Simon a Vontroulez/Chabistr XXXVII
A. Ledan, 1834 (p. 177-182)
Antronos vintin, e lavarjomp adieu d’hor mignon person. Ne voa qet hep chagrin vras e quittas Simon a Vontroulez anezàn, ha ne zispartijomp qet dioutàn, hep ober vœuyou ma vez an oll bastoret all hénvel outàn.
Dont a rejomp etrezec Plouezoc’h, hac ac’hane da Blouyan. Penaus, eme Simon da un toullad bugale a voa en ur parq o tastum ar vein a gavent evit teuler en hent, perac e rit-hu an dra-se ? — Ah ! Autrou, eme ar vugale, ar vein-mâ a servich da renji an hent, hac e zomp paeet mad evit hon labour. — Ma, eme Simon, cede aze ul labour a seblant nebeut a dra, hac a ra vad en diou fêçon : tenna ar mein noazus deus ar parq evit o renta util da renji an hent. Allon, a drugare Doue e veler c’hoas meur a action vad.
Pa zisqenjomp deus a Blouyan, dre guichen Ꝃanroux, e lavaras Simon dìn, en eur arruout var qæ Montroulez : Cetu amâ ur c’hæ brao, a so plenêt mad, hac a bermet bremâ mont en voetur bete traòn ar rivier. Ah ! pebes boneur, ma vije bet er memes stat, d’ar c’houlz ma erruas hor c’henvroïs maleurus demeus a brisonniou Brô-Sauz ! Mes, n’eus forç : guelloc’h eo divezat eguet james. Sellit ar prajeyer caer-mâ, e plaç pere e voa guechal güele ar môr, pehini a zileze var e lerc’h ul lic’hiden noazus bras d’ar yec’hed. N’en em dromplàn qet, me so sur, oc’h assuri e vezo santet un deiz da zont an ezom da ober ivez ur bourmenaden vrao evel oumâ e costez Sant-Frances, da vont bete Locquenole.
Erruout a rejomp anfin e ty Simon. Pebes joa vras a voe ous e velet ! E dud, e vignonet a zirede en foul da boqat dezàn. Diouc’h-tu e voe roet dìn ul lizer, pehini am c’hemenne da vont evit ar c’henta possubl da Blouigneau da Blougonven, ha d’en em renta e Guerlisqin. C’hoant am boe da bartial diouc’h-tu ; mes na voe qet possubl se, rac forcet e voen da chom da gousqet e ty Simon.
Pa voemp diouc’h taul, evit coannia, goude beza comzet divar benn meur a dra, Simon, ous en em adressi dìn, a lavaras : Arça, va mignon, anzavit hon eus guelet, a drugare Doue, e za bepret ar c’hustumou dre voellât, var ar meaz, peguement benac ma zeo a nebeudouigou. E meur a dy hon eus guelet, ar pez na velet qet guechall, rinça ar picher arauc ha goude beza roet dour da eure benac. Ober a rear ivez prênestou brassoc’h ; planta a rear dre amâ ha dre aont plant avalou. Dommach bras eo na veler qet muioc’h a feunteuniou var bord an hentchou, ha pelec’h ma en em gav ur zourcen vad pe ur feunteun benac a dost, na laqer ur men, var behini e vez merqet en lizerennou aznad : amâ, e qichen, e zeus dour. Me garfe ivez guelet er groashentchou croasiou evel a velet guechal, mes var sichennou pere e vez scrifet hano ar bourg ous costez pehini e zeo troet pep carreen eus ar sichen.
Mar deo un dra lous c’hoeza ar fri gant ar biziet, ec’h eller, hep douet, caout meurbed direspet ar c’hustum divalo da grànchat ebars en ilisou. Ne zeus nemet sònjal ha lêzet e vet da ober qement all e tyez certen tud : da viana, tleout a rear, evit an nebeuta, caout ar memes respet evit ty Doue.
An hentchou vicinal o deveus ezom bras da veza antretenet mad. Ha pa santo ervad an dud divar ar meaz an interest meurbed precius eus a se, e vezint ampresset d’o laqat e stat vad. Mes depordomp : tamic ha tamic e ra al lapous e neiz. Ha gant se, arabat eo goulen re, rac aoun da gaout re nebeut. Gouscoude, dre forç da c’houlen, ec’h echuer da obten ; rac neus qet c’hoas ouspen daou vloas en devoa roet ur mignon dìn da santout an ezom bras hac ar facilite a voa da gaout plomennou e Montroulez, ha cetu dija teir deomp. Esperomp e vezo cresqet un deiz an nombr eus anezo.
Gant plijadur vras ivez e meus guelet calz a dud ous en em saludi, pa dremene an eil e qever eguile, pe ous en em rancontri ; rac ret eo sònjal penos ar salud-se en em rapport da Zoue. Guelet hon eus ivez penos, ellec’h qemer ar c’hig hac ar farz deus ar plat gant ar biziet, evel a rêt e meur a dy, en em servicher bremâ demeus a ur fourchettes. Ne vezo mui clêvet an estranjourien o lavarat ne de na propr na civiliset ar Vretonet, evel a lavarent guechal.
E certen contreou, dreist oll pa avancer etrezec Treguer, e vije clêvet, gant un dic’hout ar brassa, ledouedou ha blasfêmou an horrupla, evit an disterra tra ha dre habitud : bremâ, dre c’hraç Doue, na glêver qet qen alies comzou qen grossier ha qen indign ous ur Breton hac ous ur c’hristen mad. Mes gant poan emeus guelet en ul lec’h benac, o qemeret plijadur o c’hissa ar chass var tremenidi, hep sònjal er pez a elje arruout goude, coulz evel ameus ivez guelet tud o caout disput hac ous en em ganna, hac an asistantet, e lec’h o appesi hac o separi, a excit anezo e peb fêçon. Oh ! ma sonchfet er suitou terrubl eus an disputou hac eus ar gannou-se, ha peguen vil eo da ur Breizad en em livra da ur seurt arvest qen dic’houtant, e teufet da santimanchou muioc’h generus.
An deiz varlerc’h, goude beza dijuniet, e qemeris conge digant va mignon Simon a Vontroulez, hac e prometis dezàn ober va fossubl evit ober c’hoas ur veach gantàn, qenta ma vije possubl dìn. Simon a zisqeuze beza contant bras eus a se. En em boqat a rejomp a greiz calon, ous en em souheti ur yec’hed mad, hac en em separjomp.
En em occupet oun bet abaoue va distro, da scrifa an dra-mâ, hac e teziràn, va mignon lenner, ma ello va levr dont d’ho laqat da dremen ur moment benac a blijadur, pa ho pezo un tamic amzer d’e lenn. Desirout a ràn, dreist oll, ma laqafot e profit unan benac eus a avisou mad Simon a Vontroulez. Bremâ, pa anavezit anezàn, songit ennan ur vech an amzer. Pa vezot tentet da ober un dra na approuvo qet ho consianç, songit en Simon a Vontroulez, gant e benn moal, e lagad lemm hac e valvennou guenn, ha laqit en ho speret e lavar dêc’h : Goustadic ; goustadic, va mignon !… Troomp hon teod en hor guinou qent comz, hac en em roomp an amzer eus ar reflexion qent agissa. Mar grit droug, ec’h arruo calz a zroug ganêc’h…
Pa velot ho mignonet disposet da ober un action fall, lavarit dezo : Simon a Vontroulez a gonseill da ober an dra-màn-dra, ha da nonpas ober an dra-hont ; rac se, selaouit Simon a Vontroulez. Credi a ràn, va mignon lenner, mar grit evelse, en em gavot mad ; hac e tleàn lavaret dêc’h e zòn bet en em gavet mad evit va lod, hac emeus songet alies : Simon a Vontroulez en devoa rêson ; trugarez vras, Simon a Vontroulez.
Ma en em appercevàn ec’h erru qement all ganêc’h, e prometàn rei dêc’h ur recit eus ar pez am bezo guelet ha clêvet c’hoas. Da c’hortos se, e reqetàn digant Doue, va mignonet, ma vezoc’h fur hac eürus. Côs oun dija, ha ne meus qet nemeur a esperanç da velet un amzer velloc’h ; c’houi er guelo marteze, c’houi er guelo, mar fell dêc’h. Diorroit ar yaouanqis a vremàn e santimanchou mad, hac inspirit dezo un atachamant vras evit al labour. Dre se, ec’h erruo ur moment eus a brosperite general, e pehini an oll a vezo eürus ha contant ; e pehini ar vizer na rayo en em santout nemet da nebeut a dud, pere a ello facilamant beza sicouret ; e pehini an oll en em sello evel breudeur, ha na glasqint mui noas an eil d’eguile ; e pehini peb den a ancounac’hao e interest e-unan, pa vezo qestion eus a interest ar vam-brô.
O Bretonet ! ô va c’henvroïs ! deoc’h ê da rei an exemplou caer-se d’ar bobliou oll !… Roet oc’h eus dezo hini ar vaillantis ; roit ive dezo an exempl eus ar vertuz : se a vezo ho caera triomph, ho prassa superiolach.