III - Ar bamboch kenta
Setu aze an dud a zo war ar Goulmik, setu al laëron-mor emaoun o vont da gonta d’eoc’h o buez.
Bretoned int oll, ganet int wardro Lanndreger ha Lannuon.
Gwelet a raimp anezo en tavarniou, pa vezo fall an amzer, pe pa vezo great eur veach vat, ha gwelet a raimp, en darvoudou a zigouezaz gantho, ez int Bretoned a galon, tud hag a gar o Bro Breiz dreist peb tra.
Goude beza beachet a bell hag a dost, goude beza gwelet meur a dam amzer fall war ar moriou rust, e welomp anezho eun deiz euz miz genver o stourm adarre ouz an avel dirollet duze wardro Sant Malo.
E oant o tizrei deuz eur veach, bet e oant wardro Dunkerk, mez pa zigouechont e baë Sant Mikaël, eun avel diroll a c’houezaz enn eun taol kount deuz ar c’huz-heol.
Pa welaz e oa an amzer fall o vont da ober d’ezhan eun dro louz, ar c’habiten a roaz urz d’ar sturier da levia al lestr war borz Konk-Gall.
Eno ar Goulmik, er gwasket, a chomaz adarre plom en e zao.
Ar vartoloded, glebiet o dillad gant an
tarziou mor, a ziskennaz e goueled al lestr
evit lakat dillad seac’h, ha Bimbao a roaz
d’ezho bep a vanne mat a win-ardant evit
tomma d’o c’hof.
Fistoulik, abenn eur pennadik goude, a zavaz war ar pont evit gwelet pe seurt ardou a ree an amzer.
— « Kredi ran, emezhan d’ar c'habiten, savet ive war ar pont, ne vezo moien ebed d’eomp da dec’het kuit ac’hann hirio, rak an avel a zo troet fall, ha krenvaat ato a ra, evel a welit.
Evidoun me a gred eo gwelloc’h d’eomp chom aman da eva bep a vanne mioc’h a Lagoutt, eget mont da eva dour zall euz ar mor, ha marteze zoken da lezer hor buez er zaill braz. »
— « Te, Fistoul daonet, a zo adarre o kaozeal evit da zac’h, ne ket ta ! ha breman pa zo eur banne en da gof, e karfez gwelet an eil dindan da fri ! »
— « Oh kabiten ! gwelloc’h eo ganen lakat an eil em c’hof ive, eget lezer anezhan dindan va fri ! »
Ar vartoloded all savet war ar pont, a c’hoarze o klevet Fistoulik o respont e giz-ze d’ar c’habiten…
— « Allo, ma ! gwelet a ran e wasa an avel, hag ez eo kollet an devez evidomp ; koulz all, eur veach vat ha tenn o peuz great, ha pedi Doue a c’hellomp p’e gwir ez omp er meaz a zanjer adarre eur vech all. »
— « Ia sur ! evidon-me, a lavaraz Fistoulik, a zonje d’in e oa great an traou d’eomp en taol-man. »
— « Ma ! Ma ! awalc’h war ar poent-ze ! Lakit ho tillad brao, potred, hag e zaimp da danva ar jistr da di Soazik al Luch.
Te avad Sikraouik a jomo da ziouall al lestr ha da ober koan d’eomp abenn ma vezimp dizro em-berr etre seiz hag eiz heur. »
— « Ma ! eme Fistoulik, me zo prest da vont, kabiten. »
— « Te, koz marmouz a vez prest ato !… Evelkent ne pezo ket hardiegez da zont d’am heul me gant eur bragou toull war bennou e zaoulinn hag el leac’h all, ha gant eur roched fank brein.
Allo paotr ! klask dillad all, pe kerz da gouskat, ha desk ez eo red beza gwisket ken deread da vont etouez an dud, dindan boan da veza kemeret evit eul laër pe da viana eur c’hlasker bara.
Hastit buan, ha pa vefoc’h kempennet e zaimp en hent. »
… Aben eur pennadik goude, ar c’habiten Bimbao hag e vartoloded, a gemere an hent evit mont da vourk Konk-Gall. Kana reent a bouez o fenn o pignat deuz ar porz e kear.
Goulskoude, Sikraouik chomet el lestr n’en deuz ket a c’hoant da gana, teval eo e benn, abalamour ma z’eo gourc’hemennet d’ezan chom eno.
Diez braz e kav chom war lerc’h e genseurted, rag allaz ! mad e kav e vanne Lagoutt, hag e voued eo mont da aveli e benn.
Goulskoude, senti a ra, rak gouzout mad a ra n’eo ket gwal denn e labour el lestr, hag aliez e vez gourvezet eun tammik en e wele, ekeit a ma klev e genseurted o strakal o daouarn kropet gant an anoued, o plega hag o tisplega al lien evit stourm ouz an avel diroll.
En em rei a ra eta oll da volontez e vestr, hag ec’h en em laka da beillat eun nebeud avalou-douar abenn koan.
Goulskoude, wardro c’huec’h heur deuz an abardaëz, pa oe achuet ganthan e labour vrasa, ha laket an traou da boaza war an tan glaou, Sikraouik a deuaz eur zonj en e benn :
— « Ma ! a lavaraz outhan e-unan, ar re all a zo eat e kear da ober fest ar vastrouil, me gav d’in avad ne ve ket kalz falloc’h d’in ober ive eun tammik libebao eget na d’eo da Fistoulik.
En deiz all em oa gwelet ar Peul o kuzat eul litrad hini melen e strad al lestr, mont a ran da welet hag ato eman eno.
Kerkent Sikraouik a elum eur pennad goulou rousinn hag a zisken e strad al lestr. Kuzet mad mad en eur c’horn tro, e kav eur voutaillad gwin-ardant. Sevel a ra d’an nec’h, azezet war eur zac’had glaou-douar, ec’h en em lak da ober ar stal d’an hini melen.
Eva ra eun hanter litrad heb distaga e vuzellou, hag an hanteren all a ev goustadik o tebri eul lur kig sall gant eur pikol tam bara.
A vianoc’h eget eun hanter heur, ar voutaill a ioa goullonteret hag ar c’hig moc’h lounket.
Ar c’heginer neuze en em lak da gana ha da gounta outhan e-unan. Reut e gof evel eur zac’h biniou, ruz e zaoulagad evel daou gef tan, Sikraouik en em ro da gousket, eun aval pato hag eun tam kig sall a dreuz e veg.
Ar baotred all, pa oant digouezet e kear, a c’houlenne an eil ouz egile da di biou e vijent eat da breda.
— « Oh ! eme Fistoulik, d’an hostaleri vrasa emichans. Aotronez vraz evel-d-omp-ni na vezont morse gwelet o furchal an toullou bihan, ouspenn, eun disenor e ve d’eomp mont ennho, rak peurvuia na vezont darempredet nemet gant lakizien hag a ve nebeud a voneiz en o godellou. »
— « Allo ! eme Bidoch, Fistoulik a zo adarre e deod fregann, ha war zigarez ma zo eur pezik eiz real en e c’hodel, war zigarez m’en deuz lezet e vragou toull hag e roched fank er gear, e kav d’ezan ez eo eun diaoull a aotrou. Na pebez pabor ! »
— « Ma ! p’e gwir Fistoulik en deuz c’hoant e zafemp d’an hotell, deomp ! a lavaraz Bimbao. »
An aotrou Brandu, dimezet da Soazik al
Luch, a ioa d’ar mare-ze o terc’hel e Konk
Gall hotell ar Marc’h Gwen, int hi eo a zigemeraz
eta ar c’habiten Bimbao hag e vartoloded.
Prestik goude, ar baotred a oa laket da azeza ouz eun dol gaër, hag eur plac’h iaouank, gwisket e giz ar vro, a deuaz da c’houlen petra a vije servichet.
— « Evidon-me, a lavaraz Fistoulik, ar c’henta, em bezo eur banne hini melen deuz ar voutaill koat. »
— « Bah ! eme ar c’habiten, digasit eul litrad kement hag ober. »
— « Oh ia vad ! eme ar Peul, ne gredan ket e vefe ouspenn d’eomp, rak me zo seac’h va c’hornaillen, hag hini a re all a dlee beza ive, kement hon euz kanet o tont aman. »
Ar plac’h iaouank a deuaz trum gant eur voutaillad gwin-ardant ha peder gweren vraz.
Pa oe diskarget reaz ar gwer, ar baotred a drinkaz hag a evaz bep a vanne. Neuze Bidoch a lavaraz :
« Kontant e vijec’h, kabiten, da ober eun taol kartou, pevar omp, amzer zo da ober eun abadennad. »
— « Dao d’ei, hag an daou a gollo a baëo eul litrad. »
— « Evel just avad, eme Fistoulik ! gant an amzer ien-man, me na ve morse re dom va c’hof. »
— « Mar kirit, eme ar Peul, Bidoch ha me a ielo d’eoc’h ho taou. »
— « Et ! Kerz en tu all Fistoul, ha lakomp kaled d’an daou man. Taol evez vad, rak ma kollomp, e vezo red d’id boulc’ha da bez eiz real. »
— « Oh daonet avad ! mar kollan-me, ar re all a vezo tom d’o lerr ive, rak me n’oun ket eun deskard da c’hoari kartou, ententit Mez araok komans, skarzomp hor gwer. »
— « Skarza da weren, mec’hiok. Bremaik ne weli ket sklear da c’hoari. »
— « Neuze ta ! diouallit mestr, na deufec’h da veza dall em raok me. »
Prestik goude ar c’hoari a ie en dro, hag abenn eur c’hart heur Bimbao ha Fistoulik o devoa goneet ar barti.
— « Allo, Peul hirr ha Bidoch ruz, eme Fistoul, tennit arc’hant euz ho kodellou, p’e gwir hoc’h euz kollet. »
— « Sapre tougn divalo, eme Bidoch, ma ne vije ket bet ar mestr a du ganez, e pije kollet ! »
— « Oh selaou ta Bidoch, ar c’habiten a oar c’hoari kartou, mez me zo kalz gwell egethan c’hoaz. »
— « Allo, braller e gloc’h ! petra pezo ?
— « Ato memez tra vit nompaz chench, eme Fistoulik. »
— « Gortozomp eur pennadik, eme ar c’habiten, ne ket awalc’h d’eomp eva, red eo d’eomp debri eun tammik ive. »
Prestik goude an dimezel iaouank a deuaz er zâl da c’houlen petra vije servijet.
— « Kig sall zo, eme ar c’habiten ?
— « Ia, aotrou, hini poaz a zo.
— « Anduill zo ive, eme Fistoulik ?
— « Ia, anduill mogedet mad a zo.
— « Ma, digaset d’eomp bep a anduillen. »
— « Ia, mont a ran da boazat anezo deustu. »
— Ta ra ta ta ! eme Bidoch, an anduill kriz ha ien, a ra vad d’an den, ha ni a gav saouraploc’h anezho e kriz eget p’o deve lezet eun hanter deuz o druzoni er zouben. »
« Petra a evfoc’h en eur zebri ?
— « Ar gwin ruz a zao d’am penn, eme Fistoulik, ar gwin gwen a heug va chalon, me a evo eur werennad vad a absint, an dra-ze a sklerijenno d’in va spered. »
— « Marmouz fall ! eme Bimbao, biskoaz, n’e oa klevet lavaret e vije evet absint en eur zebri ! »
— « Ma ! evit d’in-me n’eo ket ar wech kenta, hag e kav d’in e ra d’in eur vad imperial, gwelet a ran an traou o trei en-dro d’in, kredi ran e vez va spered o nijal e bro an eüruzded, p’em befe evet pemp pe c’houec’h demi. »
— « Te zo eur c’hole avad paotr ! Ma ! ma ! dimezell, digasit d’eomp eul litrad absint euz ar gwella, ma vezo kaset spered Fistoulik d’ar Baradoz, eme ar c’habiten. »
— « Grit d’eomp bep a vanne kafe heb chik, a lavaraz Bidoch, an dra-ze zo mad evit lakat ac’hanomp e trein. »
Ken buan a lavaret, peder anduillen kriz, an uzuill outho, a oe digaset er zâl, peder gweren a galopinn hag eur voutaillad absint a ioa war an daol, ha prestik goude, peb hini a laboure evithan e-unan.
N’oa ket c’hoaz echuet ar pred, ma rankaz Fistoulik tec’het euz ar zâl. Kemer a reaz buan hent ar c’hraou kezeg, hag eno e oe red d’ezan restaol eun tam mat deuz ar pez en devoa debret hag evet.
Ar c’habiten en heuliaz prestik, hag an daou all peb hini d’e dro.
Abenn eur c’hart heur goude, ar pemp laër-mor a ioa o roc’hal war eur bern plouz en kalatrez Soazik al Luch.
Eun dudi oa o c’hlevet o tiroc’hal evel eur vanden moc’h gouez ekreiz ar c’hoat, n’o dije keat great muioc’h a drouz.
Goulskoude wardro teir heur, Fistoulik, dihunet en eun taol kount, a zavaz.
An tan en e gornaillen, o teuaz d’ar zal, hag e lipaz adarre eur werennad absint chomet eno o dilerc’h e leinn. Dont a reaz neuze da zihuna ar Peul, hag adarre o daou e stagchont o muzellou ouz ar gwer vit lonka bep a vanne all.
Neuze eteuchont o daou da gana ha da zihuna an tri all a ioa chomet kousket.
Prestik goude e oant adarre o femp barz ar
zâl, o lonka ar peur rest euz an absint hag
euz an anduill kriz.
Pa oe evet ar c’hafe heb chik, ar c’habiten hag e vartoloded, goude beza paët an hostizez, a ieaz en eur gana war hent al lestr, an eil o harpa egile.
Pa oent digouezet er vagik vihan a ioa e ribl ar c’haë evit o c’has beleg al lestr braz, ar c’habiten a gouezaz stok e gof ouz kostez ar bank, hag a gignaz e dâl.
Pa oent war an dour, Fistoulik, o rei eun taol dourn d’ar Peul, a gollaz e dok braoa, Bidoch a dorraz e gorn-butun, hag ar Peul a gignaz e fri o steki anezan ouz raon Fistoulik.
Mes evelkent o doa ebat oc’h en em gaout er Goulmik, sonjal a ree d’ezo e oa ar pesked fritet en amann o c’hortoz anezo, ha Sikraouik prest d’o servicha.
Mes allaz ! eur zouezen o doa bet, an dud keiz, pa welchont ar c’heginer koz, astennet gantan e bevar ibill, o tiroc’hal er geginn.
— « Allo ! eme ar c’habiten, aman evel a welan, eman an traou war an tu gin, mezo ar c’heginer, mezo ar mestr, ha dall ar vartoloded.
An hostizez a c’hello c’hoarzin goap d’eomp-ni adarre zur, ha ne vezo ket re abred !…
War gement-se, paotred, n’euz netra da ober nemed mont peb hini d’he wele ha buan. Lezomp Sikraouik el leac’h eman, pa zavo anaoued ganthan e tihuno, ma kar, hag e klasko hent e wele.
Deomp da gousket, ha varc’hoaz ni a welo petra hon devezo da ober.
Antronoz vintin kerkent a c’huec’h heur, Fistoulik a zihunaz, ha gant ar zec’hed en devoa, e zeaz da glask dour.
Mes kaër en doa furchal, ne gave taken.
Mont a reaz neuze da zihuna Sikraouik, a zoroc’he ato war leuren ar geginn, e benn ganthan war eur zac’had glaou-douar, hag ar glaouren o tont er meaz euz o veg, gwasoc’h eget deuz eur velfeden krogennek.
— « Sao ta tourc’h daonet ! dihun, ta leue an ankou ! »
A forz da hija ha da zihija e gorf d’ar c’heginer, e tihunaz. Neuze ec’h en em lakechont a zevri da furchal ar Goulmik evit kaout dour, mez n’oa taken el lestr.
— « Deac’h, eme Fistoulik, pa oan o vont e kear, em oa gwelet eur feunteunik vrao, dour ennhi sklaeroc’h eget daoulagad an aër, red mat e vo d’eomp mont beteg eno, rak me zo prest da vervel gant ar zec’hed. »
— « Ha me ive eme Sikraouik, ha biskoaz em buez n’em boa great ken braz sac’had evel deac’h. »
— « Bah ! eme Fistoulik, evidon-me n’em euz ket a geuz, rak kalz ebat em euz bet ive. Ha neuze ! m’em beuz eun tam sec’hed breman, bremaik pa em bezo evet dour ien, me a vezo adarre pareklok, ha prest da gommans eur zac’had all. »
Hag ouspenn ! ar mestr a ioa mezo ive, hen eo a baëe tout, ni a eve evel just. »
— « Te Fistoul a zo iaouank c’hoaz, ha ma c’hen em roez er giz ze d’ar boëson, e kolli da iec’hed, da arc’hant, ha pa vezi deut da veza koz, ne pezo na iec’hed na arc’hant. »
— « Ah ia vad ! d’id te eo dont da ober skol d’in ! te ioa kalz mezvoc’h eget on me. Ro peoc’h d’am penn, ha deomp da glask dour zo gwelloc’h d’eomp eget chom aman da gonta kaochou vean. »
— « Ia ! diskennomp er vagik, kasomp ganeomp ar velt, ha digasomp dour da re-man ive, rak bremaik m’oarvad pa , o devezo tapet hor c’hlenved ni ive. »
— « Kompren, Sikraouik, ar c’habiten en doa great bimbao deac’h da noz er vag, hag en deuz eun toull en e dâl, ar Peul en deuz faoutet e fri kaouën, Bidoch en doa torret e gorn butun, ha me em boa lezet va zok da goueza er mor, pa oan o rei dourn d’ar Peul. »
— « Mad zo great d’eoc’h ! er wech all ne evfoc’h ket kementse a Lagoutt. »
— « Oh daonet avad ne ket gwin-ardant hebken on doa evet : eur voulaillad absint a ioa lipet ive da heul, ha bep a anduillen kriz hon doa debret. »…
Ekeit ma oa an daou-man o konta, ar vagik a en em gavaz e ribl ar c’haë : kerkent e tiskennont, hag o stagchont da eva dour :
— « Oh ! eme Fistoulik nag a vad a ra an dour ien warlec’h eur c’horfad boëson. »
— « Ma karfe an den kompren ez eo an dour ar gwella evach, ne vefe ket kement a zigweziou en tiegeziou evel a zo, a lavaraz ar c’heginer. »
— Bah ! eme Fistoulik, ma vije ar gwin-ardant ken koulz marc’had evel ma z’eo an dour, ne vije ket evet kement diouthan evel a ve great, mes abalamour ma koust arc’hant braz eo ec’h ever diouthan.
Nag a bed tad famill a zo hag a ro dek gwennek evit eva eur banne asamez gant o mignoned, ha gant an arc’hant-ze o dije bet dek gwennegad bara da derri o naoun d’o bugaligou er gear. »
— « Gwelet a rez Fistoul, e komprenez breman petra eo taoler en aner e kontouerou an hostizien an arc’hant a vije ezom anezo vit kaout bara. »
— « Ia ! ia ! mez kompren a ran ive ez eo diez da benn abaoue deac’h vintin, abalamour ne oaz ket deut d’hon heul-ni da aveli da dal ha da leina e kear.
Ma vijez te bet deut, te pije great evel
ar re all, eva pije great evel-d’omp-ni, rak
n’oud ket evit nac’h, da gornaillen a zo war
ziribans, ha teuzi ra an hini melen en da
gof. »
— « Mez ne ket an dra-ze eo, Sikraouik : me am euz klevet lavaret ez eo mat ar rigadell hag ar brennik da gas kuit deuz ar c’hof blaz ar-boëson fleriuz.
C’hoant em euz da ober eun droïk en aot du-hont, eno e tlee beza rigadell ha brennik… dont a rez ?
— « Va zonj eo da hini, Fistoulik ! ia kuzomp ar velt aman etouez ar reier, hag hastomp founuz mont da glask traou evit laza an derzien a zo en hor c’hof abaoue ar beure-man.
Eun neubeudik goude, ar baotred a ioa
en aot, Fistoulik e gountell gantan o tistaga
brennik deuz ar reier, ha Sikraouik o
furchal an trez gleb, o rigadella.