Buez St Fransez a Asiz - VII
Fransez e bro Sao-Heol. — Enn Ejipt. — Ar Sultan Meledin. — Ar Breudeur-bian er Marok. — Ho merzerinti. St Anton a Badou. — Distro Fransez d’an Itali. — Rebechou d’ar breur Eli. — Per Katan e penn an Urz. — Fransez a zalc’h mad d’ar baourentez. — Pe ger zentuz oa Per Katan. He varo.
oude beza roet he vennoz d’he Vreudeur
evit kimmiada diout-ho, e lakeaz
e penn he Urz, e Stez-Mari-an-Elez,
Eli a Gorton, betek neuze eur relijiuz euz
ar re galouneka. Goudeze e kemeraz, da
vont gant-han, daouzek euz he Vreudeur-bian,
hag e z’eaz da gear Ankon da glask
eul lestr evit treuzi ar mor da vont da
vro Sao-Heol.
Kerkent ha mec’h arruaz eno e kavaz eul lestr hag a ioa o vont d’ar vro-ze. Mont a reaz var eeun da gear St-Iann-d’Akr ha da enezenn Chipr, en eur lezer er broiou-ze dek euz he Vreudeur. Ac’hano e teuaz d’an Ejipt gand eur Breur epken, hanvet Iann, ha leshanvet ar breur sklerijennet, abalamour d’an aliou ha d’ar c’huzuliou kaer a roe, hag a deue dez-han a berz Doue.
D’ar mareou-ze, edo kristenien vad ar Rouanteleziou Katolik, Rouanez ha Noblanz ar broiou-ze, enn ho fenn, oc’h ober, evit ar pemped gueach, divar ho dispign, hag a vir galoun, brezel d’an Durket, evit ho c’has divar an Douar Santel euz a Jeruzalem, el leac’h m’oa marvet Hor Zalver J.-K. Ar Pabed ho alie da ober ar brezel-ze, hag a roe dez-ho induljansou braz evit ar galoun vad a ziskouezent. Mad, p’en em gavaz Fransez enn Ejipt, edo an diou arme an eil dirag eben. Siouaz ! En em hegal a rea ar gristenien n’oant ket evit en em glevet. Ar re a ioa var loan a lavare o doa ar re var droad aoun evit ho c’hroc’henn ; hag ar re a ioa var droad a lavare n’o doa tamm kaloun an dud var loan. Setu perak Iann de Brienn, an hini a ioa e penn an arme, a rankaz, evit kaout peoc’h diout-ho, ho c’haz d’an emgann.
Derc’hent deiz an emgann eo ec’h en em gavaz Fransez enn Ejipt. Sklerijennet gant Doue var ar pez a ioa o vont da c’hoarvezout, ec’h aliaz starta ma c’hellaz ar gristenien da jomm ep mont d’en em ganna ouc’h an Durked divadez. Ne oue ket selaouet. « Daoust, eme ar zoudarded, hag eun den ken treut, guisket ken dister a c’hell gouzout eun dra bennag a var draou ar brezel ? » En em ganna a rejot ive-ta d’an 29 a viz Eost, euz ar bloaz 1219… C’houeac’h mil gristen a jommaz maro var an dachenn, pe a oue paket gand an Durked. Evelato arme ar gristenien ne oue ket dismantret oll. Chomm a reant dirak an Durked ep mont adren. An diou arme a ioa atao an eil dirag eben ; mez ne oa den ebed avad hag a c’helche tremen euz an eil arme d’eben dindan boan da gaout ar maro. Rak Meledin Sultan an Durked — Ar re-ze a rea Sultan euz ho Roue — rak Meledin a roe eur pez aour da gement hini a gase dez-han penn eur c’hristen.
Fransez a ioa deuet da vro Sao-Heol evit sklerijenna tud ar vro-ze, lakaat anez-ho da anaout J.-K., digeri dez-ho dor ar Baradoz, en eur rei dez-ho ar va-diziant, pe mervel, evel merzer, en eur skuilla he c’hoad evit an hini en deuz skuillet he hini evidomp. Hage kaf d’eoc’h en devezo aoun rak gourdrouzou kriz Meledin? Oh! nann. Goude beza en em roet eur pennad d’ar bedenn, Fransez a ieaz var-eeun ep aoun varzu an Durked. « Hag e ve ar maro o para var va fenn, emez-han, n’em bezo aoun ebed, rak c’houi, o va Doue, a zo a du gan-en. » He vreur Iann ar sklerijennet a iea d’he heul ep kaout na muioc’h a aoun, na muioc’h a spount evit-han. N’oant ket eat goall bell dioc’h ar gristenien pa gafchont var ho hent daou benn-danvad. Pa velaz Fransez an daou benn-danvad, e lavaraz gand al laouenedigez ar vrasa d’he Vreur : « Bezomp fizianz : deomp-ni eo herrio ar c’homzou a lavare gueach all Hor Zalver d’he Ebestel : Ho kas a ran evel denved e kreiz ar bleizi. » Ne zalechont ket da veza paket gand an Durked. Goall lakeat e ouent taoliou boutou, taoliou baz, taoliou kleze a oue roet dez-ho, ne ket dioc’h kount ; bronduet oa ho c’horf, redet a rea ho goad, ha goudeze e ouent sammet a jadennou. P’oue ehanet da skei varn-han. Fransez a lavaraz : « Me a zo kristen, kasit ac’hanoun da gaout ho a mestr Meledin. » P’en em gavaz ar Zant dirak ar Sultan Meledin, heman a c’houlennaz digant-han piou en doa hen digaset, hag evit petra oa deuet d’he gaout. « N’ounn deuet a berz den ebed, eme Fransez ; deuet ounn a berz Doue a zo enn Env ; deuet ounn da ziskouez d’eoc’h, ha d’ar bobl m’emaoc’h enn he fenn, hent ar zilvidigez, ha da brezek d’eoc’h an Aviel guirion. » Ker buan ec’h en em lakeaz da zermoun, hag hen ober a reaz gand kement a dan, gand kemént a nerz, gand kement a sklearder ma chomme mantret Meledin, ha kement hini a gleve he gomzou.
Kement a blujadur en doa ar Sultan Meledin euc’h he zelaou ma pedaz anez-han da jomm gant-han ha gant he bobl. « Ia, chomm a rign euz a greiz va c’haloun, eme Fransez, ma kirit, c’houi hag ho pobl, trei ouc’h J.-K., hag heulia he lezennou. Ha mar d’emaoc’h var var da zilezer lezenn Mahomet evit an hini a gomzan deoc’h anez-hi, greomp evel hen. Savit aze, dirak an oll, eun tantad braz hag huel : lakit an tan enn-han. Pa vezo an tan enn he vrasa, beleien Mahomet ha me a ielo enn he greiz. Neuze e velfot pehini eo ar guella euz ar c’hredennou, pe hini Jezuz Hor Zalver a brezegan-me, pe hini Mahomet hag he Veleien. »
Epad ma komze ar Zant, unan euz a veleien Mahomet, hag unan zoken euz ar re huella e karg, o klevet petra lavare, petra ginnige da ober, a droaz buan kein, hag a ieaz kuit sioul ha dre guz. Ar Sultan en doa guelet mad evelato an dra-ze : setu perak e respountaz : « Ne gredan ket e ve hini euz va beleien hag en em lakafe e riskl da veza devet gant an tan evit difenn he feiz. »
— Mad, eme Fransez, greomp guelloc’h neuze. Mar kirit rei dign ho ker, ha toui e teufot da veza kristenien c’houi hag ar bobl a ia d’hoc’h heul, me a ielo va unan dre greiz tan an tantad, ha, ma ne vezan ket devet, e velfot eo J.-K. Doue evel he Dad, hag e z’eo evel-d’han oll galloudek.
Ar Sultan a respountaz n’oa ket evit
ober an dra-ze rak dont a rache he bobl
d’en em zevel enep-d’han.
Ar Sultan a vele sklear ar virionez ; mez aoun a gemere dirak tud hag a grene ho unan diraz-han ! Tra glac’haruz ? Nag a bed n’euz ket herrio var an douar henvel ouz ar Sultan Meledin ? Lod o d’euz aoun da goll ho c’harg, lod all o d’euz aoun da veza goapeat gand an dud ma teuont da heulia ar pez a c’hourc’hemenn dez-ho ho c’houstianz! Petra raio an A. Doue euz ar gristenien fall-ze ?
Meledin a ginnigaz d’ar Zant traou kaer evit kaout souj anez-han. Fransez ne falvezaz dez-han kemeret netra, en eur lavaret n’oa ket deuet d’an Ejipt evit destumm danvez, mez evit gounit eneou da Zoue.
— Kasit anez-ho ganeoc’h da viana, eme Veledin, evit ho rei d’ar beorien, pe evit lakaat kaerroc’h hoc’h ilizou.
— Ne gasan jamez netra gan-en, eme Fransez : Doue a ro dign el leac’h ma vezan kement tra em euz izoum.
Fransez ne c’hellaz ket gounit da Jezuz Meledin hag he bobl: he veach en Ejipt ne oue ket kollet evelato. Meledin a lavaraz dez-han e lesche ar Breudeur-bian da brezek evel ma karchent dre vro an Ejipt hed-a-hed. Goude m’an doa koumzet ouz Fransez, ne oue ket kenn nebeut ker rust ouc’h ar gristenien a ioa er vro-ze. Zoken, araok m’oa great ar peoc’h, e lezaz da vont kuit, evit netra ar re en doa paket hag a zalc’he er prizoun ; hag ouc’hpenn c’hoaz, d’ar re baourra anez-ho e roaz arc’hant evit distrei d’ar gear. Var gorre an oll draou-ze, e reaz eun dra hag a lakeaz da dridal kaloun an oll gristenien : rei a reaz ar Vir-Groaz a ioa eat euz a Jeruzalem gand Saladin, unan euz ar Sultaned a ioa bet enn he raok.
Abarz kuitaat ar Zant, Meledin a lavaraz
dez-han pedi Doue da lakaat anez-han,
araok mont euz ar bed-man, da
anaout ar guir relijion. Mad, a benn eur
pennad bloaveziou, ar Zant en em ziskouezaz
da zaou euz he Vreudeur a ioa
er Siri, hag a lavaraz dez-ho mont da rei
ar Vadiziant d’ar Sultan Meledin a ioa
goall glan. Mont a rejont. Deski a rejont
dez-han ar guir relijion : Eun Doue e tri
fersoun, Tad, Map ha Speret-Santel.
Meledin a zianzavaz he fals kredennou,
hag a oue badezet gand an daou Vreur
kaset gant Fransez.
Abaoue S Fransez, he Vreudeur a gendalc’h da brezek dre eno relijion J.-K., atao a-unan gand Hor Mamm Zantel an Iliz. Tremen c’houeac’h kant vloaz a zo emaint dre eno, hag int-hi eo a ziouall e Jeruzalem bez Hor Zalver.
Edo c’hoaz Fransez o prezek dre eno pa deuaz dez-han kelou cuz an Itali evit lavaret dez-han ne d’ea ket an traou enn he Urz, nag e Stez-Mari, nag er c’houentchou-all, ervez m’en doa gourc’hemennet. Red e oue dez-han-ta distrei d’ar gear. Mez araok kounta an traou-ze, emeuz c’hoant da lavaret d’eoc’h petra c’hoarvezaz gand ar Breudeur a ioa eat d’ar Marok.
Pemp Breur en doa kaset Fransez d’ar vro-ze. Mil boan o d’eoue o treuzi ar Spagn, abalamour ar c’hreiz-deiz euz ar vro-ze, a ioa a zindan galloud an Durked. Evelato, goude beza bet lakeat er prizoun, barnet d’ar maro ha laosket adarre enn hent, e teujont a benn da c’hellout treuzi raz Jibraltar, ha diskenn er Marok.
D’ar mareou-ze edo o chomm er Marok don Pedro, breur da Roue ar Portugal, bro stag ouz ar Spagn dioc’h tu ar C’huz-Heol. Tec’het en doa ranket kuit araok he vreur ar Roue abalamour m’oa savet trouz etrez-ho. Heman a zigemeraz ar Breudeur-bian gand kals a garantez hag a vadelez. Ho loja a reaz enn he di. Ne lavare ket dez-ho chomm ep prezek relijion J.-K., mez alia a rea anez-ho d’hen ober sioul hag e kuz. Ne ket an dra-ze a felle d’ar Breudeur-bian : deuet oant evit prezek an Aviel, hag hen ober a rankent dirak sklerijenn an heol. Setu perak ec’h en em lakechont da brezek d’ar bobl var ar meaz kerkouls hag er c’herriou. Nann, n’o d’oa aoun ebed : Disklerria ha displega an Aviel a reant e kement leac’h ma kavent tud d’ho zelaou. Ouc’hpenn-ze, pa glevent e tlie Roue ar vro tremen dre eul leac’h bennag ec’h en em lakeant var he hent, hag e z’eant hirra ma c’hellent d’he heul, en eur brezek dez-han relijion J.-K.
Ar Roue ouz ho guelet hag ouz ho c’hlevet, a ieaz drouk enn-han, hag a lakeaz paka pek enn-ho. Kaset e ouent d’ar prizoun, emmerret ho divesker hag ho daouarn gand chadennou pounner. Bazateat, skourjezet e ouent gand kement a grizder m’oa toullet ho c’hroc’henn, ha ma veze gellet guelet ho bouzellou… Goudeze e vezent ruillet var dammou boutaillou torret, hag, epad an noz, e veze skuillet guin-egr var ho gouliou leun c’hoad. Mez int-hi ne reant van ebed. Bennoz zoken a lavarent d’an A. Doue, ha kana a reant kantikou enn he henor. Eun nozvez edo ar pemp Breur-bian, goloet a c’houliou, astennet var ho c’huchenn golo hanter-vrein. Enn eun taol, e paraz dira-z’ho eur sklerder skeduz meurbed, hag a ioa evel p’e diche c’hoant da zamma gant-hi ar pemp merzer evit mont d’an env. O velet eur sklerijenn ker vraz, ar goardou, lakeat d’ho diouall, a dec’haz kuit. Ar pemp Breur-bian, laouen hag euruz, a bede Doue, krenveat gand ar sklerijenn-ze, a deue euz an env.
Antronoz ar Roue a c’hourc’hemennaz dez-ho mont dira-z’han, hag a lavaraz dez-ho gant ruzder :
Ha c’houi eo-ta an dud fall n’ho c’heuz nemed dismeganz evit hor feiz-ni ? Ha c’houi eo an dud diskiant-se ne reont nemed lavaret a bep seurt goall draou a enep Mahomet, an den santel digaset gant Doue var an douar ?
— O Roue, emez-ho, n’hon euz dismeganz ebed evit ar feiz guirion, pell ac’hano. Laouen e roimp zoken, evit he difenn betek ar berad diveza euz hor goad. Kas hon euz avad ouz ho fals kredennou-c’houi, hag ouc’h an den fall en deuz ho frezeget d’eoc’h.
Ar Roue morian, o velet n’oa ket evit ho zrec’hi er c’hiz-se, a glaskaz dont a-benn anez-ho er c’hiz-all.
— Mar kirit, emez-han, heulia lezenn Mahomet, me a roio d’eoc’h evit gragez ar merc’hed iaouank koant ha guisket kaer a zo aman diraz-hoc’h ; ha goudeze, me ho lakaio er c’hargou huella euz va Rouantelez.
— N’hon euz, eme ar Breudeur-bian, efer ebed nag euz ho merc’hed, nag euz hoc’h henoriou. Dalc’hit an traou-ze evidoc’h. Evidomp-ni, ne glaskomp, ha ne c’houlennomp nemed J.-K. hag he Varadoz.
Ar Roue, o klevet komzou ker rok, a ieaz gand ar gounnar. Kregi a reaz enn he zabrenn, ha faouta a reaz, an eil var-lerc’h egile, ho fenn dre an hanter d’ar pemp merzer… An dra-man a c’hoarvezaz d’an 20 a viz genver euz ar bloaz 1220.
An dud divadez euz a gear a razaillaz, kerkent ha m’ouent taolet dez-ho, var gorfou ar verzerrien. Ho zreina a rechont dre ruiou kear, en eur stlepel tamm aman tamm a-hont anez-ho dre ma z’eant. Ar pez a jomme anez-ho a oue taolet var eun dachenn douar vag, er meaz a gear, evit beza eno debret gand ar chas pe gand an anevaled gouez. Kristenien ar vro, kaset gand don Pedro a zestumaz ho relegou. Digaset e ouent da Iliz ar Groaz, e kear Koimbr, e Rouantelez Portugal ; hag eno emaint, c’hoaz herrio, dalc’het gand kals a henor e diou voestl arc’hant.
Hanoiou ar pemp merzer-ze a zo : Berardo, Pietro, Otton, Ajuto hag Akursio. Ar re-man eo ar pemp merzer kenta euz a Urz St-Fransez. Mez abaoue nag a bed n’o deuz ket skuillet ho goad evit J.-K. dre bevar c’horn ar bed? A veac’h ma c’hellor ho niveri. Pa glevaz Fransez merzerinti he bemp Breur-bian, e savaz he zivreac’h varzu an Env en eur lavaret, hag an daelou a zirede euz he zaoulagad : « Oh ! Ia : breman e c’hellan lavaret gand guirionez em euz pemp Breur-bian ! »
Relegou ar verzerrien-ze a lakeaz an A. Doue da skuilla he vennoz var Rouantelez ar Portugal, hag, ouc’hpenn-ze, gounit a rechont da Fransez unan euz ar brasa sent euz he Urz. Eun den iaouank euz ar vro-ze o chomm e kear Koimbr, he hano Fernandez, euz an huella noblanz, a oue gounezet he galoun o pedi dirag merzerrien ar Marok. Goulenn a reaz guiska sae ar Breudeur-bian, ha dilezel he hano a Fernandez gant aoun da veza anavezet, ha great re a stad anez-han abalamour m’oa ganet a dud a renk huel. Falvezout a reaz dez-han beza hanvet Anton. Hennez eo St Anton a Badou anavezet gand an oll, ha leshanvet a Badou abalamour m’en euz tremenet er gear-ze ar pe vrasa euz he vuez.
Lavaret em euz d’eoc’h en doa ranket Fransez kuitaat bro Sao-Heol evit distrei d’an Itali. Setu aman abalamour da betra. Gouzout a rit en doa lakeat enn he leac’h, e penn he Urz, ar Breur Eli. Mad, epad m’edo Fransez o prezek d’an Durked hag o klask an dro da skuilla he c’hoad evit J.-K., ar Breur Eli a falvezaz dez-han souplaat ar reolenn hen doa great Fran- sez, rak re rust e kave anez-hi. « An oll, emez-han, n’int ket evit heulia ar reolenn great gant Hon Tad, rak ne ket krenv avoalac’h ho nerz evit tizout keit se… », ha kals a draou all evelse. Ar Breur Eli a ioa eun den skiantek meurked ; kas a rea koumpez enn dro kement tra a zelle ouz kouentchou an Urz setu perak, kals euz ar Breudeur-bian a ioa eat a du gant-han.
Pa glevaz Fransez an traou-ze e oue glac’haret oll. Evelato araok ober netra euz he benn he unan, ec’h en em lakeaz da bedi ha da c’houlenn kuzul digant he Vestr, digant Doue. Lavaret e oue dez-han dilezel bro Sao-Heol, ha distrei da Asiz.
E kear Veniz e tiskennaz euz he lestr, hag ac’hano e teuaz da gear Bologn. Hogen, e penn kouent Bologn edo ar Breur Iann Stracchia hag a ioa a du gand ar Breur Eli. Fransez a oue rannet he galoun o velet an tiez brao ha kaer a ioa savet eno evit kouent d’ar Breudeur-bian. « Ha petra, emez-han, hag aze eman o chomm tud a n’o deuz netra ? Hag e manerriou e tle loja ar Breudeur-bian ? Nann, an ti kaer-ze ne ket eun ti euz va Urz eo, hag ar re a zo enn-han n’int ket va Breudeur. Gourc’hemenn a ran dez-ho, mar o deuz c’hoant da jomm enn Urz, mont kuit dioc’htu, ha lezer ar maner-ze gand tud pinvidik ar bed. »
A veac’h ar c’hardinal Ugolini, patroum an Urz, d’ar mareou-ze e bologn, a c’hellaz terri nerz an ioul a ioa eat enn-han. Ar Breudeur-bian a anzavaz oant faziet, hag a oue ker buan pardounet. Mez eun abek all c’hoaz a gavaz er Breur Iann Stracchia, abalamour m’an doa great euz a eur gouent eun ti skol evit deski skiantchou ar bed, e leac’h eun ti ha ne dliet enn-ban nemet pedi Doue: tiez all a ioa savet evit ober skol enn-ho. Iann Stracchia a reaz van da zenti ouc’h Fransez ; mez abarz nemeur e kouezaz adarre enn he faziou koz. Fransez, dirak an oll a daolaz varn-han he valloz. Eur blavez bennag goudeze ar Breudeur-bian a bedaz ar Zant da bardouni da Iann Stracchia ha da rei dez-han he vennos. « Penaoz, eme Fransez, e rofenn-me va bennoz dez-han, pa z’eo guir Doue he unan en deuz roet dez-han he valloz ? » Hag evit guir, Iann Stracchia a gendalc’haz da vale dre an hent fall : ne c’houlennaz ket a bardoun digant Doue, ha, var he dremenvan e oue klevet o krial : « Daonet ounn, daonet ounn da vikenn ! »
P’en em gavaz Fransez e Asiz e velaz anat en doa great mad kuitaat bro Sao-Heol, rak e kouent Stez-Mari n’e d’ea ket ken nebeut an traou var an tu m’oant lakeat gant-han da vont. Gourdrouz a reaz stard ha c’houero ar Breur Eli : Hag, er Chabistr a oue da c’houel Mikeal, euz ar bloaz 1220, e oue lammet he garg digant-han. Enn he leac’h e oue lakeat Per Katan, an eil euz a ziskibien ar Zant.
Fransez a ioa torret he gorf gand he labourou, he brezegennou, a skuiz muioc’h eged na zonjor, he binijennou hag ar beajou poaniuz en doa great. Setu perak e falvezaz dez-han en em zizamma euz gouarnamant an Urz a bez, ha lakaat Per Katan enn he fenn. Senti a rache, emez-han, ouc’h Per, evel an disterra euz ar Breudeur-bian. Mez an oll relijiuzed a zavaz enn he enep. « Nann, nann, emez-ho ; n’hor bezo evit mestr nemed Hon Tad Fransez, epad ma plijo gand Doue her lezer var an douar. » Ar Zant a blegaz, hag a jommaz e penn an Urz.
Per Katan a gasaz an traou enn dro er guel a Zoue, ha gand kalz a garantez evit he Vreudeur. Evelato avechou e veze nec’het, rak avechou n’en deveze tamm da rei d’he relijiuzed. Kear Asiz a gase kals aluzennou da gouent Stez-Mari, guir eo : mez allaz ! aliez ne veze ket hanter euz ar pez a viche izoum. Ar brud euz a Fransez hag euz he zantelez a ioa eat dre bevar c’horn ar vro, hag euz a bep tu e teue tud d’her guelet, da c’houlenn digant-han kuzuliou evit ho zilvidigez. Ar re-ze a veze ive bevet evit netra er gouent, hag, evit rei dez-ho da zibri, ar Breudeur-bian a ranke iun.
O velet kementse, Per Katan, dre druez ouz he Vreudeur, ha dre garantez evit-ho, a ieaz da gaout Fransez hag a lavaraz dez-han :
— Tad, kals tud a deu da c’houlenn beva ganeomp ervez ar reolenn oc’h euz great, hag a zigaz gant-lo ar pez o deuz. Mad, e leac’h guerza ar pez a zigasont gant-ho, ha rei an arc’hant d’ar paour, ha ne ve ket guelloc’h d’eomp derc’hell ar madou-ze ganeomp hon unan ? Er c’hiz-se, e kafemp atao, pa vefe izoum, peadra da rei eun tamm boued bennag d’hor Breudeur.
— Guelloc’h e kafenn, eme Fransez, lammet kement tra a zo var dro Aoter ar Verc’hez eged dilezer ar baourentez, mean-fount hon Urz. Ar Verc’hez ne gavo abek ebed ennomp evit hor guelet o lakaat he aoter enn noaz evit heulia kuzuliou an Aviel, ha derc’hell mad d’ar ger hon euz roet d’he map Jezuz
Per a oue gounezet he galoun o klevet ar c’homzou-ze, ha ne lavaraz grik ebed ken. Evelato, dre garantez evit he Vreudeur, ne zalc’he ket striz avoalac’h d’ar reolenn, ha neuze e kleve trouz gand ar Zant. Plega a rea ep jamez en em glem. Pa veze menek da ober eun dra bennag a vraz, atao e c’houlenne kuzul digant-han. Eur penn fall bennag a zave avechou he vouez, hag a en em glemme. Per a veze neuze glac’haret oll, hag e skrive d’ar Zant, pa ne veze ket er gear, evit goulenn digant-han petra da ober. Heman a lavare dez-han mont dre zouzder ha gant karantez ; dre an hent-se e teuche a benn euz an oll. Per a zente hag ar peoc’h a veze ker buan great etre an oll Vreudeur.
Mont a rea mad an traou enn dro e Stez-Mari abaoue m’oa lakeat Per Katan e penn ar gouent. Siouaz ! an dra-ze ne badaz ket pell. Doue a c’halvaz Per Katan da vont d’he Varadoz, e miz meurs, euz ar bloaz 1221.
Burzudou euz ar re vrasa a c’hoarvezaz var he vez dembrest goude he varo. Bemdez, hag aliesoc’h eged bemdez, goude beza pedet var bez Per, e veze guelet tud klan o kaout ar iec’hed, tud kamm ar bale, tud dall ar gueled, tud bouzar ar c’hleved. Evelse ar brud euz ar burzudou-ze a redaz buan dre ar vro, hag a lakeaz eun niver braz a dud da zireded varzu kouent Ste-Mari. Digas a reant ive gant-ho profou braz da ginnik da Ber evit ar vad a rea dez-ho. An traou-ze ne blijent ket da Fransez. Ar pelerined, dre ma teuent ha dre ma z’eant, a rea kement a drouz ma n’oa ken ar menac’h evit pedi Doue e peoc’h enn ho c’houent. Ar profou braz a zigasent a spounte ive ar Zant, rak aoun en doa da vankout d’ar baourentez, he vignounez ar vrasa, evel a lavare. Setu perak e teuaz da vez Per, ha, divar bennou he zaoulin, e komzaz evel-hen : « Breur Per, p’edoc’h var an douar e sentaz ouzign var ar ger, n’euz forz petra em biche gourc’hemennet d’eoc’h. Mad, guelet a rit euz breman dre aman re a drouz, ha n’omp ket evit komz ouc’h Doue a voueled hor c’haloun. Digas a reor ive, abalamour d’ar burzudou a rit, kals re a brofou oc’h esa, me gred, miret ouzomp da veva er baourentez ervez kuzul an Aviel. Mad, breur Per, dont a ran herrio, me ho Tad, dont a ran da c’hourc’hemenn deoc’h chomm hivizikenn ep ober burzud ebed ken, aman, var ho pez. »
Per Katan a zentaz, rak goudeze, burzud ebed ken ne c’hoarvezaz var he vez.