Lavarou koz a Vreiz-Izel/DEKVED STROLLAD

Eus Wikimammenn
H. Champion, 1878  (p. 149-164)






DEKVED STROLLAD.


————


DIXIÈME SÉRIE.






I.


939

A bep liou marc’h mad,
A bep bro tud vad.

940

Al laouenan a gar atao
He doënn ha kornig he vro.

941

Kant bro, — kant giz,
Kant maouez, — kant hiviz.
Kant parrez, — kant iliz.

942

Aotronez Pond-Ivi,
Bourc’hisienn Faouet,
Potret Gourin.

943

Sod evel eur Gwennedad,
Brusk evel eur C'hernevad,
Laer evel eul Leonard,
Traïtour evel eun Tregeriad.

944

Ebeul Pontreo[1].

945

Leonard kof iod, laer ar pesk[2].

946

Panez ! Panezeun !
Eul Leonard na zebr tra ken.

947

Grik ! Grik ! Daoulaziz[3].

948

Plougastel lovr[4], mar kerez e vezi gwelet.

949

Bouc’h Kerneou
Staoter en he graou.

950

Bek meil-ruz, bek sall !
’Re Gemperle n’zebront tra all.

951

Penn-sardinenn ar C’honkiz,
Penn-eog ar C’hastel-Liniz,
Ha Penn-merluz ar C’hon-Bridiz.

952

Kon-bridiz, traon ha krec’h,
’Zo doganed nemet c’houec’h,
Hag ar c’houec’h-ze e vez ivez ;
Paneved resped d’ho gragez.

953

Treffiagat, brochou laou,
A ia d’ar mor daou-daou,
Da glask lanvez da nea,
Evid ober kerdenn d’ho c’hrouga.

954

Kaper lovr, boellou blei,
Hen euz debret kant bara heï
Hag eur zac’h bara draillet,
Ha c’hoaz n’e ket hanter-garget,
Hag e lavare he vamm :
Klanv va C’haper, na zebr tamm.

955

Potret Primelinn, potret ann alc’houez,
Potret Kerlouan, potret ann had panez,
Potret Guisseni, potret ar c’hill-krok.

956

Avel uhel, avel nord
A zigas ar pense d’ar bord,
Ha me araok
Da c’hoari va faotr,
Ha pa-d-apjenn d’ar grouk
’Teuio eun tortad war va chouk[5].

957

Hevel oc’h aotrouienn tud-jentil Ploueskat
’Rank chom en ho gwele pa fresker ho dillat.

958

Goulennit gant potret Rosko
Ped favenn ’ia da ober nao.

959

Potret Lokirek
Laeron kezek.

960

Bara kerc’h fresk amanenet
A blij da Gintiniz meurbed.

961

Iotaerienn, debrerienn kaol,
Ar Zant-Briegiz a zo holl.

962

Fao ru ha fao briz,
Setu briskez al Lan-Baliz.

963

Eur maill eo eul Lan-Balad
Evid ober kleuziou mad.

964

Gwerliskiniz, a ras da ras,
Bordelerienn evel chass ;
Ar chass ez a d’ann ofern-bred
Ha Gwerliskiniz n’eont ket.


II.


965

Personn Fors a zo biniaouer,
Personn Fouesnant a zo bombarder,
Personn Santez-Anna a zo danser,
Personn Sant-Evarzek a zo barazer,
Personn Benn-Odet a zo plonjer,
Personn Ploneour a zo neuier,
Personn Pont-Kroaz a zo mestr skolaer,
Personn Douarnenez a zo pesketaer,
Personn Sant-Vaze a zo pomper,
Personn Sant-Kaourintin a zo kouezer,
Personn Ker-Feunteun a zo arer,
Personn Erc’hie-Vras a zo falc’her,
Personn Erc’hie-Vihan a zo minuzer,
Personn Lok-Ronan a zo gwiader,
Personn Pleben a zo masoner,
Personn Fouillou a zo pillaouer,
Personn Lok-Kevret a zo stouper,
Personn Plonevez a zo boutaouer,
Personn Korre a zo boser,
Personn Torc’h a zo krampoezer,
Personn Elliant a zo millioner,
Personn Sant-Divi a zo marrer,
Personn Skaer a zo gourenner,
Personn Rosporden a zo toker,
Personn Kernevel a zo kemener,
Personn Banalek a zo galouper,
Personn Melgven a zo fougeer,
Personn Beuek a zo anner,
Personn Konk-Kerne a zo bager,
Personn Lan-Riek a zo morer,
Personn Tregunk a zo piker,
Personn Kemperle a zo kivijer,
Personn Nevet a zo boulanjer,
Personn Pond-Aen a zo miliner[6].

966

Kleier Sant-Iann-Voug a lavar :
Keraniz ! Keraniz !
Laeroun tout ! Laeroun tout !
Kleier Sant-Iann-Keran a respount :
Ar pez ma-z-omp, ez omp !
Ar pez ma-z-omp, ez omp !
Kleier Logoman a lavar ive :
Merc’hed brao ’zo’n Logoman !
Merc’hed brao ’zo’n Logoman !
Kleier Fouesnant a respount :
Gisti holl !
Gisti holl !
Kleier Fors a lavar oc’h-penn :
Evel ’ma ’maint, emaint !
Evel ’ma ’maint, emaint !

967

C’houez ann the hag ar c’hafe
A zo gant merc’hed Landerne ;
C’houez ann thin hag ar roz gwenn
A zo gant merc’hed Lesneven ;
C’houez ar bezin hag ar brug
A zo gant merc’hed Terrug ;
C’houez ar bezin hag ar mor
A zo gant merc’hed ann Arvor ;
C’houez ar paotr hag ar potans
A zo gant merc’hed Rekouvrans[7].


VI.


968

Kastel,
Santel,
Kemper
Ar gaer,
Oriant
Ar goant.

969

Lan-Baol ar c’herniel,
Sant Thegonek ar bombansou,
Gimilio ar gwall deodou,
Plouneour baour, Komana gaez,
E Pleber-Krist ema ar furnez.

970

Bars e parrez Plougraz
E kigner lost ar c’haz.

971

Da veneziou Skrignak
E keser ann diaoul da grignat.

972

Ebarz e Trogeri
Eman bro ar babi.

973

E Gwiskrif, war veg eur bal,
N’euz nemet rogn, laou ha gal ;
E Skaer, war veg eur brank,
N’euz nemet aour hag argant.

974

Pignet er wenn, torret ho kouk,
Gant men Koadri ne vo ket drouk[8].

975

E Landudal n’allumer ket
A Phoulou koar en ofern-bred :
Ar mel a lipomp,
Ar c’hoar a werzomp,
En hostaliri ieont gan-eomp.

976

Aotrou Doue ! Itron Gwerc’hez !
Deud e ’nn diaoul bras en enez,
Da eo klask’r banniel hag ar groez,
Evit klass ’nn diaoul bras er-mez.

977

Er barrez vras Tregarantek
Ez eo mad anavezet
Triouec’h ozac’h ha triouec’h greg,
Plac’h ar personn d’ann ugentved.

978

E Landevenek
Peder maouez evit eur gwennek.
Ann hini chom da varc’hata
Hen deuz evit netra,
Hag ann hini a ia d’ar iaou
A gav leiz ar c’hraou.

979

Eur pok Spagn hen deuz roet d’ezhi.

980

Livirit : sa !
Livirit : dia !
Trdit krenn, troït sounn,
Gant peb hent ez eot da Roum.


IV.


981

Er barrez a Daole, etre ann daou drez,
Ema ar brava brezoneg a zo e Breiz.

982

E Breiz na ’z euz nemet daou eskopti
E pere na c’houezer prezegi.

983

Brezounek Leon ha gallek Gwened.

984

Gwella gallek
Gallek Gwened.

985

Non ha oui,
Setu gallek ann ti.

986

Koms brezounek evel eur personn[9].


V.


987

Menez Arre kein Breiz.

988

Kompeza Brasparz,
Diveina Berrien,
Diradenna Plouie,
Tri zra impossubl da Zoue.

989

Seiz mil seiz kant seiz ugent ha seiz sant
A zo diskennet e Kersant,
Hag holl int eat da Lan-Rivoare,
Nemet ar paour kez sant Andre
Hag a oa kamm,
Hag a choumas e Sant-Iann[10].

990

Ann nep euz a Landerne a ia da Lesneven
A bar al loar war he zalben.

991

Etre ar Faou ha Landerne
N’emoc’h nag e Leon nag e Kerne.

992

Pa vezit war bont Landerne,
Fri Leonard, reor Kerne.

993

Ma vankfe chausser a Vrezall,
Landerneïz, pakit ho stall.

994

Mor Kerne a zo peskeduz,
Douar Leon a zo eduz.

995

Abaoue beuzet Ker-Is
N'euz ket kavet par da Baris.

996

Paris
Par-Is.

997

Pa ziveuzo Is
E veuzo Paris.

998

Seiz mantel skarlek ha triugent, hep henvel ar re-all,
A zeue euz ar ger a Is d’ann offerenn da Lauval.

999

Ne dremenas den ar Raz
N’hen divije aoun pe c’hlaz.

1000

Va Doue, va diwallit da dremen Beg ar Raz,
Rag va lestr ’zo bihan hag ho mor a zo braz.



divez.
  1. Se dit indifféremment de tout jeune paysan lourd et grossier.
  2. Allusion au poisson de Saint-Corentin, « lequel tous les matins, — dit Albert le Grand, — se présentoit au saint qui le prenoit et en coupoit une pièce pour sa pitance, et le rejetoit dans l’eau, où tout a l’instant il se trouvoit tout entier, sans lésion ni blessure. »
    Un morceau de ce merveilleux poisson rassasia, certain soir, le roi Gradlon et la suite nombreuse de seigneurs qui l’accompagnait dans une chasse où il s’était égaré. « Le Roy ayant veu ce grand miracle, voulut voir le poisson duquel le saint avait coupé ce morceau et alla à la fontaine, où il le vid, sans aucune blessure dans l’eau ; mais quelque indiscret (que la prose, qui se chante le jour de la feste du saint, dit avoir esté de l’évesché de Léon) en coupa une pièce pour voir s’il deviendroit entier, dont il resta blessé, jusqu’à ce que saint Corentin y vinst, qui, de sa bénédiction, le guérit, et luy commanda de se retirer de là, jde peur de semblable accident : à quoy il obéit. » — (Vie de saint Corentin, dans les vies des saints de la Bretagne Armorique, édit, de 1837,
    p. 799 et 801.)
    Le P. Maunoir auquel nous devons une vie du même saint, en vers bretons, complète ce récit de la manière suivante :

    O laeronci cruel ! A c’houdevez nicun
    N’er velas mui o ridec ebars en e feuntun.
    An oll quirent d’an den fall a oa disenoret,
    Goapeet estranch a casseet, scandalet, milliguet
    Abalamour d’an torfet en devoa bet privet
    Breis euz eur miracl quer bras, ar gar zant eus e vouet.

    O larcin cruel ! depuis lors personne
    Ne le vit plus courir dans sa fontaine.
    Tous les parents de l’homme mauvais furent déshonorés, maudits,
    Raillés d’étrange sorte et haïs, querellés.
    En raison du forfait qui avait privé
    La Bretagne d’un si grand miracle et le saint de sa nourriture.

    (Buez sant Caurintin, Quemper, Y. J. L. Derrien, s. d., p. 9 et 10.)
  3. Injure fréquemment adressée aux habitants de Daoulas, dont le nom breton
    « Daoulaziz » signifie en même temps doubles assassins.
    La légende raconte qu’un seigneur du Faou, qui s’était rendu coupable du meurtre de deux saints abbés, se convertit, fit pénitence et érigea, comme réparation de son crime, sur le lieu même où il l’avait commis, un monastère auquel on donna le nom de Mouster Daou-laz (le monastère des deux meurtres).
    C’est à cet établissement, d’abord sans importance, mais que remplaça plus tard une riche abbaye, dont les ruines pittoresques font aujourd’hui l’admiration de l’artiste et de l’archéologue, que la petite ville de Daoulas, chef-lieu de canton du Finistère, doit son origine.
  4. Plougastel-Daoulas.
  5. Devise des Paganiz, païens, nom sous lequel on désigne les habitants de la partie du littoral comprise entre l’Aber-Wrac’h et Tréfflez. C’est une population à part, une sorte de clan que ses traditions, ses usages et ses mœurs barbares différencient du reste de la Bretagne. Le Pagan appelle la mer sa pourvoyeuse, la vache qui met bas pour lui, et prétend qu’elle lui doit, en tout temps, le vivre et le couvert. De là ses habitudes de piraterie et l’absence de toute hésitation à s’approprier les marchandises provenant de bris ou naufrages qui attérissent sur ses grèves, si le sabre du douanier ou du gendarme ne vient pas contrarier ses projets.
  6. Pris isolément, chaque vers de cette petite pièce, qui n’est autre qu’une chanson de danse, représente un dicton dont l’usage est journalier pour caractériser, dans la personne de leurs recteurs ou curés, les principales paroisses de la Cornouaille. Brizeux en a publié quelques fragments, à tort, je crois, sous forme de triade. La version que je donne ici, et qui offre d’assez grandes différences avec la sienne. m’a été dictée, le 17 mai 1868, par Iann Floc’h, fossoyeur de la paroisse de Beuzec-Conq.
  7. Les variations brodées sur ce thème sont innombrables, et il n’est si maigre village de Bretagne qui n’y trouve place. Comme les détails qu’elles renferment ne présentent en général que peu d’intérêt, et que l’on y sacrifie trop souvent à la rime le bon sens ou la vérité, je crois devoir m’arrêter à ce spécimen, en le complétant par les deux distiques suivants, recueillis dans le pays de Tréguier par M. E. Ernault, qui a bien voulu me les communiquer, et que je traduis littéralement :

    C’houez pomad ha roz
    A zo gant merc’hed Perroz.
    C’houez ar pesked en ho sac’h
    A zo gant merc’hed Ploumanac’h,

    Odeur de pommade et de roses
    Est avec les filles de Perros.
    Odeur des poissons (qui sont) dans leur sac
    Est avec les filles de Ploumanac’h.
  8. Emprunté à un cantique populaire, ce dicton, plus malicieux peut-être que naïf, renferme un double sens qui lui permet de ne jamais mentir.
    Les pierres de Coatdry sont des staurotides croisées. Elles doivent leur nom à un petit ruisseau, affluent de l’Aven, qui coule près de Scaer, et où on les trouve en assez grande quantité. Les mendiants les vendent, dans toute la Cornouaille, comme talismans contre la foudre, la rage, les fractures et les maux d’yeux. Si vous leur demandez pourquoi ces pierres sont marquées au signe de la croix, ils vous raconteront qu’il y a longtemps, longtemps, un prince païen ayant détruit la croix de la chapelle de Coatdry, Dieu mit aussitôt l’emblème de la rédemption aux pierres du ruisseau voisin, pour le confondre et faire éclater sa puissance.
  9. Breton de curé s’emploie dans le même sens que latin de cuisine
  10. Ce dicton repose sur une tradition d’après laquelle, aux premiers temps de la prédication de l’évangile en Armorique, les habitants de la terre de saint Rivoaré, nouvellement convertis, auraient été massacrés au nombre de 7,847 par une peuplade voisine restée païenne.
    On montre au bourg de Lanrivoaré un cimetière distinct de celui de la paroisse, où l’on assure que ces martyrs ont été inhumés. Les pèlerins nombreux qui se rendent à ce sanctuaire funèbre, le troisième dimanche d’octobre, seul jour de l’année où il soit permis de le visiter, en font le tour sur les genoux et regarderaient comme une profanation d’y entrer sans être déchaussés.