guéharal, rak bremen é ma chanjet en treu — e oé enta guéharal get Silieg, Leskoed, Gouareg hag un nebed parrézieu tro ha tro, bro er gévr (chèvres), Hiniù en dé é vé hoah groeit ag er Hroésti, bro er gevred ru, Guéharal, ér Hroésti, foér er méned gavr e vezé de Huinér er Groéz. Goreu Silieg, boheu Leskoed è larér hoah hiniù en dé. Dam ! ér lannegi vras-sé, él ré Silieg, labouret bremen gozik rah, lann Lokrist-Ploerdud, deit de vout koed sapin ha réral, é vezé maget un nivér bras a hévr, ha chetu penaus é oé en treu a pe oé degoéhet en istoér é han de gontein d’oh.
Er hlohour pé sakrist e oé nezé ér Hroésti e garè mat é vannig, él lod kaer a dud hoah hiniù en dé, ha beb eil taul, tro en amzér, é vezé guélet é rinsein é hargaten get chistr ha guin ardant kement ma vezé deit, ben en noz, er sakrist de vout sah chistr !
Ur labourér doar ag er vorh, ur farsour, braù é gout, e lar un dé : « Arsa, er peurkeh klohour-sé ne vo ket guélet divoem é son en Anjelus noz. Koustelé me zegasou mé spered dehon un dé benak ! »
Un dé enta, èl ma tosté kuh-hiaul, en dén-sé — Job Malardé e vezé groeit anehon — e gas beta troed en tour, ur boh koh, hantér griz, en doé én é greu. « Chebou », emé ean. Job Malardé e stag er lon ber-bér doh er gorden gloh.
Er boh-sé ha ne oé ket duah de vout staget, e saill d’un tu ha d’un tu ral, hag er hloh e vransel hag e son. Er boh e saill muioh mui hag er hloh e son kriùoh pé kriù…
É kleuet kement-sé, er hlohour, bojardet get en ivaj, e ia de huélet petra zou a neùé. Rah en dud e zo soéhet ; dén n’hanaù er hlohadeu-sé. Um dolpein e hra kent pèl er vorhizion ha réral él lér-gér (place publique).
Er hlohour a hér, e zégor dor en iliz. Na péh un dra ! Guélet e hra ur lon du, bleùek. Hennen e ra dehon, é poul é galon, un taul ken start ma koéh er hlohour a blat ar é ziardran.
« Pardon, men Doué, mizérikord ! » e huch er hèh dén. En ur ziskrap, en ur ridek, chetu er hlohour é kreiz er lér-gér.
« En diaul ! emé ean, en diaul e zou én iliz ! »
« En diaul ! Nen dé ket krédapl. »
« Geou, geou, emé er hlohour, ur lon du blèuek ; en diaul sur. »
Chetu oeit nehoah ur vanden tud én iliz. Krénein e hrant get en eun. Soéhet int, kement èl er sakrist é huélet, ar é grabonneu, ur lon du, blèuek ha kornek hag e saillé d’un tu ha d’un tu aral, d’er hlué ha d’en dias.
Ben er fin, unan benak, hardéhoh eit er réral, e lar, en ur dostat get goleu, rak nosat e hré : Meit boh Malardé é hennen, ha pas en diaul ».
É kleuet kement-sé, en ol e zou hardéheit. Distag e hrér er
boh. Brèuet e oé, blonset ha biskornet en ur skoein doh er
mangoérieu. Hanauet é get en ol a houdé, nepas eit boh
Malardé, meit eit diaul er Hroésti.
Arlerh, pèl arlerh, hiniù en dé, kalz a dud e zou hag e gred ma oé er lon-sé boh Malardé, é oé spered en diaul geton. Ne houian ket mé ataù, meit er péh e zou er huirioné, klohour er Hroésti, a houdé er maréad-sé, nen dé ket bet guélet mèu.
N’hou pou meit goulen, er huéh getan ma kaveet en tu de dremén dré borh er Hroésti, ha kement dén e zou e reskondou d’oh.
Geou Laouen.
NE VÉ CHERVIJET MAT
Bout zou guersou amzér, un dén a gosté er Hernèu, ankinet abalamor d’ur proséz hir ha louius, e gleuas laret un dé penaus én aférieu sort-sé é oé mat goulen sekour get sant Iouan. Rak ma oé er sant bras-men avokad én é vuhé, ean en doé hoah, goudé é varù, er gelloud de lakat er huirioné de splannein. Meit, eit bout suroh de hounid, nen doé nameit gobér ur perhinded betag er chapél gloestret de sant Iouan, é parréz Bubri, ér vro pourlet, ha heli er vinoten en doé groeit guéharal er sant-sé.
En ur gleuet kement-sé, deustou ma oé un tammig hir er valéaden, er Hernèuad e lak én é chonj gobér er perhinded-sé. Gusket en doé aveit er voiaj, ur boteu koed fretenet ha tachet mat ; keméret ur pen-bah én é zorn, ha goudé en um lakeit én hent get lod kaer a gonfians hag a volanté vat. Meit ne gandalhas ket pèl én hent mat ; ré ziés é kavé monet èlsé berpet én éandér, ha dré er bed, a voten de flagen. Nen doé ket chonj anehon penaus hent er baradouiz e zou goleit a zrein hag a spern ! Bouraploh é kavé, un tam mat, heli en henteu pras ; rak nen doé ket kavet en tu de dorrein é séhed é fetan sant Iouan, é parréz Silieg, èl men doé groeit ol er perhinderion én é rauk.
Guéharal er sant-men e oé oeit de ivet deur ér blommen-sé, hag a houdé, eit derhel chonj ag en inour groeit d’ou farréz, en dud en doé reit hanù er sant d’er fetan. P’en dehé en dén-men kavet en tu de ivet ag en deur beniget-sé, marsé é vehé bet mouget er hrouéz en doé kroget én é ziarbarh get en ivaj miliget ; rak, ret é laret eùé penaus er Hernèuad-men, èl lod kaer ag é ganbroiz e oé ur boh get er guin ardant. Er guél ag en davarn hembkin e gasé en deur én é veg ! Ha trahoalh a diér sort-sé, vezé kavet ar vord en henteu aboè nezé, degor frank en nor anehé doh er gortoz hag ur vestréz ampert énné aveit en degemér.
Memes tra, get e hras monet a dammigeu, é oé arriùet, ur huéh benak, ur sort, é sant Iouan. Ha mal bras e oé dehou arriù, rak béh e oé bet getou monet én iliz a pe goéhas ar er plas én ur zihostal. Er vabelig e oé é chubat er chapél, fal-goutant é huélet un dén doh um lezel en ur stad ken diharak, e laras drézon é unan : Tuchantik, me handerù, mar ne hues chet saùet ahanesé me hrei ur braù a dap d’oh. » Ha kent monet ér méz ag er chapél, ean é dap tok er mèùour ha get ur skél er lak ar dorn sant Iouan. Er Hernèuad é tihun hantér bojardet berpet d’en ivaj, e oé boèmet mat doh um gavet astennet én un iliz ; meit souéhetoh e oé hoah é huélet é dok ken ihuél pignet.
Èl nen doé guélet na kleuet dén erbet én iliz, ean gredas é oé er sant en doé hoariet dehou en dro kam-sé. Eùé, ankoéheit dehou patérieu ha proséz, ean e ias kuit, hemb é dok, fachet ru doh er sant, én ur gontein de rah en dud e gavé ar e hent, er péh e oé degoéhet geton. Distroein e hras d’er gér, meit devéhatoh é kollas é broséz, rak èl just, sant Iouan ne hellé ket rein dehou er péh nen doé ket goulennet.
Mari er Bourleten.
Mar zigoéh t’oh biskoah monet ag er Gémené de Seglian, pe vehet arriù hantér hent d’en diù vorh, hui e hrei dré en hent bras tostik un hantér tro doh treid ur pikol man̄né hanaùet mat get ol en dud ag er hornad.
Manné Gugan aveit Seglianis e zou er roué ag er man̄néieu : Er Roméned, én amzér goh, en des en trèzet get Sézar, hag hiniù en dé é kavér hoah arnehon restajeu en hent romén e ié a van̄né Kastenek, étal Sant-Nikolas-en-Deur, bet Karhéz.
Krapet ar er man̄né-sé, mar e hues un tammig amzer, ha sur, ne gollehet ket hou poén. Hui e huélou én tu doh er huh-hiaul, tour kaér en Intron Varia Kernenan, saùet ar lein ur man̄né ihuél ; ér holern hag ér hreiz-noz, borh Laoulan en un devalen goleit a goed, ha gron̄net dré er Man̄né-Bras, man̄né er Gerneùé hag hani Restermen ; pelloh, borhig Zilliek, en ihuellan en des saùet, er Breihiz é eskopti Guéned abéh (850 troédad adrest er mor), en tu doh er hreisté, borh Seglian goleit el get ur gouronen dré goéd ihuel, manér Koed-er-Fau, ér gévred, man̄néieu Malgenek ha tour Kelven ; en tu doh er hreisté, adrest Locmaleu hag er Gémené, er sel e ia ker pel, ma kréder guélet Inizen Groé get er mor bras en dro dehi.
Dever é enta bout ar lein Man̄né Gugan d’en dé, pe vé dizolo ha splann en amzér. Devér é eùé d’en noz, eit e ré e gar kleùet ha guélet treu feitus ; mes en dud goui e zeli pellat a zoh er léh-sé, mar ne vennant ket séhein get er spont ha get er lorh. É Man̄né Gugan en hum dolp er horriganned eit gobér ou farseu hag ou hrolleu-noz, ha liés, kleùet e vé Kar-en-Ankeu é tremen, en ur hobér un drouz eahus, dré hent er Roméned.
Cheleùet kentoh petra e arriùas un noz get Leich Berchennik ha Job Malardé. Er hetan en doé tregont vlé a houdé foér devéhan Sant-Lorans, hag en aral, nandek a houdé pardon Sant-Chuchan. Mévélion ou deu é ti Julian en Dantek ag er Stanguen, n’ou doé ket ou far eit jiboésat er gadon, er broh, er heveleg. Diù pé tér guéh peb suhun e hent arlerh koén de lakat ha de seùel ou laseu, ha sel guéh e té get hé deu pé tri péh jiber, hag e vezé guerhet, er ieu arlerh é marhad er Gémené.
Un noz ma oént, étré er Seih-Aùél hag en Toul-Skarh, doh tor Man̄né Gugan, e sonnaz kreiz-noz én ti a gér er Gémené. « Damb d’er gér, emé Leich, arriù é kours er horriganned, hag é omb ar ou doar. — Ia, kansort Leich, mal e vou d’emb kuitat el léh-men. Doué e virou n’arriù droug erbet get n’omb… Cheleùet !… A ! santéz Anna, Kar en Ankeu ! Difréhamb, me héh Leich, difréhamb ! É ta ar n’omb ! »
Kleùet é vezé un drouz eahus, él trouz rodeu-kar e chourikal ha goleit e oé Man̄né Gugan a fulad tan én tu doh Locmaleu : « Rouik ! Rouak ! Rouik ! Rouak ! brr ! brr ! » Leich ha Jobik e gemér ou boteu én ou dehorn ha lampein e hrant a ol hou nerh de gavet er Stanguen.
Kignein e hrant ou diùhar hag ou zreid get er skodeu-lann
hag er vein, hag er skoselleu e gavant ar ou hent ou guint beb
eil pen. — « Ai ! Ai ! O men Doué ! Kollet-omb, me heh Leich,
kollet-omb ! Sant Chuchan beniget, sekouret-ni ! — Intron Varia
Kérnenan, emé Leich, dihuennet-ni doh en Ankeu ! Men Doué !
Men Doué, pardon ! É amb get en diaul korv hag inean !
Pardon, men Doué ! »
Kaer ou devoé hastein ha ridek, é oé ataù er spontaill ar ou lerh, ha sél guéh ma koéhent é tosté dehé : « Rouik ! Rouak ! Rouik ! Rouak ! brr ! brr ! »
Arriù é neoah en deu jiboésour get en hent-kar ; n’en dint ket mui pél a zoh er gér, donet e hra dehé un tammig kalon…
É korv ur berrig amzér é mant é toul dor ou mestr ha kentéh én ti. Souéhet é huélet é zeu veuel é tihostal ha goleit a huiz, Julian en Dantek e houleu geté : « Petra e zou ? — Kar-en-Ankeu, er mestr ! É ma Kar-en-Ankeu ar on lerh !… Chetui ean é arriù ér porh » Kentéh ol en dud, dastumet eit filaj é ti en Dantek, e saù skontet, eit gout petra e zou. Meit ne huélant na ne gleùant nitra, ha prest-ind de sellet en deu veùel él tud amoédet ha d’hobér goab anehé. Neoah goudé un herradig amzér e kleuer un hoahereh sklintin étal er fenestr : « E ! E ! E ! E ! » Ol er filajerion e héris, hag e hra sin er groéz. Er merhed hum daul ar ou deuhlin : « En diaul, emé d’int, é ta ar n’omb ! »
Pautred ha merhed, deit a Valoré pé a Vranzar de filaj d’er Stanguen en noz-sé, e hortas saù-hiaul de vonet d’er gér. En déieu arlerh, ne oé konz ér hornad abeh nameit ag er péh e oé arriù get Leich Berchennik ha Job Malardé. Ol en dud e gredé ou devoé kavet spurmanteu en noz-sé é Man̄né Gugan.
Un dén hemb kin e devehé bet gellet difari er réral, Matelin Fistoulik, er luemmour koutelleu a Hoareg. Matau en doé en dé-sé ér Gémené lueminet marsé kant koutel, sizaill ha kizel ; mes lonket en doé er héh dén kement a chopinadeu-chistr, ma chomas bet hantér-noz ramblet doh tor Man̄né Gugan en ur vonet d’er gér. Pe saas, goudé un huniad-kousket, ean e huélas deu sked é tremen dré er lann : « Jiboéserion, emé en dén, pe hrehen un dro kam benak dehé ». Ha chetu ean é lakat kentéh é verlim de droein hag e pouizein arnehi a ol é nerh get ur pikol koutel, en ur bostal ar un dro arlerh Leich ha Jobik. Trouz er rodeu hag er fulad-tan e saùé ag er velim en doé groeit de veùelion en Dantek ridek ker fonnapl d’er Stanguen.
Marù é guerso Matelin Fistoulik, hag alkent e kavér hoah, mar a noz, spontailleu é Man̄né Gugan.
Me hamarad Joachim.
D’er hours-sé, manér Koed-Kodu e oé én é bonifikat, de laret é, er guellan men dé bet biskoah, hag en duchentil en darempredé tro er blé.
Un dé ma oé en Eutru é teviz get é veitour, é ta dehon de zisplég er laré-men hag e hanaùamb rah : « Dré natur, emé ean, er gèvr e ia de brons. »
« Gout erhoalh e hran kement-sé, e reskond er peizant, kerklous él un al, hag e lar : « Guel é natur eit diskadur. »
« Ho ! ho ! e hra en Eutru, gorteit un tammig nezé, mar plij genoh. Rak, mar laran mé er huirioné, hui lar hui ur geu. Guélet e hramb é buhé er sent, tud a fal vuhé : laerion, multrerion ha réral é tonet devout sent bras, é tiskein er relijion. Sellet hoah, m’em es ér manér ur hah disket de chervij guin doh taul kerklous él peb marmouz (singe) ha ne laréet ket é ma dré natur neoah. »
« Fét ag er péh e sél er sent ne laran nitra rak en dud-sé, ken hum gonvertis, ne oent meit fariet. Ou natur e oé mat. Sétet (seulement) me vehé koutant bras de huélet hou kah é chervij doh taul er guin-sé, e lar d’é dro er meitour. »
« Es e véet lakeit koutant, emé en Eutru. Deit genein arhoah de vérenein ha hui huélou. »
En dé arlerh sur, chetu er peizant doh taul en Eutru, ha geton en é sakod ur vouistig koed, hag ér vouistig koed-sé ur logoden.
El men dé er hah é tiskarg huin ér guér, ean denn é vouist ag é sakod hag hé digor. Kentéh : prrrr… chetu achapet er logoden. Kentéh eùé, er hah e lausk er vouteill de goéhel, hoér e vehé oeit dehi, hag e saill a blom ar er logoden : Er vouteill, un diù pé tér guéren, un tri pé pear plad e zou draillet ; er guin e zou chuillet hag en Eutru e chom mut. Doh en drous, doh er vorb (écho) ag en treu é strakein, er vateh e zou deit de huélet.
« Ha ! ha ! ha ! e laré er meitour d’é vestr én ur hoarhein, sellet bremen ma nen dé ket guel natur eit diskadur ! »
« Geou, geou, e reskondé en Eutru dousigeu, guir é. — Ia, guir erhoalh, emé er vateh d’hé zro, setet (seulement) nen dé ket ret d’oh torrein er péh e zou ar er daul eit kement-sé. »
Dam ! e chonjé er peizant, koutant devout tihet é Eutru, pe vé disket unan é vé berpet diar é goust.
Job en Toul-Flat.
En tér huellan kér e zou ér vro, e laré hun tud koh, a viskoah e zou Guénedaul Pélan, er Gili Malgeneg ha Kénépéon Laoulan. A houdé é ma lakeit en doar lann de tallout en doar labour, é ma chanjet pen d’en treu.
Er huellan mechér e zou eué, deustou dehi bout en disprizetan hag en dizinouretan, é hani ur laer tré ma vé lausket d’er gobér.
Iann Fineu, é chom nezé tostik tra de Goeh-er-Legan, e oé er iouankan a seih mab, diméet rah rameit on ha plaset él meitourion é tachenneu vad tro-ha-dro.
É vam, intanvéz a houdé pelzo, laré dehon liés : Arsa, Iann, me mab peur, chetu hui oédet mat, tregont vlé tuchant, mal e vou d’oh chonjal diméein ha seùel tiegèh èl ou predér. En dé d’ein de dremén e zou tost, ha hui hum gavou diskonfort hous unan. »
« Mé, me mam, e reskond Iann, me vou mé laér. — Laér ho ! diaul bras ! e hras en hani goh séahet. Pas elkent ! Biskoah é ligné, é famill Fineu e hes bet hoah ur laér, ha hui vehé er hetan de gousi, de zispriz, de zizinourein en hanù sé ken onest en des paset d’oh hou tud koh : Doué d’ou fardonou. »
Er boufam e ouilé…
Gout erhoalh e hramb penaus perh er ré goh ar er ré iouank, hiniù en dé, e zou distér, hag er rémen ken dirézon ; eùé, chetu respont er pautr Iann : Ne vein ket laér sur, emé ean ? Geou me mam, droug ha mad genoh. A mem bredér, me hra fout. » Chetu oeit enta lann devout laér. Ni huélou devéhatoh penaus en des troeit é vuhédegeh.
Deu lavar e zou hag e lar:
Hag en al :
|
Treu deit a goal hent, |
Gout erhoalh e hramb eùé penaus ne vé ket laér un dén a hantér ; nen des chet a vrih-laér :
|
En hanni a laér un u, |
Un dén e zou laér tré pé nitra, ha chetu perak en dud-sé a zou deit fal é kement bro a zou, ha guel arzé. En dé arlerh, aben é ma komanset Iann get é labour. Ur bosér ag er Gémené, deit de glah ur lé d’ur gér étal ton, en des lausket é gar ar en hent bras, rak en hent bihan e zou fal. El mé oé fal en hent bihan, er bosér e ias a droed. É tonet éndro, é lé ar é ziskoé, en ur bas en ur vanaleg ean huél ur votez koed neùé flam é lein er park. Arriù d’en dias, ean gav un al. « Sél, emé ean, diù baréz ! » Hag en ur zisam é lé, ean de glah en hani en doé guélet é lein er park, rak a mat int d’ein », e laré ean hoah doh é ansé.
Iann, hag en doé stennet er peinch-sé dehon, ne horté meit kement-sé eit skrapein er lé.
Arriù éndro get é votez koed, er bosér ne huél mui seblant erbet ag er lé. Goudé bout er hlasket hir amzér, nitra hoah. « Afé ! emé ean, kollet-é. Ret e vou d’ein monet de glah un al é zou chomet ar me lerh. »
Iann, hag e oé arriù éndro, é lar dré er chonj : « Er hetan em es bet, en eil em bou hoah. »
Chetu er bosér é tonet get en eil lé. Doh er guélet, Iann ér vanaleg e hra : « Bèèè… mèèè… bèèè… mèèè… »
« Kiens é ma me lé ketan émesk er bonal ha n’er haven ket. » Ha ean, en ur zisam en eil lé él er huéh érauk de glah en hani kollet.
Iann ne horté meit kement-sé eit skrapein en eil lé él er hetan, hag er bosér chuéh é troiellat émesk er bonal hemb kavet nitra, e zou diskonfortet é huélet é ma laéret rah é léieu.
Ne larein ket d’oh rah troieu Iann goudé er huéh-sé. Un dé, ér marhad ér Gémené — ne oé ket hoah digoret er jiboés — ean huerhas, é léh klujeri, ur sahad kegined d’ur marhadour amonen a Bloerdut : « Dihoallet, emé ean, mé huélou er jandarmed, meit klujéri vad ind. »
« Ia, ia ! » emé er marhadour, en eur zastornat barh er sah. Un dé aral, én ur foér, en doé laéret ur vuoh doh toul dor er Groéz-ru.
Un dé aral hoah é oé oeit de laérein deved de Vanné Guégan. Ur maoutik kornek, chomet hemb bout serret, en hum froté en dianvéz ag en nor : « Chetu unan d’ein ataù », e lar ean. Hoah en dehé bet réral, meit en nor e oé sparlet mat hag er mestr en doé kleùet. Ret e oé bet de lann garhein, achap get e vaoutik. Deu béh a uigent réal en doé ean guerhet ér Gémené en dé arlerh.
Ne gontein ket d’oh en ur huéh rah troieu Iann nag é laeronsieu, ré hir e vehé ; mes ur fin e zou berpet. Er maré arlerh, berpet ér Gémené, ean laér ur jau doh ur voéz a gosté er leinieu-zé. Honen en des gouiet kentéh ha get er jandarmed é ma tapet lann en ur vonet a gér.
« Hola ! emé hi, er jau men e zou d’ein mé. — D’oh hui, e reskond Iann, a houdé pegours ta ? — Ama, e hra hi én ur skrapein er stag ag é zorn, mar dé er jau men doh, laret a béh lagad é ma borgn. — Er jau men borgn ? ag en hani deheu, e lar Iann get reihted. »
« Hag en hani deheu ? e hra er voéz joéius ? — Pas, pas, emé Iann, é huélet e oé manket, ag en hani klei. »
« Nen dé nag a glei nag a zéheu », e lar er boufam en ur ziskoein é zeuiagad.
É huélet kement-sé é ma ranjennet er pautr Iann get me iondred korden ha kaset d’er prizon. Dohta d’é laeronsieu nivérus é ma abarh a houdéveh. Ne vehé ket bet guel dehon seinteín doh he vam ?
Er gouían-sé, er filaj noz e vezé groeit en ur hreu é lost me zi, ha bamnoz hemb mank, revé er mod, ol merhed iouank er hornad en hum zastumé inou d’hobér ou labour ha mé geté.
El mestréz en ti me oé eùé, dré oed ha dré zroed, mestréz er filaj, karget de lakat ranj ha peah pe saùé béh, arrestemant ér farseu pe ient rẻ bel, fin d’er filaj pe vezé en ér, ha laret er beden eit achiù.
Bamnoz eùé, goudé bout groeit ou labour : malet avaleu, hachet lann, bouiteit er lon̄ned…, é té d’hur guélet, get lod kaer a gansorted aral, ur pautrij iouank — seitek vlé a boén — hanùet Guillerm er Gal, meùel bihan é tachen lein kér.
Braù e oé farsal get Guillerm ha dibaudik er guéhieu mé faché. Eùé, plijadur ha bourusted e gavemb é hoari dehon troieu kam. Un noz neoah ni ias ré bel.
Groamb hinoah un dihaden de Huillerm, e lar unan. Lakamb ton de dap rahed. Er péh en doé kousantet en ol aben.
Chetu enta Guillerm ér hreu, revé é akoustumans, ha mé de laret ben un herrad arlerh :
« Arsaù ! me zud vat, ur gousians é kleùet er rahed er blé-men.
Gouniet é er vro anehé. É mant azé ér sulérieu : krap,
krap, krap, krap. Débret e vehemb dehé arlerh, pe vou achiù
er gran. »
« Mes, e lar unan ag er merhed iouank ag er vanden, nen des ket meit un dra d’hobér : ou jiboésat. »
« Ou jiboésat ! plah peur, e reskondan dehi, na penaus ? Kement-sé e zou labour er hah. »
« Mes geou, é lar un al, és erhoalh é. Er lon̄ned-sé e vé é falé d’en noz é klah ou bouid. Ama ! ré e ia d’er sulér, ha goudé bout digoret er fenestr, e fourbouch é kement léh e zou eit ou lakat de saill. Unan e chom dianvéz, édan er fenestr, get un dra don benak él ur golo bara, eit ma chomeint abarh ur huéh koéhet, ha beet sur é veint distrujet rah ag er hetan taul. »
« Dam ! e lar Guillerm, me iei mé erhoalh, mar faut, get er golo bara. »
Hag er réral de reskond bean : Ha ni merhed, damb d’er sulér ! »
Chetu ind enta ér sulér get chubelenneu, bihiér, bareu benal…, ha de chubat, ha de fourbouchat ag ur pen d’er pen aral ; é kement léh e zou.
Guillerm e zou ér porh, édan er fenestr digor kaer, er golo bara ar é ben, prest de blomein ol er rahed e goéhou d’en dias.
Én un taul, diù blah hag e oé geté peb unan ur seillad deur, ou bann ar un dro, ar ou nerh, ar ben er héh Guillerm.
Treboulet, blaoahet ken e chonjé sur mat bout arriù é kreiz lén en Dordu, ean daul inou é holo bara : Peuh ! peuh ! peuh !… » ha kuit, hag arauk, fachet ru…
Diméet é Guillerm pelzou amzér, ha bras é vugalé, ha nen des ket hoah pardonet d’ein devout hoariet dehon en dro kam-sé.
M’hou ped enta, me zud vat, ma ne fal ket d’oh kavet fachemant ne laket ket biken er bautred iouank de dap rahed. Nen des ket nitra falloh.
Mari en Néerez.
Kleùet e hues konz a Groéz-en-Nasion. Er groéz-sé en hum
gav ar en hent bras, tro-ha-tro de hantér hent étré er Gémené
hag er Faoed, étal en tén-kroéz groeit get hént bras Sant-Karadeg
de Verné, én ur drézein hanan.
Hui hanaù marsé en davarn e zou inou a kosté ? Én davarn-sé é arrest en darn muian ag er basajerion eit kemér ur chopinad chistr pé deu de dorrein ou sihed, mar bé tuem, pé ur huéh guin ardant benak eit tuemmet er galon mar bé iein.
Tri honversour ag er Gémené, marù bremen un tammig sou — chetu perak é hellan ou hanùein d’oh — Piero, Jozon hag Ogust, én ur vonet bep suhun d’er marhad d’er Faoed, e oé kustumet, él er réral, de saludein er chapél-sé digaré kemér ur huéh, lakat en tan ar er butum, rein amzér d’er jau de dennein é hanal ha laret un nebed farseu de vestréz en ti (ur gomér hag e oé distaget mat hé zead).
Er maré mé konzan d’oh en doé, en davarnouréz-sé, lahet hé fenmoh ha lakeit de vogedein én hé cheminal ur pikol andouillen, sort ne vé ket guélet kalz, unan ag en dibab. Deurennein e hré dént en tri marhadour-men doh hé guélet, drest peb tra ré Piéro.
« Ret e vou d’emb hé laerein », e lar ean d’er réral. En da varnouréz ne oé ket hemb gout ou chonj. ou guélet e hré sél guéb, é hobér er liz d’hé andouillen, ha kleuet memb hi doé un dra benak.
« M’ou zihou un taul benak ! » e laré hi dré hé chonj.
En taul-sé e arriùas. En dé mé ma lakeit en andouillen de boéhein, honen en des bet chonj mat de lemel er grohennen vras diar er lein, goudé men dé bet un herrad én deur, hé harget éndro a gaoh kezeg hag é lakeit ér cheminal just él mé oé érauk.
Dé marhad er Faoed, chetu en tri Eutru én ti, él berpet, get er chonj arrestet mat de zonet, er huéh men, de ben ag ou zaul.
En davarnouréz, hemb gobér van a nitra, digaré monet de glah chistr, e chom pél hemb tostat d’en ti, eit rein amzér dehé de skrapein hé andouillen. « Chetu er momand », e lar Piéro én ur drohein, get é goutel, er stagel e zalhé é pign ou hoantaden ; hé boutein én ur sah hag er sah ér har, e oé groeit ker fonnapl él ivet ur huéh picherel.
« Digaset un droiad aral », e lar unan arlerh en al.
|
Ret é diskoein é homb tud vré (généreux), |
Arriù ér Gémené, en dé arlerh aben, é ma poéhet en andouillen. Chetu hi ar en daul.
« Foèuet hi des », e lar Jozon.
« Pas, start erhoalh é ; nen dé ket fouist, meit hanvo e za
anehi », e lar Ogust.
« Nen de ket séhet mat. Ré dru é ma chomet, e lar Piéro, meit ba ! trohamb berpet. » Ha get é goutel é ansé hé zrohein. « Nen dé ket poeh, emé ean. Nen da ket er goutel abarh. Sort-men e zou guénv. »
« Foèn e zou abarh, e lar Jozon, pé hiaut. Kaoh kezeg ! Er stronk ! »
« Ia, ha blazein e hra », e lar Piéro. « Ah ! Foei ! » e hrant ind ar un dro.
Kouion kaer get er véh, chetu en tri labous kuit hemb laret gir de zén, ha neoah, en déieu arlerh ér Gémené, en ol e houié fars pautred en andouillen vrein.
Ostizéz Kroéz-en-Nasion, ne vanké ket arlerh a laret liés d’en dri laér, get ur min-hoarh goapour :
|
Na me andouillen ? Konzet pautred vras ! |
« Pas pikol, komér… — Guel arzé, Baltas.
É kement bro e zou é vé konzet ag er horrigan̄ned, ha kement-sé e hra de lod kaer kredein penaus en dud-sé en des biùet ér vro-men en un amzér benak.
Er horrigan̄ned, e larér, e oé tudigeu bihan ha distér hag e viùé forh koh, pen dé guir haneh, hag e vé konzet anehou én istoér, en doé kant vlé hag e oé hoah biù é vam.
Ou chér e vezé koh a viskoah. Rous a fas él un toseg ; deulagad bihan ha luem ; blèu du frizet ; ou hanal e vlazé. Get en drazé, tud diloui ha liant él gadon. Gusket e vezent get gloan, krohen deved er liésan. Ne saúent na ti na loj ; ou lojeris e vezé é touleu, édan er meineu roh, pé en ur grouizen benak. Ne labourent ket muioh ; ind e viùé él ma hellent, er liésan get laéronsi ha skrapereh, chetu perak é vezé groeit dehé ur brezél kri, rust ha dalhabl. Chetu perak eué é mant bet dismantet rah, ben er fin. Lahet e vezent pe vezé gellet, hemb mank ha hemb pardon. « Korrigan a valloh », e larër hoah hiniù en dé, get hir chonj.
Er muian e vé konzet, ag er horriganned-sé, e zou get ou festeu noz hag en troieu kam e hoarient d’er geh tud e zigoéhé é kreiz er festeu-sé. Krollein geté e vezéret d’en ol, liés betag en dé. Guéhavé neoah, ind e zifeuré un andel tra benak él leskel hou potéz de goéhel en un tachad (en dans e vezé ardro) hag hé hemér, éndro arlerh, hemb torrein er pas ; de laret é, hemb mankein én dans. Mar zéh de ben ag er gobér, é vezeh lausket de vonet kuit dohtu.
Mes, é han d’arrest, mar faut d’ein laret me sorhien, rak, marsé, hui grédehé é hon forh abil, ha hui hel bout sur penaus ar er poént-sé, ne houian nitra agren.
En noz-sé enta (noz foér Laoulan, eit laret just en termen), en ur groéz hent étal Treskorn, ar hent er Gémené, émen ou doé en akoustumans de n’hum dolpein, en hum gavé ur réjoéisans vras (un éred marsé), get ol er horriganned ag er hornad. Ré koed Treskorn, koed Kerzan, koed Kodu, ré lann Lokrist, lannegi Silieg ha réral hoah, pe zigoéhas d’un dén bos arriuein é kreiz er joéiused-sé.
Mar hues él d’ein, kleùet forh sorhienneu, ne hues ket taulet eùé é vé énné berpet unan bos, pé kam, pé borign, pé dal ?… Faut krédein é oé d’er hours-sé, forh tud maheignet. Dam ! Nezé er bleidi en doé amzer bourabl ha nivéret e oé er bed anehé, hag en dud péchanj, eit hum zihuen, e vezé goalauzet d’er lon̄ned-sé.
En dén bos-men, hag e hues kleùet konz anehon marsé, pe larein d’oh é hanú : Job Kachéch, kemenér é Kénépéon, e oé chomet, eit inourein mat er foer, betag en devéhan, é tavarneu er vorh, hag e zé d’er gér diskonfort kaer, ponnér er pen meit skanù er ialh, hag open, fariet en doé ar é hent. Paset en doé él léh arriù, pen dé guir, é oé étal Treskorn. Mes, mar oé un tammig mèu, mar doé guélet « Michel » édan er chopin, el mé larér, en un taul chetu ean divèuet ha bamet ar un dro é huélet kement-sé a zeverrans d’er hours-sé ag en noz. Mes, allas ! ne oent ket bet hir é chonjeu ; kentéh, chetu ean gronnet a gorriganned ha stleijet er fest, droug ha mat geton.
Er son̄nen ne oé ket ag er ré kaeran. Tér gonz hemb kin : « Er lun, er merh, er merhér », ha ne oé ket ret bout forh digor a spéred eit hé diskein en ur bér amzér.
Monet e hré en treu ag er guellan : « Er lun, er merh, er merhér, hag er bos e ié de hél. « Jip d’un tu, joup d’en tural ».
« Er lun, er merh, er merhér ! » Mes chetu tèr ér zou é ma é toruein en tér gonz-sé, ha torret é ben hag é ziskoarn ken en dě boaret, ken ne houi ket petra e lar kin, hag er son̄nen ne chanj ket tam…
« Tuchentiled, e lar ean, ben er fin. mar plijehé genoh me cheleùet : Hou son̄nen e zou braù, braù memb, mes nen dé ket hir erhoalh. Pe vehé laret : « Er lun, er merh, er merhér, er sadorn hag er guénér », é vehé kalz braùoh eit nen dé. »
« Guélamb ta », e larant ind rah ar un dro ; ha ind de grollein get er son̄nen neùé-sé.
Biskoah brauoh ! Guel pé guel é hé en treu, ha guel eùé é hré Job Kachéch : « Jip d’un tu ha joup d’en tural. »
Eurus, koutant ha fiér de gavet ur son̄nen ker bourabl, er horriganned e houlen get en eil d’égilé : « Petra e hramb-ni dehon eit er péein devout groeit d’emb ur sonnen ker kaér ? »
« Lammamb é vos geton, e lar unan. Lammamb é vos geton, e lar en ol. » Er péh e oé groeit aben rak ma ne oent ket ré vat d’hober son̄nenneu, eit treu blaoahus sort-sé, ne oé ket é nep tu, na auzour na sorsér eit gobér méh dehé.
En dé arlerh, pe oé arriù ér gér, en dud e oé souéhet é huélet un dén plom ha dispak, ur labous merhat, él léh unan bos ha diharak él guéharal.
Un dén bos ag ur parréz a kosté, a Seglian : Iann er bos a Sant-Zenon. — Ne oé ket hanaùet meit édan en hanù-sé. Han̄ni ne houié é leshanù, na ean merhat, n’er gouié ket muioh, Iann er bos enta, goudé bout groeit er barùour ér foér, épad en dé, e zé d’er gér, er mitin-sé, koutant a gé. — Groeit en doé un devéh mat en dé érauk, gouniet en doé ur skouid, tri-uigent blank bihan, pas unan muioh na nebetoh, ha kleuet e vezé é laret d’en ol e gavé ar é hent : a Me garehé, me héh, emé Iann, é vehé foér Laoulan bamdé », pe zigoéhas dehon, é pas Kénépéon, kleùet en doéré blaoahus-sé.
« Perak ne brehé ket hui kementral ? » e lar dehon lod kaer a dud. Guir é, ha ean de gavet é gansort Job, eit goufet penaus en doé groeit eit hum zijablein ag ur stad ken divalaù.
Hemb nahein na kuhet nitra, hanen e gontas é zoéré, ar un dro én aliein d’hobér kementral.
En noz-sé aben, chetu enta lann er bos é honet, d’é dro, de gavet er groéz hent hont, dedal Treskorn, émen é oé laret dehon ha d’en ér é oé oeit en al.
El mé oé éngorto, er memes treu e arriùas. Én dro fest é oé boutet dohtu. Ha guel eit er anderù Job é kan̄né, a bouiz d’é galon, er son̄nen neùé-sé :
|
Er lun, er merh, er merhér, |
ha kalz guel hoah é hré : « Jip, jip d’un tu ; joup, joup d’en tural ». Ben un herrad goudé, revé er hourhemen en doé bet, ean lar eùé : « Tuchentiled, mar plijehé genoh me cheleùet ? Er son̄nen en des groeit en dén-sé d’oh, en níhour, e zou kaer, mes, nen dé ket hir erhoalh. Pe vehé laret :
|
Er lun, er merh, er merhér, |
e vehé kalz brauoh. »
« Guélamb ta ! Guélamb ta ! » e larant ind ar un dro, el er huèh ketan.
« Er ieu eùé, eùé, eùé… » Mes, nen da ket tam en treu. Er ieu eùé ne gouch ket doh en dans. Pe vé ihuellan rah ou zroed d’er lein é achiù er son. Nen des ket moiand de grollein adrés get ur sonnen ker sot.
Chetu ind kounaret bras doh er peurkeh Iann. Bout groeit dehé ur sonnen ker vil, ken divalaù, ken inosant él léh unan ker braù, ker kaer él m’ou doé ! Ne oé ket pardonabl.
« Petra e hramb ni dehon eit er péein devout groeit d’emb ur son̄nen ker fal ? » e houlennant hoah, en eil get égilé.
« Ramb bos en al dehon ! » e lar unan. « Ramb bos en al dehon ! » e lar en ol.
Er péh ou doé laret e oé groeit arré, él de just. Ha chetu en dén-men diù huéh bos. En hantér muioh eit érauk.
Kement-sé e ziskoa d’emb penaus é ma guir er laré : « Groeit naù dro, en hou pég, get hou tead érauk konz » ; rak, liés d’oh ur gonz é ma staget eurusted un dén.
Er blé arlerh, un tammig abretoh, Job Kachéch, eit inourein er stad neùé-zé en hum gavé, e hras ur pardon bras, revé é voiand (d’er hours-sé, ur hemenér n’hellér ket gobér ré a zigorded). Kig hoh e oé ataù, lan er plad, ha chistr mat get er chudel. É kleùet kement-se, Iann er bos e hras unan eùé (kerklous e oé lakat un tammig joéiusted ar lein er poén), meit distéroh, unan peur : piz, bara segal ha chistr fetan. — Ha chetu perak, a houdévéh, pardon sant Zénon ha pardon Kénépéon en hum gav er memb dé. N’é ket guir ?
Tadigeu en Arhoaregeh.
Er hlenùed e hra er muian droug ér vro, hiniù en dé, a drest pep tra d’en dud iouank, e zou en divroedigeh, en diléz ag er mézeu eit monet d’er hérieu bras.
Ne gonzan ket ag er goased e ia pelloh, un herrad amzér, de hounid ur blank muioh eit donet éndro, de bep kours, devat ou zud de zegas dehé ou gounideu. Nann ! Deustou dehé neoah bout liés hoèh bras ag en droiadeu-sé, kenklous a zivout er relijion él a zivout er iehed. É héli tud galouz é cherrér gal, él é héli tud hemb fé é kollér er fé. Nag é véhent tud a gonportemant mat, iahoh é bout ar er mézeu, en ér bras, eit er hérieu-sé é lonkein huan fal ha lous, ha kousket d’en noz en un toul enk ha tioél benak (ré gir e vehé réral), émen kant ha kant én ou rauk en des cherret er hlenùed-séh (poitrinaire), hag émen é mant sur d’er cherrein eùé d’ou zro ; eurus hoah ma ne gousiant ket arlerh ou zud ér vro, pe zant éndro. Eit en dud iouank hag e guita eit mat, é ma hoah goah en treu, rak en darn muian ag er ré-zé ne saùou ket tiegèh erbet, de laret é, ne ziméein ket. Keneveit-sé me larehé: « Mat e hrant monet kuit, frankoh e vou d’er ré e chom drémen, hag er Vretoned e stankou ér léh aral. » Doh en tu aral kement-sé e chervijehé de huennat er vro mar dehé er ré fallan kuit, mes allas ! get er ré fal é ha er ré vat, tud hag en dehé groeit menajeu mat drémen ha ne hreint nitra meit hum gol ér hérieu bras-sé.
Kalz a barrézieu, en darn muian, eit nepas laret en ol, e zou skoeit d’er hlenùed-sé : en divroedigeh, ha parréz Guern muioh hoah eit han̄ni ; chetu perak ér barréz-sé, guéharal kent mat ha ken kristén, é ma bremen goanneit mat er fé ha kreskeit en dirol. Ur barréz neùé eit en dianvézour.
Dam ! ne gleùet ket laret bamdé : « Fondet é er vro ; er Halleùed e hounid ar er Vretoned é kement léh e zou ; en tachenneu, er plaseu e ia get en dianvézourion ; tuchant d’er Breton é ma kollet é vro ». — Penaus ne vehé ket en treu elsé pen dé guir ni ia kuit eit rein léh d’en dud-sé hag e gav é ma kerklous er vro-men él ou hani ; keneveit-sé nen dehent ket dehi.
Ia, fondet é er vro sur, ha fondet e vou hoah muioh mui, mar zalh en dud iouank d’hé dilézein, er vistr de rein ou homenanteu de dud a léh aral, a véz bro ; en ol, pé en nivér brasan ataù en ur seùel get en dianvézourion, él ma er groant hiniù en dé é kement bo'hereh e zou él léh gobér get tud ou bro.
Bremen, cheleùet me istoer :
« Iann Iehann, deùéhour labourér-doar, é chom en tu-men a vorh Guern, rak nen dé ket hoah marù, en des seih a vugalé, pedér merh ha tri mab, hag ou seih é Paris. En devéhan, ur plah a nandek vlé, en des groeit él er réral a houdé tri blé zou, hag él er réral eùé, ne zegas ket d’er gér doéré erbet, pas muioh de getan dé er blé eit en déieu aral.
Iann Iehann en des tourmant get kement-sé. Bout keméret poén de zesaù un tiad mat a vugalé ha bout dilézet geté bremen pen dé koh, pen des er muian dobér a sekour…
Ne laren ket d’oh tuchant : er ré e guita e zilez ar un dro, er liésan ataù, bro, kerent, onestis ha relijion, ha marsé open hoah…
É ganderú, Salaùen lehann, é chom étal ton, doh er guélet ken chifet, e lar un dé dré é chonj : koustelé me zégasou bugalé Iann Iehann d’er guélet, mar ou des hoah un tam karanté benag eit ou zud ataù, rak er boufam, moéz Iann Iehann, e zou hoah biù mat ha ken glaharet él hé goaz pé muioh a zivout digasteh hé bugalé. Un dé, é Pondi, ean gas dehé dré er post ur lihér preset, deit e oé pen a hout ou chomléh. — Tad marù. Interramant kentéh ma véhet arriù. »
Chetu ind ou seih é tonet d’er gér, geté kouronenneu, boketeu él mé vé eit er ré varù. Arriù én ti, nen des ket meit er boufam.
« É men é ma hun tad, e laran int, marsé é ma interret ? Perak nen des ket gorteit ma vehemb bet arriù ?… »
Er boufam, souéhet, e chonjé e oé deit hé bugalé devout fol.
« Chetu perak, emé hi, ne skriùent ket d’er gér ; en dud-men e zou fol brein. »
« Hou tad, emé er vam, nen dé ket marù, é ma é labourat get hur handerù Salaùen. »
Salaùen, get ur min-hoarh, e ansaùas e oé ean en doé hoariet de vugalé é ganderù en dro kam-sé « eit rein dehé, e laré ean, ur gentél (leçon) vat ».
Mat é doé groeit, rak a houdéveh bugalé Iann Iehann e skriù d’er gér rekis én ur gas, guéhavé, meur a beh guen ha memb rẻ vélen.
Guel ou dehé groeit hoah pe véhent bet chomet ér vro. Konfortaploh e vehé d’en eil hag égilé, dehé ha d’ou zud.
Kar-é-Vro.
Deuzek vlé achiù em boé a houdé gouil Maria Chandelour, p’em boé groeit gopr, de foér verh er blé-sé, doh Job en Dénmat a vorh Séglian.
N’hanaùet ket Job en Dénmat ?
O geou ! Ur foératour bras. Guélet e hues ean dré-zé liés, get é vanden kohléieu tret. Ama ! haneh e zou bet me mestr épad ur blé ; mes, él n’hellé ket bout ar un dro ér gér hag ér foérieu, é vab kohan, Bechéch, Franséz ar er papér, en hum soursié ag er labour hag ag er bugul seud ar un dro.
Hemb laret meit mat, Bechéch e oé ur pautr a féson ha vaillant ; mes, get en dra-zé, ur jiboésour noz hemb par (eit kavet en tu, e laré ean, de hounid ur blank benak, ahoel un tam guerh butum), ha plijadur vras em bezé d’oh er hleùet é kontein en troieu arriù geton én nozeheu-sé : Ur had tapet é manné Gugan, diù tapet é manné Guillerm, tér aral diskaret d’en dias é man̄né Moign, hemb kontein er ré manket pé dèbret d’er chas. Chom e hré digor mem bég genein doh er hleùet, get en hoant de vonet d’en héli un noz benak, eit gouiet penaus é vezé tapet er gadon-sé.
« Ia, ia, e reskondé ean d’ein liés, eit hou lakat koutant ni iei un noz benak, mes de jiboés miterned, rak er ré-zé e zou lon̄ned kalz brasoh hag ésoh de dap eit er gadon, nen dint ket ken diloui. Rekis é neoah eit ou jiboés mé vé tioél en noz. »
En noz tioél-sé e arriùas, ha ni arauk : Bechéch, ur hansort aral d’ein a me oed ha mé, hun tri, get hent bihan er Rodoué, de gavet Goeh-er-Van duhont.
É pas étal er groéz, pé kentoh restaj ur groéz, rak a houdé en dispeah vras (révolution) é mant dismantet rah, Bechéch e lar d’emb get ur min-hoarh : « Doh troed er groéz men é vé gourvéet bamnoz ur lé bréh pé ur hi du, mes ne grédan ket é hes han̄ni hinoah. »
Mé, ag é oé eunik men goalh, m’en hum lakas bean, en ur
hérisein, étré Bechéch ha me hansort, ha deustou hoah, me
santé mem blèu é seùel ar me fen, me zok é honet kuit… Me
cherras men deulegad, eit n’em bé ket guélet nitra, én ur
hobér me sin er groéz él mé ma deléet. Goudé ur pennadig
hent arlerh, Bechéch e lar d’emb éndro : « Damb bremen ér
parkeuier, arriùomb ar zoar er miterned. Er vertim nen dé ket
mui pel ahanemen »
Arriù get un toul karrikel, ean lar d’ein nezé : Chetu amen ur péh a basaj. Chomet d’er goarn, mes dihoallet mat a vank. P’er guellet é tiboukein én toul-men, torret arnehon ar hou nerh, ker sterd ken e fetou é ben. Dihoallet eùé doh er jandarmed ; mar zigoéh, d’er ré-zé arriuein arnoh, ne ganpéet ket meit kemer hou poteu édan hou kazal hag arauk par ma helleet ».
« Fet ag er jandarmed, e reskondan dehon, er ré-zé e vou chans dehé pas amen hinoah, mes er hetan mitern er groei en dou get me zam koed un absolven a féson. » Ha mé, ranblet un tammig a kosté, ur vah klud é men dehorn saùet d’er lein, prest de fardein ar er hetan lon e basou, me chom inou d’hortoz.
Bechéch ha me hansort e ias pelloh, ne houten ket d’émen. Me hansort eit goarn, él d’on, un dachen aral ; Bechéch eit gobér labourat er chas, e laré ean, er péh e oé geu. Gouiet em boé ean arlerh.
Neoah, chetu mé un tammig-sou é hoarn en toul karrikel-sé ha ne bas ket mitern erbet, na Bechéch ne dosta ket muioh, Unek-ér, hantér noz, un ér, diù ér en des sonnet guéh d’er huéh é tour borh Séglian hag é hon inou berpet. Monet éndro d’er gér e oé er guellan, mes penaus ? Nag er groéz hont ? Er hi du? Er lé bréh ?… Lusket em boé liés gobér en dra-zé, mes en eun e hré d’ein donet éndro ar me fazeu ha chom é me léh, ha nezé « Bechéch e arriùou ur huéh benak alkent », e laren hoah dré me chonj. Hag open, gout hent erbet aral ne hren ket, keneveit-sé, ne vehen ket bet chomet inou de skornein pelloh, sur mat.
Tér ér, pedér ér, ha nitra hoah : « O ! Kement men e zou ré », e laran en un taul, fachet, kollet d’ein er gonfians é vehé deit Bechéch de me hlah, sklaset get en amzér iein ag en noz : « Nen des ket moiand de harz kin, Petra vern d’ein merùel get en eun pé get en aneouid ? Ne hrein ket meit meruel ataù !… » ha mé get en hent eit donet d’er gér.
Kent arriù get er groéz draillet hont hag e hré me spont, me santé hoah, deustou d’en aneouid, ur gohad hiris é pas dré rah me horv. Me halon e hré : doug, doug, doug… Me chonjé pakret kleùet ré é kerhet.
Dréhet get en eun : « Er jandarmed ! » e laran, ha mé de ridek ar me nerh, mes sél mui é riden, kriùoh pé kriù, fonaploh pé fonapl, tostoh pé tost é kleuen ar me lerh : doug, doug, doug, doug, doug, doug… — En un taul hen don ket mui eit ridek, men diùhar e zou mank, me hanal ne gerh ket, men deulagad e zou brumennek… Me strebaut doh ur mén hag e goéh a me ol héd, ar greiz en hent, èl vagan̄net : « Ta… ta… tapet on ! » e laran.
Ben un herrad arlerh, él ne gleùen ket mui nitra, me saù éndro. É oen just étal er groéz goh-sé é gonsan d’oh, mes rezi a jandarm erbet ne oé ket, pas muioh eit a spontailleu. En un taul, chetu oeit me eun kuit, me sél a bep tu d’er groéz-sé, me hra en dro anehi… Nitra ne huélan : na kohlé bréh, na ki du, na mann erbet.
Goudé bout groeit ineu un tam konpren de rah en treu-sé, me ias d’er gér ar men goar.
Ama ! me zud vad, na bout ne me hredeheh ket, biskoah n’em es bet eun a houdéveh. Guel eit kement-sé, ne gredan ket mui ér spontailleu ha nebetoh hoah ér miterned. Trugèré e laran d’en hani en des men disket. — Pemp ér e oé just pe zigoren en nor ag en ti, ha Bechéch én é hulé e zirohé él en eurusan ag en dud. En anpouizon !
Me hansort ne oé ket hoah arriù.
Arriùein e hras devéhatoh ér mitin, ardro naù pé zek ér, goleit a fang hag a vouillen.
Haneh, él d’ein, e oé lakeit de hoarn un toul karrikel aral.
« Amen, e laras dehou Bechéch, é pasou ur mitern benak, a daul sur. Gorteit mé lakan ur pikol mén ar hou pen. P’er guéleet é tiboukein én toul men, hui dorrou arnehon get hou mén, ar hou nerh, ken e flastrou genoh. Amzér erhoalh e pou, ne basou ket fonnabl. »
De getan, er mén-sé ne hré ket kalz a boén dehon, mes ben er fin, ne harzé ket kin.
Ponnéroh pé ponnér e oé, ha mitern erbet ne basé, na Bechéch ne dosté ket muioh.
Skuéh open skuéh ; kousket é vanbreu ken n’ou santé ket mui : boskarded get é sam ken ne huélé nitra meit stired dirak é zeulagad — eurus hoah nen doé ket kleuet konz ag en hani lostek — ean vannas é vén é kosté er harh, hag e azéas étal ton prest kaer de vatein…
Ne oé ket hoah achiù get er goal chans. Ean farias ar é hent é tonet d’er gér, ha chetu perak é oé er hour-sé, dek ér de vitin, pe arriùas én é di.
Chomel e hras klan goudé, er peurkeh pautr ! Ne oé ket ur
souéh.
Bechéch en doé hoariet d’emb en dro kam-sé. Goudé en devout plaset ahanomb hun deu, pél en eil doh égilé eit n’hum behé ket hum gavet, ean hum dennas d’é hulé : « Koustelé, e laré ean, me lammou geté en eun hag en hoant jiboés noz ar un dro ».
Er labous en doé laret guir.
Méh em boé bet arlerh, hag em bé hoah hiniù en dé, pe vé konzet d’ein ag en dihaden-sé.
Hé ! Job ! Ne hues ket guélet mitern erbet en déieu men ?
Get selleu du, me reskond dehé : « Ka… oh ! »
Gadig er Lér-gér.
Pe oen mé uigent vlé, ne oé ket, hemb ton̄nat, nag é parréz Laoulan, na marsé é kanton er Gémené abéh, un dén iouank ken koant ha ken labous él d’ein.
A zivout en dan̄né, n’em boé nitra meit en tri-uigent skouid én argant, pear ré voteu-koed, tér roched lién kri, deu varlon kuloteu, un dirak jilet vihan ha magein ur pen-deved, e hounien, él gopr, é ti er Minour é Kérvachelod, Séglian. Kérvachelod ! un hanù kaer hag e blijé d’ein. « Kér n’em es ket lod », e laren en ur hoarhet.
A hendaral, ru él ur boket, « fiks » él ur soudard ha fiér él ur pan.
Ur blé, él mé oen tost, é oen oeit de foér Sant-Lorans est. Ne hues ket kleùet er son̄nen e vé laret de gosté Pondi.
|
É Sant-Lorans er bod é oen bet, |
Ne oé ket genein ur brageu ru, meit koant neoah : « Ur boteu
lér neúé flam, ur huloteu paket mat, ur ré dan̄né fin, ur jileteu
guen boutonnet, ur ré gloan meud, ur rochet anpézet mat get
ur rankat boutonneu milen é kréiz, un tok plouz trésennet get
ur velouzen hir ha ledan hag ur blouk guen él argand. Em
sakod, ur paked butum a zek blank, ur horn butum giz neùé
hag ur péh a uigent real ».
N’em boé ket groeit meit tér dro ér blasen foér, ben é kavan ur Gernavadéz gusket distér, guir é, ag en distéran memb, meit doh hé zrém, doh hé fas me zihuenné erhoalh é oé ur plah a a zigeah mat.
N’em boé ket bet d’hobér d’hé fédein kalz ben é oemb hun deu é ivet ur banig hani dous é ostaleri er Moingn pé en Estour, n’em es ket chonj, ha goudé, d’hé has d’er gér get ur gansortéz aral hé hélié.
Épad stagein er jau, ur pikol marh ru, hag ur gariolen kaer, me chonjé : « Me gred erhoalh em es choéjet un tam ré vras amen. Neoah, più e houi ? Marsé er jau hag er har men nen dé ket dehi, ken bihan. » Hi eué, hi zelé laret : Er Guénédour-men e zou ur pinard mat ken koant él mé ma gusket. Peurkeh plah ! don̄ mat hé laké hé biz én hé lagad.
Chetu ni ar en hent : brrrr… kar en diaul. Guel é hemb eit en hent hoarn ; monet e hramb él en aùél. É bér amzér, chetu paset Rostren, Goareg, Mur pé Plougerneve, ne houian ket ré più, meit pèl é omb arriù ataù. Ben er fin, é tistroamb en ur parkad melchon dru, ha goudé, é ré kaul, rutabaga, bétrav, karot, sort n’em boé ket guélet biskoah.
« Amen ne vank ket bouid d’er lon̄ned, e laran de men dous ; de biù é er parkeuiér-men ? »
« De me zad », e reskond hi.
Me graùa me skoarn : « Aiou, kanderù, manket d’oh ».
Un tammig pelloh, é kavamb ur parkad seud. Buohed rah ha rẻ vat.
« Sél pe sort bagad seud ! e hran mé souéhet ; de biù er buhed gaer-sé ? » e houlennan hoah.
« De me zad », e reskond hi.
« O men Doué, men Doué. » Kraùat e hrant me fen muioh mui. Manket on é tonet get er Gernavadéz distér-men. »
Un tammig pellikoh é kavamb ur park aral lan a éhén ; kohléieu tarù ha réral, ré ken bras él kezeg.
« Biskoah kementral ! De biù é rah en éhén vras men ? » e houlennan éndro.
« De me zad », e lar hi berpet.
Aiou hoah éndro. Prest e oen de saillal ag en diaul kar-sé, meit kentéh, én ur park a kosté, é huélan ur vanden kezeg, ebélion a bep oed hag a bep liù ; kazegened ré gaer, brasoh hoah eit en hani e oé genemb.
« De biù é rah er hezeg-sé ? » e houlennan, él mé oen
komanset, engorto m’hé dehé reskondet d’ein arré : « De
me zad ».
« De me zad », e lar hi, sur.
« Gorteit, merh iouank, mé tichennan ag hou kar, mé han éndro d’er gér. Arriù on pél erhoalh. »
« Deit tré, dén iouank, emé hi, arriùomb é ti me zad. »
« Pas, pas, emé mé, unan ha nen des ket lon erbet meit ur pen-deved, nen dé ket propr monet de gas ur verh él d’oh de di hé zad. »
Ha mé d’er gér a droed. Peurkeh Guénedour !
Er maré arlerh, mé de bardon Kernenan, koant él berpet. Énou em boé groeit hanaùedigeh ur verh iouank, koant él d’ein me unan : ur houif dantélet, un dantér sei moar, jé perl ha bordeu forh pegement. « Chom e hré tostik tra d’er Gémené, emé hi, étal Kichen-Anhoé ». Gouiet erhoalh em boé é oé guir, pen dé guir memb, hiniù en dé é omb diméet hag éredet hun deu, en eil d’égilé.
Pe chonjan ém Hernavadéz, m’houlen get Doué er hrés, pas de rein d’ein er madeu bras em boé guélet en dé-sé, meit de viùein és get me zud é Kernitra, émen é omb é chom hemb monet biskoah de Gervizér.
Koantik.
Kalz a dud e zou — laramb kentoh en darn muian eit ne pas laret en ol — e gréd penaus er madeu hemb kin e hra er leùiné ér vro men, penaus hemb dan̄né nen des ket a eurusted. Chetu amen un istoér paset ér vro, nen des ket hoah hir amzér, hag e ziskoa d’emb splann penaus kement-sé e zou ur geu mat.
D’er hours mé konzan d’oh, ne oé ket é kornad Sant-Houarneu na marsé é parréz Laoulan a béh, deu zén ken eurus él Loeiz er Pochad ha Janton er Drouillen é bried. Deu zén peur e oent, un tiad bugalé dehé ken tinér kazimant unan él en al, ha deustou n’ou doé eit ou magein hag ou desaù meit en tri-uigent skouid e hounié Loeiz él portour melinér é melin er Baradoéz, ne vehé ket bet kavet énep tu, nag un ti bras, nag un ti bihan, nag ur manér, nag ur loj plouz ker bourus ha ker gé él hani en deu zén-sé é Kerdrein, deustou dehon devout ag en distéran. A houdé uigent vlé paset é oent diméet, biskoah ne oé bet étrézé na fachemant, na tabut, na konz erbet adréz a gement e talv er boén de laret.
Laret e vé penaus ur hol, ur goaleur, ur goal chanj ne arriù
ket biskoah é unan. Ama ! get er chanj vat é ma ur sort.
Un dé, un doéré souéhus e arriùas get Loeiz hag é voéz. Ur iondr dehé, ha n’ou doé ket kleùet konz anehon biskoah, e oé marù én Amérik en ur lezel geté rah é zan̄né : mil ha mil skouideu.
Hemb gout dehé, chetu ind pinùik én un taul. Prénet ou des tachenneu é kement léh e zou : é Ploerdut, é Lokuon, é Leskoed, é Mellionnek… Groeit ur manér kaer de gavet Fin-er-bed du-zé, hag argand e chomé hoah, lan.
Mes, allas ! bamet get en treu-zé ken én dint sot, chetu ind deit de vout deu vambochér bras : mèu bamdé, trouz bamdé, proséz, tabut, chikan, létereh, béh, kann… un ihuern chetu. En deu zén-sé ag en hum garé kement guéharal, nen des mui, en eil eit égilé, meit kaz, malis ha temalasion. Ne gonzant meit a lahein.
Ur sul, arlerh en overen-bred, Loeiz, én ur arriú ér gér, divèu énep d’en ordinér, e chouk ar en daul én ur chonjal ér peah hag én eurusted ag é vuhé paset, hag én diskonfort ag en hani e dreméné nezé, a pe arriuas er vestréz hag er meùel. (Laramb étrézomb, hemb gobér d’en hanaout de hanni, penaus é oent deu vignon mat ha koutant bras d’um zijablein ag er peurkeh Pochad, aben pou dehé kavet en tu.)
« Mèu ha kousket é er mestr, e lar Janton, chetu er momand : krougamb ton doh en trest. » Ha goudé en devout paset ur gorden en dro d’é houg, hag arlerh, dré un toul ag er blancheris, ind ou deu d’er sulér de chachein eit er pignein d’er marù.
Eurus eit er boulom Loeiz é oé divoém. Kentéh él m’ou des, ou deu, saùet en dregei ha oeit ér sulér, ean lam er stag aziar é houg, er sklom ar zreinnen ur pod hoarn lan a avaleu-doar moh e zou pen en daul, hag e chouk éndro hemb laret gri.
Chetu er pod hoarn doh en trest (ponnér mat e gavé d’er Drouillen ha d’é hansort e oé er Pochad), ha ind dré en nor ardran, hemb sellet doh ou zorfet, de gavet er mér, d’en avertis penaus Loeiz er Pochad e doé hum hoalet.
É bér amzér é mant dastumet rah : er mér, en adjoent, en testeu get Janton er gétan, é ti en dén krouget-sé. Mes, na péh ur souéh ! Guélet krouget hemb kin ur pod hoarn bras, treidek, lan a avaleu doar poahet d’er moh, ha doh en daul, Loeiz er Pochad é tébrein un tam bara ha kig get ur chudellad vat a chistr.
En déieu arlerh, get er véh, Janton er Drouillen hag é meùel e guitas er vro eit monet de Baris. Merùel e hras pront, ben un herrad amzer goudé, en ur hlandi (hôpital), lahet d’en ivaj ha d’er vizér, ha dilézet get er labous kaill-sé ré iouank aveiti.
Loeiz nen doé ket bet muioh a chanj. Koustumet doh en ivaj get en diskonfort, ean hum daulas hoah de ivet goah eit érauk. Dèbrein, pé kentoh, dismantein e hras rah é vadeu, hag en dé mé varùas, ur blé benak arlerh, e kreiz er vizér brasan, ne chomé mui geton blank erbet ag en dan̄né bras en doe héritet.
Ne vehé ket bet guel dehon ha d’é dud bout chomet hed é vuhé portour melinér é melin er Baradoéz, get é dri-uigent skouid er blé, hemb hanaùout en héritaj bras-sé ?
Geou, ama ?
Iann er Lann.
Ken komans, é laran d’oh aben penaus, é chom genemb, é hes ur voéreb goh — koh mat, deuzek vlé ha tri-uigent — ha droug (diés), ha droug ken e don koutant bras d’hé frestein d’oh pé d’un al, de vern ket più, ken hir amzér él ma karér, deustou dehi neoah laret er huirioné liés mat, ha farseu guéhavé kerklous él peb han̄ni, ha gobér bourdeu d’er réral pe bas én é chonj.
Ur suliah d’en noz, él ma oé azéet é korn en uéled, ar er mén-tosel, chetu hi en un taul é tiskarg hé fennad, él d’en ordinér, hemb gobér soéh erbet de han̄ni.
a Guéharal, emé hi, é kalz a diegèheu, goudé er béden arlerh koén, é vezé lénet buhé er sent. Ni oé ni un tiad mat a vugalé, ha peb unan get hireh e léné d’é dro, kéti-ketan, eit gout più en dehé groeit er guellan. Meit bremen, deustou d’en darn muian ag en dud monet d’er skol, ne lénér mui nitra : na galleg na brehoneg… — Na malichtou mann erbet. Ama, me moéreb ? — Nann, mann erbet, me ni peur. Paset e vé en amzér, er liésan, é laret diotaj ha sotis, pé é chom mut él ur post kleud. »
« Chik, chik, moéreb Périn, e reskondan dehi, mé lénan d’oh aben buhé sant Pér, hou sant patrom. Pe oen achiù get istoér sant Pér, pen d’er ben, m’houlen nezé : « Ama, moéreb, bremen é oh koutant ? Bremen e taùéet pe hues kleùet lén buhé sant Pér, deustou nen dé ket é houil hiniù ? »
« Ia, chetu mat, e lar hi. Bremen é huélan é houiet lén brehoneg kerklous él er person, De me zro é han de gontein un istoér, meit cherret er livr-sé, rak er péh e larein nen dé ket é buhé er sent, nen de ket meit ur sorhien hed-ha-hed. Sorbien sant Krépin ha sant Hipolit.
Sant Krépin ha sant Hipolit, deustou dehé kavoet ur gondision dishaval. — Sant Krépin e oé kéré boteu lér ha peur él ur rah deur. Sant Hipolit e oé misionér hag a dud pinùik bras ; e arriuas de verùel er memes dé, er memes kér, ha tostik tra en eil d'égilé. Kuit a lideu bras, ou interremant e oé ag en devéhan pazen.
Ketan rah, karroz er ré varù e ias de glah sant Hipolit, meit é pas é toul-dor sant Krépin, er hlohér (sakrist) e lar d'é gansorted : « Kerklous é lakat en al ér har bremen, mé heint ou deu en ur memes voiajad, kuit e veemb a zonet éndro. — Guir é », e lar en ol. Ha chetu en deu sant ér har, tal ha tal, meit arriu én iliz é ma goah. En deu leur e zou ur sort, na chonj de han̄ni é péh féson é ma groeit en treu eit gellout ou diforh. Penaus gobér ? Rak get sant Hipolit, balamor d'é dud kavoet madeu bras é hés overenneu, chervijeuiér ha pedenneu aral, ha get sant Krépin nen des ket nitra agren. « Dam ! goaharzé, e lar er hlohér éndro, ne hellamb ket chom de sellet amen. »
Ken ean̄n él un tach, chetu oeit sant Krépin er hetan ha tapet dehon rah en inour, rah er pédenneu deliet d'er sant aral, hag open, épad mé oér é lakat hanen én doar, ar é lerh, ean de gavet en nean hemb gortoz.
Arriù é toul-dor er baradoéz ean skoa ar en nor : « Pan, pan, pan ».
« Più e zou azé ? e houlen sant Pér, chouket ar er livr bras hont.
« Sant Hipolit », e reskond ean.
« Diskoeit ou papérieu », e lar dehon mestr en alhuéieu. Papérieu ag en dibad sur, papérieu ag er choéj, sort ne vé ket guélet kalz, pen dé guir é oé ré en al geton istroh eit é ré.
Chetu digoret en nor : « Deit abarh, deit abarh », e lar sant Pér.
Nen dé ket cherret mat en nor éndro ben é arriù sant Hipolit, en hani mat nezé, ha ean de skoein eùé : « Pan, pan, pan ».
« Più e zou azé ? emé Pér.
« Sant Hipolit », e reskond ean.
« Sant Hipolit hoah ? » e lar hanen soéhet, nen des ket groeit meit monet ér baradoéz. Marsé ur sort é hes deu ag en hanù-sé ? Guélamb. « Diskoeit hou papérieu ! — Me fapérieu em es kollet, e lar Hipolit, meit sellet er livr bras-sé e zou genoh ha hui gavou me hanù. » Kaer e oé troein ha distroein folenneu er livr-sé, ne vezé ket kavet nitra meit hanù ur sant Hipolit, en hani e oé oeit er baradoéz.
« Kerhet izéloh, e lar dehon sant Pér, marsé é oéh merhet eit er purgatoér. »
Ér purgatoér é oé ur sort. Ne oé ket é hanù énou muioh eit ér baradoéz. Én ihuern ne oé ket eúé, neoah ! Keneveit-sé, prés erhoalh en dehé lakeit en diaul de zonet d’er hlah. Ret e oé dehon bout chomet ér méz. Peurkeh sant Hipolit…
Épad en amzér-sé, sant Krépin, dohta d’é bapérien hemb par, nen doé nitra d’hobér meit baléein ér baradoéz, ag un tu d’en tural, rak, ne faut ket krédein é chomér de boéz agren ér léh eurus-sé. Énou, peb unan e labour ar é vichér él drémen. A hendaral, nitra ne vank : guin, rost, katèu, chistr… — Un droiennad avalenneu hag e daula hemb arrest (drémen ne daulant ket meit mar a huéh) e zou lakeit a béfians eit er Vretoned.
Get e hras é ridek, sant Krépin e arriù get un ti bras, skriùet arnehon é brehonek hag é gallek : Grande cordonnerie ; Kéréereh. Ean dost de sellet dré er huéren hag e huél énou, é labourat, ur boulomig koh, koh, unan ag er ré ketan arriù ér baradoéz. D’er haved e ha aben. « Gorteit men dén mat, e lar ean, mé han én hou léh un herrad, hui zeli bout chuéh erhoalh azé. » Ha de labourat doh-tu.
D’oh er guélet é houriat ken prim ha ken start, er mestr e chomas boémet.
« E klah unan él d’oh-hui, e lar ean de sant Krépin, é hon mé guerso. Ne houian ket d’émen é vé kaset er gérizion, meit han̄ni ne za d’er baradoéz. Geou, diskerion, meit pas unan hag e houi é vechér. A houdé pelzou em boé ur boteu lér d’hober d’en Eutru Doué, en Tad Eternel ; bremen é vein groeit ahoél. »
Chetu sant Krépin ha groeit ur boteu d’en Eutru Doué, ur ré paket mat sur, sort nen des ket bet groeit biskoah nag ér vro-men nag er vro-zé.
Un termen benak arlerh, en Eutru Doué e houlen get sant Pér : « Perak é ma en dén-sé é troein éndro d’er vur a houdé kant a kant vlé-sou, hemb donet ér baradoéz na hemb monet kuit ? »
« En dén-sé, e reskond sant Pér, en des kollet é bapérieu ha
ne ve ket kavet é hanù ar er livr bras. » En Eutru Doué e hra
ur sél d’er livr ha kentéh é ma spiseit en treu.
« Hanen, emé en Tad Eternel, e zou sant Hipolit hag en al e zou sant Krépin. »
Nezé é ma lausket sant Hipolit donet ér baradoéz ; sant Krépin e oé ret dehon monet ér méz, meit deit chonj d’en Eutru Doué en doé groeit dehon ur boteu lér él nen debé ket groeit han̄ni aral kin. Ean lar de sant Pér : « Pas, n’er laket ket ér méz abalamor d’é vechér ».
Elsé, él ne vezé ket gellet er lezel er baradoéz nag er lakat ér méz, é ma chomet é toul en nor. Ha chetu perak nen dé ket mui sant Pér é toul-dor er baradoéz, meit sant Krépin.
« Mar hur bé en eurusted de vonet un dé de huélet, er péh e zéziran d’ein ha d’oh eùé, ni er gouiou. Ama ? »
Me moéreb, anpert él un dreín, meit ké dehi devout laret un istoér un tammig direspet, e lar d’ein : « Me ni, digoret hou livr ha lénet d’emb buhé sant Hipolit, revé er huirioné. »
Me reskond dehi : Ben arhoah, me moéreb, ben arhoah ».
Isidor er Sorhiennour.
Sant Salaùen, roué Breiz-Izel a drebad er blé 857 bet er blé 874, e zou bet inouret bras guéharal e Laoulan. Ér Mehér e oé bet martiriset, revé ma larer : er peh e zou guir, ér Mehér e es bet pél amzér un ilis parréz en inour de sant Salaùen.
Er sant men e zou inouret hoah hiriù en dé é kalz a barrézieu ag hun bro, a drest peb tra e parréz Guern, tostik tra de Laoulan.
Ma tigoéh genoh mont dré en hent bras a vorh Seglian de vorh Guern, hui e gavou tost d’ur hoeh hanùet Sar ur chapél saùet ar lein ur voten ha diazéet sonn ar er roh, kenaveit-sé é vehé oeit de rudellat pél-zo amzér ; eit plénat en hent bras, red-é bet trohein er man̄né naù pé zék troéted hemb kin doh chapel sant Salaùen. Kement-sé ne vir ket dohti a chom hoah énou, plom mat en é saù ; seblantein e hra laret d’er ré e dremen dré en tachad-sé : « Saùet hou pen, perhindour, a ziarlué e teit d’oh sekour. »
N’en des ket kalz a gérieu doh tréù sant Salaùen ; ma n’en
dé ket bras ranteleh er sant-men é Guern, diforhet mat é doh
er réral get goéh er Sar, goéh er Fretu, goéhieu ag e zisparti
azé bro er Guernadeu doh er vro Pourlet.
N’en dé ket hoah pelzo, en dud hag en diù vro-sé ne oent ket eit en hum gleùet a vod erbet. A vihan̄nig, é virein er lon̄ned en hum lakent d’hum dap. Devéhatoh, él mé kreskent, n’hellent hum gleùet na muioh hum gompren, deustou m’ou doé er memes langaj. Marsé oé en treu elsé a houdé amzér en tour Babel. Bremen, pen dé groeit er peah, ol en dud, Guernad ha Pourlet, en hum gleu mad, ha guel arzé…
Tréù sant Salaúen zo dispartiet hoah doh Malgéneg get goéh er Voustoér ha n’en dé ket brasoh eit ur rigolen.
Diù huéh er blé é vé ovéren é chapél sant Salaùen Guern : d’en eil sul a vis Mé en hum gav er pardon bras, ha d’en eil sul ag en Avent, er pardon bihan — er mellad, el ma larér é Guern. — En dé-sé ne vé laret meit en overen vintin. Ag en dé kent e vé sonnet kloh er chapél, eit dégas chonj d’en dud, larein e ra dehé : « Sant Salaùen, lein er voten… sant Salaùen lein er voten. » — Na bourapl é monet d’en ovéren huéh ér, sul er mellad, de chapél sant Salauen ! El d’en ovéren hanter-noz, e vé kannet pemzek dé arlerh én ilis parréz ; ol en dud e ia a diadeu ag er hérieu tro distro én tihoélded ag er mintin, tréma sant Salaùen, en eil sul hag en Avent. El mé tostér é kresk er vandenneu hag é fonaplér eùé de gerhet, rak er ré getan e ia ér chapél, meit él n’en dé ket bras, lod-kaer e chom ér méz. N’en dé ket braù bout ér porh d’er hours-sé ag er blé, ne vern penauz e vé en amzer. Aveit-on mé, pen don én iliz, me lar doh on me unan : En nemb e batérou mat amen, hiriù, e vou cheleuet, rak amen ne vė ket pédet en Eutru Doué bamdé, ha dré gement-sé, ean e vou madéléhusoh en um hevér. »
Épad en ovéren e hés arriù ur pobér pé boulanjer, mar dé guel genoh — get ur harrad katéù Nédeleg ar en dachen iliz — kentéh men dé achiù er hloh a son ha oeit en dud ér méz ag er chapél, en un taul é ma gron̄net er har, ha n’en déh ket d’er marhadour katéù chervij en ol. Ne vé guélet meit bréhieu sauet d’er lue ken stank el bren. Én amzér goh, er Juifet, pe goéhé er mann, ne ziskoent ket bout muioh a hireh hag a joé.
Arlerh tro er pobér é ma hani en émbannour de huerhein, eit er chapél, er péh en des en dud vat reit dehi : ségal, gunehtu, avaleu doar hag eùé kogeu aveit er vugalé en des bet er hokeluj. Guerhet e vé hoah ur benblouzat avaleu koed. En hani é frén, él léh hé has geton, hé bann ar en dachen, ha nezé : skrip, skrap… en hani e dap e dap. Chetu azé er merch ag er mellad bihan. Ur voéz goh get più em boè goulennet perak e oé bannet er benblouzat avaleu milen-sé, e laras d’ein : « Penaus, n’er gouiet ket ? — Naren…
— Ama, en dra-sé e zou er mellad. » Goudé e ia ol en dud er ger, gé ha koutant ; lod en des bet katéù, réral avaleu, réral kogeu ha kavet en tu d’hober deverrans arlerh bout groeit o devér é kevér en Eutru Doué ha sant Salaùen. — Kerhet den ovéren de chapél sant Salaùen ben er blé, ha hui e huélou mar laran geu.
Mari-Job.
En ol en des kleùet konz liés, kerklous él d’ein me unan, a fablenneu er boulom Lafontaine. En ol en des kleùet ataù konz a sorhien en ui hag en doé doet er goaz. Unan e oé de vitin, kant e oé ben en noz, grés de laréieu é hroeg (é voéz) hag hé homérezed. De laret é, grés de végeu fal er merhed.
Ne houian ket mar dé guir en istoér-sé, mes me hanaù unan, haval dohti, hag e zou er huírioné pen d’er ben. Mar hues er volanté vat de me cheleùet, me zou é vonet d’hé hontein d’oh él mé ma.
É Sant Hervezen (pé Sant-Herven) Lignol é oé guéharal ur halve hanùet Kolaz. Ne oé meit ton hag é voéz ; oédet mat e oent ha kroédur erbet dehé, eùé él er lod muian ag en dud ér gondision-sé, é oent un tammig amiod. Ou haranté e ran̄nent étrézé hag ur hah bras, du, bleùek, ou doé. Ur hah ag en asortemand « Angora » hag er lon-sé hanùet: « Mirouch », e oé disket d’hobér lod kaér a droieu, drest peb tra, d’anbrug é vestr, bamnoz, é tonet ag é zeveh.
Un noz mé oé tioéloh eit en ordinér, é pas a dréz lan goeh-er-hor, Kolaz e huel un dra benak é vouljal émesk er lann : « ur had, e lar ean, pé ur gounif. Un tam kig eit er boufam, » ha ean de dorrein arnehon, ar é nerh, get er rivlen e vé berpet get er galvizion. Lahet en doé ean kri past. Mes, allas ! pe ias eit er cherrein er lon lahet-sé e oé er peurkeh « Mirouch. » Ia, Mirouch hag e oé deit, hemb mank, él dalhmat, én arben dé vestr, e oé inou astennet hemb buhé ; redet é vanbreu get en taul hemb truhé en doé reit dehon en hani er haré er muian. Peurkeh Mirouch !…
Hoant en doé Kolaz de ouilein. Er laret d’é voéz ? — A ! pas, ma ne fallé ket dehon bout gourdrouzet, skandélet muioh eit nen dehé tallet é vléad labour. Ré a safar hi dehé groeit, sur mat. Chikein e oé er guellan.
Neoah, arriú ér gér, er peurheh Kolaz ne hré meit huan̄nadein. Fanchon (en hanù-sé en doé é bried) doh er guélet ker chifet e houlen ben er fin : « Petra e zou kauz ta, kolaz, mé oh ker glaharet sé hinoah »
« A ! moéz peur ; e reskond ean, erhoalh em es groeit. M’em es lahet unan ; mes n’er laret ket de zén abalamor. »
« Hui hues lahet unan ? » e hra Fanchon, skontet. Oeit oh devout fol alkent. Er laret, sur mat, n’er groein ket. Nen dé ket un dra eit bout laret ketan rah, mes penaus e hues hui groeit un torfet ker bras ? » En dé arlerh mitin, kentéh él mé has er halvé d’é zeveh, Fanchon e ias de gavet hé homér tostan : « Komér beur, e lar hi, m’em es mé tourmant alkent, alkent, alkent… »
« A gauz de berak ta, Fanchon ?
« N’hellan ket er laret, komér, dihuennet e zou dohein. »
« Arsa ! ta amiodel, hui m’hanaù erhoalh eit bout ur voéz kloz a vég ; kement-sé e zou d’ein, hag er péh e larehet nen dei ket pélloh eit émen e omb amen. Beet sur. »
Ha Fanchon de získlérien dohtu : « Men dén en des lahet unan en nihour. N’er laret ket de han̄ni erbet ahoel. D’er prizon é iehé. »
« Nann, nann ! ne hues ket dobér de gavet eun », e lar er voéz aral.
Nen doé ket bet amzér Fanchon de droein mat é hein, ben é oe er gomer Suzann ar hént en auglen.
En ol e houi reih mat penaus é ma étal en auglen é kerh er guellan en doéréieu. É ma inou é vé dispaket splann en treu fal ha mat. Ar un dro kannein er brageu é vé golhet er goaz. Ar un dro guennein en dantér é vé duet er vam hag er verh de héli. Nen dé ket lakeit hoah én deur en deu dorchour hi des kaset geti, él digaré, ben é komans Suzann labourat en tead-sé ha ne chom ket kalz de boéz get er merhed.
« Ne hues ket kleùet en doéré trist ha diskonfort-sé e zou paset en nihour, hanni ahanoh, merhed ? »
Chetu, en un taul, arrestet er gannereh. Ol é ma saùet ou fen geté prest de cheleùet pe sort doéré.
« Nann ! » e reskondan ind ar un dro. « Petra e zou arriù hoah, ta ? »
« Petra ! un dra ha nen dé ket krédabl. Un torfet. Mes n’er
larein ket rak dihuennet mat e zou dohein ag er gobér. »
« Ta, ta, ta ! e lar Katel, er gohan hag er goméran anehé rah, « erhoalh a dreu e zou bet laret étal en auglen men ha nen dint ket oeit pelloh. Ne gorna ket en aùel é bég un dén pe ne gar ket : na ne hrei ket muioh, get hou treu kuhet hui mar bé ret. Ne hues ket dobér de gavet eun. » Ama ! e lar Suzann, ha ne oé ket eit derhel kin, Kolaz er halvé en des laket un dén en nihour é tonet ag é zéveh. Più en dehé krédét é oé haneh un dén ker kri-zé ? »
« Han̄ni erhat ! » e reskond en ol souéhet.
Pemp minut arlerh nen des ket mui dén étal en auglen ha kér abéh e hout en doéré blaoahus-sé.
Ben kreiste er gouiér ér Guémené. Ben en noz é oé er iondred-korden é ti Kolaz doh er gortoz d’arriù ér ger, ur ranjen hoarn geté prest kaér de lakat ar é zivréh, revé er mod.
Kolaz é huélet er jandarned en é di, hemb gouiet perak, e chomas sklaset. Più ne iein ket un tammig benak é huélet ur jandarm ? En dud-sé e zou lakeit, get ur chonj mat, eit ranjein er ganaill, en dud fal. Mes gouiet mate hramb penaus, doh er ganaill nen des ket de hounid, pas ur jandarm muioh eit un al, eùé, er laboused-sé e vé lausket a kosté mes en dud adrés, en dud a féson ne vent ket pardonet guéh erbet, kentoh hoah é tapant meur a huéh prosézeu sot hag inosant. Chetu perak nezé en niver brasan ag en dud, él léh kavet respet ha karanté eit ur jandarm nen des nitra meit doujans. Ne laran ket muioh.
Kolaz enta e hirisas é huélet en dud-sé en é di, mes kentéh er brigadié e houlen : « Hui é Kolaz er halvé ? »
« Ia », emé ean, souéhet muioh eit mui.
« Mat », e reskond er jandarm, get é voéh huerù. « Revé er lezen, adal bremen, hui zou prizonér, » ha ind, ou deu, d’er ranjennein.
« Mes e houlen Kolaz tréhet, petra em es mé groeit ? »
« Petra e hues hui groeit ? Maleurus. Ne hues ket lahet un dén en nihour ? Ha hui e houlen hoah petra ? e lar dehon éndro er brigadié get ur voéh él er gurun. « Goulennet get hou moéz amen ar en dachen ma nen dé ket guir, hi hag en des bet er galon hag en nerh d’hou tisklérien revé hé devér. »
Deit chonj de Kolaz en devout laret d’é voéz, en noz érauk, en doe lahet unan él léh laret en doé lahet er hah, eit en dehé paset braùoh en treu, ean respond d’er brigadié get ur voéh kriù ha ferm, él unan hag e zou en é zroed : « Pardon, eutru brigadié, m’em es laret de me moéz en devout lahet unan, mes pas en devout lahet un dén. » « Ne gonprenan ket nitra dohoh, e lar er brigadié, huerùoh pé huerù. » « Ama ! en nihour (ha ké erhoalh em es en devout lahet ur lon ker karantéus), m’em es, hemb gouiet d’ein, lahet me hah « Mirouch », er guellan, er fidélan ag er lon̄ned. De me moéz, hag er haré kement, m’em es kuhet me féhed. M’em es laret dehi em boé lahet unan, mes n’em es ket laret biskoah em boé lahet un dén. »
Diskoeit e oé er hah krevet sé d’er jandarmed. Spiseit e oé en afér hed-ha-hed, ha Kolaz, él un dén a rézon vat, n’en des ket biskoah temalet é voéz bout ré barbot.
Ne tallé ket er boén. Chetu guerso ag en dra-zé hag er gomérezed, é auglen sant Herven el én auglenneu aral, e ganna hoah er goaz ar un dro get er brageu, e zua er vam hag er verh ar un dro guennein en danter. Elsé e vou tré ma vou merhed ar en doar, de laret é beta fin er bed… « Goaharzé, ta ! »
Kah Kernan
Houat ha Hoedik e zou diù inizennig vihan é kreiz er mor bras, ur pemp lèu benak doh en doareu ha tro-ha-tro de uigent doh Guéned.
Ol er goazed ag en inizenneu-zé e zou pisketerion ; eùé, er béleg é peb hani anehé e zou ar un dro, er liésan ataù, person, kuré, mér, adjoént, sekretér, tavarnour, marhadour butun, marhadour tempzereh (épicerie) ha treu aral ; d’er hours mé konzan d’oh ataù.
Ur blé, édan gouil Nédeleg, é inizen Houat pé Hoedik — lakamb Hoedik, en dra-zé ne hrei ket nitra d’oh na d’ein eué — er person e chomas klan get er grip hag er pas, él lod kaer dré-zé er blé-men, ha goudé get er goal amzér, hag en aùelaj n’hellas ket monet betag Guéned de glah, get en Eutru Eskob, é hourhemenneu eit er blé neùé. Neoah, chetu paset miz genvér, huavér, hag en amzér ne chanj ket, hag en hoareiz e zou fost pen dé guir, revé é almanak kôh doh péhani é labour berpet e lar é ma sul er lard er sul ketan de zonet.
Afé ! goaharzé. En dé érauk er sul-sé, d’er sadorn, chetu
ean oeit de Huéned get bag ur pisketour. Arriú é kér ean huél
en dud dré er ruieu get brahadeu loré.
« D’émen, emé en Eutru person, e houlen ean get unan benak, é bet hui get er loré-zé ? »
« Gout erhoalh e hret Eutru, emé un dén mat, é ma sul er loré arhoah. »
« Sul er loré arhoah ! e lar er beleg dré é chonj, ha me oé mé é klah sul er lard. »
Person Hoedik ne dardas ket é Guéned en dé-sé. Mal e oé dehon difré. Ha ean d’er gér fonapl él mé oé deit, é bag er pisketour, kentéh él men doé guélet en Eutru Eskob ha prénet un almanak neùé.
En dé arlerh én overen bred, ean lar d’é dud :
« Me zud vat, déh hemb kin em es gellet monet betag Guéned de glah gourhemenneu hag avizeu en Eutru Eskob. Allas ! mem bredér ha me hoérezed, manket hun des a ziarben en hoareiz béniget. Hiniú é ma sul er loré ha me chonjé, revé me almanak ag er blé paset, é oé sul er lard. Ama ! me zud vat, ne vern ket, ben dimerh é vou merh er lard ; ben dimerhér, merhér er ludu ; diguénér, guénér er groéz ha ben disul, sul Vask ha ni vou arriù ar un dro get er réral. »
Chetu penaus é inizen Hoedik é hes bet ur blé hemb hoareiz erbet.
« Ha, ha, ha ha ! e hras er gomér Mariana pem boé achiù get me istoér, é parréz Laoulan él er parrézieu aral ne vé ket groeit kin en hoareiz tam guel eit ne oé groeit er blé-sé é inizen Hoedik, ha nen dé ket na guel, na iahoh, na gaillartoh en dud eit en dra-zé. »
« Penaus e fautehui ? e reskond er handerù Job get ur voéh huerú, pen dé guir nen des mui meit tud-kafé gronnet get gloan ; linjet ou halon get er sukr ken en dint hantér pousif. A ! malachkoed ! konzet d’ein ag en dud kõh guéharal, er ré ioud silet ha bara segal — ur medad krèu hed en dorh — ha dillad lién. Er ré-zé ne oé ket ou halon étré ou zreid. Er ré-zé ne zoujént ket un hoareiz na deu eùé. Nann ! malachkoed ! en ur skoein ken start é zorn cherret ar er golé-taul ken e chomas blaoahet er gomér Mariana. »
En ur hobér « pouhou ! pouhou ! » eit distag er hlor hag er sukr, me reskond dousigeu : « Guir e laret kanderù. »
Job Chulad.
Hun tud koh guéharal revé kleùet laret, e oé bourusoh eidomb ni ha plijadur vras ou dezé é hobér bourdeu en eil d’égile, kerklous er véléan él er réral, hemb ne vezé kavet nitra fal de laret ha hemb um chifein él ma hrér hiniú en dé ken fonapl.
Più nen des ket kleuet konz a droieu en Eutru Kerdavid person Lokuon ? Kaset e oé bet kuit a Bondi énep d’é volanté eùé, eit gobér goap anehé, ean ias d’ou guélet un dé get koh dillad fal, é vléù ér méz ag é dok, d’er fourch ar ur hoh jauig tret get ur holheden groeit get plouz édan ton, ur pod kanbr é pign doh pep tu, ur vah hir en é zorn ha ean troeit de gavet pen ardran er lon. Rah bugalé kér ar é lerh dré er ruieu.
Ur huéh aral hoah é éredein ur verh iaouank hag e oé bet un tammig dirol en hé iaouankiz, en Eutru Kerdavid en doé hi strimpet kement ken e oé gléb deur hé horken sei ru, hé dantér sei moar, hé houif bras dantellet… ha méh dehi hé goalh. Meit allas ! er maré arlerh en ur zonet de huélet he mam goal glan, él men dé doh hi hovesat é ma cherret en nor, alhuéet ha dalhet én ti : « Groeit hou kovesion én dro, e lar ean d’er voéz klan, pen dé guir n’hellan ket monet kuit. »
« Ia Eutru person, e lar en hani goh, chuéh é kovésat — groeit hi doé ur pemp pé huéh kuéh — « er plah sot-sé en des alhuéet en nor, meit pe gareheh monet dré er lukan, hou treid ketan, é pascheh és kaer. »
Chetu oeit en Eutru Kerdavid ér lukan betak é zigazal meit chetu ean chomet inou, é ziskoé ne basant ket. Er plah hag e oé doh én gortoz ér porh get ur vah pé ur chubelen e gomans trouhein ar é ziardran ha é fésenneu : Zou… zou… zou. Deit hoah Eutru person de gousi men dillad kaér, me ré vraùan ! Ha zou… zou… zou. »
Ben er fin, get en dud aral, é ma arrestet tauleu er plah ha diboéniet er béleg.
Mar gavet en tu de bas è Kérieu-ihuél Lokuon hui huélou hoah en tiig plouz-sé get é lukan.
Più nen des ket kleuet konz eué a farseu en Eutru Lopin
marù nen des ket pelzou person é Pérken ? Più nen des ket
kleùet konz ag er pladeu draillet en doé chervijet d’en Eskob
hag er glustreu (meubles) chomet a streu dré en ti hemb
bout ranket a féson erbet ?
« Perak, emé en Eskob, é ma torret rah hou pladeu hag hou meurbr nen dint ket en ou léh. »
« Perak, emé Lopin, é chanjet parréz d’ein ré liés ken en de torret rah me zreu ha ken ne talv ket er boén d’ein plasein me meurbr. » Ha treu aral ; ha treu aral…
Hui huél enta penaus hun tud koh ne houilént ket bamdé, hag é houiént gobér farseu ha bourdeu hemb par sort ne vé ket groeit kin. Bremen, cheleùet mar plij genoh or predeg hemb par eùé e vén d’ein kontein d’oh hiniú.
Chetu pelzo, pelzo, ur personnig kôh ag ur barrézig vihan a gosté er Gémené — ag er Merhér merhat — e oé diskonfortet é huélet en aheurtemant ag é dud troeit d’er fallanté, ha ne chanjént ket tam, deustoh d’er predegeu ha d’en avizeu mat e hré dehé bep sul ha dalhmat — Dam ! a viskoah er bourletaj e zou bet tud heurt ha fal erhoalh eùé. Ur sul ean lar d’é vedo pé sakrist : « Kaset, emé ean, genoh ar lein er lanbrusk ur vrahad stoup ha sél guéh ma larein ém fredeg : « tan ag en név dichennet arnehé », hui lauskou de goéhel un torchad stoup get tan flam abarh. »
En Eutru person e gomans é bredeg él berpet : « Me zud vat. Mem bredér ha me hoérezed kristén, chetu pelzou é hont é laret d’oh chanj a vuhé ; gobér er mad ha dilézel er fal. Ne vént ket d’oh sentein, ama ! tan ag en nénv dichennet arnehé. »
Brrrrou… Ur goahad tan e goéh a drest ou ven. En ol e griz hag e hiris. Hag er béleg de bredeg hemb arrest ar gourhemenneu Doué ha ré en Iliz, ar er péhedeu kapital, ha sél guéh de laret : « tan ag en nénv dichennet arnehé » ha sél guéh en tan flam e goéhé d’en dias.
Ben er fin él mé lar er beleg hoah : « tan ag en nean dichennet arnehé » é vé guélet er sakrist é astén é ben dré un toul ag er lanbrusk : « ia, Eutru person, meit achiù é er stoup » Ha… ha… ha… ha… chetu saúet en un taul, get en dud, ur skrign hag ur fars justerhoalh pe ié er guellan rah er predeg ha prest en ol d’en um gonvertis get er spont hag en doujans.
Meit er person é lar dehé :
Me zud peur, ma ne hues ket eun ag en tan stoup-men, dihoallet doh en tan ag en ihuern. Ino ne vou kel a farseu. Ino ne von ket kleùet meit huannadenneu hirvoudus, garmereh hag ur gri forh ; temallasion ha malloheu é kreiz chourikereh dént… Dihoallet ! Dihoallet !…
Er vateh hag e oé deit de gleùet er predeg blaoahus-sé e ias nezé d’er gér fonapl d’achiù dariùein (cuire) hé méren, de laret é d’achiù poéhein hé filigad ioud. — Dam ! d’er hours-sé ne oé ket gres er frikot. Allas ! épad ma oé én iliz, er ioud e oé deit devout flour, flour él ur banig deur. Monet d’er laret d’hé mestr ha gobér hani aral e oé er guellan. N’hellé ket neoah monet d’er heur a greiz en overen meit ur mod e oé ér barréz-sé, er person e oé ken dichonj ken e vezé ret d’unan benak, er sakrist, er vateh pé un al rein en ton dehon eit sél kan. Just erhoalh él mé oé é arriù édan er gorden kloh, é oé bourdet er person. Er vateh ne hra ket a ganpé meit rein en ton en ur laret :
« Na flour é er ioud ha flourat e hra. » Hag er béleg de respont :
« É lakat bled abarh é kaleta. »
Meit guir é e lar er plah én ur vonet kuit ér momand mé oé er person é achiuont é gan en ur skoein ar é galon. Agnus Dei qui tollis peccata mundi…
Piér Lampampi.
Jak Goubin e zou bet hir ha pél sakrist é Seglian ha brudet mat e oé ér hornad-sé abéh, meit allas ! er rumadeu e bas unan arlerh en al hag er ré brudetan e vé ankoéheit kazimant ken fonapl él er ré distéran.
Ean oé, ne talv ket er boén én kuhet, sakrist ha sah-chistr él mé larér, dizili a gorf ha dibill a gement mod e zou rah hag ur mad d’hobér troieu kam d’er réral.
Chetu amen unan benak anehé. Nen dint ket dalhmat forh fur meit er ré e laran d’oh e zou ag er ré suran ; ketan hani er laérion butum.
É vezér nezé é hirat en iliz ha mecherourion a bep léh e oé deit de sekour. Er butun e vanké ér vorh er maré-sé hag en ol en um glemmé sterd. « Groamb un dro dehé » e lar Jak Goubin d’é gansort er Foulér, tavarnour ér vorh ha lapous kaill élton.
« Gleùet ket pautred ? ur harrad butun e zou arriù é Koed-er-Faù,
doh er lén gôh duhont, hag e zou eít er parrézieu
aral : Ploerdut, Laoulan, Lokuon, er Hroésti… hag e zou
chomet inou eùé get eun mar behé bet skrapet get ré er
barréz men.
Damb de laérat un tam benak. »
« Damb erhat e larant ind koutant. »
Chetu ind enta a greiz noz, Jak Goubin ér pén, ar en hént de vonet d’hobér ou zaul kaill. Er Foulér e zou oeit érauk hemb gout d’er réral get diù bistolen a zeu denn karget mat a beudr.
Kent arriù get er lén gô-sé émen é ma er butun Jak Goubin e hra un tammig trouz, e skarh é houg kriù mat eit bout kleùet get é gansort er Foulér. Taon… taon… taon… taon… « Aïou, aiou… e lar Jak Goubin get ur voéh sklaset en ur goéhel a blad d’en é duein, en um dennet fonapl me héh tud me zou mé lahet. » Hag er bautred kuit d’ou nerh, boteu-kazal él mé larér.
Diù ér arlerh é oé unan é Kervachelod édan ur gulé ha spontet en dud dehon ; un al é Sant-Lorans. Un tri pé pear e oé chomet de bas en noz ér parkeùiér dré hont ; unan hemb kin e oé deit d’er vorh en noz-sé, de di er Foulér de gontein en doéré é oé lahet Jak Goubin meit get en eah en doé bet n’hellé ket mui andur na goleu na tan. Jak Goubin hag é gansort ha nen doé ket bet droug erbet, braù é gout, e oé inou kuhet doh er hleùet hag e hoarhé ou goalh.
Eih té arlerh é vezent guélet dré hont é lemel pikeu lann ha open ag ou zreid hag a ou diùhar.
En eil fars e zou hani er filajerion.
D’er hours-sé borh Seglian e oé kalz distéroh eit bremen hag en darn muian ag en dud iaouank, eit ne pas laret rah, pautred ha merhed get kemenérion ha réral, en um dolpé d’er gouian eit filaj en ur hreu hanùet Bod-deliaù hag e zou just étal er véred. Dam, inou é vezé devér en treu ha groeit lod-kaér a farseu eùé en dud-sé en um ankoéhé liés ha de hantér-noz é vezent inou hoah.
Gorteit e lar Jak Goubin dré é chonj, me zou e vonet d’ou zihein un noz benak.
Ean enta, un noz benag hag é oé tioél mat en amzér ha bourapted ér hreu forh pegemet, de gemér ur pén-marù ér garnél, de lakat abarh ur holeùen, ag er ré spisan ha d’er stagein doh ur groéz é korn er véred, un uigent pas benag doh toul dor er hreu.
Pen dé achiù er filaj, er ré getan deit ér méz a houl él tud apert ha dichuéh e huél en un taul er spontaill. Ind éndro fonaploh hoah eit ér méz, bannet er ré e za ar ou lerh, flastret en hani e zalhé er goleu ha koéhet rah en ur ioh en ur grial ha chuermal a gement mod e zou. Ré touiet, ré é houilein, ré é pédein, er muian é houlen petra e zou arriù.
Er seud spontet e zistag kozig rah hag e droh tauleu treid d’un tu ha d’en tural ha lom erbet ne vezé guélet.
En dud ag en tiér a kosté é kleùet er safar-sé e za de huélet get goleu hag ou sekour d’en um denn ag er gondision fal-sé, hantér bréùet er muian anehé.
Jak Goubin en doé bet amzér de gas é spontail d’é léh ha pél arlerh en dud-sé e gredé ferm ou doé guélet ur spontaill en noz-sé ér véred.
En drived fars e zou hani ur verh iaouank oédet un tammig, diméein geti hé goalh meit hé fen fal e hré dehi kilein dirak er bautred e zé d’hé goulen.
Koustelé e lar Jak Goubin me hrei dehi kemér ur goaz ken fonapl él m’hé des en hoant de gavouet deustou d’hé spéred tréz. E gansort er Foulér ha ean en doé kavet en tu de vonet én ti hemb pas én nor ha hemb gout de zén. Er verh-sé, anpézerez e oé en un ti a zeu béh d’en dias er labour émen é hé en deu lapous ha d’er lein er guléieu émen eùé é kouské hé mam ha hi.
Un noz benag ta chetu en deu-men én ti get tammeu hoarn guér, priach ha d’ou skoein doh en eil d’égilé eit gobér er muian trouz e hellent. Klign… klein… klah… trrrr.
« O, me mam, e lar Périn, laérion e zou én ti d’en dias. Chetu draillet er miloér bras, er pod-hoarn treidek, er gredans neùé. »
En dé arlerh é oé en treu en ou léh él berpet ha Périn de gontein en istoér. « Dam, e lar Jak Goubin, én ti-zé e hes bet guéharal lahet un dén ha bremen é ma ret dehon donet anzé d’hobér é burgatoér. Ret é vou d’oh kemér ur goaz ha sur mat nezé nen dei ket kin. »
Ben en noz arlerh glign… glein… klak… arré él berpet, hag elsé bamnoz. Dréhet get en eun hag er spont Périn e vezé émbannet er sul arlerh d’un intanv adal ti meit héd hé buhé hi doé goarnet en hé spéred penaus en ti-zé e oé un ti héntet : darempredet d’er spontailleu.
Er bearved fars hag en devéhan, rak Jak Goubin ag er Foulér nen doé ket hoanteit gobér kin han̄ni arlerh. En taul-sé é oent oeit ré bél — e zou hani ur plah iaouank hag e zé bamnoz de filaj hé unan, a Treuzar-Vras de vorh Seglian de laret é tost d’un hantér lèù.
« Ret e vou lemel en hardéhans-sé geti, e lar Jak Goubin,
arré ha ind de vonet éndro d’en ér a hantér-noz, d’hé goarn
é vonet d’er gér.
En ur park émen é pasé é oé deu basaj, un toul-kar en ur pén hag ur bazen ér pén aral.
« Kerhet d’en toul-kar, pautr, e lar Jak Goubin d’é gansort, lakeit hou roched arlein hou brageu ha chomet en hou saù ar er hreiz, ha mé han mé d’er bazen. »
Er plah é arriù ér park e huél ar en toul-kar un dra guen, ur spontaill, hi a hast d’er pén aral de gavouet er bazen. É ma ar lein er harh meit, él men dé tioel en noz, ne huel ket hag en ur zichen én tural, é ma de fourch ar gein Jak Goubin, hanen e gerh geti un herrad meit, er peurkéh plah, get er spont en des vagan̄net ha souéhet ne grié ket tam na laret gir Jak Goubin hi dichen a ziar é gein.
Allas ! ret e oé bet dehé hi has d’er gér. Chomet e oé klan bras, bet e oé bet er medesinour ; én danjér e oé bet a gol é spéred.
En deu gansort ne vragent ket get en istoér-sé ha touiet ou doé ha dalhet d’ou honz n’ou dehé ket mui biken groeit kementral kin de hanni.
Mad é farsal, guir é, meit ré e zou ré e lar ré Klégérek.
Ramo me hi.
|
Damb de gousket e laran skuéh, Ar ur boulom tri-uigent vlé Groeit-él-d’ein. |
|
Peb unan e lar d’ein é hran mat men devér Kanneréz Goeh-Sar. |
![\relative c'{
\clef treble
\key f \major
\tempo \markup {Andante}
\autoBeamOff
\time 2/4
\partial 8*1
\stemUp
a'8 | f a c8. bes16 | a4. g8 | f a c8. bes16 | \break
a4. g8 | f a c8. bes16 | a4. \breathe c8 | d c bes a | \break
g4. a8 | c bes a g | \autoBeamOn a [(g)] \tupletDown \tuplet 3/2 { f-.^"plus vite" [f-. c-.] } | \break
\tuplet 3/2 { f8-. [f-. c-.] } f^"Ral - len - tir" [g] | \autoBeamOff a4. c8^"1° T°" | d c bes a | \break
g4. a8 | c bes a g | f4. r8 | a4-> \fermata g-> \fermata | f4.-> \fermata r8 \bar "|."
}
\addlyrics {
A pe gleu -- an klé -- hiér Boh Sé -- gli -- an é son
Boh Sé -- gli -- an é son
Ou boéh lan a zous -- tér
E ré -- joeis me ha -- lon
Dig -- din -- don, dig -- din -- don, dig -- din -- don
Ou boéh lan a zous -- tér
E ré -- joeis me ha -- lon Dig -- din -- don.
}
\layout { line-width = #150 }
\midi {
\context {
\Score
tempoWholesPerMinute = #(ly:make-moment 100 4)
}}](http://upload.wikimedia.org/score/5/e/5e8blhn86d9se4dk80b43gs57uo0zi3/5e8blhn8.png)
![\relative c'{
\clef treble
\key f \major
\tempo \markup { Ad libit. }
\autoBeamOff
\time 3/4
\partial 4*2
%\stemUp
f4. g8 | a4 g8 ([c]) \stemUp c8. a16 | g4. (e8) f8. g16 | \break
a4 a8 [(c)] c8. a16 | g2 r8 g | c4. bes8 a ([bes]) | \stemNeutral c4 d8. d16 a8 (f8) | \break
\stemUp f4. r8 bes8. bes16 | a8 (g8) g8 [(a)] bes8. g16 | e2 r8 f8 | c'4. bes8 a ([bes)] | \break
\stemNeutral c4 d8. d16 c8 (f,8) | f4. r8 \stemUp bes8. bes16 | a8 (g) g ([a]) bes8. g16 | f4. r8 \fermata | \break
\bar "|."
}
\addlyrics {
Pep mi -- tin han ha goui -- an
Pep mi -- tin han ha goui -- an
D'el lann get me lon̄ -- ned é han,
O, hag é pad en dé me gan
D'el lann get me lon̄ -- ned é han,
O, hag é pad en dé me gan.
}
\layout { line-width = #150 }
\midi {
\context {
\Score
tempoWholesPerMinute = #(ly:make-moment 140 4)
}}](http://upload.wikimedia.org/score/m/g/mgoccqa47zl4ij860n8u555s2y5nz16/mgoccqa4.png)
![\relative c'{
\clef treble
\key g \major
%\tempo \markup { \italic "Ad libit." }
%\autoBeamOff
\time 2/4
\partial 8*1
\stemUp
b'8 | b [a g fis] | e8. a16 a4 | g4. b8 | b [a g fis] | \break
e8. c'16 a4 | g4. d8 | g [a b c] | b8. g16 a4 | c b | \break
\autoBeamOff r8 d, g a | b c \autoBeamOn b8. g16| b4 a8. a16 | g2 \bar "|."
}
\addlyrics {
Me zou un én e a -- naù -- et,
O, me zou un én e a -- naú -- et o
Rak me za bep plé d’hou kué -- let
\override LyricText #'font-shape = #'italic kou kou
\override LyricText #'font-shape = #'normal
E lar er memb son̄ -- nen ber -- pet \override LyricText #'font-shape = #'italic to -- keu plouz_!
}
\layout { line-width = #150 }
\midi {
\context {
\Score
tempoWholesPerMinute = #(ly:make-moment 120 4)
}}](http://upload.wikimedia.org/score/d/2/d20cvhzussnirycke6wxicnwnbtfjy5/d20cvhzu.png)
![\relative c'{
\clef treble
\key aes \major
\tempo \markup {Andante}
\autoBeamOff
\override Rest #'style = #'classical
\time 4/4
%\partial 8*3
\stemUp
aes'4 g8 f aes f ees4 | des'4 f,8 f aes f ees8. c'16 | \break
\autoBeamOn c8. c16 c8. ees16 ees4.. d16 | d8. d16 d8. f16 f4. r8 | \break
aes,4 g8 [f aes f] ees4 | des' f,8 [f aes f] \autoBeamOff ees8. c'16 | \break
\autoBeamOn c8. c16 c8. ees16 ees4. aes,8 | g8. bes16 bes4.. aes16 aes4 | \bar "|."
}
\addlyrics {
D’er hours mé hren er liz,
É kreiz me ia -- ouan -- kiz,
En dous em boé choé -- jet
É -- mesk en ol mer -- hed,
E oé koant dé -- li -- kat
Ha glas a zeu -- la -- gad
Ké -- ment -- sé e hrei d’ein
Er mui -- an hé ha -- rein.
}
\layout { line-width = #150 }
\midi {
\context {
\Score
tempoWholesPerMinute = #(ly:make-moment 135 4)
}}](http://upload.wikimedia.org/score/k/n/knt0vvxwwc7kzvevgj5dmsnpmjmbv01/knt0vvxw.png)
Er poch binieu.
Ton̄nieu dibabet :