Mont d’an endalc’had

Bilzig ha Yann e benn e-unan

Eus Wikimammenn
Ad. Le Goaziou, leorier, 1925  (p. 139-149)



VI


Bilzig ha Yann e benn e-unan


Mareou bras ha brao an amzer anei, ar besketerien en o bagou bihan ac’h ê da veskla ha da ormela war gerigi Porz Biliek — Roc’h Louet, Penn-Ogès, Gouliart, Roc’h Krenn, Roc’h Ledan hag an Arar — gante peb a grog ormela, hag en pep bag eur walenn grog evit furchal ar c’haviou. Ar re n’o devoa bag ebet ac’h ê war droad war gerigi an daze.

Saïg Jelvest hag e vous Bilzig ac’h ê peurvuia da ober eun dro d’an ôd, hag end-eeun e-pad ar c’horaïz. Dastum a rênt meskl bras, boutegadou, hag ormel, hag Izabel ac’h ê d’o gwerza. E-pad ar c’horaïz ar meskl kaer-ze a vije mall warne.

Ar wech-man, Saïg Jelvest — tud diavêz gantan oc’h ober douar patatez — a oa red d’ean chom er gêr, ne oa ket evit dilezel e di.

Poan-galon da Vilzig : chom hep mont d’an ôd evit ar mare bras, na pebez pinijenn ! Hini ebet kaletoc’h.

— Mar karet, Saïg, va breur Yannig hag ho mab Fieg ha me, mar karet, Saïg, ac’h efomp hon zri. An daou vihan a ronvo, rae a boleo hag a levio. Brao an amzer.

Eun tammig houl a zo, pôtr, ha gant al lano ar mor a rustaio.

— Brao eo, Saïg. Ar bagou all, gwelit anê, a zo o vont.

— Ma ! it eta ho tri. Te ’levio. It war Roc’h Krenn, lakit ar vag en morlenn ar garreg : eno e vo brao ral, daoust pegen rust e teuio ar mor da vea. Ac’hane e teufet atao d’ar gêr gant ar mare.

— Trugare, Saïg.

— Evez, Bilzig ! Evez, pôtr !… Ha te ’oar, arabad koll an nord !

— Ya, ya, Saïg.

An daou vihan a lammas er vag, an touilhejou [1] a zo en o zoullou, an teir ronv a zo er vag. Saïg ha Bilzig a zo aet da gerc’hat ar c’hreier ormela, eur walenn grog, daou vouteg evit lakaat ar meskl hag an ormel, ha Bilzig n’an neus ket ankouaet peb a skolpennad bara segal gant eun troc’had tamm kig-sall. Saïg a voutas ar vag ; ar ronviou a zo armet.

— Alo ! souk, pôtred ! eme Saïg d’an daou vihan. Ha te, Bilzig, evez… evez, pôtr !

Saïg a chomas war penn ar chaoser da zellet eus e vag vihan hag he laz.

— Eul laz ! Tri damm koz kanfart !… Kalz a vagou a vo er-mêz : brao eo an amzer ; eun tamm houl a zo, met n’eus ket eur pekad avel.

Gant ar mare tre [2], hon zri ganfart n’int ket bet pell o treuzi Porz Biliek. Ar vag a zo staget, amarret er vorlenn, plên ar mor enni evel en eul lenn.

Hag an tri bôtr da veskla ha da ormela. Bilzig gant e walenn grog ac’h ês da furchal ar c’haviou a anavee, hag a dennas eus unan anê eun tamm foeltrenn pez legestr. Eun tammig pelloc’h e kavas eur c’hao all, en pehini eur zilienn goz du he devoa grêt he ziegez. Poan an neus bet ganti : evelkent e teuas a-benn anei. E-pad an amzer-ze, an daou all o devoa leuniet eur bouteg a veskl. Hag o zri d’an izelvor da glask ormel.

Grêt eo gante o marevez, eur varevez mat. Skuiz ar bôtred, ha naon d’ê. Hag int war beg Roc’h Krenn da ziskuiza ha da zebri o bara kig.

Azeet en heol tomm, e sellent en-dro d’ê. Ar bagou all a oa aet, homan da C’houliart, eben da Roc’h Ledan, darn d’an Arar Bihan, darn all d’an Arar Bras. Bilzig ive a zelle en-dro d’ean. Gant al lano an houl a greske, an tôliou-mor a zifarlee war bennou ar gerigi. Ha piz ar pôtr a zelle dre belec’h e tremenje gant e vag a-dreuz Porz Biliek.

— Groz eo ar mor, pôtred, groz eo ar mor.

Hag o zri, o fesketerez lakaet er vag, a deuas war beg uhella ar roc’h, henvel eus teir vran-vor pe eus leir marc’harid-goug-hir. Bag ebet ne welont o tont d’ar gêr.

— Eo, eme Yannig, setu unan o tifluka eus gourlaouenn [3] Roc’h-Ledan.

— Bag Yann e benn e-unan, a lavaras Bilzig, al laer koz !

— Oulierig a zo gant e dad ? a c’houlennas Fieg.

— Ya, ya, gant e dad eman.

Yann e benn e-unan a oa bet evel-se leshanvet gant e gonsorted, abalamour d’e imor. Abaoe maro e wreg (Doue d’he fardono !) e oa deut da vea evel divaoue. Ral e vije gwelet anean gant eur pesketer bennak. Ral e vije klevet anean o kôzeal nemet eus ar plac’h koz a zalc’he e diegez hag eus e bôtr Oulierig. N’eus forz petra an nije grêt evit ober plijadur d’e vabig Oulier. Hag e-pad an hanv, pa vije brao an amzer, Yann a gase gantan d’an ôd e bôtr bihan. O daou evel-se e tremenent an amzer an eil gant egile. Yann an nevoa eur vag, hanvet an Deureugenn, eur vag du, pounner, koz douar : ar vartoloded a lavare penôs e oa brein-put. Ma ! gant ar vag-ze, Yann a vije atao er-mêz, noz-de. Kevell, higennou a lakae, hag, abret eus ar beure ha diweat eus an noz, Yann a vije War ar mor. Evel just, Yann peurvuia a rê pesketerez vat, hag ar besketerien all gourvennek [4]. Ha, pa gollent kavell, oring [5], pe kordenn, kablus Yann : Yann an nevoa hep mar ebet laeret anê. Ne oa ket diês d’ean, a lavare an holl, tapout pesked diwar goust ar re all. Hag evel-se a-nebeudou ar besketerien a bellae diouz o c’honsort ; sellet a-dreuz outan a rênt, Ha pa vije aet eur c’havell bennak d’ar gourlenn, pe gollet gant an amzer fall, atao e vije tamallet da Yann ; Yann, a dra zur, an nevoa laeret anean. Laer ! laer !… Ha koulskoude ! koulskoude ! ya. Piou a oa ken leal hag hen ? Ha piou furoc’h, eeunoc’h hag hen ?… Evel-se e ve kollet e vrud gant ar paour kêz den.

Adalek m’an nevoa gwelet Bilzig an Deureugenn :

— Al laer-ze ! a demgomze ar pôtr. Al laer-ze !

Eun eiz de bennak a-rôk, Saïg an nevoa kollet daou gavell war bazennou er-mêz da Roc’h Ledan. Ha Bilzig evel just a damalle anê da Yann :

— Al laer-ze !

Goustad, goustadik, an Deureugenn a dostae ouz Roc’h Krenn. Oulierig a chache war eur ronv, Yann a ronve gant e zorn dehou hag a levie gant e zorn klei.

Bilzig, war beg ar garreg gant an daou ganfart all, a wele ar vag o tont etrezeg enne.

— Al laer-ze ! a c’hrozmole ar mous. Erru ar vag en o c’hichen.

Teureugenn goz… Ampoezon… Hag he c’habiten ?… He ! he ! sell eus al laer… Laer koz !… Piou an neus laeret hon c’hevell, ar sizun all ?…

— N’eo ket me, pôtr.

— Bilzig, marmouz fall !… Bilzig, bastard ! a grias warnan Oulierig. Bilzig, Zilzig !…

Ha Rilzig droug ennan.

Bilzig hag an daou all a ouie mat penôs an Deureugenn ne oa ket evit dont e morlenn ar roc’h : re vras ha re bounner e oa. Anez da ze…

— Ha c’houi laeron… laeron !…

Hag int o tistaga meskl ha da deuler anê gant Oulierig hag e dad. Ar meskl a frone en-dro d’ar vag, darn a gouee enni : an daou varlolod n’o deus ket bet a zroug. Ar meskl ac’h ê en-dro evelkent gant youc’hadennou an tri goz kanfart fall war beg ar roc’h.

Ma vije bet Yann e benn e-unan evit diskenn war Roc’h Ledan, marvad Bilzig hag e zaou vartolod o dije bet klevet kana gwerz ar skouarnajou, ha marleze eun draïg bennak all c’hoaz ouspenn.

— Me a dizo ac’hanout, Bilzig, me az tizo, Bilzig ! a grias warnan Yann. Me a baeo d’it da veskl, marmouz fall, mic’hiek !

Hag ar vag ac’h ê atao gani ar mare ha gant an diou ronv etrezek Roc’h Louet — homan, hanter c’holoet gant an tarziou mor. Ar gerigi-ze a zo, an darnvuia anê, kompez meurbed. War Roc’h Louet hepken eur penn sounn a zav a-us ar bladenn [6].

Bilzig hag an daou gefeleg all a oa eta war beg ar Roc’h Krenn o c’hortoz ar mor da zevel. Lano mat a oa d’ar c’houlz-ze. Ar mor a rustae, ha ne oa ket hep eun tammig serr-galon ma selle Bilzig etrezek Beg ar C’hastell. Bremaïk Porz Biliek ne vo nemet eun tarch mor, hag ar c’herreg, o begou hepken gourizet gant inoenn wenn, pep-hini anê dispartiet gant kanoliou, e-lec’h ma na frege ket an tôliou-mor. Setu an hent. Abalamour da ze, Bilzig a zelle ken piz eus an hent a dlee da heuilh betek Beg ar C’hastell. Gortoz eur vag all evit mont war he lerc’h !…

Keit ha ma oa evel-se toutek ha preder, hag hen o welet an Deureugenn, pa oa o tremen dirak pladenn vras Roc’h Louet, tapet ha paket gant eun tôl-mor, ha taolet war ar garreg : re dost e oa deut eus ar garreg.

— Ac’han ! ac’han ! en em denn alese breman, laer koz ! a lavaras Bilzig. Tapet out, han, laer !…

Ar vag gant pep lamm a zav war ar garreg : kreuvet an Deureugenn. Yann hag e vab o deus gallet sevel war beg ar roc’h, ha da grial forz o buhe.

Diwar an ôd ne oad ket evit kas d’ê sikour : an tôliou-mor a frege re rust war ar c’herreg. Neb an nije esaët sikour anê a vije bet brevet e izili kent kuitaat ar bord. Ar besketerien a oa en daze en em zastume war ar gerigi ar re dosta eus an Deureugenn.

Hag an daou baour kêz war o beg garreg a grie, a grie, hag an tôliou-mor a strinke o inoenn warne.

— Alo ! pôtred, er vag vihan ! eme Bilzig d’an daou all, ha buan ha buan…

An eor er vag.

— Bec’h d’ei ! souk, pôtred !…

Bilzig, azeet war ar bank a-drenv a bolee hag a levie ar vag er c’hanoliou enk ha striz en pere ne frege ket ar mor. Hag en-dro d’ê, evel mogeriou, e save ar wagennou.

— Evez ! evez ! a lavare Bilzig d’e zaou vartolod… Goustad, goustadik, te. Yannig… Alo ! pouez war da ronv, Fieg !… Evez ! evez !… Alo ! breman soukomp, pôtred !… Bec’h d’ei !…

Hag ar vag a-dreuz an tôliou-mor ac’h ê etrezeg an Deureugenn.

War an ôd an dud holl unanet a heuilhe ar vagig vihan, henchet gant tri vugel, e-kreiz eur mor rust ha dirollet.

Yann e benn e-unan an neus ive o gwelet. En-dro d’ean hag e bôtr an tôliou-mor a darz, strinka a reont beteg enne. An Deureugenn en em zizilh. Abarz nebeud e fregfont warne, ha neuze, neuze, evite n’an neus nemet ar maro. Yann, a-drenv ar garreg, e bôtr entre e ziouhar, a ziwalle anean ouz an tôliou a frege warnan.

— Hast affo, Bilzig ! a grie warnan ar paour kêz tad. Hast affo !

— Alo ! souket, pôtred !…

Diwisket o devoa o forpanchou. Gleb o roched war o c’hein.

— Souket, pôtred !… Souk !…

Hag ar c’houezenn a ziruilhe diwar o zal en o daoulagad.

— Souk ! souk !…

Hag an tri vugel a chache a nerz o c’horf war ar ronviou.

— Souk !…

Diwar an ôd e teue ive beteg enne kriadennou ar re a oa eno mesket gant re an daou baour kêz maleürus.

Hag ar mor a zav, a zav ; an tôliou-mor a freg war ar beg garreg, war behini o deus klasket repu, ha pep tôl, a-benn an nebeutan, a c’holoio anê.

Red da Vilzig mont da ober an dro dindan avel : ar mor eno a zo doun : dre eno e tostaio eus an daou bunse. An Deureugenn, dizilhet gant pep tôl-mor, a zav he zammou diframmet war ar beg garreg hag a ro d’ê c’hoaz en he angoni eun tammig skoazell a-rôk mervel. Eno emaint o zri : unan maro, an daou all ?…

Bilzig a zo dirag ar beg garreg.

— Kê da boleat, te, Yannig, hag evez, evez, pa lavaran d’it ! Ha tôliou-mor a freg en-dro d’ê : golo a reont pep gwech an tad hag e vugel. Red eo o sikour pe ec’h eont da vea didroadet gant al lamm pe friket war ar garreg.

— Diwallet, Yann ! a grias Bilzig. Ec’h an da deuler an eor d’ec’h… mar gallet e dapout.

— An nord !… Arabad koll an nord !… a gleve Bilzig en e skouarn.

— Pole, pôtr, pole, Yannig… Azez aze en fonz ar vag, te, Fieg… Pole !… An tôl bras ’zo tremenet… Pole, pôtr, goustad, goustad…

Ho ! hag e taol an eor war ar garreg.

Eun tôl-mor a freg war diarog ar vag, hag a c’holo anei a zour hag a inoenn. Skanv ar vag, hanter leuniet evelkent an neus anei. Kilet he deus gant an tôl-mor, ken eo bet darbet d’ei mont e-barz, dre e diadre.

Eus a-ziwar an ôd, e savas eur griadenn spontus :

— Kollet int ! kollet int !… Pevar bugel hag eur gwaz !…

Ha deus pep kalon e savas eun huanadenn a frealzidigez, pa eo bet gwelet ar vag c’hoaz war c’houre an dour.

— Karget eo a zour ! a lavaras unan bennak. Bilzig a lavaras d’an daou bôtr :

— Dour er-mêz, pôtred !… Gant ho poutou !…

Hag hen a grogas er bouteg leun a veskl hag hen ziskargas er mor. Sellet a eure eus Yann hag eus Oulierig, o daou war o c’harreg, o krial, goloet gant pep tôl-mor.

— Alo ! alo ! an ormel ive er-mêz !… Taolit dour er-mêz, ha buan ha buan !

Bilzig a deuas war diarog ar vag, ha chacha a rês goustadik war e bos [7] : an eor a oa krog mat er garreg.

— Koll a rafomp hon eor ! a vousgomzas ar pôtr. N’eus forz, n’eus forz !

Goustad e chach war ar bos.

— Evez, evez Yann !… Evez, pa vo tremenet an nogejou [8]… evez, evez !

An tôliou-mor a freg war beg ar garreg hag a c’holo pep gwech an tad hag e vab.

Pa deu eun tôl-mor re vras, Bilzig a leusk e bos gant ar vag, ha goude e chach adarre warni,

— Evez, evez, Yann !… evez, Yann !

Houp ! houp ! chacha ’ra a dôl [9] war ar bos : diarog ar vag a zo war ar garreg. Yann a laka e vab er vag vihan. Hen n’eus ket bet amzer da lammet e-barz. An tôl-mor a freg…

Eus an ôd e sav eur griadenn.

Kregi a ra Yann en he listenn ha bouta an neus grêt ar vag. An tôl-mor a freg war ar vag vihan, met skanv ec’h a, distag eus ar garreg. Ar vugale a zo goloet a zour ; leuniet eo adarre ar vagig, evelkent e chom c’hoaz war c’houre… Met Yann ne c’hall ket sevel enni.

— Dour er-mêz ! dour er-mêz !… pe ec’h afomp d’ar fonz !

Oulierig a gren, astennet er vag. Bilzig a rank lakaat eur gordenn dindan diou gazel Yann, evit hen delc’her a-hed ar vag.

Nebeud goude, gant sikour ar pôtr, an neus gallet sevel er vag. Hag ar paour kêz tad a goueas ive e fonz ar vag, dinerzet. Troc’het gant Bilzig ar bos, kollet an eor : n’eus forz, eur wech all e teufer d’o c’hlask.

— Ar ronviou, pôtred !

Gleb e oant, gleb-dour-teil. Hag e miz meurz ne ve ket tomm an amzer. An daou vugel a grene gant an aoned hag an aon. Oulierig en fonz, war barlenn e dad, a grene ken a strake e zent en e c’hinou.

— Ronvet, pôtred, hag e tommo d’ec’h ! a lavare Bilzig.

Hen, war diadre ar vag a bolee a nerz e gorf, hag a vleine ar vag vihan a-dreuz kerigi traïtour Porz Biliek.

Tremenet garite Penn-Ogès : savetaet int !

— Breman, pa eo tomm d’emp, kemeret ar ronv, Yann, ha poleet… Oulierig a ronvo ive… Alo ! alo ! Oulierig, sav, pôtr… sav alese !…

Met ar pôtr a grene ha ne oa ket evit finval na dorn na troad.

— Sav, pôtr, sav… deus da ronvat !

Tremenet Beg ar C’hastell, hag evel-se ec’h errujont e Kraouig an Enez. Eno e oa eur bern tud eus o c’hortoz. Izabel a oa eno hag ive Saïg Jelvest.

Ar vag vihan a zo lakaet a-benn en ôd. Yann hag e vab a zo bet douget d’ar gêr buan ha buan. Flip a zo bet roet d’ê. Lakaet en o gwele, poan a zo bet o tomma anê.

Bilzig er mor beteg e zaoulin a zalc’he ar vag da Saïg Jelvest. An daou bôtr all a oa bet lakaet er-mêz ha kaset d’ar gêr.

— Kollet am eus an eor, Saïg : war Roc’h Louet eman.

— Ma ! pôtr.

— Ha troc’het am eus ive eun tamm eus ar bos. Anez da ze e oamp kollet hon femp.

— Ma ! petra ’fôt d’it, pôtr. Pa ve red e ve red. Met arabad, te ’oar, koll an nord, han, pôtr !

— Oh ! ya, Saïg. Sonj am eus bet.

Neuze e teuas da gavout e vamm.

— Kollet hon marevez, mamm Izabel. Kollet hon meskl hag hon ormel : taolet am eus anê er mor. Eur zilienn hag eul legestr a jom.

Izabel a dapas krog e penn he mab, hag, en eur ouela, e roas d’ean eur pok start war e ziouchod.

— Mamm Izabel !

— Deus ganemp d’ar gêr, Bilzig.

— Ket, red eo d’in kas ar vag d’ar porz.

— Met gleb-dour-teil out !… Hast affo, ha deus buan d’ar gêr. Soubenn domm a vo war an tan eus da c’hortoz.

Bilzig a zistroas d’ar vag.

— Saïg, emean, miret am eus d’ec’h lod ar vag. Setu aze dindan ar vregach eul legestr : d’ec’h eo ; lod ho pâg hâ lod Fieg. Ha du-hont war an a-rôg a zo eur zilienn.

Saïg, hep ober van a netra, a zavas an tamm koad, hag a welas en dour eul legestr.

— D’ec’h eo, Saïg.

— Ma ! trugare d’it, Bilzig.

Hag o daou gant ar mare hag an tôliou-mor int deut goustad er porz. Saïg gant e legestr ac’h ês d’ar gêr, ha Bilzig, gant e zaou vouteg goullo hag e zilienn, toutek a antreas e ti Izabel. Gwisket an neus dilhad sec’h ha fresk. Eur skudellad soubenn al leaz tomm a oa war an daol eus e c’hortoz.

— Penôs e oa erruet an tôl, Yannig an neus hen kontet d’emp, eme Izabel.

Nebeud goude, Bilzig a welas e gabiten, Saïg Jelvest, oc’h antren en ti.

— Ac’hanta ! ac’hanta ! ha va daou vartolod ?… Bet on, eme Saïg, o kas al legestr d’ar maner : eiz real am eus bet evitan.

— Eiz real ! Saïg, gwell a ze ! gwell a ze evidoc’h.

— Evidon-me, a respontas Saïg, evidon-me… marteze. Piou an neus e c’honeet ?… Evidoc’h, Izabel, evidoc’h, evit va mous pehini n’an neus ket kollet an nord. Ha koulskoude !… Eur gwaz, pa lavaran d’ec’h, Izabel !… Eur gwaz, han, Bilzig !

Hen gant e vanch a sec’has e vuzellou glebiet gant e chik.

— Warc’hoaz, pôtr, ma ve brao an amzer, ec’h afomp da glask an eor.

— Ya, ya, Saïg.

— Ha, evelkent, ma na zebret ket ar zilienn en he fez, marvad a rofet d’in eun tamm anei evit tafea…, lodenn Fieg.

— Kaset anei ganec’h, Saïg, kaset anei ganec’h !

— Eun tamm, Izabel, eun tamm… lod Fieg.

Saïg an neus bet an hanter eus ar zilienn.

Ha pep-hini, goude eun devez ken trubuilhet, ac’h ês d’e wele, evurus evelkent eus e zevez.

An de war-lerc’h, Yann e benn e-unan a deuas gant e vab da di Izabel.

— Bennoz Doue d’it, Bilzig !

— N’eo ket ze ho poa prometet d’in, Yann ? a lavare Bilzig en eur c’hoarzin.

— Ac’han ! ac’han ! a lavaras Yann gant eur mousc’hoarz a velkoni, Bilzig, met ar gwir ne oa ket ganit, pôtr.

— Hen goût a ran, Yann. Absolvenn, Yann !

Gant Yann eo bet a-hed an ôd evit punseal e ronviou, e wern hag ar pez an nevoa distaôlet ar mor eus ar paour kêz Teureugenn.

Pep-hini an nevoa bet true eus stad ar pesketer. Eur gest a zo bet grêt er bourk ha war ar mêz. An ôtrou kont, an ôtrou person, an ôtrou kure o deus roet peb a damm mat a arc’hant : trawalc’h a zo bet dastumet evit ober eur vag neve da Yann.

Ha breman, a-rôk echui ar burzud-man grêt gant Bilzig, eo red d’in lavaret c’hoaz penôs, an de war-lerc’h, Saïg ha Bilzig ac’h ês da glask eor ar vag. Bagou all ac’h ês d’o ambroug : n’int ket bet pell o kavout an eor. Grêt gante o marevez, leuniet ar boutegou a veskl hag a ormel : pinvidigez ha levene en ti Izabel.

Ha Bilzig a zavas n’ouzon ket ped troatad en istim e genvroïz. Ne oa ken breman ar marmouz fall, an ampoezon, ar mic’hiek. pehini a vije en disfi d’an holl. Ne oa ket deut da vea eur sant, nann ! Kilhenn, goaper a oa atao, met ar c’hreunenn vat gweennig a oa dent da vea. Punse an Deureugenn an nevoa diskouezet d’an holl petore den e teuio Bilzig da vea.


————
  1. Touilhed (pl. touilhejou), tollet pour ramer.
  2. Mare tre, jusant.
  3. Gourlaouenn, une avancée, rocher en avant d’un plateau de rochers ou d’un grand rocher, qui le précède, qui l’annonce.
  4. Gourvennek, jaloux, envieux.
  5. Oring (pe : orin), corde qui relie le casier à la bouée qui indique son emplacement.
  6. Eur bladenn, une roche plate.
  7. Bos, corde qui attache l’ancre au bateau.
  8. An nogejou, les grands coups de mer qui se soulèvent tous les neuf coups.
  9. A dôl, d’un coup brusque.