| ◄ Abrege eus a grimou ar Revolution | Qenta guirione - Existanç Doue | Eilvet guirione - Immortalite an ene ► |
Vani autem sunt omnes homines, in quibus non subest scientia Dei : et de his quæ videntur bona, non potuerunt intellegere eum qui est. Sap. 13.
Biscoas pobl civiliset, nemet ar Francisien,
N’en devoa imajinet ober d’an dud tremen
Hep nep seurt Religion, hac o fersuadi
Eo ingal caret Doue pe dont d’en outragi.
Nemet en Franç na glêver langach tud reneet,
Brutal avoalc’h da gredi ne zeus Doue abet :
Corf hac ene, emezo, e varver assambles ;
Evit an innoçantet eo grêt ar gristenes.
Eun den savet er scol-ze, a lazo hep remors
E dad, e vam, e vignon, pa zeo güir ne ra fors.
Neus barados, nac ifern, na vertu, na dever ;
Ne chommo crim e zilac’h, na torfet da ober.
Ne vo qen eus en derc’hel nemet Droajou an Den,
Decrejou impuissant, ordonnançou payen,
Grêt gant tud hep qalite falloc’h tud egueta ;
Mar guell cuzat e grimou, ne risq eta netra.
Da refuti blasfêmou eur seurt hugunodet,
N’en deo qet ret, va broïs, mont da glasq doctoret :
Ar sans-commun a lavar d’an oll eus un Doue,
Ha conscianç peb-hini a brouv eus un ene.
D’abord, en qement contre na bro zo habitet,
Ellec’h ma poaz an domder, ellec’h ma frim bepret,
Etouez an dud sovacha e veler gouscoude
Eun anaoudeguez benac deus an Divinite.
An dud a goll er bed-mâ sonj eus a guement zo ;
Varia ra o langach, chench a reont a vrô,
Ha dishanaout o ferc’hen memes, gant an amzer ;
Mes biscoas n’o deus gallet dishanav eur c’hrouer.
Mont a ras deus o memor meur a virionez all ;
Abred e voe neglijet meur a vertus moral ;
Mes e qeit ha ma chommas tam sqiant en o fenn,
Biscoas an Divinite na voe ancouêt a grenn.
Evit güir, ar bayanet ne vouient qet a sur
Ne zeus nemet un Doue, hac eo eur speret pur ;
Sot avoalc’h e voent memes, qent tremen hep hini,
D’er multiplia, siouas, ha d’en difiguri.
Ma vijent bet er greden eus eur seurt tromplêson,
E vijent bet attantif rac langach ar rêson ;
Oumâ, pa gomz ouz Doue, a lavar c’hoas ouc’hpen
Ne zeus effectivamant nemet unan hepqen.
Nan, ne zeus nemet unan, na ne ouffe beza ;
Ar re a vez en tuont, na vent mad da netra ;
Rac Doue, dre e natur, pa zeo oll buissant,
Qement a rayo unan evel a rae cant.
Daou Doue indepandant a rayo labour fall,
Rac unan a ell dispen ar pez a ray eun all ;
Ha ma na ellont ober mann, hep en em selaou,
Int, en o farticulier, impuissant o daou.
An neb a lavar Doue, a lavar dre eno
An hini zo infinit en perfectionou ;
Or, e guenta privilach eo beza heb e bar :
Ne zeus-ta nemet unan en ên hac en douar.
Eur vez eo dêch, va broïs, exija digane
Prouvi dêc’h eus un Doue, rac ar bed oll, nos-de
A bubli e c’hrandeuriou : an traou insansipla
Sclêroc’h eguet a rin-me a gomz dêc’h anezâ.
Digorit levr an natur ha tollit ho sellou
Var an oll grouadurien : O pebes burzudou !
Pebes gallout infinit en e oberianç !
Pebes art ! pebes furnes ! savanta Providanc !
Impossubl eo niveri ped espeç differant
A nij, a neu, a vale, a remu hac a zant ;
Hep conta millionou, pere zo destinet
Da brodui, da zivoan, heb beza animet.
Piou a ouffe explica penos na pez fêçon
E ve formet ar c’horfou dre generation,
Na penos, ispicial, ec’h erru ar myster,
Ma ve pe mal, pe femel, ar frouez a goncever.
Eur sqiant digoncevapl eo a renc presida
D’an traou-ze, rac an natur ne voar qet petra ra ;
Pe mar e deus eur speret da rêi dei sclêrijen,
Ar speret-se eo memes an Doue a glasqen.
Peb crouadur zo formet gant an dimansion
A dere deus e natur ha deus e fonction,
Propr d’en em vultiplia, capapl d’en em divoal,
Evit ornamant ar bed hac an urz general.
Beza zo var an douar nombr a grouadurien,
A zo mil güech biannoc’h eguet eur fubuen,
O deus mellou, goaziet, penn ha treid peb unan,
Aliessoc’h a ezel eguet an olifan.
Etoues ar memes espeç hac ar memes natur,
Ne gaffac’h qet gouscoude hanval daou grouadur ;
An eil zo deus eguile anavezet bepret,
Hac oll, fêçon pe fêçon, int differanciet.
Ne zeus hini anezo a ve crouet en vên :
Peb-hini, en e fêçon, a zo util d’an den :
Darn evit en exerci, darn evit e vezur,
Darn all evit e zicour, darn all d’e blijadur.
Ar marc’h na drein an arar, ar vioc’h ne ro amann,
Al lapousset na c’hôront, ne ra mel ar güenan,
Ne zeus gloan var an dénved, na trevat er parcou
Nemet evit fournissa d’an den e ezomou.
Peb amzer ha peb sêson, an eil varlerc’h eben,
A erru, hep varia, da recrei an den ;
Hac evel da un Doue, peb-hini en deus c’hoant
Da rêi dezàn eun tribut ha da offr e bresant.
Ar fleur, en nevez-amzer, a guinic o ezanç,
An hân, prodig a vadou, a offr en abondanç
Victimou var e auter, qen n’an deu alafin
An eost da réi ar bara, hac ar gouân ar güin.
An tân a brodu dezàn sclêrijen ha tómder,
An avel en rafrechis, an dour en dizalter,
An ear a form e aelan, ha d’e vagadurez
Ar môr a ro e besqet, hac an douar e frouez.
Pebes generosite er grouadurien all !
An den, siouas, e-unan a zo cri ha gadal ;
Ne avis qet, an ingrat ! examina memes
A belec’h a teu dezàn eur seurt pinvidiguez.
An eol a bign bep mintin er volz celestiel,
Da zispanç ar sclêrijen d’ar bed universel.
Difun, sav diouc’h da vele, den mortel, emezâ,
An deiz zo grêt d’al labour ; ret eo gounit bara.
Me a meus anavezet da raç ha da ligne ;
N’en dout qet eus a voelloc’h condition eguete ;
Ar re-ze a laboure. Perac n’er rit-te qet ?
Me meus tro’r bed da ober, ha n’en em glêmàn qet.
Me ro ar fleur d’ar prajou hac o deillou d’ar goe,
Me ra d’an ed qellida, d’ar frouez beza dare ;
Va zellou a rent fertil ha joaüs an natur :
El lec’h ma veli ezom, rent ivez plijadur.
Bep mintin e tigoràn, evel eur marc’hadour,
Ar stal vras eus ar bed-màn dre va fales a aour ;
Choas, qemer, me ro gratis ; mes sonj trugarecât
An hini zo dreist-oun-me, da Autrou ha da Dad.
Al loar, bep abardaevez, gant e bisach arc’hant,
Qen caer hac ar berlezen etouez mil diamant,
A ra cessi ar vacarm a labouriou an de,
Evit rêi plaç d’ar repos ha d’an dranqilite.
Disqüis, emei, va mignon, ha qemer da repos,
En dro da ty me veillo bremàn epad an nos ;
Ha mar renqes, dre valeur, interrompi da ûn,
Ha mont en hent adarre, me vo da gompagnun.
An eol a renq e-unan brilla epad an de ;
Troubli rai da zaoulagad, ma selles outàn re ;
Mes, me zo graciussoc’h : mar gra did plijadur,
Ec’h elles, hep acccidant, contempli va figur.
Va sclêrijen zo commod. Na meus avi ebet
Evit güelet o luiya endro din ar stered ;
Betec ar preòn-goulaouyer a lezàn da sqeudi ;
Divoal, evel a ràn-me, da goncev jalousi.
An astrou all zo sqignet dre bévar c’horn an êe
Evel goulaou alumet, pa ve tec’het an de,
Da zisqüel d’ar merdead e roujou er môr don,
Ma ello mont, hep danjer, d’e zestination.
Ravisset en em gavàn, o velet mouvamant
Hac eqilibr an astrou ebars er firmamant.
Abaoue ma zint crouet, hep cessi eur moment,
Peb-hini a ra e dro, ha dre eur memes hent.
Ma teuffent d’en em stoca ha d’en em arrêti,
Ma vanqfe eur vech memes an deiz da c’houlaoui,
Pebes trubuill en natur ! pebes confusion !
Ar bed oll en em gafe sezisset a spouron.
Eur miracl cuntinuel eo güelet ar bed-mâ
O chom en e bes picol, hep crevi, na frailla,
Hac én formet gouscoude a bêvar elemant
A ra an eil d’eguile brezel incessamant.
Ruilla a ra an astrou, hep coeza diouz an ée ;
Ar môr, gant e reversi, a chom en e vele,
An douar ferm a rezist d’an avel o c’hoeza,
Hac an tân cuzet dre oll a chom hep flamina.
Ma coefe eur stereden, ar bed oll ve fraillet ;
An tân, ma teufe d’achap, an oll ve ambrâset ;
Lounqet ar vrô, ma teufe ar môr d’en em dirol,
Hac an ear, ma ve tevoc’h, cetu mouguet an oll.
Labour am be discoursi var qement zo crouet,
Ha pourmen deus an eil penn da eguile ar bed,
Evit rêi dêc’h da entent ar vertu, an natur,
Ha qement utilite en deus peb crouadur.
Mes piou eo an injiner hac ar speret subtil,
An dorn experimantet, hac ar sculpter habil
En deus crouet an traou-ze ? Rac, hep un artisan
Impossubl eo dê bezâ en em grêt o-unan.
Eur c’hastel caer batisset gant reglennou an art,
Den fur na gredfe avanç e ve grêt dre hazard,
E ve ar mein beneres, ar c’hoat hac an doen
Diazezet, esqennet ha taillet hep dorn den.
Ajustet eo ar c’hamprou d’ar vinç a gundu dê,
Ar prenestrou zo placet gant regularite ;
Ar gueguin a zo bolaet, lambrusqet e’r salon :
N’en dê qet grêt an traou-ze hep calvez, na maçon.
Ret ê bea insanset evit imajina
N’e zeus den nac imprimet, na scrifet ar Vers-mâ ;
Mes eo anê o-unan int coeet var ar paper
Al liou, al lizerennou, ar rim hac ar matier.
Qemerit eur boezellad lizerennou moullet,
Ha sqüillit var plat eur gambr anezo a dol-jet ;
Caer ho pe c’hoari’n dinçou er fêçon-ze gante,
Biqen tri guer rêsonabl ne formfet evelse.
Ret eo gant combinêson placi peb lizeren,
Da represanti gueriou ha goude eur phrasen,
Eur bagen, hac eur chabistr, hac eul levr alafin ;
Mes ne rêr qet qementse hep studi hac injin.
Ar vech qenta ma veler eur montr o labourat,
A verq gant precision an heur, an de, an dat,
Dre introdu eun noade a varch var ar c’hadran,
E sonj dêc’h e deus bue hac e ya e-unan.
Mes pa zit d’e digueri, pa velit ar ressort,
Ar chaden, ar balancier, ar mouvamant accord
Etre rodjou qer mibin, ractal ec’h anzavet :
Emàn zo eur pez achu grêt gant eun den adret.
Mes na ell eta eun ti, eul levr, eur bandulen,
Bea grêt hep artisan ? Piou a ouffe compren
E ve formet ar bed-màn ha qement a veler
Hep artisan, na model, na danvez d’o ober ?
Mes, o supposi memes an danvez var ar plaç,
Ha prest an oll materiou ; ret ê devina c’hoas
Piou en deus o animet, nac o laqet en trein,
Darn da vont varzu ar fond, darn da sevel d’al lein.
Ar matier, dre e natur, a zo pounner ha lach ;
Ma na ve qet remuet, biqen ne deu da flach.
Piou en deus roet deàn ar mouvamant qenta,
Ar form, an direction, ar stum en deus bremâ ?
Ar mouvamant naturel, pa gommançer finval,
Eo qemer an eon-linen, mont var eon ordinal.
Piou en deus grêt d’an astrou dilezel ar rout-se,
Ha trêi endro d’ar bed-màn, pe ar bed endro dê ?
E meur a sans differant o goelàn oll o trêi ;
Piou en deus determinet e varch da bep-hini ?
Piou a ra d’ar bed bale gant qement a gadanç,
Nemedoc’h, ô va Doue ! dre hoc’h oll buissanç ?
O incredul ! dibourvez a feiz hac a sqient :
Ha te a ello bremàn dont abenn da entent
Eo eur speret infinit, eun intellijanç pur
En deus crouet ar bed-màn hac a rën en natur ?
D’en em groui e-unan ne zeus capabl netra,
Rac evit en em groui eo ret bea dija ;
Ar pez a ve supposi e zoar ha ne zoar qet,
E zoar crouet d’an ampoent ne zoar qet c’hoas crouet.
Mes en rêsonniou qer simpl, pa na ententes mann,
Goulen eta eur veach diganet da-unan,
Piou en deus da zigasset, da laqet er bed-mân ;
Rac eus da benn da-unan n’en dout qet deut amàn.
Etrezomp, crouadurien, n’en domp qet a viscoas :
Hirio omp, dec’h ne voamp qet, ha ne vimp qet varc’hoas,
Ne zeus netra er bed-màn a ve qen necesser
Nac a guen bras importanç, na eller en divoer.
Bremàn e zeus daou c’hant vloas ne voas qet en bue ;
Qentoc’h ec’h allies guenel, divezatoc’h ive,
En Indes, pe er Japon, evel en Breiz-Izel,
Dindan lezen Mahomet pe scol an Aviel.
Var nicun eus an traou-ze n’en dout bet consultet :
Gant piou-ta, e sonj dide, out-te bet deputet
Da zont da recev bue ? rac imajin ervad
Ne voe roet dit ounnes na gant mam, na gant tad.
O incredul ! dibourvez a feiz hac a sqient,
Ha te ello bremàn dont abenn da entent
Eo eur speret infinit, eur Brovidanç reel
A groue, a gonfère ar bed universel !
Mes ar C’hrouer, emedout, a belec’h eo-én deut ?
— Arrêt aze, ignorant. Consider eun nebeud ;
Deus an oll güirioneou oumâ eo ar sourcen :
Crouer an oll ne ouffe beza crouet gant den.
Evit compren qement-màn dre eur barabolen,
Deus an êe bete’n douar supposomp eur chaden
En em zouten maill ha maill bete’r maill huella ;
Mes lavar din : ar maill-ze, piou a zalc’h aneza ?
Mar leveres eo dalc’het en tu benac ouz crec’h,
Bep tol me a c’houlenno gant piou, nac en pelec’h ?
Hac herves a responti, me c’houlenno ouspen,
Piou a zalc’h ar firmamant memes aziouc’h da benn ?
Forcet e vi da anzav eus eur maill principal,
Dre e vertuz e-unan a zouten ar re-all.
Me a entent eun Doue, eur princip souveren,
Eternel dre e natur, ha na zepant diouc’h den.
Al labour a remerqes, nonpas an artisan ;
Ar bed-mâ a zo matier. Ar c’hrouer e-unan,
A zo vertuz ha buez, speret pur ha parfet :
N’en deo na corf, na massif, evit beza güelet.
Eternel dre e natur, ec’h exist a viscoas,
E pado da virviqen hac e màn en e choas
Ober evel a garo. An oll, bras ha bian,
A zo conservet gantàn : ne zeus netra heptàn.
Omnia per ipsum facta sunt ; et sine ipso factum est nihil, quod factum est. Joan. Cap. 1.
Benedicam Dominum qui tribuit mihi intellectum. Ps. 15.