Lavarou koz a Vreiz-Izel/PEMPVED STROLLAD

Eus Wikimammenn
H. Champion, 1878  (p. 57-72)






PEMPVED STROLLAD.


————


CINQUIÈME SÉRIE.






I.


359

Gwell eo karante e-tre daou
’Vit na eo madou leiz ar c’hraou.

360

Gwell eo karante leiz ann dorn
’Vit na eo madou leiz eur forn.

361

Ann aour melen a vez lodet
Hag ar garante na vez ket.

362

Madou a zeu, madou a ia,
Karante morse na guita.

363

Madou a ia war bouez ar ster,
Hag ar garante chomm er ger.

364

Gant karante ’zo plijadur
Ha gant madou tamaladur.

365

Ann delien ’gouez war ann douar,
Ar c’hened ive a ziskar.

366

Pa vec’h ken du hag ar mouar,
Gwenn-kan oc’h d’ann hini ho kar.

367

Red e anavezout
Araok karout.

368

Karout hep beza karet
A zo poanius ha kalet.

369

Karantez pell,
Karantez gwell ;
Karantez tost,
Karantez losk.

370

Gwell eo ’n em garout nebeutoc’h
Evit ma pado pelloc’h.

371

Dousou e peb leac’h
Karantez e neb leac’h.

372

Kemeret hep reï
A laka karantez da dreï ;
Reï hep kemeret
laka karantez d’ar red.


II.


373

’Nn hini ’vez e gras ar merc’hed
N’hen euz na naoun na zec’hed.

374

Biskoaz n’euz bet chanz-vad o karet ar merc’hed.

375

Evid ar mor bout traïtour, traïtouroc’h ar merc’hed.

376

Great he voutou
Araok he lerou.

377

Ar bleunig a dro ’wechigo,
Karantez ar plac’h ’dro ato.

378

Karantez ar merc’hed a zo e-giz ar pell,
Pa sonjer nebeuta ez a gand ann avel.

379

Biskoaz plac’h fur, fur na ve pell
O henti goaz, na na ve well.

380

Gand ar c’hoant pignat re huel
Ar plac’hik a ziskenn izel.

381

Betek ken n’ema ket ar mod
Ez ia plac’h da glask ar pot.

382

Ma Zalver ar bed,
Nag a blac’h koant’ zo eat da c’hrek !
Ma-z-afe kemend ho deuz c’hoant,
Ez afent holl kant ha kant.

383

Ar big a grog en he skouarn.

384

Abarz e vezo fin ar bed
Ar falla douar gwella ed,
Ar falla merc’h gwella dimeet,


III.


385

Easoc’h dimezi
Evit sevel ti.

386

Aliesoc’h den dimezet
Evit den plaset ezet.

387

Ne-z-euz ket a koz votez
Na gav he farez,
’Met devez e vez.

388

Ann truillo,
Ar merc’het brao,
A gav fred ato.

389

Ann dud iaouank a gav gat-he
A gouez ann aour deuz beg ar gwe,
Ha padal ann deliou a gouez
Da ober plaz d’ar re-nevez.

390

Eur vodenn skao
Pa vez gwisket e vez brao.

391

Ann dimeziou great a-bell
Na int nemet touriou ha kestel.

392

Ann dimeziou a ziabell
A c’halv eun tiik eur c’hastel.

393

Dimezet eo Iann Billenn
Da Ianned Truillenn.

394

E Breiz ann naoun gand ar zec’het
A vo c’hoaz aliez dimezet.

395

Et int da frita museged gand paourentez.

396

Frita laouen ar baourentez
War ar bilig ar garantez.

397

Evid eur boanigen
Kant madigen.

398

N’e ket ar viloni
A laka ann druzoni.

399

N’e ket bleo melen ha koanteri
Eo a laka ar pod da virvi.

400

Karout gened na bad ket pell ;
Karout honestis a zo well.

401

Bleo gwenn ha lunedo
Na blijont ket d’ar merc’hejo.

402

Divalo daou den a kafet
Eo potr hep barv ha plac’h barvek.

403

Araok sonj da zimezi,
Red eo d’id kaout eun ti
Ha douar diout-hi.

404

Pep ki
A zo hardiz en he di.


IV.


405

Dimez da vab pa giri
Ha da verc’h pa c’helli ;
Gwelloc’h eo dimezi merc’h
Eget kaout anken warlec’h.

406

Evid reiza ar bleizi
Ez eo red ho dimezi.

407

A ziwar moueng ar gazeg a ve paked ann eubeulez.

408

’Vit ma krizet eun aval mad
Na eo ket kollet he c’houez vad.

409

Ar bank en tan na laker ket
Dre ma ve ann alc’houe kollet.

410

Fall eo ar iar ma na eo evid ar c’hillok.

411

Eur c’hillok, kement ha va dorn,
’Zo treac’h d’eur iar kement hag eun ti-forn.

412

Lamfet ket ’r c’hok digant ar iar,
Na Iann ar boc’hick digant par.

413

Ann durzunel a ra truez
Pa he deuz kolled he farez.

414

Na euz dimi nemet unan. —
’Nn hini zime da daou, da dri,
Ez ia d’ann ifern da leski ;
’Nn hini zime da dri, da bevar,
Ez ia ’vit biken gand ar gounnar.


V.


415

Eur benn-herez, pa ve fall,
A dalv kant skoet war eun all.

416

Eur penn-her hag eur benn-herez
A ra aliez gwall diegez.

417

E-tre ann dimi hag ar c’heuz
N’euz nemet treuz ar c’hleuz,
Ha pa vo zellet mad
N’euz nemet treuz eur votez-koat.

418

Ar re a zo dizher
Ho deuz poan ha mizer.

419

Ar re ho deveuz bugale
Ho deveuz poan hep dale.

420

Bugale vihan, — poan vihan ;
Bugale vras, — poan vras.

421

Nep hen euz greg ha bugale
A dle ive turlutud d’he.

422

E-touez ann truillou hag ar pillou
E saver ar vulgaligou.

423

Dibaot lez-vamm a gar ive
Bugale all keit hag he-re.

424

Endann tri de a skuiz peb den
Gant glao, gant greg ha gant estren.

425

Iena daou dra’ zo en ti,
Daoulin ann ozac’h ha fri ar c’hi.

426

C’houez ann tin hag al lavand
A zo gant ar merc’het iaouank ;
C’houez ar banal mogedet
A zo gant merc’het dimezet.

427

C’hoant dimezi ha beva pell
Hen euz peb Iann ha peb Katell ;
Dimezet int, pell e vevont,
Holl war ho giz e karfent dont.

428

Ar c’hreg a zo berr a lostenn .[1]

429

Kaout boutou berr.

430

Kaout marc’h rouz.

431

Kaout marc’h Hamon.

432

Marc’h Hamon ’zo eat da Vrest
Dishual ha digabestr,
War ar vein, war ann drein,
Hag ann hini goz war he gein.

433

Kuzul greg hag heol abred
Gwez a vent mad, gwez na vent ket.

434

Daonet a vo ma c’hiez…
Lavaret n’e ket diez.

435

Da c’hrek vad gwella gwisiegez
Eo gouarn mad he ziegez.

436

Da vont da zougen ar Werc’hez
E ranker prena dantelez.

437

Bez fur, pa n’oud koant,
Diskouez ez peuz skiant.

438

Greg a labour en he zi
Ne vez kals hano anezhi.

439

Gwell eo eun dorz-vara war ann daol evit eur mezelour war ar prenestr.

440

Gwelloc’h pensell evit toull.

441

Gwell eo eur guden mad-nezet
Evit na eo eun ti skubet.

442

N’euz tiegez
Hep buanegez.

443

Pa vez kouez, dorniat, arat,
Ema ar vreg en hi loariat ;
Pa vez forniat, iod ha krampoez,
Penn ar vreg triflet a vez.

444

Eur c’hoari gaer e vez e ti
Mar euz kigel o komandi.

445

Elec’h ma vez eur c’hillok ne gan ket ar iar.

446

Pa vez brasa ar brezel e vez tosta d’ar peoc’h.

447

N’euz baz spern na baz lann
Evit harpa oc’h baz Iann.

448

Pa ez pezo tanveet ar zouben, te he c’havo mad.

449

Dalc’h-mad, Iann !
Te vo duk e Breiz.


VI.


450

Tog pe boned ’zo gan-e-hoc’h,
Tres eun dogan ’zo war-n-hoc’h.

451

Iann-Iann ! Iannik-Iann !
Iann diou-wech Iann !

452

Iann eo,
Iann e vo.

453

Ema va lod e peb-hini
Kent am bezo bet va-hini.

454

Ema va lod e kant
Ken am bezo bet va c’hoant.

455

Na eo ket brao
Beza dogan,
Pa ve bazado
Goude koan.

456

Dogan hag a oar
A ia rag enep d’ar c’hloar ;
Dogan ha na oar ket
N’hen euz baradoz ebet.

457

Ac’hanta, Iann al Leue !
Paket out bet adarre.


VII.


458

Pa vez ann avel e gevret,
A zav c’hoant c’hoari d’ar merc’het.
— Fors d’ann avel beza pe roud,
Atao emaint e goud.

459

Ar ralla tra a ia en hent
A zo eur pe-moc’h hep roc’hal,
Eur c’hi hep trotal,
Diou vaouez hep kaozeal.

460

E-leac’h ma-z-euz diou vaouez e vez marc’had, eleac’h ma-z-euz tri e vez foar.

461

Ann taol eo ar pounera,
Penn maouez ar c’haleta.

462

Er fourniou-red, er milinou,
E vez klevet ar c’heloiou ;
Er poullou hag er sanaillou
E vez klevet ar marvaillou.

463

Ann hini avantur he vreg,
E leac’h unan hen euz deg.

464

Grac’h klemmuz,
Grac’h paduz.

465

Ann hini goz a lamm en dour
Hag a bed Doue d’he zikour.

466

Ar vreg, ann arc’hant hag ar gwin,
Ho deuz ho mad hag ho binim.

467

Karout ar merc’hed hag ar gwinn,
A denn, peurvuia, da wal finn.

468

Ar gragez, siouaz ! hag ar gwinn
’Lak’ ann tiegez war ann tu gin.

469

Greg a zo kustum da eva
A bep hent holl ne dalv netra ;
Ouc’h peb honestis e serr dor,
Hag ouc’h peb pec’hed e tigor.

470

Eur goaz dre ’n em vezvi
Hag eur c’hreg dre c’hoari
A skarz buhan madou ann ti.

471

Greg a ev gwin,
Merc’h a goms latin,
Heol a sav re vintin,
A oar Doue pe gwall fin.



————
  1. Cette locution proverbiale s’applique aux femmes jalouses, parce que, remuantes, toujours aux aguets, il semble naturel qu’elles soient court-vêtues, pour que rien n’embarrasse leur marche et qu’elles puissent suivre ou rechercher facilement les traces de celui qu’elles supposent infidèle.

    Les trois locutions et le dicton suivants s’appliquent indifféremment à l’homme ou à la femme que tourmente la jalousie. Avoir courtes chaussures me parait répondre, à une nuance près, à l’expression française être dans ses petits souliers, éveillant dans l’esprit l’idée de gêne, de contrainte, de situation critique. Si, ne prenant pas garde au sens figuré des mots, on ne veut s’attacher qu’à leur signification propre, on comprend de reste que, par suite des continuelles allées et venues des jaloux, les pieds doivent leur enfler, et que toutes chaussures finissent à la longue par leur sembler courtes et étroites. Mais quel est le cheval roux, le cheval d’Hamon dont il est ici question ? Tout me porte à croire qu’il faut voir en lui le fameux Bayard, le cheval de Renaud, fils d’Aimon, par allusion à la bouillante activité de cet animal qui, pendant la carrière agitée de son maître, ne connut jamais ni trêve ni repos. Le nom du cheval Bayard lui vient de sa couleur rouge brun, par le bas-latin baiardus, qualificatif que les Bretons traduisent souvent par rouz. D’un autre côté, Bayard n’occupe pas seulement une place importante dans les récits des conteurs, mais, dans le Buez ar pevar mab Emon, l’oeuvre poétique la plus répandue, sans contredit, dans les chaumières bretonnes, la force, la vigilance et, surtout, l’infatigable ardeur de l’incomparable animal, sont constatées presque à chaque page. Si la double assimilation que je propose était admise, monter le cheval roux, monter le cheval d’Hamon, ou mieux d’Aimon, reviendrait donc à dire qu’il n’est plus de repos, de tranquillité, de bonheur possibles, pour celui qui se laisse emporter par la jalousie.