Simon a Vontroulez/Avertissamant
A. Ledan, 1834 (p. 185-190)
Eus a gompagnun Simon a Vontroulez, e pehini e tisqer penaus ec’h echuas ar personach-se.
Goude beza arrenget an afferaou am galve e Guerlisqin, en em rentis em famill ; hac un devez benac goude, e qemeris ar resolution da scrifa ar recit demeus ar veach am boa bet ar boneur da ober gant va c’hamarad Simon a Vontroulez, pehini e zoc’h o paouez lenn.
Va brassa plijadur eo, pa zàn da bourmen var ar meaz, ha se alliessa ma ellàn, caout em godel un draïc benac a vrao da lenn d’am mignonet, p’en em gavàn en o zoues. Se a laqas em speret da ellout, un devez benac, jouissa deus ar memes plijadur, en eur lenn dezo al levr-mâ.
Marteze ivez e zeus antreet ennòn ur c’hreunennic benac a vanite, pere o deveus intereset un nebeudic va zamic orgouill, o sònjal e zen da gomposi ul levr, pehini, marteze, a deuje da blijout d’am c’henvrôïs divar ar meaz ; rac, peguement benac ne ràn qet a brofession da veza autor, ha ma meus sònjet calz nebeutoc’h acquisita gloar eguet da rei dêrc’h ul levr pehini a seblant dìn tleout beza util evidoc’h, ne deo qet nebeutoc’h güir penaus an den a so den ; ha penaus ivez ar vanite e deus recevet ur cheric vian, hac a guemer gout ezetamant.
Lavarat a rìn dêc’h eta, gant an oll simplicite a galon eus a behini ez oun capabl, penaus, en eur velet, un deiz da zont, va Histor eus a Simon a Vontroulez o redet etre ho taouarn, hac o clêvet repeti an hano-se a bep tu, e credàn e hirliqo ap dra-ze va zamic speret, hac em bezo ul lommic a vanite da gredi sevel un nebeudic va fenn, ha da guemer e eus va lodennic eus an hommach pehini na vezo realamant dleet na certenamant accordet evit güir, nemet d’am mignon ; cazi evel ar sacrist-ont, pehini, o clevet an dud a sortie deus an ilis o veuli ar sermon gaer o devoa selaouet, a ziredas d’o c’haout, hac a lavaras dezo, en eur sevel var begou e dreid, o qempen collier e roched hac o frotta beg e c’hronch, gant stad ha vanite : Pardie ! n’eo qet me en deus sonet ar c’hloc’h ?… Anzav a rìn dêc’h memes penaus an dallentez eus va c’harantez va-unan a so bet ur moment bete concev an esperanç da figuri en amzer da zont, a gostez d’an hanoyou brudet bras deus a autor an Armahac hac ar Pronosticou brezonec, pehini na dle mancout da veva bete ma teuyo e bredictionou admirabl da veza guirion.
Goude an disclaration-se, n’ho pezo qet a boan o credi em boa bet an intantion ferm da ober gant va migon qer, Simon a Vontroulez, un eil dro, pehini a vije bet ar sujet eus un eilvet relation. Mes, allas ! Doue en deveus disposet autramant. An oad hac an infirmiteou a so deut da laqat un termen da veachou ar marc’hadour mercer ; hac an hini am boa grêt gantàn a so bet an diveza. Dre na elle mui mont endro, e zeo en em dennet en e guær natur a Vontroulez, evit beva tranqilamant e creiz e famill hac etouez e vignonet côs, gant ar frouez eus espernou fur. E varc’h, pehini n’en devoa qet nebeutoc’h ezom eus a repos eguetàn, n’en deveus qet bet lec’h d’en em glêm deus ar resolution-se ; rac Simon a Vontroulez o sonjal gant rêson penaus ur mestr all n’en devije qet evit al loen paour-se ar memes obligation, na qement a anaoudeguez vad evit ar servichou bras en devoa rentet, n’en deus qet ellet en em resolvi d’e verza, hac en deveus roet dezàn, evel a leverer, e invalidach, en ur c’hraou côs a serviche guechal da ur vioc’h pehini e devoa roet eus he leaz da Simon a Vontroulez, pa voa buguelic. Eno eo en deveus achuet e vuez, ar servicher fidel-se, en ur repos douç ha tranqil, gounezet dre nombr a vloaveziou a labour, exempl patant demeus ar virionez-mâ penaus, al labour hac ar gundu vad na vanqont james da touguen o recompanç.
Evit feat eus a Simon a Vontroulez, evel a meus en lavaret dêc’h, n’en devoa qet dastumet ur fortun vras er vicher a rê ; mes gounezet en devoa an experianç, pehini a dalvez aour. Qement en devoa guelet ha clêvet gant e zaoulagad mad hac e ziouscouarn subtil, en devoa disqet dezàn da voderi e c’hoantchou ha d’en em gontanti demeus a nebeut, sepet ma en devije estim an oll, tra demeus a behini na elle doueti, pa zeo güir ne voa cazi affer ebet var behini na zeuet d’e gonsulti, na nep decision important qemeret gant nicun eus e amezeyen, hep beza bet da guenta tout approuvet gantàn. Muioc’h a dud a laqe d’en em accordi, eguet na rê ar barner a beoc’h ; na rê gaou nemet d’an avocadet ha d’ar procuroret, en eur diminui ar procesou ; ha ma en em gavje unan benac en devije drouc outàn abalamour da se, an hini en devije conservet ar santimant fall-se, a vije en em viret mad d'en avoui, rac aoun d’en em renta cassaüs, pe d’an nebeuta ridicul.
Sonch oc’h eus ivez michanç, en devoa an tad Simon grêt un tamic studi benac en e yaouanqis, o veza bet destinet d’an etat a vêleg ? An instruction-se, pehini a voa bet util dezàn epad e vuez, a voa deut da veza evitàn ur ressourç meurbed precius en e gôsni. An amzer na vige qet implijet da labourat er jardin, pe d’an afferaou var bere e consultet anezàn, a gonsacre d’al lectur ha da laqat var baper reflexionou hac ur sonjeson benac.
Gant an traou-se e voa occupet pa yis expres, ar bloaz tremenet, da velet anezàn da Vontroulez. Qemeret e vije evit unan eus ar seiz den fur ancien eus a vro ar Grecianet o studia en e gabinet. Na ancounac’haìn birviqen ar figur venerabl da behini ar gôsni n’en devoa lamet netra demeus e drêjou a franqis hac a vadelez. E dâl hepqen a voa un nebeudic moaloc’h eguet pa rejomp rout assambles, hac e valvennou un tammic guennoc’h.
Allas ! poent e voa dìn arruout, rac un devez benac goude, va mignon côs ha venerabl a voe scòet demeus ar c’hlénved a dleye en anlevi diganén. N’en em abusas qet var e stat ; mes, re gristen mad e voa bet evit guelet ar maro gant spont. Qimiadi a eure dious e dud ha diouzìn gant ar memes laouender evel en devoa goechal pa bartie evit ober e dro, hac ec’h eure e oll dispositionou gant ar memes tranqilite evel a laqaje da arrangi e afferaou evit mont en beach. Neuze eo e c’halvas ac’hanòn etal e vele, hac o veza laqet rei dezàn ur voest cartons, en laqas etre va daouarn, en ur lavarat : « Dalit, va c’hompagnun côs ; cetu aze al legad a ràn dêc’h ; beza e zeus er voest-se paperou pere e zòn en em amuset da scrifa, pa n’am boa netra a velloc’h da ober. Guelet a reot hac én so un dra benac a elfe beza util d’an dud a-fêçon da bere e carrien communica va nebeut a experianç. Ma na servich an dra-se oll da netra a voelloc’h, e vezo da viana ur sonjeson eus hon relation ancien ha carantezus.
Qemer a ris ar voest, hac en dastumis a gostez gant qement a brecaution evel pa vije bet ur yalc’had aour a vije roet dìn. Nebeut goude, va mignon qèz a zerras e zaoulagad, hac an deiz varlerc’h e velis tout qæris e caòn oc’h asista en e enterramant.
En eur lezel dìn ar scritjou-se, Simon a Vontroulez n’en deus grêt nemet va institui e sicuter testamantour ; rac dêc’h eo realamant e tleye o lezel, va mignonet lennerrien : evelse ivez ne ràn d’am zro nemet ramplissa un dever, o tont d’o fublia hirio. N’en em bermetìn qet da chench netra enno ; caout a reot enno sonjesonou ha langach Simon a Vontroulez pehini a anavezit dija ; rac Simon a Vontroulez a scrife evel ma comze, bonamant hac hep enclasq. Evidòn-me, m’en em gavo enoret aoüalc'h da staga va hano varlerc’h e hini ; mes ne guemerìn qet evit se an tiltr a autor, evel ameus guelet meur a editor oc’h ober, disclêrourien hac oberourien prefaçou, henvel ous ar guifniden pehini a sònje beza niget betec ar gounabrennou, abalamour ma voa en em peguet ous lost un alc’hoeder, pa nich var eün en ear.