Lavarou koz a Vreiz-Izel/a-bezh

Eus Wikimammenn






LAVAROU KOZ


A


VREIZ-IZEL


DASTUMET HA TROET E GALLEK


GANT


L.-F. SALVET


————


PARIS
H. CHAMPION, LEORIER
KAE MALAQUAIS, 15
1878



TAOLEN.

Eneben.

SEIZVED STROLLAD. — AR MIZIOU 
 98
————





KENTA STROLLAD.


————


PREMIÈRE SÉRIE.






I.


1

Kaout c’hoant a zo galloud.

2

Neb na oar a gavo da ziski.

3

Kassid ann ero da benn.

4

Seul gentoc’h,
Seul welloc’h.

5

Ar c’henta,
Ar gwella ;
Na zale-’ta
D’ober da dra.

6

Red eo gouzanv da gaout skiant,
Labourat tenn da gaout arc’hant.

7

Red eo d’ann den n’hen euz netra
Labourat tenn, ha nann gouela.

8

Ann den iaouank en diegi
A zastum poan war benn kozni.

9

Ar gwella bara da zibri
A vez gounezet o c’houezi.


II.


10

Deuz da gleved ann alc’houedez
’Kana he zon d’ar goulou-deiz.

11

Evit paka louarn pe gad
Ez eo red sevel mintin mad.

12

Da louarn kousked
Na zeu tamm boed.

13

Labourit pa gousk ann dibreder,
Ho pezo ed leun ar zolier.

14

’Nn hini neus ket c’hoant kaout naon
Na chomm ket re-bell war he skaon.

15

Neb na laka poan hag aket
N’hen devezo madou na boed.

16

O c’hortoz ar ieod da zevel, e varv ar zaout gand ann naon.

17

Red eo terri ar graouenn
Evit kaout ar voedenn.

18

Ann hini vez oc’h aoza iod
’N euz ann tamm kenta ’vid he lod.


III.


19

Ar pez a zo gret gant va zad
A zo gret mad.

20

Lagad ar mestr a lard ar marc’h
Hag a laka ed barr ann arc’h.

21

Ar mestr mad a ra ar mevel mad.

22

Ann hini na oar ket senti
Na oar ket komandi.

23

Na gemerit evit merour
Nag eur c’har nag eun traïtour.

24

Kaz maneget na dalv netra da logota.

25

Ki besk ha kaz diskouarnet
N’int mad nemet da zibri boed.

26

Laerez he amzer hag he voed,
Brasa pec’hed a zo er bed.

27

Gwell eo eun oberer
Evit kant lavarer.

28

Dibaod ar c’halvez
A labour heb danvez.

29

Gant netra
Na reer tra.


IV.


30

Bepred didalvez
A gav digarez.

31

Heb ar skodou hag ar c’hoat-tro
’Ve muioc’h kilvizien hag a zo.

32

Meur a hini a gav mad pesket dizreinet.

33

Anez labourat, breac’h didorr.

34

Falla hibil a zo er c’hâr a wigour da genta.

35

Klanv hep glac’har,
Kamm ki pa gar.

36

Da zadorn ez eo bet ganet,
Ebad gant-han al labour gret.

37

Ma c’hoan em c’hof me garfe ve noz,
Ar zul warc’hoaz, ha gouel antrônoz.

38

Meurlaje ! Meurlaje !
Me garfe ’badfe bemde,
Ann eost ter gwech ar bla,
Gouel Mikel bep seiz vla.

39

Eat war vloaz,
Emoc’h en noaz.

40

Pa vo ho roched oc’h ar bod,
E vo dizolo ho sac’h-iod.

41

Didalvedigez
Mamm ar baourentez.


V.


42

Dioc’h he labour
Ar micherour.

43

Hanter-douget eur bec’h gret-mad. —
N’euz labour n’heller da verrad
En eur gemer dre ar penn-mad.

44

Ann hini a ia founnuz a ia pell ;
Ann hini a ia difounn a ia well.

45

Karrig a dro
A denn bro ;
Karrig a red
Na bad ket.

46

Na biskoaz den na eure re
Na rafe re neubeud goude.

47

Etre re ha re neubeud eman ar muzul just.

48

Kentoc’h e skuiz ar freill evit al leur.

49

Ann hini na zec’h ket he bal
’Tle bep mare sec’ha he dal.

50

Ann hini a c’houitell bepred a zizec’h he veg.

51

Na dalv ket ar boan sutal, pa na fell ket d’ar marc’h staotat.

52

Ho labour a ielo da labour wenn.

53

Eur poent a zo evit pep tra.

54

Pa weler diouskouarn ar c’had,
N’e ket re abred he vazata.

55

Pep tra hen euz he gentel.

56

Gant kolo hag amzer
E teu da eogi ar mesper.

57

Neubeut tra, neubeud,
Hinkin a ra neud.

58

Gand ar boan hag ann amzer
A-benn a bep-tra e teuer.

59

Eun dra gret na tle netra d’eun dra da ober.

60

Warlerc’h ar merc’her ema ’r iaou :
Paket ar zizun er c’hraou.

61

Nep a gign he vaout er bloa-ma
A ve kuit da vloa d’hen touza.

62

Prena keuneud ’zo re zivezad
Pa vez red c’houeza er biziad.

63

Aliez euz a furnez
A zeu ar gorregez.

64

En noz e kemerer ar ziliou,
Dale a ra vad a-wesiou.


VI.


65

Va mab, re goz ann douar evid ober goab anezhan.

66

Beg ar zouch, beg ar vronn,
Gand ho daou e vevomp.

67

Tri veg ’zo o soutenn ar bed :
Beg ar vronn, beg ar zoc’h,
Hag ar beg all ’vel ma ouzoc’h.

68

Diwar breac’h al labourer ’ma ar bed holl o veva.

69

En douar fall ’ma fall ann ed.

70

Al louzou fall a drec’h atao.

71

Gwell eo ijin eget nerz.

72

Dre balat sounn
Ez a ar c’hlaz dounn.

73

Douar askol, — douar ed ;
Douar raden ne-d-eo ket.

74

Douar treaz, — douar ed ;
Douar brulu ne-d-eo ket.

75

Douar meinok,
Douar greunok.

76

Diwar ann treuz-ieod e vez ed,
Diwar ann onkl na vez ket.

77

Gand ar prajou ez eo a vager al loened,
Al loened a ro teill hag ann teill a ro ed.

75

Pa vez ker ar bleud
A vez kezek treud.

79

Bezin louet ha teill brein
Ra d’ar c’houer sevel he gein ;
Bezin brein ha teill louet
Lak’ ar c’houer da glask he voed.

80

Na espern teill met espern had ;
Ha mar t’euz hadet eun dournad,
Te hen devezo eur falsad.

81

Teill denved hag hada dioc’h-tu
A lak’ ann heiz da veza dru.

82

Teill a grogadou,
Segal a bochadou.

83

Pa hadi kass had,
Pe losk dihad.

84

Hada lann e pep miz,
Nemet e miz eost ha pa vez avel viz.

85

Ann hini ’ved hag ’had soudenn
’Goll eur bara war bep ervenn.

86

Ar falla gounid euz a Vreiz
A zo gwiniz warlerc’h heiz.

87

Goude gwiniz gounid heiz
Gwella gounid a zo e Breiz.

88

Heiz dibell ha gwiniz pellek
A lak’ ann arc’h da veza barrek.

89

Ne deuz netra o paea ann dud e par ann amzer.

90

Dioc’h a reot,
E kavot.

91

Etouez ar muia drein
Eman ’r gaera rozen.

92

Sotoc’h evit ann den
A-wesiou her c’helenn.

92

Pa vez avel krenv, niza ;
Pa vez kalm, tamoeza.

92

E peb amzer kelenn,
A-wesiou gourc’hemenn.





EIL STROLLAD.


————


DEUXIÈME SÉRIE.






I.


95

Didalvez eo ha koll amzer
Diski ar mad hep hen ober.

96

Ober vad pa c’helli,
Droug a ri pa gari.

97

Sell petra ’ri.

98

Kalonek a drec’h peb tra.

99

Hep stourm ne vezer ket treac’h.

100

E ranker neun pe veuzi.

101

Ober ha tevel.

102

Pep tra evit Doue.

103

Mervel da veva.

104

Den a galon a zo doujet.


II.


105

A skiant hag a goantiri
Eo pinvidik ’walc’h pep-hini.

106

N’euz den ebed war ann douar
Na gav en tu bennag he bar.

107

E pep tra a glask peb den
Tenna begik he spillen.

108

Ar c’hamm
A wel he damm.

109

Ar c’hamm a zaill keit hag eun all,
Hirroc’h mar gall.

110

N’e ket at c’hezek bras a gass ar c’herc’h d’ar marc’had.

111

Ann hini a vale eeun a gav atao ledan he streat.

112

Ne-d-eo ket eur skendilik a ra ann hanv,
Nag eur bar-avel ar goanv.

113

Al lestr na zent ket ouz ar stur
Ouz ar garrek a zento sur.

114

Pa ve arrued ar gwall,
Gwell eo born evit dall.

115

Gwelloc’h eo beza kiger eget beza leue.

116

Gwelloc’h eo laza ar bleiz evit beza lazet gant-han.

117

A-wesiou gwelloc’h doujans evit karantez.

118

— Ranna pe ganna !
— Leuskel ar goad da iena.

119

Red eo lezel nep hen euz gal
D’hen em gravat ha da c’hrognal.

120

Danvad kaillaret, peurvuia,
Ouz ar re all ’glask em frota.

121

Ann neb a chomm er ger diouc’h ann noz
A vez divlamm antronoz.

122

Daou louarn kamm a zo treac’h d’unan eeun.

123

Karet a reer ann drubarderez, — kasoni a zo euz ann trubard.

124

Em milin n’euz ket dour awalc’h evit mala hoc’h arreval.

125

Ne-d-eo ket pec’het, nemet mad,
Mouga ann aer gant he c’hofad.


III.


126

E-leac’h ’ma ann dour ar sioula
E vez ann dounna.

127

Bezo ann avel e-leac’h ma karo,
Pa ra glao e c’hleb atao.

128

Na c’hoariit ket gand al lagad.

129

List ar re all diluia ho gwiad.

130

N’e ket red tol mein warlerc’h kement ki a c’harz.

131

Abred pe zivezad ez a ann tol da fall.

132

Hep-ken beteg ar wech diveza ez a ar pod d’ar feunteun.

133

Pa vez re domm ar iod
E skaot.

134

Divezad skei war vorzed
Pa vez bramet.

135

Liez a wech vez tizet fall
Nep a gustum tizout ’re all.

136

War stad ’re all nep a gomzo,
Mar kar em zellet e tawo.

137

N’ez euz pesk heb he zrein.

138

N’euz den na tra hep he zi,
Hag aliez hen euz daou pe dri.

139

Ma mignon, mar am euz eur zi,
A kredan hoc’h euz daou pe dri.

140

Sellit euz ho poutou
Hag e welot toull ho lerou.

141

Ann hini a zant ar c’houez,
Dioc’h he reor e kouez.

142

Kenta rebech a ra kakous da gakous,
Eo kakous.


IV.


143

Re gravat a boaz,
Re brezek a noaz.

144

Gwassoc’h eun tol teod evit eun tol kleze.

145

Brud fall a ia beteg ar mor ;
Brud vad a chomm e toull ann nor.

146

Nep zo lemm beg he deod a renk beza kalet kostez he benn.

147

Araog komz grit nao zro
Gand ho teod en ho keno.

148

Peoc’h ! Peoc’h !
Lost ar vioc’h
’Zo gan-e-oc’h.

149

Gant Doue hanvet muia eo
Nep na lavar mad pe na dao.

150

Va mab, gant ar ment a venti,
Ha netra ken, mentet e vi.

151

Gand ar muzul e rofed d’ar re all, e vezo roet d’e-hoc’h.

152

Barnit ar re all evel ma fell d’e-hoc’h beza barnet.

153

Diouc’h ar frouez ema ret tanvaat
Kent evit lavaret ema mad.

154

Gortozid ann noz evit lavaret eo bet kaer ann deiz.

155

D’ann abardae ’lavarfet
Hag hen a zo bet kaer ann de,
Evel d’ar maro a welfet
Hag hi ’zo bet mad ar vuhe.

156

Eur skoulm great gand ann teod na ve ket diliammet gand ann dent.

157

Gwelloc’h eo eur ger tavet
Eget daou lavaret.

158

Kerse
Na deu ’met goude.


V.


159

Ar iar a goll he vi
O kana re goude dozvi.

160

Pa gloc’h ar iar e vez vi pe labous.

161

Dibaot siminal a voged
Anez ne ve tan en oaled.

162

Ar c’homsiou a zo merc’het
Hag ar skrijou a zo goazet.

163

Lavaret a reer aliez
Gaou e-leac’h gwirionez.

164

Kant klevet
Na dalvont ket
Eur gwelet.


VI.


165

Neb a oar reiz ar wirione
A hell hi laret gwel a-ze.

166

Etre c’hoari ha fars
E vez lavaret ar wirionez da gals.

167

Ar wirionez a zo diez da glevet
Dreist pep tra d’ann hini n’hi c’har ket.

168

Ar wirionez a zo diez da glevet
Dreist pep tra d’ann hini n’hi c’har ket.

168

Ar wirionez a zo kasauz
Dreist pep tra d’ann hini a zo kabluz.

169

Ar wirionez a zo kasauz,
Hag ann hini hi lar a zo arabaduz.

170

Ann den klanv he zaoulagad n’hell ket sellet ann de,
Nag ar re a zo kabluz klevet ar wirione.

171

Petra a zervich nac’h ouz Doue ar pez a oar ar Werc’hez !

172

Tra kuz da dri nep a lavar
A-benn neubeud eun all hen goar.

173

E-leac’h ma vez tri
E vez toull ann ti.


VII.


174

Diou, teir amzer hen euz ann den ;
N’int ket henvel ann eil euz eben.

175

O vont d’ar fest c’houi a gano,
O tont en dro c’houi a welo.

176

Goude c’hoarzin e teu gwela,
Goude c’hoari huanada.

177

Re diouz vintin nep a c’hoarzas
Barz ann noz aliez a welas.

178

Goude ann enkrez
E teu levenez.

179

Gant ann amzer hag ann avel
Ez a pep anken war ho diouaskel.

180

Biskoaz glao n’euz gret na dawfe,
Avel-greon pini na gouezfe.

181

Itron Varia-Druez hag ann Aotrou Sant Per
A ro d’ar gwall zaout kerniel lerr.

182

Gwell eo dougen ar groaz eget he ruza.

183

Ne euz droug na zervich da vad.

184

C’hoant Doue ha c’hoant den a zo daou.

185

Doue had ann ed en douar,
Ha Doue hen dastum pa gar.

186

E-leac’h ma oa ann erv er bloaz-man, e vezo ann and er bloaz a zeu.

187

Koz ha iaouank, ha da bep oad,
Ann Ankou ’zeuio d’ho falc’had.

188

Eun den krenv, — eun den krevet ;
Eur baleer braz, — eun den brevet ;
Eun neuier-kaer, — eun den beuzet ;
Eun tenner-mad, — eun den lazet.

189

Gad Doue ema ar madou ;
Sachit war-n-ho a grabanadou.

190

Ar goustians gant he tik-tok
A zo kloc’hik Sant Kolledok.

191

Ar bodennou ho deuz daoulagad.

192

Gwell ve gan-in mervel mil gwech
Evit koll ma enor eur wech ;
Rak ma enor, pa ve kollet,
Evit he glask n’hen c’havinn ket.

193

Red eo muzula aznaoudegez gant ann troadad mad-oberiou.

194

’Neb a ra vad e-lec’h drouk
D’ar baradoz hen em zoug.

195

Mad eo beva pell ;
Beva mad a zo well.

196

Ar vuez vad a bad atao,
Ar vuez fall a baouezo.

197

Ar vuhe hirran ’zo c’hoaz berr,
Hag ar bec’h skanvan, c’hoaz ponner.

198

Pa erru eur c’holl en ti,
Ez erru daou pe dri.

199

Lagad ann den pa eo sarret,
Lagad Doue ’zo digoret.

200

Ha c’houi a garre kaout eur maro mad ?
Bevit ervad.

201

Eul linsel wenn ha pemp plankenn,
Eun dorchenn blouz dindan ho penn,
Pemp troated douar war c’horre,
Setu madou ar bed er be.

202

Avel, holl avel !
Ez eo red mervel.



————




TREDE STROLLAD.


————


TROISIÈME SÉRIE.






I.


203

Neb ’zo laouen gand bara seac’h
A gav da beuri e peb leac’h.

204

Ann dour a red
Ne ra droug da zen ebed.

205

Ann tamm hag al lomm
A zalc’h ann den en he blomm.

206

Al lomm heb ann tamm
A ra d’ann den kaout lamm.

207

Ann tamm heb al lomm
A zo war galon ann den evel plomm.

208

Ar pod dour pa deu en ti
Prest he c’houitel da bep-hini.

209

Pep-hini d’he dro
Evel ann toaz e go.

210

Gwelloc’h eur pred bepred
Eget eur bouezellad ed.

211

Gwelloc’h eun tamm bemdez
Evid re da Veurlarjez.

212

Ne c’houzanver ket ann dienez ken a ve eat ar feunteun da hesk.

213

Biskoaz den gant naoun bras
Tamm bara fall ne gavas.

214

Sac’h goullo ne-d-eo ket evit chom en he za.
Pa vez leun ar zac’h ne-d-a ket ken ebarz.

215

Dioc’h he dant ve gorroed ar vuoc’h.

216

Roit d’ar zaout bouet freaz
Hag e zavo dienn war al leaz.


II.


217

Pred fall ha pred mad
A zalc’h eun tiegez en he stad.

218

Beza ’zo tri seurt beva : beva, bevaïk ha bevettez.

219

Souben ar c’hik hag irvinen
A ra d’ar vatez teir chiken.

220

Souben ann tri zraïk :
Dour, c’hoalen ha baraïk.

221

Kement ’zo fall
A gar ar zall.

222

Tammou bihan hag aliez
A garg ar c’hof ha pa ve diez.

223

Avalou douar da gwalc’h
Hag ar c’hik just awalc’h.

224

Ar pez a ra d’ann dridi beza treud,
Kalz emaint war neubeud.

225

Kerc’heiz a lez pesk bihan
A zebr melfeden d’he c’hoan.

226

Fars forn
A vez debret gant ann dorn.

227

Ann hini ’zebr stripou
A zebr kaoc’h a-wesiou.

228

Mad eo leaz dous, mad eo leaz trenk,
Ha mad da bep-hini gouzout chom en he renk.

229

Tri seurt tud a laka amann war ho bara : ar veleien, abalamour ma-z-int sakr, ann duchentil, abalamour ma-z-int nobl ; hag ar païsantet, abalamour ma-z-int sod.

230

Gwadegen evit gwadegen pa vo lazet ar moc’h.

231

Ann hini a zebr avalou poaz
Birviken askorn ne gac’haz.

232

Eur sprec’hen a zebr aliez kement hag eur marc’h mad.

233

Braz al labour, — bihan ann dibri.

234

Marc’harit Milimaout,
Deut dre ama gand ho saout :
Kig ha fars a zo er pod,
Deut dre ama hag ho po lod.

235

Perigou melen, kraouennigou gell,
N’euz ar vatez gand ar mevel ;
Krampoez amanenet, bannigou lez,
N’euz ar mevel gand ar vatez.


III.


236

Laka kig er pod,
Ann tan, sur, hen devezo lod.

237

Pa-z-a ar billik war ann tan
Ez a ann daou en unan.

238

Pep loudouren
A gav mad he c’heusteuren.

239

Ianned eo matez Ianned,
Ianned hag he mestrez a ribod kevred
[1]

240

Bevin, houad, ha kik maout
’Zo mad d’ann neb hell ho c’haout.

241

Bramma a ra eur bourc’his, pa he gof a zo goullo, hag eur breizad a vreugeud, pa he Hini a zo leun.

242

Paourentez a dosta en kuz
Euz kegin lipous ha re zruz.

243

Da c’henou a zo braz
’Vel genou fourn ar raz.

244

Nep ’zo lipous e vuzellou
A lez noaz he jaritellou.

245

Fanch koz a zebr iskiz
Ken na dap gand he viz.

246

Ne zebrann na chivr, na pleizenn,
Red e monet da glask va nouenn.


IV.


247

Micher ar remm
Dibri boed ha klemm.

248

Evid ar remm, ann drouk-penn hag ar glizienn,
Ne gavot biken al louzaouenn.

249

Bron goret hag askorn torret,
Gwasoc’h ’vit ar werbl na euz ket.

250

Ar c’hlenved a zeu war varc’h, hag a ia kuit war droad.

251

Da zistaga ar c’hlenved
Eul louzou divezad n’hen deuz galloud ebed.

252

Ann hik, iec’hed da vihannik,
Ha da gozik, marvik.


V.


253

Ann hini a ziwall sec’hed
A ziwall iec’hed.

254

Nemet sec’het pe naon a pe,
Na zebr tamm na ne ev banne.

255

Ev da win pur ha souben tomm,
Ha pep hini diouc’h da ezomm.

256

Muioc’h a dud a laz ar gwin
Evit na bare ar medisin.

257

Neb ’zo re vignoun d’ar gwin mad
’Zo enebour da vab he dad.

258

Aotrou Personn, deut afo,
Ar foerellik eo a zo.
Aotrou Personn, deut d’ar red,
Ar foerellik na ehan ket.

259

Ann neb hen euz evet a evo.

260

Ann neb a gar re ar gwin
A ev dour a-benn ar fin.

261

Digant mignoun eo well kaout dour
Evit gwin digant traïtour.

262

Bezit atao kuzet oc’h eun den mezo,
Rak ar pez a oar ann holl her gwezo.

263

Eur zac’h dizere eo.

264

Ar c’hillok. — Erru ann oac’h d’ar ger.
Ar c’haz. — Hag hen meo, meo, meo.
Ar c’hi. — Atô, ’tô, ’tô, ’tô, vez [2].





PEVARDED STROLLAD.


————


QUATRIÈME SÉRIE.






I.


265

Gwell eo furnez
Evit pinvidigez.

266

Gwell eo brud vad da pep-hini
Eget kaout madou leiz ann ti.

267

Gwell eo chomm hep beza ganet
Evit chomm hep beza disket.

268

Gwell eo diski mabik bihan
Eget dastum madou d’ezhan.

269

Gwelloc’h skiant
Evid arc’hant.

270

N’e ket dioc’h ann arc’hant
A bouezer ar skiant.

271

Ann arc’hant n’euz ket a lost.

272

Madou ’zeu ha madou ’ia,
Evel moged, evel pep tra.

273

Ar rod a zo atao e tu pe du o trei.

274

Eno ema micher ar bed :
Lakad ann traou d’ar red.
Darn o vont,
Darn o tont.

275

Goude ar rastell e teu ar forc’h.

276

War lerc’h eun daspugner
E teu eun dispigner.

277

Ann danvez dastumet gant ar rastell
A ielo buhan gant ann avel.

278

He zoc’h a ielo da venaoued.


II.


279

Doue ouz ar stad na zell ket.

280

Beza paour ne-d-eo ket pec’hed,
Gwell eo koulskoude tec’het.

281

Ann hini hen euz a lip he c’heuz,
Ann hini n’hen euz a zell a dreuz.

282

Gwelloc’h moged evit reo,
Gwelloc’h argand evit bleo.

283

Gwell eo merer pinvidik
Eget denjentil paourik.

284

Eun alc’houez arc’hand a zigor
Gwell’ vit eun alc’houez houarn ann nor,
Gwell’ vit arc’hand eun alc’houez aour.

285

Pa ne euz ket muioc’h red e ober gand ar pez’zo.

286

Gwell eo eur gad paket evit teir o redek.

287

Eur skoet em dorn a dalv d’in-me
Muioc’h eget daou o vale.

288

Mean-ruill, mean-ki,
Na zestumont ket a ginvi.

289

Er iaouankiz espern’ zo red,
A-benn ma teuïo kozni d’ar red.

290

Petra servich kaout eur vioc’h vad,
Mar skuill al leaz gand eun tol troad ?

291

Mar teu d’ar vioc’h dileazan,
Kenavo mignon, ha skan.

292

Kals bugale heb largentez
A laka espern ann danvez.

293

Mar fell d’id dastum madou,
Pa lammi unan laka daou.

294

Tenna heb lakat
Berr e pad.

295

’Nn hini a viraz a gavaz
Antronoz-veure pa zavaz.


III.


296

Ar pinvidik
’Zo gwiridik.

297

Nep hen euz arc’hant hag a ro
A gav mignoned e peb bro.

298

Nep a gemer ha na ro ket
N’hen euz mignon ebet.

299

Eur vad peur-c’hret,
Prest ankounac’het.

300

’Nn hini brest arc’hant, hep goarant,
A goll ha mignon hag arc’hant.

301

Kenderv-gompez pa bresti,
Map da c’hast pa c’houlenni.

302

N’e ket gad marvaillou
E paeer ann dleou.

303

Ann hini a ielo da gred,
Mar na goll, na c’hounezo ket.

304

Koll
A ro skiant da foll.

305

Gwella skiant ’nn hini prenet,
Nemet re ger e ve koustet.

306

Pa vez tro da goll
Eo gwell hanter eget holl.

307

Ann hini ne risk netra
Na koll na gonid ne ra.

308

E-kenver klinka
Eo gwerza.

309

Re ginnig marc’hadourez
A zo eur merk n’e ket e werz.

310

Na werz netra da eur mignonik
Ha na brenn ket digant pinvidik.

311

Prenit ker pell a gerrot,
Gwerzit ker tost a c’hellot.

312

Trompluz a zo kompodi ’nn amanenn
Arok ma deuz ar vioc’h hi ferc’henn.

313

Eun ti kaer ann nep a zavo
A gavo buhan he ialc’h goullo.

314

En ti nevez hag hen krenn,
Siminalou war he zaou-benn.

315

Trouz arc’hant ha c’houez vad
Ne reont na ialc’h na kofad.

316

Red e da derc’hel tinel gaer
Beza pinvidik-bras pe laer.

317

Gwell ez e hep dle bara heiz
Evit en prest bara gwiniz.

318

Gwelloc’h eun ti bihan hag eo bouedok
Evit eun ti bras hag eo avelok.

319

Salud, aotrou, mar-d-oc’h,
Setu eur marc’h mad, mar-d-eo d’e-hoc’h.


IV.


320

Pinvidik ounn kouls ha nikun
Pa ’z-ounn kontant euz va fortun.

321

Ar madou bras, ann enoriou
Euz a zent a ra diaoulou.

322

Seul vu’a ve, seul vu’ ve c’hoant
Da zastum lewe hag arc’hant.

323

Seul vui, seul c’hoaz.

324

Seul vui, seul wellan.

325

Euz a wenn ann tousog hen euz aoun na vankfe douar d’ezhan da zibri.

326

Reï eur bizenn
Evid eur favenn.

327

Atao a gaver eost ann amezek gwelloc’h evid hon-hini.

328

Paourik pa binvidika
Gwaz evid ann diaoul ez ia.

329

Dibaod den na binvidika
Oc’h ober gaou euz he nesa.

330

Eun ti karget a vinored
N’hen euz mignon na kar er bed.

331

Danvez minoret, plouz id-du,
A ia bemdez war ziminu.

332

Madou belek ha plouz id-du
Ne-d-int mad ’met d’ober ludu.

333

Ar pez a zeu gand ar mare lano,
Gand ar mare a dreac’h er-meaz a ielo.

334

Madou deuet pront
Buhan e tizillont.

335

Ar madou a zeu dre ’nn hent fall
A zo diez-meurbed da ziwall.

336

Heritaich eur belek arabad he gass d’ar penn huela deuz ann ti.

337

Ann arc’hant a zeu a-berz ann diaol
A zistro, buhan, da houarna Pol.

338

Ar pez a zeu diwar gousd ann diaoul a ia da houarna he varc’h, ha c’hoaz e chomm eun troad dishouarn d’ezhan.

339

Pol goz o klask eeuna he gar d’he vamm he zorred hen euz en daou damm.

340

Bleud ann diaoul a ia da vrenn.

341

Ker braz laer eo neb a zalc’h ar zac’h evel ann nep a lak’ ebarz.

342

N’euz ket a chans warlerc’h al laer.

343

Al laer brassan
A groug ar bihanan.

344

Al laeron vihan a vez krouget
Hag ar re vras na vezont ket.

345

Hag a vec’h euz a wenn ar c’hi,
Mar hoc’h euz madou, deut en ti ;
Hag a vec’h euz a wenn ar Roue,


V.


346

Abars mervel reï he zanvez
A dosta ’nn den oc’h paourentez.

347

Ann hini koz, pa redo,
D’ann ankane ez aio.

348

Trista daou zra ’zo er bed,
Koll ar gweled hag ar c’herzed.

349

Dalc’h ar c’hef en da zorn, pa ’man,
Hag e teui da domma out-han.

350

Ann hini a zalc’h ann askorn
A ielo ’r c’hi da heul he zorn.

351

Pa gaser ar paour d’ann douar
Kloc’h braz ar barrez ’zo bouzar.

352

Easoc’h d’ar mab goulenn oc’h tad evit d’ann tad goulenn oc’h mab.

353

Nesoc’h eo ilin evit dorn.

354

Reï d’ar paour aluzen aliez
Ne ziverreaz biskoaz ann danvez.

355

Ar roerig,
Ar c’haverig.

356

Pa zeu ar paour da doull ho tor,
Mar na roit d’ezhan, respontit gand enor.

357

En danue e hes dispignet
N’en-d-e mui d’it na ne vou ket ;
En hani alhoueet d’en neah
A eel bout lairet kend arouah ;
Er maru e rei d’ha pugale
Er maru e rei d’ha pugale
Er peh e pou cherret neze :
El lod e rei d’er beurerion
Vou ha s-hani, te ha unon.

358

Bezit mut pa roet ;
Pa roer d’ac’h, komzet.



————




PEMPVED STROLLAD.


————


CINQUIÈME SÉRIE.






I.


359

Gwell eo karante e-tre daou
’Vit na eo madou leiz ar c’hraou.

360

Gwell eo karante leiz ann dorn
’Vit na eo madou leiz eur forn.

361

Ann aour melen a vez lodet
Hag ar garante na vez ket.

362

Madou a zeu, madou a ia,
Karante morse na guita.

363

Madou a ia war bouez ar ster,
Hag ar garante chomm er ger.

364

Gant karante ’zo plijadur
Ha gant madou tamaladur.

365

Ann delien ’gouez war ann douar,
Ar c’hened ive a ziskar.

366

Pa vec’h ken du hag ar mouar,
Gwenn-kan oc’h d’ann hini ho kar.

367

Red e anavezout
Araok karout.

368

Karout hep beza karet
A zo poanius ha kalet.

369

Karantez pell,
Karantez gwell ;
Karantez tost,
Karantez losk.

370

Gwell eo ’n em garout nebeutoc’h
Evit ma pado pelloc’h.

371

Dousou e peb leac’h
Karantez e neb leac’h.

372

Kemeret hep reï
A laka karantez da dreï ;
Reï hep kemeret
laka karantez d’ar red.


II.


373

’Nn hini ’vez e gras ar merc’hed
N’hen euz na naoun na zec’hed.

374

Biskoaz n’euz bet chanz-vad o karet ar merc’hed.

375

Evid ar mor bout traïtour, traïtouroc’h ar merc’hed.

376

Great he voutou
Araok he lerou.

377

Ar bleunig a dro ’wechigo,
Karantez ar plac’h ’dro ato.

378

Karantez ar merc’hed a zo e-giz ar pell,
Pa sonjer nebeuta ez a gand ann avel.

379

Biskoaz plac’h fur, fur na ve pell
O henti goaz, na na ve well.

380

Gand ar c’hoant pignat re huel
Ar plac’hik a ziskenn izel.

381

Betek ken n’ema ket ar mod
Ez ia plac’h da glask ar pot.

382

Ma Zalver ar bed,
Nag a blac’h koant’ zo eat da c’hrek !
Ma-z-afe kemend ho deuz c’hoant,
Ez afent holl kant ha kant.

383

Ar big a grog en he skouarn.

384

Abarz e vezo fin ar bed
Ar falla douar gwella ed,
Ar falla merc’h gwella dimeet,


III.


385

Easoc’h dimezi
Evit sevel ti.

386

Aliesoc’h den dimezet
Evit den plaset ezet.

387

Ne-z-euz ket a koz votez
Na gav he farez,
’Met devez e vez.

388

Ann truillo,
Ar merc’het brao,
A gav fred ato.

389

Ann dud iaouank a gav gat-he
A gouez ann aour deuz beg ar gwe,
Ha padal ann deliou a gouez
Da ober plaz d’ar re-nevez.

390

Eur vodenn skao
Pa vez gwisket e vez brao.

391

Ann dimeziou great a-bell
Na int nemet touriou ha kestel.

392

Ann dimeziou a ziabell
A c’halv eun tiik eur c’hastel.

393

Dimezet eo Iann Billenn
Da Ianned Truillenn.

394

E Breiz ann naoun gand ar zec’het
A vo c’hoaz aliez dimezet.

395

Et int da frita museged gand paourentez.

396

Frita laouen ar baourentez
War ar bilig ar garantez.

397

Evid eur boanigen
Kant madigen.

398

N’e ket ar viloni
A laka ann druzoni.

399

N’e ket bleo melen ha koanteri
Eo a laka ar pod da virvi.

400

Karout gened na bad ket pell ;
Karout honestis a zo well.

401

Bleo gwenn ha lunedo
Na blijont ket d’ar merc’hejo.

402

Divalo daou den a kafet
Eo potr hep barv ha plac’h barvek.

403

Araok sonj da zimezi,
Red eo d’id kaout eun ti
Ha douar diout-hi.

404

Pep ki
A zo hardiz en he di.


IV.


405

Dimez da vab pa giri
Ha da verc’h pa c’helli ;
Gwelloc’h eo dimezi merc’h
Eget kaout anken warlec’h.

406

Evid reiza ar bleizi
Ez eo red ho dimezi.

407

A ziwar moueng ar gazeg a ve paked ann eubeulez.

408

’Vit ma krizet eun aval mad
Na eo ket kollet he c’houez vad.

409

Ar bank en tan na laker ket
Dre ma ve ann alc’houe kollet.

410

Fall eo ar iar ma na eo evid ar c’hillok.

411

Eur c’hillok, kement ha va dorn,
’Zo treac’h d’eur iar kement hag eun ti-forn.

412

Lamfet ket ’r c’hok digant ar iar,
Na Iann ar boc’hick digant par.

413

Ann durzunel a ra truez
Pa he deuz kolled he farez.

414

Na euz dimi nemet unan. —
’Nn hini zime da daou, da dri,
Ez ia d’ann ifern da leski ;
’Nn hini zime da dri, da bevar,
Ez ia ’vit biken gand ar gounnar.


V.


415

Eur benn-herez, pa ve fall,
A dalv kant skoet war eun all.

416

Eur penn-her hag eur benn-herez
A ra aliez gwall diegez.

417

E-tre ann dimi hag ar c’heuz
N’euz nemet treuz ar c’hleuz,
Ha pa vo zellet mad
N’euz nemet treuz eur votez-koat.

418

Ar re a zo dizher
Ho deuz poan ha mizer.

419

Ar re ho deveuz bugale
Ho deveuz poan hep dale.

420

Bugale vihan, — poan vihan ;
Bugale vras, — poan vras.

421

Nep hen euz greg ha bugale
A dle ive turlutud d’he.

422

E-touez ann truillou hag ar pillou
E saver ar vulgaligou.

423

Dibaot lez-vamm a gar ive
Bugale all keit hag he-re.

424

Endann tri de a skuiz peb den
Gant glao, gant greg ha gant estren.

425

Iena daou dra’ zo en ti,
Daoulin ann ozac’h ha fri ar c’hi.

426

C’houez ann tin hag al lavand
A zo gant ar merc’het iaouank ;
C’houez ar banal mogedet
A zo gant merc’het dimezet.

427

C’hoant dimezi ha beva pell
Hen euz peb Iann ha peb Katell ;
Dimezet int, pell e vevont,
Holl war ho giz e karfent dont.

428

Ar c’hreg a zo berr a lostenn .[3]

429

Kaout boutou berr.

430

Kaout marc’h rouz.

431

Kaout marc’h Hamon.

432

Marc’h Hamon ’zo eat da Vrest
Dishual ha digabestr,
War ar vein, war ann drein,
Hag ann hini goz war he gein.

433

Kuzul greg hag heol abred
Gwez a vent mad, gwez na vent ket.

434

Daonet a vo ma c’hiez…
Lavaret n’e ket diez.

435

Da c’hrek vad gwella gwisiegez
Eo gouarn mad he ziegez.

436

Da vont da zougen ar Werc’hez
E ranker prena dantelez.

437

Bez fur, pa n’oud koant,
Diskouez ez peuz skiant.

438

Greg a labour en he zi
Ne vez kals hano anezhi.

439

Gwell eo eun dorz-vara war ann daol evit eur mezelour war ar prenestr.

440

Gwelloc’h pensell evit toull.

441

Gwell eo eur guden mad-nezet
Evit na eo eun ti skubet.

442

N’euz tiegez
Hep buanegez.

443

Pa vez kouez, dorniat, arat,
Ema ar vreg en hi loariat ;
Pa vez forniat, iod ha krampoez,
Penn ar vreg triflet a vez.

444

Eur c’hoari gaer e vez e ti
Mar euz kigel o komandi.

445

Elec’h ma vez eur c’hillok ne gan ket ar iar.

446

Pa vez brasa ar brezel e vez tosta d’ar peoc’h.

447

N’euz baz spern na baz lann
Evit harpa oc’h baz Iann.

448

Pa ez pezo tanveet ar zouben, te he c’havo mad.

449

Dalc’h-mad, Iann !
Te vo duk e Breiz.


VI.


450

Tog pe boned ’zo gan-e-hoc’h,
Tres eun dogan ’zo war-n-hoc’h.

451

Iann-Iann ! Iannik-Iann !
Iann diou-wech Iann !

452

Iann eo,
Iann e vo.

453

Ema va lod e peb-hini
Kent am bezo bet va-hini.

454

Ema va lod e kant
Ken am bezo bet va c’hoant.

455

Na eo ket brao
Beza dogan,
Pa ve bazado
Goude koan.

456

Dogan hag a oar
A ia rag enep d’ar c’hloar ;
Dogan ha na oar ket
N’hen euz baradoz ebet.

457

Ac’hanta, Iann al Leue !
Paket out bet adarre.


VII.


458

Pa vez ann avel e gevret,
A zav c’hoant c’hoari d’ar merc’het.
— Fors d’ann avel beza pe roud,
Atao emaint e goud.

459

Ar ralla tra a ia en hent
A zo eur pe-moc’h hep roc’hal,
Eur c’hi hep trotal,
Diou vaouez hep kaozeal.

460

E-leac’h ma-z-euz diou vaouez e vez marc’had, eleac’h ma-z-euz tri e vez foar.

461

Ann taol eo ar pounera,
Penn maouez ar c’haleta.

462

Er fourniou-red, er milinou,
E vez klevet ar c’heloiou ;
Er poullou hag er sanaillou
E vez klevet ar marvaillou.

463

Ann hini avantur he vreg,
E leac’h unan hen euz deg.

464

Grac’h klemmuz,
Grac’h paduz.

465

Ann hini goz a lamm en dour
Hag a bed Doue d’he zikour.

466

Ar vreg, ann arc’hant hag ar gwin,
Ho deuz ho mad hag ho binim.

467

Karout ar merc’hed hag ar gwinn,
A denn, peurvuia, da wal finn.

468

Ar gragez, siouaz ! hag ar gwinn
’Lak’ ann tiegez war ann tu gin.

469

Greg a zo kustum da eva
A bep hent holl ne dalv netra ;
Ouc’h peb honestis e serr dor,
Hag ouc’h peb pec’hed e tigor.

470

Eur goaz dre ’n em vezvi
Hag eur c’hreg dre c’hoari
A skarz buhan madou ann ti.

471

Greg a ev gwin,
Merc’h a goms latin,
Heol a sav re vintin,
A oar Doue pe gwall fin.



————




C’HOUEAC’HVED STROLLAD.


————


SIXIÈME SÉRIE.






I.


472

Ha droug ha mad
A denn d’he had.

473

Hevelep tad, hevelep mab :
Mab diouc’h tad.

474

Mab he dad eo Kadiou,
Nemet he vamm a lavarfe gaou :
Ma n’ema he wenn, eo al liou.

475

Merc’h he mamm eo Katel.

476

Doue biniget,
Pebez torrad filipet !
C’hoaz a vezo
Mar chom ar filip koz beo.

477

Doue biniget,
Pebez torrad filipet !
Triouec’h vi em boa laket,
Ha naontek filip em euz bet.

478

Doue, mabik, r’as kresko ker braz
Hag ar belek as padezaz !

479

Fest ann hibil soun…
D’ho iec’hed, paeroun !

480

Bet du, bet gwenn,
Peb gavr a gar he menn.

481

Oad hag hed
A laka ki d’ar red.

482

Iac’h evel ar beuz,
Kemet mempr hen euz.

483

E teui da vad mar kar Doue.

484

Pa deu Iann
E teu he rann.

485

Bars er vro
Meur a Vari a zo.

486

N’euz nemet eur banne dour
E-tre neat ha loudour.

487

Ar bugel a ra goab euz ar re goz
Ne-d-aio ked d’ar baradoz.

488

Easoc’h eo plega planten
Evit n’eo displega gwezen.

489

O drouk-ifourna
E reer kornek ar bara.

490

Ober strakla he skorjezik
Ne dastum ket kezek spountik.

491

N’e ket gand eskern
E taper al lern.

492

Ann hent hag ar zamm a zigass ar marc’h ebarz.

493

Marc’h a reud ouc’h ar c’hentrou
A ra gaou bras d’he gostou.

494

Ki treud,
Lost reud.

495

Ki skaotet, hen euz aoun rag dour klouar.

496

Ki skaotet
A dec’h rag dour bervet.

497

Ar c’haz a vourr o logota,
Hag ar c’hi o koulineta.

498

N’e ket red kaout skeul d’ar c’haz
Evit paka logod pe raz.

499

Eun dra ha n’eo bet gwelet biskoaz,
Eo eun neiz logod e skouarn eur c’haz.

500

Al logodenn n’e deuz nemet eun toull a vez paket abred.

501

War-dro ar moc’h
E vez soroc’h.

502

Alanik[4] potr ar ir,
Potr ar merc’het mar-d-e gwir.

503

Ar broc’h a doull ann douar
Hag Alanik a grog ar iar.


II.


504

Pe pa ve ar bleun er balann,
Pe pa ve ar bleun el lann,
A garez muia da vamm ?

505

Karantez c’hoar
Breur na oar.

506

Eur mignoun mad a zo gwelloc’h evit kar.

507

Ar c’hlask a zo frank,
Ar c’haout n’e ket stank.

508

Eun amezek mad a zo gwell
Evit na e kerent a-bell.

509

Bugale ar c’hefnianted
Gwasa kerend a zo er bed,
Ha gwella ma vent dimezed.

510

Evit plijout d’ann holl
Eo dleet beza fur ha foll.

511

Ne-d-euz ked a enebourien vihan.

512

Ann er a dec’h rag al laouenanik.

513

Da heul ar bleiz ne-d-a ked ann oan.

514

Ar c’hi hag ar c’haz,
Mignouned warc’hoaz.

515

Gwaz eo ar vevenn
Eged ar vezerenn.

516

Arabad eo lakad pensel burel oud limestra.

517

Dibaot bugel a heul tud sod
Euz ho sotoni na zesk lod.

518

Lec’h ma staot eur c’hi,
E staot daou, tri.

519

Mar grit ho tanvad e viot touzet.

520

N’e ket awalc’h staota er pinsin
Ha mont er-meaz da c’hoarzin.

521

Ann diaoul war ar c’hravaz,
Nec’het braz hen em gavaz.

522

Morse ki klanv na vev pell.

523

’Nn hini vez sod iaouankik-flamm
En eur gosaat na fura tamm.

524

Seul gosoc’h,
Seul zotoc’h.

525

Nep a zo sod a zonj d’ezhan
Eo sotoc’h ann holl eget-han.

526

Ann drezen a daou benneg
A ziskar al lavienneg.

527

Nep a gouez hen deveuz lamm ;
Pa dorr he c’har e vez kamm.

528

Koms gand eur zod, red eo gwelloc’h
Rei flour gwiniz d’ar moc’h.

529

Brao awalc’h eo laret pa veer pell euz ar bec’h,
Berroc’h a ve ann teod pa veer war al lec’h.

530

Briz-diod, hag a oar tevel,
Ouz eun den fur a zo hevel.

531

Kaoz ann arabaduz
A zo hir ha paduz.

532

Euz ar sac’h na heller tenna
Nemet ar pez a ve en-ha.

533

Maro eo Iann al Leue, hogen kals a hered hen euz :


III.


534

Iann banezenn,
Iann ar peul,
Iann ioud,
Iann laou,
Ian ar seac’h,
Iann frank-he-c’houzouk,
Iann lip-he-werenn,
Iann ar madigou,
Iann pilpouz,
Iann golo pod,
Iannik kountant.

535

Chom da zellet oc’h ann oabl o tremen.

536

Pa vez deut ar c’haz d’ar raz ne ouzont ober netra.

537

Lakaat he zourn en he zisheol.

538

Mad ha buhan
N’int ket unan.

539

Lakaat ann tamm e-kichenn ann toull.

540

Staga kezek oc’h lost ar c’har.

541

Lakaat lost ar c’har araok.

542

Klask ar marc’h o veza war he gein.

543

Eur penn-glaouik eo.

544

Klask viou en neiziou warlene.

545

Beza warlerc’h ar mare o pesketa.

546

Goude dale
E ranker bale.

547

Pell eman Iann euz he gazek.

548

Kaout eul loden e parg ar Briz [5].

549

Eun troad leue a zo en he voutou.

550

Hennez ’n euz paret al loar ’n he c’heno.


IV.


551

Rei kaol d’ar c’havr.

552

Ober he fistoulik d’he vestr.

553

Fistoulat he lost e peb leac’h.

554

Ober ann danvad.

555

Digarez ober al leue.

556

Servija ar zant diwar he goust.

557

Rei treujou e-leac’h brankou
D’ann hini ’zo bras awalc’h he c’hinou.

558

Liva geier.

559Leuskel gedon da redek [6].

560

Leuskel levrini da redek warlerc’h gedon ar re-all.

561

Par wir, par c’haou.

562

Gwerza brao poultr.

563

Mezo kiger.

564

Iann a zo eul lapous.

565

Gwall higen !

566

Gwall hibil !

567

Koanta maout !

568

C’hoari flu dizolo pa vezo lazet ar goulou.

569

Hennez a zo koat-tro en-han.

570

Tenna eun dro louarn.

571

Al louarn o prezek d’ar ier [7].

572

Lakaat dour e leaz eun all.

573

Tenna ann dour diwar brad eun all.

574

Kass ann dorz d’ar ger en dro.

575

Sellout ouc’h ann nor adren.

576

Ne-d-eo ket dall he zaout.

577

Ne ’man ked he voc’h er ger.

578

Trenked eo al leaz.

579

Trenked eo he valadenn.

580

Uhel eo ann eienn en-han.

581

Eman ann troc’h hag ar zon gant-han.

582

Kregin hen euz.

583

Heolia arc’hant.

584

Ober he c’hrobis.

585

Ober ar gouzouk.

586

Ober he geinek.

587

Ober ar c’hoz.

588

Sini a reont ho c’hloc’h ho unan krea ma c’hellont.

589

Teoded hir ha dorned berr.

590

Ober bugad.

591

Ober kals a deill gand neubeud a golo.

592

Ober ar ioudadek
Araog ar varradek.

593

Great eo ar pod holl nemet ann tachad plad.

594

Re abred e kan ho killok.

595

Rei bronn d’ar bal.

596

Bara panenn
Er zoubenn.

597

Dre m’e tomm ann houarn eo skei war-n-han.

598

Ar c’had ’zo d’ann neb he fak.

599

Peb hini he vicher ha ne-d-aio ket ar c’haz d’al leaz.

600

Hen em luia e kudennou ar re-all.

601

Dibri he eost diwar he c’har.

602

Lezel brao he c’horo.

603

Trei penn d’ar vaz.

604

Sencha baz d’he tapoulin.

605

C’hoant gant-ho a ra kazek.

606

Mont da ober he dalarou.

607

Kemeret ar gouriz plouz [8].

608

Dre fors kana Nouel ec’h erru ann Nedelek.

609

C’hoarzin gwenn evel bleud flour.

610

Pebez bek melenn !

611

Stlapa ar bonned warlerc’h ann tok.

612

Strinka ann trebez warlerc’h ar billik.

613

Kouezet eo he veudik en he zorn.

614

Besk he deot ha born he gazek.

615

Mont euz ar foennek d’ar menez.

616

Mont euz ar menez d’ar foennek.

617

Mala munud.

618

Ober iun ann nao steredenn [9].

619

Staotet e-d-euz ar c’havr en ho lavrek.

620

Koeza euz ar billik en tan.

621

Saillat er baill.


V.


622

Bioc’hik Doue.

623

Sioul evel eul logodenn er bleud.

624

Traitour evel eur marmous.

625

Laer eo
Evel frao.

626

Dic’hrass evel eur roched nevez.

627

Morzed evel ar gegel he vamm goz.

628

Iac’h pesk.

629

Teo evel eun tamm toaz.

630

Lard evel eur pemoc’h milin.

631

Treud e-c’hiz eur c’havr.

632

Kastiz evel ann Ankou.

633

Seac’h evel eur baluc’henn.

634

Eur zac’had eskern.

635

Tremened eo ann heol war he dreuzou.

636

Goude lein meuz boed.

637

Klask pemp troad d’ar maout.

638

Koll ar poell euz he guden.

639

Mont war he benn.

640

Mont araog he benn.

641

Mont da graouna en eur vodenn fall.

642

Lakaat re hir he vez er gwask.

643

Sacha ar c’har war ar c’hein.

643

Tomet hen euz dour d’he skaota.

645

Gwelet kant steredenn o lugerni.

646

Gwelet tri heol o para.

647

Me ’lardo he billik d’ezhan.

648

Me ’daillo korrean d’ehan.

649

Kass d’he nask.

650

Kregi araok harzal.

651

Krog evit grog.

652

Kraf evit kraf.

653

Kik pe groc’henn am bezo.

654

Tizout war ann tomm.

655

Kein oc’h kein,
Evel pri oc’h mein.

656

Lagad a dalv teod.


VI.


657

Ann tad a lavar d’he vab :
Pa vezi krog, dalc’h-mad !
D’he merc’h a lavar ar vamm
Pa vezi krog, digass ann tamm.

658

Iz gant-han, mar teac’h ;
Ha ma na deac’h, dideac’h.

659

Ar c’hamm
A lamm,
Pa wel ann tan ;
A red,
Pa wel he c’hreg ;
A vale,
Pa wel he vugale ;
A dec’h,
Pa wel he vec’h [10].

660

Eur c’hoz louarn, hag hen dare,
Gwelet eur iar c’hoaz a garre.

661

Den ha den hanter,
Daou en eun affer,
Tri ma ve red,
Pevar ne laran ket.

662

Lost hen euz eul louarn,
Gad hen euz diouskouarn,
Teir gar hen euz eun trebez,
Ha c’hoaz n’euz netra ’nevez.



————




SEIZVED STROLLAD


AR MIZIOU


————


SEPTIÈME SÉRIE


LES MOIS





I


MIZ GENVER.


663

Ann armanach ne lar ket gaou :
Pa ve erc’h ’ve gwenn ann traou,
Pa ve avel fich ar bodou,
Pa ve glao ’ve vil ar poullou.

664

Miz Genver,
Kalet pe dener.

665

Miz Genver, hirio vel kent,
A ziskouez eo hir he zent.

666

Pa ve tremenet dent Genver
E ve diskouloc’h ann amzer.

667

Ne vezo ket leun ar zolier
Mar bez heol tomm da viz Genver.

668

Gwell eo gwelet ki en kounnar
Evit heol tomm e miz Genvar.

669

Aliez ar wenn reo
A zeu araog ar glao.

670

Reo gwenn war ar c’hresk,
Amzer gaer hafresk.

671

Reo gwenn war loar nevez
A denn d’ar glao aliez.

672

Reo gwenn en diskar,
Amzer c’hleb hep mar.

673

Pa vez ann erc’h war ann douar
Ne vez na tomm na klouar.

674

Re a erc’h, re a gerc’h,
Re a skorn, re a zegal.

675

Pa skorn ann dour en ti,
A koll ar c’herc’h he fri.

676

Pa varv ar gerc’hen gand ar riou,
Unan a chomm a dalv diou.

677

Genvirig a lavar
Ez euz vi gand ar iar.


II


MIZ C’HOUEVRER.


678

Hanter-Genver eun eur a hed,
Da c’houel Chandelour diou abred.

679

Da chouel ar Chandelour,
Deiz da bep micherour,
Nemet d’ar c’hemener
Ha d’al luguder.

680

Da c’houel Varia Goulou,
Kuzet ar c’hantoleriou
Ha torret ar c’higelou ;
Hanter-greun, hanter-bloaz,
Ann had diaveaz,
Ann ozac’h en eaz.

681

Miz C’houevrer a c’houez, a c’houez,
Hag a laz ar voualc’h war he nez.

682

Gand dillad tomm ha bevans mad
Pep miz goanv zo deread.

683

Da c’houel Mathiez,
Vi e reor ann houadez,
Hag ar bik a choas he barez.

684

Tremenet gouel Sant Mathiaz,
Ann heol d’he liv, ann dour d’he flaz,
Ha lezenn ann hent da vean glaz.

685

Genver a garg ar foz,
C’houevrer hen dalc’h kloz.

686

Avel gevret, da ziwada moc’h
Diwallit ho kountel gan-e-hoc’h.

687

Erc’h a dreon, glao a viz,
Gwasa diou amzer a weliz.

688

Meurlarjez kaillarek,
Arc’h ha solier barrek.

689

Mar teuje Meurlarjez teir gwech ar bloaz,
E lakafe ann dud da redek e noaz.

690

Red eo lakat piz e gleac’h,
N’e ket hirio evel deac’h.
(Al ludu.)


III


MIZ MEURS.


691

Ber, ber, miz C’houevrer, karg ann and hag ar foz,
Me ho dizec’ho en eun deiz hag eun noz.

692

Meurs gand eur c’houezadenn
A zizec’h ar foz penn-da-benn.

693

Miz Meurs gand eur c’houezadenn
A laz meur a vagadenn.

694

Ar miz Meurs gand he vorzoliou
A zeu da skei war hon noriou.

695

Miz Meurs gand he vorzoliou
A laz al lueou en ho mammou.

696

Meurs a laz gand he vorzoliou
Ann ejen braz e korn ar c’hraou.

697

Miz Meurs gand he vorzoliou
A zo ker gwaz hag an Ankou.

698

E mis Meurs glao hag avel foll
A rai lakat evez d’ann holl.

699

Meurs, gand he veurzeri,
A ra d’ar c’hrac’h staota barz ann ti,
Ha d’he merc’h kerkouls hag hi.

700

Deuet Meurs e-giz ma karo,
Grac’h e korn ar c’hleun a dommo.

701

Da c’houel sant Guennole,
Stanka ’r foennek oc’h ar c’hole.

702

Da c’houel Pol,
Lakad mern vihan war ann daol.

703

Tri de goude ma kan ann drask,
Ez ia ar vioc’h joaüs d’he nask.

704

Pa glewfet ann drask o kanan,
Serret keuneud mad da doman ;
Pa glewfet ar welc’h goude-ze,
Tolet ho chupenn a goste.

705

D’ar zul Bleuniou,
A lamm ar zaout dreist ar c’hleuziou.

706

Da Vener ar groez
A kroaz ar bik he nez.

707

D’ar zul Bask,
A lamm ar zaout dreist ho nask.

708

Da c’houel Sant Joseph pe Sant Benead,
Gounid ar panez hag al lin mad.

709

Da zul Bleuniou, kont’ ar viou ;
Da zul Bask, terri ho fennou ;
Da zul ar C’hasimodo, frik’ ar choz podou[11].

710

Epad ar zizun santel,
Amzer goloet, avel.

711

Deuz ann heol, Meurlarjik,
Deuz ann eteo Paskik.

712

Ann ened seac’h, Pask kaillarek
A lak ann arc’h da veza barrek.


IV


MIZ EBREL.


713

Ebrelik, Ebrelik,
Digor da ziou askellik.

714

Pask a dost, Pask a bell,
Pask a vo en Ebrel ;
Pask en Ebrel a vo
Pe ar C’hasimodo.

715

Deuet Meurlarjez pa garo,
Pask pe Gasimodo
En Ebrel hen em gavo.

716

Etre Pask ha Meurlarjez,
Seiz sizun nemet daou dez.

717

Etre Pask ha Pentekost,
Seiz sizun penn ha lost.

718

Pask gleborek,
Eost baraëk.

719

Pa zav al loar abarz ann noz,
Had ar panez antronoz.

720

Ar ran a gan kent miz Ebrel
A ve gwelloc’h d’ezhan tevel.

721

Pa gan ar ran e kreiz an deiz,
Neuze vez poent gounid ann heiz.

722

Pa gan ar ran e kreiz ar prad,
Neuze vez poent gounid peb had,
Nemet al lann hag ar pilad [12].

723

Evit ar raned da gano,
Ma bioc’hik paour-me a varvo ;
Pa gano ar goukou d’eomp-ni,
Ma bioc’hik-me ne varvo mui.

724

Dre ma tosta hanter-Ebrel,
E kousk ann oac’h hag ar mevel ;
Ar vroeg a lâr en miz Mae
D’ar vatezik : demp ive !

725

Er bloaz biseost nep a ve finn.
A laka kanab el lec’h linn [13].

726

Da c’houel Pêr, planta kignenn ;
Da c’houel Pêr, skoulma kignenn ;
Da c’houel Pêr, tenna kignenn.

727

Ebrel c’harw,
Porc’hel marw.

728

Blavez gliz,
Blavez gwiniz.

729

Bleun e Meurs, feurm en Abril,
A ia holl gand ar morzil.

730

Sant Jorc’hdik diwar he dorchenn
A lak’ ar goz saout da vreskenn.

331

Da c’houel Mark,
Meren bihan d’ar park.

732

Pa vez ann deillo er wevodenn
Kement ha diou skouarn eul logodenn,
’Tle advern beza war wenojenn.

733

Da c’houel Mark,
Diodet ar park.

734

Da c’houel Mark
Ann had divezan er park.

735

Pa ve glao da chouel Mark
E kouez ar c’hignez er park.


V


MIZ MAE.


736

Digant kala — Mae goulennet
Pe da zeiz e teui Nedelek,
Ha mar na gredet ket c’hoas,
Goulennet da zant Jerman Bras.

737

Goude miz Ebrel da fin Eost,
Da dan ebet na-d-a tost.

738

Da viz Mae,
Ar medisin a ve gae.

739

E miz Mae,
Ar c’hezek a dol ho zae.

740

Da viz Mae
’Lamm ar segal dreist ar c’hae.

741

Meurs e skoulm,
Ebrel e vodenn,
Mae e bleunvenn,
Even e greunenn,
Gouere e gwastel wenn.

742

E miz Mae,
Kanab gae.

743

Pa gano ar durzunel,
M’em bô lez eleiz ma skudel.

744

Glao bemdez a zo re,
Re neubeut bep eil de.

745

Pa vo barvou kelvez e miz Mae
Kalon ann ijuler a zo gae.

746

Bleun en Abril, feurm e Mae,
Euz ar re-ze e kargimp hon zae.

747

Ann deliou ’zigor en dero
Kent evid digeri erfao.

748

Da c’houel ar Pentekost,
Al linn a ra ann dro da gern ann tok.

749

Brumen du pa vez
A bad tri dervez.

750

Brumen vor,
Tomder en gor.

751

Mogedenn diwar ar mor,
Heol tomm ken a faouto ann nor.

752

Seiz blavez sec’hour ne reont ket eur blavez kernez ;
Eun devez glebour hen grafe.


VI


MIZ EVEN.


753

Serret ar gwaziou,
Douret’ ar prajou.

754

Sant Ronan dilost Mae
A laka kerc’h e-leac’h na ve.

755

Miz Even a ra al linn
Ha Gouere hen gra finn.

756

Eur park a zo gwall fall
Mar da viz Even ne dalv.

757

Kurun dioc’h ar gwalarn,
Tol ar varr er sanaill.

758

Kurun dioc’h ar gevret,
Marrad bepret.

759

Ann avel su ha gevret,
Mad d’ar goullo ha d’ar garget.

760

Avel a c’hreste,
Glao hep dale.

761

Gwalarn kalmet diouz ann noz,
Su pe gevret antronoz.

762

Pa val ’r vilinn diwar ar c’hoad,
’Ve trist doare ar merdead.

763

Diwallit rag ar merwent koz
Hag ar gwalarn iaouank.

764

Pa vez ann avel er gornaouek,
E vez tapet meur a c’henaouek.

765

Da c’houel Barnabaz,
Gand eur fourniad poaz
Hag eun all en arc’h,
E paseo awalc’h.

766

Hanter-Mae dilost goan,
Hanter miz Even hen lakan.

767

Pa vez ker ar piz,
E vez ker ar gwiniz.

768

Blavez hoginn, blavez ed,
Blavez irinn ne ve ket.

769

Blavez c’huiled, blavez ed,
Blavez gwenan ne ve ket.

770

N’ê ket ganet gand he vamm
’Nn hini glev ar goukou nao devez goude gouel Iann.

771

Da c’houel Iann,
Ia-l-ar goukou d’al lann.

772

Da c’houel Per,
Ia-l-ar goukou d’ar ger.

773

Pa vez ar bleun er gwiniz,
E vihanna leaz liviriz.


VII


MIZ GOUERE.


774

Heol a zavo re vintin,
A zo tec’het da wall fin.

775

Ann heol gwenn
Da c’hlao a denn.

776

Heol gwenn a ro glao
Hag heol ruz amzer vrao.

777

Ruijenn deuz ann noz,
Glao antronoz.

778

Ruz dioc’h ann noz, gwenn d’ar mintin,
Laka joaüs ar perc’hirin.

779

Hanter Gouero
Fals en ero.

780

Da c’houel Maria Karmez,
Gwelloc’h gavr eget eur vioc’h lez.

781

Biskoaz foar Sant Weltas ne vez
Na zans en hi bara segal nevez.

782

Pa vez glao da c’houel Madalen,
A vrein ar c’hraon hag ar c’hesten.

783

Sant Iann a oa eur sant braz,
Ma sant Kristof brasoc’h c’hoaz.

784

Da gann Gouero
Eost e peb bro.


VIII


MIZ EOST.


785

Pa grosmolo ar mor,
Paourik, sarrit ho tor.

786

Mar-d-a ann arne d’ar menez,
Kemer da freill ha kerz er mez :
Euz ar menez mar-d-a d’ar mor,
Sarr war da gein prenestr ha dor.

787

Da c’houel Itron-Varia ann erc’h,
Pa vez avel grenv e vez ann ed ker.

788

Kaneveden dioc’h ann noz,
Glao pe avel antronoz.

789

Gwarek-glao euz ar beure,
Stignit ho tevez koulsgoude.

790

Kaneveden dioc’h ar mintin,
Sin vad d’ar perc’hirin.

791

Kaneveden araog deg heur,
Rei he lein d’al laboureur.

792

Kaneveden araog deg heur,
Treac’h ar zec’hor d’ar glebor.

793

Kelc’h loar dioc’h ann noz,
Glao pe avel antronoz.

794

Kelc’h a dost,
Glao a-bell ;
Kelc’h a-bell,
Glao a dost.

795

Mar bez glao da chouel hanter-Est,
Kenavezo d’ar c’hraon kelvez.


IX
MIZ GWENGOLO.
796

E miz Gwengolo
En abardae ’ma ann dorno.

797

Hirio ema gouel Sant Jili,
Kant levenez, mil prediri.

798

Da c’houel Sant Jili
'Teu ar goanv e penn ann ti.

799

Da viz Gwengoulou
E teu dour er poullou.

800

Frimm er bloaz koz,
Avalou leiz arfoz.

801

Da c’houel Maze,
Ar frouez holl’ zo dare.

802

Da c’houel Mikel, da c’houlou-de,
Ann Tri Roue vez er c’hreiz-de.

803

Gourmikaël hag ann Ankou
Laka kalz a chanchamanchou.

804

E joar-ann-Drogerez
Eun ebeul evid eur gwennek.

805

Gounid oc’h diskar loar Gwengolo
Ne vez na greun na kolo.

X
MIZ HERE.
806

Tremenet pardon Bulai
A beb goabren, peb gaouad.

807

Da foar Paol,
Kefelek war ann daol.

808

E miz Hero,
Teilit mad hag ho pezo.

809

Foar Here e Goueznou
Poent eo skuilla ann trempou.

810

Glao da zul, glao da lun,
Glao epad ar zizun.

811

Glao a zeu diwar greisteiz,
Glao epad ann deiz.

812

Glao dioc’h ar viz,
Glao epad ar miz.

813

Glao, glao,
Ken a zimezo
Merc’h ar Maho.

814

Merc’h ar Maho ’zo dimezet
Hag ar glao na ehan ket.


XI
MIZ DU.
815

Eat miz Here en he hent,
Da hanter-noz gouel ann Holl-Zent.

816

Hadet da galan-goanv, stanket ann toull karr,
Poent eo d’ar mevel mont gant ar gounnar.

817

Kal-ar-goanv, kal-ar-miz,
Nedelek a-benn daou viz.

818

Da galan-goanv ed hadet,
Hag ive frouez dastumet.

819

Pa ziverr ann dour euz korn ann ejenn,
E vez poent gounid ar vinizenn.

820

Goanv abred,
Goanv bepred.

821

Pa gler ann dour da c’houel Marzin
Ez ia ar goanv war benn he c’hlin.

822

Da Zantez Katel
Ez ia ar mestr da vevel[14].

823

Mad eo hada ann douar
War ann diskar euz al loar,
Hogen segalik Sant Andrez
Deut Nedelek pa deu er mez.

824

Hag o neza emoc’h-hu c’hoaz !
Gouel Sant Andrez a zo warc’hoaz.

825

Gouel ann Holl-Zent’ ziraou ar miz.
Ha sant Andre gamm hen finiz.

826

Sant Andre gamm na vanhas ket
Ter sun tri deiz kent ’n Nedelek.


XII


MIZ KERZU.


827

Tremenet gouel Sant Andrew,
Aret don hag hadet tew,
Ha diwallet dirag al loened bew.

828

Han-goanv betek Nedelek :
Diwar neuze ve goanv kaled,
Ken e vezo bleun en halek,
Hag ac’hano goanv tenn
Ken ne zavo bleun er spern gwenn.

829

Miz Kerzu, miz ar gouelio,
Eo miz ar gwadagenno.

830

Mar-d-eo ien ha kriz ar goan
Da gof oc’h taol, da gein d’ann tan.

831

Gwell eo moged forn
Evit avel skorn.

832

Nao grozadenn forn
A ia gand eur bar avel skorn.

833

Erc’h kent Nedelek,
Teil d’ar zegalek.

834

Pa ve loar wenn d’ann Nedelek,
E ve lin mad e pep havrek.

835

Nedelek ha gouel Iann
A laka ar bed etre diou rann ;
Kalan Ebrel ha gouel Mikeal
A laka e-leal.

836

Eur gelienenn d’ann Nedelek
A zo kouls hag eur c’hefelek.

837

Ema Guillou oc’h ober he dro,
Nevezinti a vezo.

838

Here, Du ha Kerzu,
A c’halver ar miziou du.

839

Nedelek seac’h, Pask kaillarek,
Laka ann arc’h da veza barrek,
Hag ann ozac’h da veza bouzellek.

840

Pa vez da zul deiz Nedelek,
Hada da linn war ar garrek,
Ha d’ brena ed gwerz da gazek.



————




EIZVED STROLLAD.


————


HUITIÈME SÉRIE.






I.


841

Al labourer a viskoaz
A zebr eur garg douar ar bloaz.

842

Goasa tra a hell hen hem gaout gad eur merer eo klevet killok he vestr.

843

Bleo gonifled, plun klujar,
N’int ket mad da stuia douar.

844

Iannik a vil micher a varvaz gant ann naon.

845

Eur micherour dioc’h ann deiz
A garfe ve noz da greisteiz.

846

Matez nevez da di pa zeuio
Kement a teir a labouro.

847

Glao a dol, avel a c’houez,
Da ober joa d’ar vatez.

848

Foeta fank ha foeta drez
Eo micher eur paotr lakez.


II.


849

Eur c’hemener n’e ket den,
’Met eur c’hemener ne-d-eo ken.

850

Nao c’hemener evid ober eun den.

851

Neb a lavar eur c’hemener
A lavar ive eur gaouier.

852

Kemener brein,
’Nn diaoul war he gein.

853

Ar c’hemener diwar he dorchenn
Pa gouez, a gouez en ifern.

854

Milin laz-logod, — e vez dour awalc’h d’eur zilienn pa vez glao.

855

Na pa rafe ar vilin nemet eun dro krenn,
Ar miliner ’zo sur d’oc’h he grampoezenn.

856

Krampoez hag amann a zo mad,
Ha nebeudig euz pep sac’had,
Hag ar merc’hed kempenn a-vad.

857

Na euz ket hardissoc’h eget roched eur miliner,
Rag bep mintin e pak eul laer.

858

Ar miliner, laer ar bleud,
A vo krouget dre he viz meud,
Ha mar ne ve ket krouget mad
A vo krouget dre he viz troad.

859

Ar guiader en he stern,
E-giz ann diaoul en ifern,
Oc’h ober tik-tak, tik-tak,
Hag o tenna hag o lakat.

860

Ar guiader kaotaer
A ra lienn evel ler.

861

Ar miliner a laer bleud,
Ar guiader a laer neud,
Ar fournerienn a laer toaz,
Ar c’hemenerienn krampoez kraz.


III.


862

Ar zoner war he varikenn
A ra da iaouankiz breskenn.

863

Ar glaouaer er c’hoajo
Evel ar bleiz a iud atô.

864

Boutaouer koad a ra bepret
Listri da gas tud da gac’het.

865

Pa vez ker al ler
E c’hoarz ar boutaouer.

866

N’e ket greg ar c’here a deuz ar gwella boutou.

867

Er givijeri ann ejenned
A zo bioc’hed.

868

Ar masouner, pa staoto,
Euz e labour e troio.

869

Marichal krign-karn,
Chaoker kac’h houarn.

870

Pa vez houarnet ar c’har,
Er pod e lekear ar iar.

371

Ar barazer a oar dre c’houez
Hag hen a vez tra vad er pez.

372

Ann heskenner hag ar c’halve
A blij d’ezho fest ar maout mae[15].

873

Hostiz ann anaoun
A varvaz gand ann naoun.

874

Tiez savet gant krec’hin tud
A zaver ker buhan, ken divrud.


IV.


875

Eva gwin, kanjoli merc’hed,
Setu dever ar c’hloarek.

876

Reizen manac’h a zo tenna
Digant ann holl heb rei netra.

877

Te lavar gaou, pe ma vinn manac’h.

878

Pa za eur manac’h e neb leac’h,
E teu eun allik en he leac’h.

879

Kelian ha melian,
Menec’h ha beleian,
Pevar seurt loned
Ar gwasa ’ so er bed.

880

Kazek ar c’hure
A renko bale.

881

Aotrou Personn, mar grit ho kest,
C’houi a raio ivez ar fest.

882

Ar veleienn ne garont ket
Beza distroet euz ho fred ;
Gortozit ’ ta gad pasiantet,
Pe ann absolvenn n’ho pô ket.

883

Eur belek maro, — eun all en he leac’h.

884

Harzit, harzit, emezhan,
Ma vo lekeat… en toull-man,
Ma lakefomp eur mean braz war he gein,
Ma ’z efomp da di… d’hon lein.

885

Peurvuia ar belek
A lâr en eur brezek :
Silaouet ma c’homzo,
Losket ma obero.



————




NAOVED STROLLAD.


————


NEUVIÈME SÉRIE.






I.


886

Lein hir hag offeren verr
A blij d’ann dud dibreder.

887

Pedennou berr a gass d’ann neon,
Pedennou hir a chomm a-dreon.

888

Ann Aviel,
Ar gwir gentel.

889

Biskoaz sant n’eo bet
En he barrez meulet.

890

Ar zant pella,
Ar zant gwella.

891

Da zantez-Anna neb a ia,
Santez Anna n’ankounac’ha.

892

Itroun Varia ’nn amzer
Ne labour ked en aner.

893

Mui a win a zispigner er pardoniou eged a goar.

894

E Breiz-Izel pa ziskennan,
Dour mad ha tud diampech a lakan.

895

Neb a verv lichou d’ar gwener
Birvi a ra goad hor Salver.

895

Da noz Nedelek ne gousk ken
’Met ann tousok ha mab ann den.

897

O sent ma bro, ma divallet,
Sent ar vro-man n’anvezann ket.

898

Deomp da bidi sant Herbot
Da reï amann leiz ar ribot.

899

Sant Iouen, sant Iann,
Leiz ma ribod a amann,
Hag eur bannik bihan a lez
’Vit aluzenn d’ar paour kez.

900

Aotrou sant Ourzal, me ho ped,
Roït d’eomp-ni pep a c’hreg.
Aotrou sant Ourzal, eur weach c’hoaz,
Roït d’eomp-ni peb a voaz.

901

Itroun Varia-Molenez,
Digassit pense d’am enez,
Ha c’houi, aotrou sant Renan,
Na zigassit ket evit unan,
Digassit evit daou pe dri,
Evit m’hen devezo lod peb-hini[16].


II.


902

Mar vez Guillou, ra-z-i pell dre sant Herve ;
Mar vez Satan, ra-z-i pell en han’ Doue[17].

903

Ki klan, chanj a hent,
Arru ’r baniel hag ar zent ;
Arru ’r baniel hag ar groaz,
Hag ann aotro sant Weltas.

904

Me ho salud, grubuill verrienn ;
Me ’zo deut da zigass d’hec’h ann derrienn,
Eun tamm bara hag eur vi,
Ne c’houllan ken he c’hrena mui.

905

Salud d’e-hoc’h, burlu givenn,
Me a zo deut d’ho tispenn,
Evit m’am lakafet iac’h,
Rak klanv oun gand ar pennzac’h.

906

Ar penn a zac’h er zac’h,
Ma fenn er-meaz ha me iac’h.

907

Salud, loar gan,
Kass ar re-man
Gan-ez ac’han.

908

Ar Werbl hen deuz nao merc’h :
Deuz a nao a deu da eiz,
Deuz a eiz a deu da drei,
Deuz a zeiz a deu da c’houec’h,
Deuz a c’houec’h a deu da bemp,
Deuz a bemp a deu da bevar,
Deuz a bevar a deu da tri,
Deuz a dri a deu da zaou,
Deuz a zaou a deu da unan,
Deuz a unan a deu da netra.
Ar Werbl n’hen deuz ket merc’h ebet.

909

Denedeo, dened’ec’h,
N’e ket ama ema da lec’h,
N’e ket ama nag e neb lec’h.
Pa ’z po treuzet nao mor, nao menez,
Nao feunteun a drugarez,
E gavi eun dachennik c’hlaz,
Hag eno ema da blaz[18].

910

Tro, pe me az troio :
Erru eo karr ann Anko !
Ourlik ! Ourlik !

III.


911

Ar plac’h, war loar goz,
Ne ve ket hir he broz ;
Ar pot, war loar ne,
Ne ve ket hir he zê.

912

Kamm, luch, tort ha born,
A zo ganet diwar ar c’horn[19].

913

N’euz bet biskoaz na kamm na tort n’hen dije itrik fall.

914

Ar voualc’h he bek melen
A vev tri oad ann den.

915

Ar vran hi deuz tri oad den, tri oad marc’h,
Ha c’hoaz ne deuz ked oad awalc’h.

916

Pa gomzer euz ann heol e weler ke sklerijenn.

917

Pa gomzer euz ar bleiz
E vez he lost e-kreiz.

918

Pa voud ar skouarn kleiz,
Meuleudiou e-leiz ;
Pa voud ar skouarn deou,
Meuleudiou e-biou.

919

Gwennili, gra da neiz
Em frenestrik, e Breiz.

920

Skrill a gan war ann oaled
E ti ann holl ’ zo karet.

921

Eur ginidenn dioc’h ar mintin,
Sin a wall fin ;
Eur ginidenn dioc’h ann noz,
Sin a gelou mad antronoz.

922

Eul laouen-dar,
Arc’hant hep mar.

923

Pa gan ar goukou warlerc’h gouel Pêr,
Sin a gernez.

924

Mar klewfe ar zord, mar welfe ar c’hô,
Ne vefe beo den ebet er vro[20].


IV.


925

Gwasoc’h evid ar raned
A zon ar bal d’ar C’horriganed[21].

926

Pan ve ar Siren o kanan,
E c’hall’ martolod paour gwelan.

927

Gargantuas easoc’h da zamma
Evit da garga.

928

Gargantuas, pa oa beo,
A iee ’n eur gammed da Bontreo[22]

929

Boudedeo[23]
A valeo
Dre ma vezo
Daou zen beo.

930

Boudedeo
Ann diveza’ vo beo.

931

Sotoc’h eget Merlin a red en dour araog ar glao.

932

Keuta tud a oa ér bed
A oa Guikaznou ha Kerret.

933

Pa ’r oc’h euz a Gergournadeac’h,
Savit ho tiskouarn d’ann neac’h.

934

Araog ma oa aotrou, e neb leac’h,
Ez oa eur marc’hek e Kergournadeac’h.

935

Pa n’oa kastel e neb leac’h,
’Oa kastel e Kornadeac'h,
Ha pa-z-euz kastel e peb leac’h,
’Euz kastel ive e Kornadeacfh.

936

Riwalen du, Riwalen glaz
A zo tudjentil a viskoaz.

937

Pe tre, pe lano,
Kastelfur eo va hano[24].

938

Debri a ra d’ann neo evel ma ra Rohan[25].



————




DEKVED STROLLAD.


————


DIXIÈME SÉRIE.






I.


939

A bep liou marc’h mad,
A bep bro tud vad.

940

Al laouenan a gar atao
He doënn ha kornig he vro.

941

Kant bro, — kant giz,
Kant maouez, — kant hiviz.
Kant parrez, — kant iliz.

942

Aotronez Pond-Ivi,
Bourc’hisienn Faouet,
Potret Gourin.

943

Sod evel eur Gwennedad,
Brusk evel eur C'hernevad,
Laer evel eul Leonard,
Traïtour evel eun Tregeriad.

944

Ebeul Pontreo[26].

945

Leonard kof iod, laer ar pesk[27].

946

Panez ! Panezeun !
Eul Leonard na zebr tra ken.

947

Grik ! Grik ! Daoulaziz[28].

948

Plougastel lovr[29], mar kerez e vezi gwelet.

949

Bouc’h Kerneou
Staoter en he graou.

950

Bek meil-ruz, bek sall !
’Re Gemperle n’zebront tra all.

951

Penn-sardinenn ar C’honkiz,
Penn-eog ar C’hastel-Liniz,
Ha Penn-merluz ar C’hon-Bridiz.

952

Kon-bridiz, traon ha krec’h,
’Zo doganed nemet c’houec’h,
Hag ar c’houec’h-ze e vez ivez ;
Paneved resped d’ho gragez.

953

Treffiagat, brochou laou,
A ia d’ar mor daou-daou,
Da glask lanvez da nea,
Evid ober kerdenn d’ho c’hrouga.

954

Kaper lovr, boellou blei,
Hen euz debret kant bara heï
Hag eur zac’h bara draillet,
Ha c’hoaz n’e ket hanter-garget,
Hag e lavare he vamm :
Klanv va C’haper, na zebr tamm.

955

Potret Primelinn, potret ann alc’houez,
Potret Kerlouan, potret ann had panez,
Potret Guisseni, potret ar c’hill-krok.

956

Avel uhel, avel nord
A zigas ar pense d’ar bord,
Ha me araok
Da c’hoari va faotr,
Ha pa-d-apjenn d’ar grouk
’Teuio eun tortad war va chouk[30].

957

Hevel oc’h aotrouienn tud-jentil Ploueskat
’Rank chom en ho gwele pa fresker ho dillat.

958

Goulennit gant potret Rosko
Ped favenn ’ia da ober nao.

959

Potret Lokirek
Laeron kezek.

960

Bara kerc’h fresk amanenet
A blij da Gintiniz meurbed.

961

Iotaerienn, debrerienn kaol,
Ar Zant-Briegiz a zo holl.

962

Fao ru ha fao briz,
Setu briskez al Lan-Baliz.

963

Eur maill eo eul Lan-Balad
Evid ober kleuziou mad.

964

Gwerliskiniz, a ras da ras,
Bordelerienn evel chass ;
Ar chass ez a d’ann ofern-bred
Ha Gwerliskiniz n’eont ket.


II.


965

Personn Fors a zo biniaouer,
Personn Fouesnant a zo bombarder,
Personn Santez-Anna a zo danser,
Personn Sant-Evarzek a zo barazer,
Personn Benn-Odet a zo plonjer,
Personn Ploneour a zo neuier,
Personn Pont-Kroaz a zo mestr skolaer,
Personn Douarnenez a zo pesketaer,
Personn Sant-Vaze a zo pomper,
Personn Sant-Kaourintin a zo kouezer,
Personn Ker-Feunteun a zo arer,
Personn Erc’hie-Vras a zo falc’her,
Personn Erc’hie-Vihan a zo minuzer,
Personn Lok-Ronan a zo gwiader,
Personn Pleben a zo masoner,
Personn Fouillou a zo pillaouer,
Personn Lok-Kevret a zo stouper,
Personn Plonevez a zo boutaouer,
Personn Korre a zo boser,
Personn Torc’h a zo krampoezer,
Personn Elliant a zo millioner,
Personn Sant-Divi a zo marrer,
Personn Skaer a zo gourenner,
Personn Rosporden a zo toker,
Personn Kernevel a zo kemener,
Personn Banalek a zo galouper,
Personn Melgven a zo fougeer,
Personn Beuek a zo anner,
Personn Konk-Kerne a zo bager,
Personn Lan-Riek a zo morer,
Personn Tregunk a zo piker,
Personn Kemperle a zo kivijer,
Personn Nevet a zo boulanjer,
Personn Pond-Aen a zo miliner[31].

966

Kleier Sant-Iann-Voug a lavar :
Keraniz ! Keraniz !
Laeroun tout ! Laeroun tout !
Kleier Sant-Iann-Keran a respount :
Ar pez ma-z-omp, ez omp !
Ar pez ma-z-omp, ez omp !
Kleier Logoman a lavar ive :
Merc’hed brao ’zo’n Logoman !
Merc’hed brao ’zo’n Logoman !
Kleier Fouesnant a respount :
Gisti holl !
Gisti holl !
Kleier Fors a lavar oc’h-penn :
Evel ’ma ’maint, emaint !
Evel ’ma ’maint, emaint !

967

C’houez ann the hag ar c’hafe
A zo gant merc’hed Landerne ;
C’houez ann thin hag ar roz gwenn
A zo gant merc’hed Lesneven ;
C’houez ar bezin hag ar brug
A zo gant merc’hed Terrug ;
C’houez ar bezin hag ar mor
A zo gant merc’hed ann Arvor ;
C’houez ar paotr hag ar potans
A zo gant merc’hed Rekouvrans[32].


VI.


968

Kastel,
Santel,
Kemper
Ar gaer,
Oriant
Ar goant.

969

Lan-Baol ar c’herniel,
Sant Thegonek ar bombansou,
Gimilio ar gwall deodou,
Plouneour baour, Komana gaez,
E Pleber-Krist ema ar furnez.

970

Bars e parrez Plougraz
E kigner lost ar c’haz.

971

Da veneziou Skrignak
E keser ann diaoul da grignat.

972

Ebarz e Trogeri
Eman bro ar babi.

973

E Gwiskrif, war veg eur bal,
N’euz nemet rogn, laou ha gal ;
E Skaer, war veg eur brank,
N’euz nemet aour hag argant.

974

Pignet er wenn, torret ho kouk,
Gant men Koadri ne vo ket drouk[33].

975

E Landudal n’allumer ket
A Phoulou koar en ofern-bred :
Ar mel a lipomp,
Ar c’hoar a werzomp,
En hostaliri ieont gan-eomp.

976

Aotrou Doue ! Itron Gwerc’hez !
Deud e ’nn diaoul bras en enez,
Da eo klask’r banniel hag ar groez,
Evit klass ’nn diaoul bras er-mez.

977

Er barrez vras Tregarantek
Ez eo mad anavezet
Triouec’h ozac’h ha triouec’h greg,
Plac’h ar personn d’ann ugentved.

978

E Landevenek
Peder maouez evit eur gwennek.
Ann hini chom da varc’hata
Hen deuz evit netra,
Hag ann hini a ia d’ar iaou
A gav leiz ar c’hraou.

979

Eur pok Spagn hen deuz roet d’ezhi.

980

Livirit : sa !
Livirit : dia !
Trdit krenn, troït sounn,
Gant peb hent ez eot da Roum.


IV.


981

Er barrez a Daole, etre ann daou drez,
Ema ar brava brezoneg a zo e Breiz.

982

E Breiz na ’z euz nemet daou eskopti
E pere na c’houezer prezegi.

983

Brezounek Leon ha gallek Gwened.

984

Gwella gallek
Gallek Gwened.

985

Non ha oui,
Setu gallek ann ti.

986

Koms brezounek evel eur personn[34].


V.


987

Menez Arre kein Breiz.

988

Kompeza Brasparz,
Diveina Berrien,
Diradenna Plouie,
Tri zra impossubl da Zoue.

989

Seiz mil seiz kant seiz ugent ha seiz sant
A zo diskennet e Kersant,
Hag holl int eat da Lan-Rivoare,
Nemet ar paour kez sant Andre
Hag a oa kamm,
Hag a choumas e Sant-Iann[35].

990

Ann nep euz a Landerne a ia da Lesneven
A bar al loar war he zalben.

991

Etre ar Faou ha Landerne
N’emoc’h nag e Leon nag e Kerne.

992

Pa vezit war bont Landerne,
Fri Leonard, reor Kerne.

993

Ma vankfe chausser a Vrezall,
Landerneïz, pakit ho stall.

994

Mor Kerne a zo peskeduz,
Douar Leon a zo eduz.

995

Abaoue beuzet Ker-Is
N'euz ket kavet par da Baris.

996

Paris
Par-Is.

997

Pa ziveuzo Is
E veuzo Paris.

998

Seiz mantel skarlek ha triugent, hep henvel ar re-all,
A zeue euz ar ger a Is d’ann offerenn da Lauval.

999

Ne dremenas den ar Raz
N’hen divije aoun pe c’hlaz.

1000

Va Doue, va diwallit da dremen Beg ar Raz,
Rag va lestr ’zo bihan hag ho mor a zo braz.



divez.
  1. Le piquant de ce dicton repose sur le mot ribod, qui ne signifie pas seulement baratter, mais aussi faire ribote. Dire que Jeannette et sa maitresse barattent de compagnie, c’est donner à entendre qu’elles s’enivrent ensemble.
  2. Ce dicton, qui est tout un petit tableau de genre, a de plus le mérite d’offrir un exemple des curieux effets d’harmonie imitative que les Bretons se plaisent à tirer de leur langue.
  3. Cette locution proverbiale s’applique aux femmes jalouses, parce que, remuantes, toujours aux aguets, il semble naturel qu’elles soient court-vêtues, pour que rien n’embarrasse leur marche et qu’elles puissent suivre ou rechercher facilement les traces de celui qu’elles supposent infidèle.

    Les trois locutions et le dicton suivants s’appliquent indifféremment à l’homme ou à la femme que tourmente la jalousie. Avoir courtes chaussures me parait répondre, à une nuance près, à l’expression française être dans ses petits souliers, éveillant dans l’esprit l’idée de gêne, de contrainte, de situation critique. Si, ne prenant pas garde au sens figuré des mots, on ne veut s’attacher qu’à leur signification propre, on comprend de reste que, par suite des continuelles allées et venues des jaloux, les pieds doivent leur enfler, et que toutes chaussures finissent à la longue par leur sembler courtes et étroites. Mais quel est le cheval roux, le cheval d’Hamon dont il est ici question ? Tout me porte à croire qu’il faut voir en lui le fameux Bayard, le cheval de Renaud, fils d’Aimon, par allusion à la bouillante activité de cet animal qui, pendant la carrière agitée de son maître, ne connut jamais ni trêve ni repos. Le nom du cheval Bayard lui vient de sa couleur rouge brun, par le bas-latin baiardus, qualificatif que les Bretons traduisent souvent par rouz. D’un autre côté, Bayard n’occupe pas seulement une place importante dans les récits des conteurs, mais, dans le Buez ar pevar mab Emon, l’oeuvre poétique la plus répandue, sans contredit, dans les chaumières bretonnes, la force, la vigilance et, surtout, l’infatigable ardeur de l’incomparable animal, sont constatées presque à chaque page. Si la double assimilation que je propose était admise, monter le cheval roux, monter le cheval d’Hamon, ou mieux d’Aimon, reviendrait donc à dire qu’il n’est plus de repos, de tranquillité, de bonheur possibles, pour celui qui se laisse emporter par la jalousie.
  4. Alanic est, en même temps que le nom cyclique du Renard, un nom propre très répandu en Bretagne, tant comme nom de baptême que comme nom de famille.
  5. Briz ou Bris est à la fois un nom de famille et un adjectif breton qui, à la signification de tacheté, bigarré, la seule qu’il ait gardée, a dû joindre celle de sot, que l’on retrouve dans briserez, « sottise ». Ainsi s’expliquerait naturellement le sens péjoratif qu’il
    attache aux substantifs qu’il précède.
  6. La locution proverbiale bailler le lièvre par l’oreille a le même sens, à peu de chose près, en français, où elle est très-ancienne et signifie tromper quelqu’un, le leurrer. C’est ainsi que Régnier, Sat. X, a dit :

    Et le ciel, qui des dents me rid à la pareille,
    Me bailla gentiment le lièvre par l’oreille.

  7. Cette allégorie, que la sculpture a transportée plus d’une fois dans les églises de Bretagne, semble empruntée à une série de légendes très-populaires, mais encore peu étudiées, qui constituent toute une branche bretonne du Roman du Renard.
  8. Cette expression vient de ce qu’autrefois les banqueroutiers étaient promenés dans leur paroisse, avec une ceinture de paille autour des reins. La paille a eu de tout temps, en Bretagne, une signification symbolique qu’elle garde encore de nos jours dans une foule d’usages locaux.
  9. Le jeûne des neuf étoiles consiste, dans la pratique religieuse, à ne prendre aucune nourriture depuis le point du jour, l’heure du réveil, jusqu’à ce qu’on ait, la nuit venue, compté neuf étoiles au ciel.
  10. Je dois la connaissance de ce dicton à M. Flagelle, expert-agronome à Landerneau. Avec une bienveillance et un désintéressement dont je ne saurais lui témoigner trop hautement ma reconnaissance, cet aimable et modeste savant s’est empressé de mettre à ma disposition, dès qu’il a vu que je m’occupais de parémiologie bretonne, le résultat de ses longues et patientes recherches sur le mème sujet. En m’indiquant, avec une exactitude que je n’ai jamais trouvée en défaut, des sources nouvelles ou peu connues, et en me mettant sur la trace d’utiles et curieuses variantes, M. Flagelle m’a facilité le moyen de combler de nombreuses lacunes, et, si mon travail offre quelque intérêt, je me plais à reconnaitre qu’il le doit en partie à son précieux concours. A ce nom bien connu de tous les hommes qui étudient le Finistère, à quelque titre que ce soit, je suis heureux de pouvoir associer ceux de MM. Luzel, l’infatigable et savant explorateur de la Bretagne lègendaire et merveilleuse, J.-M. Le Jean, le poète populaire, V. Le Dault et Rodallec, qui ont droit également à tous mes remerciements pour les communications qu’ils ont
    bien voulu m’adresser à diverses reprises.
  11. La très-ancienne coutume de briser, le dimanche de la Quasimodo, les pots hors de service, est toujours en vigueur dans les vieilles familles bretonnes. Bien que les jeux bruyants auxquels elle sert de prétexte, semblent dépourvus de toute signification, il ne serait pas impossible qu’elle n’eût eu dans l’origine un caractère sérieux, et ne se rattachât par quelque côté à certaines pratiques, touchant la purification des vases, dont font mention les Codes religieux de plusieurs peuples de l’antiquité.
  12. Le pilat, aujourd’hui inconnu en Bretagne, mais très-souvent nommé dans les anciens titres, était, si l’on en croit Cambry qui pourrait en avoir vu les derniers échantillons, « une espèce d’avoine ou de blé avorté qu’on ne pouvait manger qu’en bouillie. On n’en donne point aux chevaux, dit-il, ses extrémités trop aiguës pourraient s’attacher à leur gosier, et leur causer une toux dangereuse ; ils le refusent et le rejettent. » (Voyage dans le Finistère, par Cambry, avec des notes par le comte de Fréminville, Brest, 1836, in-8°, p. 130.)
  13. Var. Bloavez biseost, nep a ve finn,
    A losk ar c’herc’h hag a had linn ;
    Nep a ve finn, ar bloaz warlerc’h.
    A losk al linn hag a had kerc’h
  14. A la Sainte-Catherine, les travaux des champs sont tellement pressants que le chef d’exploitation se voit réduit à partager les fatigues de ses serviteurs, sous peine de compromettre sérieusement ses intérêts.
  15. On nomme maout « mouton » le vin d’accomplissement qui se distribue aux ouvriers le jour de l’achèvement d’une construction. Le mot mae qui le suit, en français « mai », me semble mis ici pour la rime.
  16. Les habitants de l’île Molène se défendent, non sans énergie, d’avoir jamais adressé semblable prière à leurs saints. A les entendre, elle leur serait gratuitement prêtée par leurs voisins d’Ouessant, grands railleurs par tempérament, et, aussi, quelque peu jaloux de leur prospérité croissante. Ceux-ci, de leur côté, opposent à cette explication la dénégation la plus formelle. Quoi qu’il en soit, et qu’il s’agisse ici d’une prière ou simplement d’une épigramme, on ne saurait du moins reprocher à cette petite pièce de manquer de couleur locale.
  17. Ce Guillou n’est autre que le loup, contre lequel on ne peut trouver de meilleur défenseur que saint Hervé. La légende raconte qu’Ulphroëdus, oncle d’Hervé, avait un âne qu’un loup dévora. Le saint condamna le fauve a remplacer la bête de somme dont il avait fait sa proie, et « c’estoit chose admirable, — nous dit Albert le Grand, — l’intéressant et naïf hagiographe, — de voir ce loup vivre en mesme étable que les moutons, sans leur mal faire, traisner la charrue, porter les faix et faire tout autre service, comme beste domestique. »
    C’est en souvenir de ce prodige que, dans les églises bretonnes, on représente saint Hervé accompagné d’un loup qu'il tient en laisse.
    Il faut se garder, cependant, de juger sur les apparences : le diable sait prendre toutes les formes, et se montre souvent sous celle d’un loup, dit le paysan breton. Aussi la prudence commande-t-elle de se tenir à la fois en garde contre l’un et l’autre de ces dangereux ennemis.
  18. Var. Deredewez, ’dewez tec’h,
    N’e ket aze man da lec’h.
    Bars eun torkadig lann zec’h,
    Seiz park euz ar mene,
    Ter fantan a drugare,
    Lec’h na glewi kog o kana,
    Bugel bihan bed o oela.

    Var. Dartre (furoncle, herpès etc.), va-t’en loin d’ici !
    Ce n’est en ce lieu qu’est ta place.
    (Elle est) dans un buisson d’ajoncs desséchés,
    Sept champs de la montagne,
    Trois fontaines de merci,
    Où tu n’ouïras coq chanter
    Non plus qu’enfantelet pleurer.

    Cette version a été recueillie par mon ami M. Luzel.
  19. Dans un conte breton très-répandu, une femme surprise par les douleurs de l’enfantement est priée par un moine de ne faire aucun effort qui puisse hâter sa délivrance. — Et, pourquoi cela ? demande-t-elle. — C’est que, répond son interlocuteur, au moment où j’entrais chez vous, j’ai vu la lune en train de se pendre. On se sert de cette expression pour dire que la lune entre dans son croissant. Or, malheur à l’enfant qui vient au monde à cette heure : il est loariet, frappé par la lune, ce qui ne signifie pas toujours lunatique, mais certainement disgracié, soit au physique, soit au moral, et fatalement destiné à être malheureux.
    Ce cas n’est pas le seul où l’influence de la lune, jeune ou vieille, soit à craindre pour les mères : elle les menace dans bien d’autres circonstances, et de là le sujet de mille recommandations, et des précautions les plus singulières.
    Aujourd’hui encore, dans quelques campagnes, les femmes que certains besoins naturels amènent le soir à quitter leurs maisons, se garderaient bien, pour y satisfaire, de se tourner du côté où la lune se montre. Si, par malaventure, elles étaient enceintes, nul ne sait ce qui pourrait résulter d’une telle inadvertance.
  20. M. Emile Ernault, de Saint-Brieuc, m’a donné de ce dicton la variante suivante qu’il a entendue à Sarzeau :
    Enn enan ’pe huile,
    Er zourt a pe gleue,
    Den er bet ne bade.


    Si orvet voyait,
    Si sourd entendait,
    Homme au monde ne resterait.
  21. Se dit des personnes et des choses, et, particulièrement, de tout cri perçant, de tout bruit désagréable. Les Korrigans sont les nains, les gnômes de la mythologie armoricaine.
  22. En partant de Plouaret, m’écrit M. Luzel, à qui je dois la connaissance de ce dicton.
  23. Nom donné au Juif-Errant, et qui répond exactement à celui de Buttadeus attribué au même personnage légendaire par un auteur du 17e siède cité par Grœsse (Sage vom Ewigen Juden. Dresde, 1844).
    En faisant le même rapprochement à l’occasion du gwerz de Boudedeo, M. Gaston Paris fait observer (Revue Critique du 23 octobre 1869) que ce nom « semble un composé de Thâddée et peut-être de Bar défiguré en But. Mais où, — se demande-t-il, — « le poète breton a-t-il trouvé ce nom généralement remplacé par Ahasvérus ? Le fait est d’autant plus bizarre que s’il fait dire au Juif à un endroit Moi Boudedeo, il semble bien l’appeler ailleurs (str. 2), Absarus, c’est-à-dire Ahasvérus. »
    Dans l’état actuel de la bibliographie bretonne, il n’est pas possible, je crois, d’assigner une date tant à la composition du gwerz qu’à l’introduction en Bretagne du nom de Boudedeo. Toutefois, il me paraît acquis que ce nom était tout au moins populaire dans les campagnes armoricaines au 17e siècle. Grégoire de Rostrenen et Dom Le Pelletier le mentionnent, en effet, dans leurs dictionnaires commencés l’un et l’autre vers 1700, sans que rien de la part des deux savants lexicographes permette de supposer qu’il fût d’importation récente.
    Pour ce qui est de la bizarrerie résultant de la double appellation donnée au marcheur éternel, elle trouve son explication dans l’ancienne légende dont parle Edgard Quinet (Préface d’Ahasvérus) qui nomme le Juif « Ahasvérus », et, après son baptème, « Buttadeus ».
  24. Devise de la famille de Châteaufur.
  25. On donne au pourceau, dans un grand nombre de localités, le nom de Rohan ou de mab Rohan, fils de Rohan
  26. Se dit indifféremment de tout jeune paysan lourd et grossier.
  27. Allusion au poisson de Saint-Corentin, « lequel tous les matins, — dit Albert le Grand, — se présentoit au saint qui le prenoit et en coupoit une pièce pour sa pitance, et le rejetoit dans l’eau, où tout a l’instant il se trouvoit tout entier, sans lésion ni blessure. »
    Un morceau de ce merveilleux poisson rassasia, certain soir, le roi Gradlon et la suite nombreuse de seigneurs qui l’accompagnait dans une chasse où il s’était égaré. « Le Roy ayant veu ce grand miracle, voulut voir le poisson duquel le saint avait coupé ce morceau et alla à la fontaine, où il le vid, sans aucune blessure dans l’eau ; mais quelque indiscret (que la prose, qui se chante le jour de la feste du saint, dit avoir esté de l’évesché de Léon) en coupa une pièce pour voir s’il deviendroit entier, dont il resta blessé, jusqu’à ce que saint Corentin y vinst, qui, de sa bénédiction, le guérit, et luy commanda de se retirer de là, jde peur de semblable accident : à quoy il obéit. » — (Vie de saint Corentin, dans les vies des saints de la Bretagne Armorique, édit, de 1837,
    p. 799 et 801.)
    Le P. Maunoir auquel nous devons une vie du même saint, en vers bretons, complète ce récit de la manière suivante :

    O laeronci cruel ! A c’houdevez nicun
    N’er velas mui o ridec ebars en e feuntun.
    An oll quirent d’an den fall a oa disenoret,
    Goapeet estranch a casseet, scandalet, milliguet
    Abalamour d’an torfet en devoa bet privet
    Breis euz eur miracl quer bras, ar gar zant eus e vouet.

    O larcin cruel ! depuis lors personne
    Ne le vit plus courir dans sa fontaine.
    Tous les parents de l’homme mauvais furent déshonorés, maudits,
    Raillés d’étrange sorte et haïs, querellés.
    En raison du forfait qui avait privé
    La Bretagne d’un si grand miracle et le saint de sa nourriture.

    (Buez sant Caurintin, Quemper, Y. J. L. Derrien, s. d., p. 9 et 10.)
  28. Injure fréquemment adressée aux habitants de Daoulas, dont le nom breton
    « Daoulaziz » signifie en même temps doubles assassins.
    La légende raconte qu’un seigneur du Faou, qui s’était rendu coupable du meurtre de deux saints abbés, se convertit, fit pénitence et érigea, comme réparation de son crime, sur le lieu même où il l’avait commis, un monastère auquel on donna le nom de Mouster Daou-laz (le monastère des deux meurtres).
    C’est à cet établissement, d’abord sans importance, mais que remplaça plus tard une riche abbaye, dont les ruines pittoresques font aujourd’hui l’admiration de l’artiste et de l’archéologue, que la petite ville de Daoulas, chef-lieu de canton du Finistère, doit son origine.
  29. Plougastel-Daoulas.
  30. Devise des Paganiz, païens, nom sous lequel on désigne les habitants de la partie du littoral comprise entre l’Aber-Wrac’h et Tréfflez. C’est une population à part, une sorte de clan que ses traditions, ses usages et ses mœurs barbares différencient du reste de la Bretagne. Le Pagan appelle la mer sa pourvoyeuse, la vache qui met bas pour lui, et prétend qu’elle lui doit, en tout temps, le vivre et le couvert. De là ses habitudes de piraterie et l’absence de toute hésitation à s’approprier les marchandises provenant de bris ou naufrages qui attérissent sur ses grèves, si le sabre du douanier ou du gendarme ne vient pas contrarier ses projets.
  31. Pris isolément, chaque vers de cette petite pièce, qui n’est autre qu’une chanson de danse, représente un dicton dont l’usage est journalier pour caractériser, dans la personne de leurs recteurs ou curés, les principales paroisses de la Cornouaille. Brizeux en a publié quelques fragments, à tort, je crois, sous forme de triade. La version que je donne ici, et qui offre d’assez grandes différences avec la sienne. m’a été dictée, le 17 mai 1868, par Iann Floc’h, fossoyeur de la paroisse de Beuzec-Conq.
  32. Les variations brodées sur ce thème sont innombrables, et il n’est si maigre village de Bretagne qui n’y trouve place. Comme les détails qu’elles renferment ne présentent en général que peu d’intérêt, et que l’on y sacrifie trop souvent à la rime le bon sens ou la vérité, je crois devoir m’arrêter à ce spécimen, en le complétant par les deux distiques suivants, recueillis dans le pays de Tréguier par M. E. Ernault, qui a bien voulu me les communiquer, et que je traduis littéralement :

    C’houez pomad ha roz
    A zo gant merc’hed Perroz.
    C’houez ar pesked en ho sac’h
    A zo gant merc’hed Ploumanac’h,

    Odeur de pommade et de roses
    Est avec les filles de Perros.
    Odeur des poissons (qui sont) dans leur sac
    Est avec les filles de Ploumanac’h.
  33. Emprunté à un cantique populaire, ce dicton, plus malicieux peut-être que naïf, renferme un double sens qui lui permet de ne jamais mentir.
    Les pierres de Coatdry sont des staurotides croisées. Elles doivent leur nom à un petit ruisseau, affluent de l’Aven, qui coule près de Scaer, et où on les trouve en assez grande quantité. Les mendiants les vendent, dans toute la Cornouaille, comme talismans contre la foudre, la rage, les fractures et les maux d’yeux. Si vous leur demandez pourquoi ces pierres sont marquées au signe de la croix, ils vous raconteront qu’il y a longtemps, longtemps, un prince païen ayant détruit la croix de la chapelle de Coatdry, Dieu mit aussitôt l’emblème de la rédemption aux pierres du ruisseau voisin, pour le confondre et faire éclater sa puissance.
  34. Breton de curé s’emploie dans le même sens que latin de cuisine
  35. Ce dicton repose sur une tradition d’après laquelle, aux premiers temps de la prédication de l’évangile en Armorique, les habitants de la terre de saint Rivoaré, nouvellement convertis, auraient été massacrés au nombre de 7,847 par une peuplade voisine restée païenne.
    On montre au bourg de Lanrivoaré un cimetière distinct de celui de la paroisse, où l’on assure que ces martyrs ont été inhumés. Les pèlerins nombreux qui se rendent à ce sanctuaire funèbre, le troisième dimanche d’octobre, seul jour de l’année où il soit permis de le visiter, en font le tour sur les genoux et regarderaient comme une profanation d’y entrer sans être déchaussés.