Yann ha Mac’harid
Mont a reant, ar c’hez emzivaded, tristik o doare, dre lanneier Plomeur, e Kerne, hep gouzout d’ar just da beleac’h.
Truez oa gwelet anezo gant o dilhad truilhennek. Mac’harid (Gaid) he doa c’hoec’h vloaz ha Yann tost da bevar. O mamm a yoa kousket e gwered ar barrez ; o zad avat a yoa bet beziet er mor. N’o doa mui na kar na par da deuler evez warno.
O tihun er mintinvez-se war he gwele raden e ti ar Gof, Gaid a reas sellou nec’het en dro d’ezi hag e teuas eur mora zaelou eus he daoulagad.
— Va Doue ! va Doue emezi, gwir eo eta an huvre am eus bet !
N’oa ket eun huvre, siouaz !
Dont a rea sonj d’ezi eus ar pez a yoa c’hoarvezet, gwelet a rea a spered he mamm drouk livet hag astennet war eur c’holc’hedad kolo, an aotrou person en he c’hichen, o pedi ; Rene, ar c’hurust, o tont en ti da heul ar beleg, eur c’hloc’hig gantan en e zourn… Hag e klevas ar glazou kanvus… Kaer o doa o daou gervel o mamm, respont ebet na roe.
Lavaret oe d’ezi oa maro he mamm.
Gouzout a rea brema petra oa kement-se. Yannig avat na ouie ket c’hoaz. Gouela rea, ha dalc’hmat e lavare :
— Pegoulz e teuio mamm ?
Gaid, ar c’hoar hena, a gemeras anezan etre he diwreac’h
hag a lavaras d’ezan :
— Mammig na glev ket ac’hanout, Yann… N’ema mui aze.
— E peleach ema ta, Gaid ?
— Mont a ran d’hen lavaret d’it : eat eo warzu baradoz an Aotrou Doue.
Yannig en em roas da ouela muioc’h— mui.
— Ha perak n’he deus ket kaset ac’hanomp ganti ? N’hor c’harie ket neuze ’ta ?
— Eo, Yann, mamm a garie ac’hanomp, kalz en deün.
— Ya, Yannig.
— Mat, dont a rai neuze d’hor c’herc’hat ?
— Me fell d’in e teufe dizale… ya, dizale. Ni a zo re reuzeudik hon doare.
Ar bugel a jomas eur pennad da ober e zonj, hag e lavaras adarre :
— N’eus na naon na sec’hed er baradoz, n’eo ket ’ta, Gaid ?
— Nan, Yannig, mes red eo beza fur, fur kenan evit mont di.
— Ni vezo fur !
— An Aotrou Person en deus lavaret ive eo red gouzanv hep en em glemm ar boan, an naon, ar zec’hed, ar skuisder, ha beza sentus bepred, mar fell d’eomp mont da gaout hor mamm d’an nenvou. Doue e-unan eo a c’halvo ac’hanomp pa vezo deuet ar mare. Ha marteze hon devezo pell c’hoaz da jom war an douar. Eur mennoz a deu d’in, Yannig.
Ar paotrig a zavas e benn da lavaret :
— Eur mennoz ?
— Ya ; sonj em eus e lavaras mamm d’in eun dervez ;
Doue a fell d’ezan, Gaid kez, e tizrofen davetan. Pa ne vezin mui aze, te a gemero da vreurig dre an an dourn hag a yelo gantan dre ar raden hag al lanneier da verouri an tonton Loiz, e Gouesnac’h. Va breur Loiz a zo eur c’hristen mat hag en devezo truez ouz ho tienez, hag a roio d’eoc’h loj en e di ha bara da zebri.
Hor mamm vat a lavaras c’hoaz :
— C’houi garo ho tonton Loiz hag a zento outan.
— O ya. Gaid, ni garo hon tonton Loiz hag a zento outan. Deomp d’i, Gaid, deomp dioc’htu.
Ha setu petra rea da Yannig ha da C’haid beza oc’h
ober hent dre lanneier Plomeur, e bro Gerne !
Eun dervez kaer a yoa. An heol a yoa tomm, ha n’eo ket souezus p’eo gwir edod e miz gouere. Bolz an nenv a yoa digoc’hen, nemet eun tamm gloan danvad bennak uhel, uhel, a yea hag a deue kaset gant an aezennig skanv. Hag an daou vugel a jome da zellet outo gant plijadur ; kustumetoc’h oant da welet koumoul du o tremen uz d’o lanneier.
Yann a lavaras d’e c’hoar :
— Hor mamm eo a zo d’an neac’h o vousc’hoarzin ouzomp hag o kas ac’hanomp da di hon tonton Loiz. Anaout a rez anezan, Gaid ?… Anaout a rez tonton Loiz ?
— Eur wech em eus e welet er pardon du-ma ; pell zo abaoue.
— Dizale e welimp anezan, n’eo ket gwir, Gaid ?
— N’ouzoun ket, Yannig ; kredi ran evelato.
Yannig a oe darbet d’ezan anzao en doa naon ha sec’hed, ha poan en e dreid noaz. Tevel a eure koulskoude, o sonjal e ranke gouzanv hep klemm evit gallout beza digemeret eun deiz el leac’h edo e vamm.
An daou vugel a valeas hir amzer dre al lanneier hep gwelet den. Bep eun amzer, eur golvan, eur boc’hig rus, savet uhel war blenchen ar vein-hir goloet a van, pe kuzet en eur voden lann, a gane, a richane en enor d’an daou veachour ; hag an dra-ze a roe d’ezo eun tamm nerz-kalon.
— Sell, Gaid, hennez, eme Yann, eo boc’hig-ru hon liorz. Hen anaout mat a ran. Mont a ra da lavaret da donton Loiz emaomp erru.
Gaid na lavaras netra. Seblantout a rea beza nec’hetoc’h eget he breur. Alies e chome a-zav, hag he daoulagad en drem-wel, e klaske gwelet merouri Gouesnac’h pe da vihana nadoz eun tour bennak da ziskouez d’ezi an bent. Mes, kaer he doa, ne wele netra, ar baotrez kez !
An daou vugel a deue da veza skuis maro. Setu i o koueza o daou war eur mean e kichenik eur voden valan. An heol a yoa diskennet izel ; dizale e teuje an noz hag oa red d’ezo kaout eun toull bennak d’he zremen.
Yann a c’houlennas evit an dekved gwech :
— Erru omp tost, Gaid ?
Siouaz ! Gaid na grede respont netra. Briata reas he breurig en eur ouela hag e lavaras d’ezan :
— Pedomp an Aotrou Doue, Yann ; hen hepken a c’hell savetei ac’hanomp.
— Pedomp ive ar Werc’hez, Gaid, ha santez Anna-Wened hag an Aotrou sant Erwan.
— Ya, pedomp, pedomp !
Mont a rejont d’an daoulin, hag e savjont warzu an nenv o moueziou glan leun a anken. Doue ne c’helle ket ober skouarn vouzar ouz pedennou daou ealig ker fur !
Setu i o klevet an Angelus er pellder.
Saveteet oant !
Mac’harid a grogas e dourn Yann : Deomp brema,
emezi, Doue en deus selaouet ac’hanomp hag en deus
bet truez ouzomp. Kloc’h Gouesnac’h eo hep mar an hini
hon deus klevet.
— Ya, eme Yann, hen eo sur a-walc’h. Deomp. Hag e lamme gant al levenez.
Taoliou diveza an Angelus o doa ehanet da skei hag a yoa eat da ober hekleo da benn pella lanneier Plomeur. Yann ha Mac’harid a yeas war-zu al leac’h ma seblante d’ezo o doa klevet ar c’hloc’h. Ankounac’heat o doa holl boaniou an dervez kris-se. Sonjal a reant brema en digemer laouen a raje tonton Loiz d’ezo, el leaz teo gant bara du a vije roet d’ezo, er gwele raden ha yeot seac’h ez ajent da c’hourvez warnan.
Mont a reant dre eun hent doun, kleuziou leun a vrug rus en daou du d’ezan. En eur c’horn-tro e weljont eur groaz ven savet Uhel. Ar vugale a reas sin ar groaz en enor d’ar C’hrist a blege d’ezo e benn kurunet a spern, hag en hent adarre.
— Pa lavaren d’it, eme Vac’harid, an Aotrou Doue eo a zo oc’h hentcha ac’hanomp… Sell, na kaera foenneg ! Yann a yoa o vont da lavaret eun dra bennak warlerc’h e c’hoar pa glevjont eun den o koms gant eur vouez c’hroz. Eur Breizad, eun tammik war an oad, a yoa dirazo o c’houlen outo :
— Paour kez bugale, da beleac’h ez it d’ar poent-ma eus an deiz ?
— Ni a zo o vont da di eun tonton d’eomp o chom e Gouesnac’h, a lavaras Mac’harid.
— Eun tonton o chom e Gouesnac’h ?
— Ya, eme Yann, ni a zo o klask hon tonton Loiz, breur hor mamm vat nevez galvet gant Doue d’e varadoz.
Ar c’houeriad a reas eur skrijaden hag e teuas eur berad daelou da lugerni e korn e lagad.
Kregi a reas e dourn ar vugale hag e kasas anezo dre gichen ar groaz, en eur lavaret d’ezo :
— Deuit ganen, bugale, arabat eo d’eomp chom dre ama.
— Perak, eme Yann, ne deomp ket dre ar prad-se ? M’em bije dastumet bokedou koant da gas d’am zonton Loiz !
— Aze ez eus toullou doun. Ez eac’h da goll o vont dre ar prad-se.
— Va Doue ! Itron-Varia ! a lavaras an emzivaded spontet.
Erru oa an noz. Ar c’houeriad hag ar vugale a yeas buhannoc’h. Eur wenojen a gasas anezo betek eur foenneg a yoa enni eur vioc’h lart hag eun toullad denved o peuri. Pelloc’h, dindan ar gwez avalou, e weljont eun ti-soul.
— Aze eo, eme ar c’houeriad o tiskouez an ti d’ar vugale.
Chom a rejont goude eur pennadig hep lavaret ger, ha Gaid a c’houlennas a vouez izel :
— C’houi a anavez eta hon tonton Loiz ?
— Bugale gez, me eo ho tonton… an tonton Loiz emaoc’h o klask. Hiviziken, c’houi vezo bugale d’in-me Hag o welet daou bennad bleo melen etouez an ed en eur park a-dost e lavaras : Ha setu aze ho tiou c’hoar ; kalon vat o deus, karet a raint ac’hanoc’h !
— Pebeus eürusted ! a lavaras Yannig. Ni a bedo
holl an Aotrou Doue da zigemeret hon tad hag hor
mamm en e varadoz, evit ma ’z aimp di ni ivez d’e garet
ha d’e veuli pa vezo deuet ar poent.
- (Troet divar Almanach de l’Œuvre Expiatoire,
- La Chapelle-Montijeon, Orne).