Yannig ar C’hemener
Gwechall goz e veve e Breiz eur c’hemener yaouank, Yann e hano. Yannig ar C’hemener setu an hano a veze roet d’ezan peur vuia.
Eun den a spered oa, eun den kaer ive, hag a ouie lakaat e vizied da labourat.
Ken kaoz nemet eus Yannig ne veze gant merc’hed yaouank ar c’harter ; koms a reant eus e di bihan kempennet a-zoare, hag holl o doa c’hoant d’e gaout da hanter tiegez. Yannig avat en doa great e zibab, unan he doa gounezet e galon ; hounnez en divije, pe hini ebet morse.
Demdost d’e di ezoa eur gemenerez yaouank o chom gant he mamm ; Janned oa he hano, ha meurbed karet oa gant holl dud ar c’harter, abalamour, kredabl, d’he buez skouerius. Labourat a rea noz-deiz evit gounit he bara hag hini he mamm, hag endra ma ’z ea he nadoz hag he neuden en dro e kane dalc’hmat gwerziou ha soniou eus ar c’haera en çnor d’ar vro ha da zent koz Breiz-Izel, ma ’z oa eun dudi he c’hlevet. Gouzout a rea he micher, hag ouspenn ma’z oa eur vaouez kaer, kristenez vat ez oa ive. Spered Yannig a veze dalc’hmad o sonjal enni ; ha setu ma lakeas en e benn dimezi.
Hag hen ha mont da welet Jannedig, en aviz he goulen da ried.
Mantret e oe o klevet peden ar paotr, rak n’oa tamm ebet eus e renk, daoust d’ezi da veza kemenerez eveldan.
Yannig a yoa pinvidik ; e vrud vat kouls hag e wiziegez eus e vicher o doa digaset d’ezan berniou labour. Janned avat a yoa paour ; hag an hini a zo paour ne deu ket nemeur a zremmou laouen war e dro. Ne garer ket ar paour. Eur wech eat ar baourentez war varc’h, ne c’houlen ket disken d’an traon ; ha setu ar pez a c’hoarvez, siouaz ! gant ar beorien ! An nep a zo paour, re aliez a rank chom paour, ha den n’en deus ezom anezan.
Yannig koulskoude ne zelle ket ouz an dra-ze.
C’hoant en doa d’he c’haout, ha d’ezan e viche, sur a-walc’h. Evit easat e spered, Yannig a roas d’ezi da ober eur bonedig evel a vez lakeat d’ar vugaligou da vont da vadezi. Roi a reas d’ezi unan da skouer, unan brodet ha fichet ken kaer, ma viche touet buhan a-walc’h p’oa ket bet great war an douar.
Ha Yannik ha lavaret d’ar plac’h :
« C’hoant am eus, Jannedig, d’az kaout da bried. Va goulen ne zisplijo ket d’it, fizianz am eus. Hogen, a-raok kemeret ac’hanout ganen, e fell d’in koulskoude e rafez a-benn disadorn kenta eur bonedig henvel ouz hema a roan d’it da skouer. »
An dra ma a yoa da lun.
Jannedig na lavaras gerebet, e spered avat a reas meur a gont. Kregi a eure kerkent gant al labour, hag e reas eur boned. Pell, pell bras edo warlerc’h hini Yannig, daoust m’en doa kalz a henvelidigez gantan. Kaer e devoa broda ha broda, ne deue ket a-benn da ober d’ezan beza ker brao hag ar skouer. Edo o vont d’hen stlepel en eur c’horn tenval eus an ti pa deuas eun aotrou bras dirazi.
— « Noz vat, emezan ; plac’h yaouank, na penaos ez a ar bed ganeoc’h ? Gwall nec’het ho kavan. Na petra ra d’ho penn beza ken tenval ? Livirit d’in ’ta, mar plij, an abeg eus ho klac’har ! »
O welet madelez ha stum vat an diavezour, (an diaoul e unan oa koulskoude !) Jannedig a gontas d’ezan war-eün he foan-spered.
— « Aotrou, emezi, roet em eus va ger da zimezi da Yannig ar c’hemener. Hogen, hema en deus roet d’in da ober eur boned evel hennez a-benn eureuji. Labouret em eus hep ehan epad ar zizun, hag eo erru ar zadorn, dale diveza, hag al labour n’eo ket c’hoaz peur echu ; n’en echuin ket zoken, rak ne labourin mui warnan. »
— « Diskouezit ’ta anezan d’in ! »
Ha Jannedig a ziskouezas ar boned.
— « Hola ! mar n’eo ken ! eme Baol ; me rai unan d’eoc’h, ha ne vezin ket pell zoken… Sellit ouz heman, » emezan.
Hag eus e c’hodel e tennas unan hag a yoa henvel mil ouz ar skouer roet gant ar c’hemener, ken na vije lavaret oant an hevelep hini.
— « Bennoz d’eoc’h, eme Jannedig ; mar kirit roi anezan d’in,
e plijin sur mat d’am mignon Yannig ! »
— « A greiz kalon, va faotrez, eme Baol gornek, gant ma kemeri ac’hanon da bried. »
— « A ! an dra-ze avat na rin ket, p’eo gwir em eus roet va ger da Yannig ; ha neuze, kouls eo d’in lavaret d’eoc’h dioc’htu, ne garin morse nemetan. »
— « Mat, me a roio d’eoc’h ar bonedig evelato, mar kirit roi d’in ho ker e teufet ganen d’am maner a-benn bloaz, deiz evit deiz ; mes n’ho pezo ket da zont mar talc’hit sonjeus va hano. »
— « Pe hano hoc’h eus eta ? »
— « Va hano, emezan, eo Markiz Rokilo. »
Janned a jommas eur pennad da huvreal. Sellet a rea oc’h ar boned… « O mat, emezi, miret a rin hoc’h hano ! »
Hag o veza komzet evel-se Janned a welas ar Markiz o vont er meaz, hep ma vije na prenestr na dor zigor.
Antronoz e oe mall ganti mont da ziskouez he boned koànt. Oc’h e welet, Yannig n’hellas ket miret da lavaret en doa kavet e bar…
— « Brema, emezan, e timesfomp ! »
Hag e oent eureujet er zizun warlerc’h. Aotrou person ar bar rez a fellas d’ezan rei d’ar gouel ar muia sked a c’helled. An holl gleier a oe lakeat bole enno, hag an ograou bihan a grozas. Ar gomerezed savet d’ezo eun tammig gwarizi a chaoke etrezo : « Chê ! ma Doue ! nak a drouz evit daou gemener !… »
An daou bried nevez a vevas eürus an eil gant egile, rak great ez oante gwirionez evit beza unanet. Ha setu mac’h ankounac’haas Janned he divroad madelezus. Ankounac’heat he devoa e hano, ha koulskoude e tostae an deiz ar bloaz Ina tleie mont gantan pe lavaret d’ezan e hano.
Kement a boan spered e kemeras, ar plac’h kez, ma kouezas klanv ha klanv bras zoken.
Yannig a yoa nec’het a-walc’h gant e wreg ; louzou ebet na rea vad d’ezi, hag an deiz kasaüs a dostae bepred.
— « Jannedig kez, emezan d’ezi eun dervez, lavar d’in ta ar pez a zo kirriek d’az klenved. »
— « Ne dalv ket d’in, emezi, p’eo gwir oun kollet da viken. »
— « Kollet da viken ? eme Yann ; penaos an dra-ze ? Lavar d’in, ha mar gellan me da zavetaio. »
Goude beza bet pedet ken aliez ha ker brao, Jannedig a anzavas kement a ouie.
— « Yann, va fried paour, emezi, n’ec’h eus ket ankounac’heat, kredabl, az pevoa roet d’in eur boned da ober er zizun a-raok hon eured. Ac’hanta, n’oan ket evit hen ober, ha ken nec’het oan lakeat gantan ma n’hellen kouskat berad en noz. Edon evel-se eun nosvez, tenval va fenn. pa deuas en ti eun aotrou e kiz kear hag a lavaras d’in :
— « Noz vat d’eoc’h, plac’h yaouank ! Mes gwall nec’het ho kavan ; livirit d’in. mar plij, petra ra d’eoc’h kement a ziezamant, ha me ho tizammo. »
Ha me neuze ha dibuna d’ezan va foan-spered ha va enkrez. P’am oe echu gant va c’haoz, an aotrou a roas d’in ar boned kaer en deus great d’eomp eureuji. Lavaret mat a reas ez oa arabat d’in ankounac’haat e hano pe e teuje d’am c’herc’hat d’an deiz ar bloaz. Miret am eus anezan epad meur a viz, hogen, siouaz ! debret eo ganen eur pennad a zo… Ne jom mui nemet eiz dervez ganeomp da veva a-gevred, hag e vezimp dispartiet evit atao. »
— « Hennez, enne Yann, a ranke beza kemener eus e vicher ! Ha ma c’halvfen an holl gemenerien a ziwardro, marteze ec’h anavesjez anezan ? »
— « Marteze a walc’h ! » eme Jannedig.
E feiz, great e oe. Embannet e oe dre bevar c’horn bro Leon en em gaout a benn ar yaou d’abardaez, diveza dale, e ti Yannig ar c’hemener, e Lanndi, evit eun dra hag a dalveze ar boan.
Setu savet prez war ar gemenerien. Dont a reant eus Koman na, Taole, Kastell, Ploueskad, Lesneven ha Landerne… Deuet oant holl nemet unan. Ya, unan a vanke… Rak Jannedig, kaer he devoa digeri he brennikennou ne deue ket a-benn da gaout e… aotrou e-touez ar re-all.
Red mat ez oa e gaout koulskoude.
Edo o tont, war e bouezig, dre an henchou poultrennek, pa welas eur c’had o tilammat eus eur voden lann.
— « Hola ! emezan, mar gallfen tapa krog er c’had koant-se setu hag a vije evit an daou bried ankeniet danvez eun tamm jibeloten eus ar c’houeka ! »
Eur reder mat ez oa, daoust d’ezan da veza kemener ; pevar droad evelato azo lijeroc’h evit daou… N’hellas ket lakaat e c’hreunen c’hoalen war lost ar c’hadig skanv. Heulia reas anezi eur pennad brao koulskoude, ken ez eas en eun toull louarn dindan an douar.
— « N’eus forz, emezan, aze e tapin anezi. »
Hag ez eas en toull war he lerc’h.
Pegen souezet ne oe ket o tigouezout evel-se en eun draonien vras leun a c’hlasvez, a wez uhel, e kichen eur c’hastell kaer meurbed !
— « Iskiz eo er memes tra, emezan. Na piou en divije kredet ? En ifern, sur a-walc’h eo ez oun diskennet. Mat, ha goude ma vefen, deomp atao da welet piou a zo o chom er maner brao-ma. » Ankounac’heat en doa Jannedig hag ar c’had.
Edo ar mevelien o kempenn ar c’harronz kaera hag o pourchas pep tra evit mont da gerc’hat Jannedig antronoz.
— « Deiz mat d’eoc’h, tudou ! emezan ; daoust ha c’houi ho pefe ar vadelez da lavaret d’in e peleac’h emaon ama ? Kollet eo va hent gamen, ha siouaz ! n’ouzoun mui petra deuan da vezan. »
— « O ya da ! emezo ; emaoc’h war dra eur markiz bras, ha mar hoc’h eus c’hoant da vont kwit, n’hoc’h eus ken da ober nemet kemeret an hent a zo ama a-gleiz. »
— « Ho trugarekaat ! eme ar c’hemener ; mes karout a rafen gouzout hano ar markiz-se ; daoust hag ar vadelez ho pefe d’hen lavaret d’in ? »
— « Ya ’vat. Hanvet eo Markiz Rokilo. »
— « Trugare ! emezan adarre. Asa, paotred, marteze e kavot ez eo hir va fri eun tammig ; mes, livirit d’in, mar plij, da beleac’h emaoc’h en zonj da vont gant ar c’har-ze. »
— « Hor mestr, emezo, a zo o vont da vit eur plac’h yaouank, du-ze, war an douar, a zo bet eun emglev etrezo bloaz a zo. »
Ha neuze spered ar c’hemener a nijas war-eün da di Jannedig.
Hag hen da redet ac’hano gant kement a diz ma venne dizalana, o lavaret bep kammed a rea : « Markiz Rokilo !… Markiz Rokilo !… — « Evel-se, emezan, n’ankounac’hain ket, rak, sur a-walc’h hema a yelo varc’hoaz da gerc’hat gwreg va c’homper. Mont a ran da gas kelou d’ezan. »
Mont a rea evel-se, herra ma c’helle, pa stokas e droad oc’h grizien eur wezen, hag e kouezas d’an douar.
— « Malloz ar foueltr ! emezan ; Markiz Rok… Markiz Rok… Asa. daoust hag ankounac’heat em befe ?… Neuze, mil gutez ! n’eo ket chomet pell em ginou… N’eus ket da lavaret, red mat eo d’in dizrei. »
Hag hen war e giz. »
— « Gortozit ’ta, tud vat, emezan d’ar mevelien, pe seurt micher en doa ho mestr gwechall ? »
— « Kemener oa », emezo.
— « Livirit d’in e hano eur wech c’hoaz, mar deo ho madelez. »
— « Hen lavaret hon deus : hanvet eo Markiz Rokilo. »
— « Penaos ar gurun ?… Mes ho mestr d’eoc’h-hu a ranke beza laer a-benn dont da veza markiz eus kemener ma ’z oa ! Mont a rai varc’hoaz, kredabl eo, da gerc’hat Jannedig. Lez anezan avat, n’hen devezo ket anezi, m’hen tou ! »
Hag hen arc’hano o lavaret bep kammed a rea ; « Markiz
Rokilo ! Markiz Rokilo ! »
War bouez bale ha bale kalz e tigouezas e ti Yannig, beac’h warnan.
— « Arabat eo d’it, Yannig, emezan, ober trouz d’in ; mac’h oufez pe seurt tro am eus-me great ! »
Hag hen da gonta kement a yoa c’hoarvezet gantan. « … Hag, emezan, ar farsusa tra am eus kavet eo klevet lavaret oa eat eur c’hemener da varkiz ; hennez a ranke beza laer, hag a zo brema en ifern, hep mar ebet. »
Gouzout a reomp ne lavare ket gaou.
Hag e c’houlenjont hano ar markiz-ze.
— « Rokilo ! Rokilo ! » eme ar c’hemener.
— « Dres, dres, eme Jannedig laouenneat holl, hennez eo an hano am boa debret.
Ha setu ar c’hemenerien o kemeret pep hini hent ar gear.
N’oant ket eat gwall bell bras pa deuas ive ar markiz bet kemener gwechall.
— « Arc’hanta, plac’h yaouank, emezan, ha da bromesa ? »
— « N’em beus ket ankounac’heat anezi, Aotrou ! »
— « Nan ? Lavar d’in ’ta neuze va hano ! »
— « Markiz Rokilo eo hoc’h hano ! » eme Jannedig gant hast.
O klevet e hano, an diaoul a yeas er meaz ker prim hag eur c’haz skaotet, o kas d’e heul an hanter eus an ti. An daou gemener a oe laouen oc’h adsevel an ti ; eürus oant, rak ma kavent dister al loden eat gant Paol gornek.
Beva a rejont e peoc’h epad pell amzer o sevel en dro d’ezo eun toullad mat a vugale hag a zo bet kemenerien war o lerc’h.