Kloc’h an interamant
En abardaevez-ze, tonton Tomaz ar Gervini, a zeuas da zigas d’eomp d’ar gear eur c’harradig avalou-douar a oamp bet o tenna du-hont, e Kervarzek, en eun dachenn feurmet evit an eostvez patatez.
Sonj mat am eus ; ne oan neuze nemet eur mousig fall a zeiz vloaz koulskoude, met skuiz e oan ken na oan, goude beza bet e-pad eun deveziad gwengolo o tibab avalou-douar chakez, re vras, re grenn, re ar moc’h, daoubleget, eat va zreid em c’hof ; ha setu perak, en eur zont d’ar gear, e-lec’h bale war-lerc’h ar c’harr e-giz ar re vras, e oan bet pignet war an uhela sac’had er c’harrad.
Doue ra vennigo tonton Tomaz, rak sonj am eus ivez en
doa damant eus e gazeg… Ha me, en abardaevez-ze, penaos
e oa ganin treid ha kein, ne vefen ket ken hirio da lavaret.
Met penn hag empenn eul lakepotig a zeiz vloaz, skuiz a gorf,
a chom enaouet war e vrasa goulou, pa zilenner dirazan traou
evel ma tilennas Tomaz ar Gervini, eur wech savet ar patatez
d’ar c’hrignol, ha diskennet er c'hofou, tra gounezet mat,
soubenn al leaz amanennet, ha d’ar re vras da c’houde-ze, eur
banne kafe du hag e gementad a « odivi » : ya da !
— Glaouerien Koad-an-Noz, tonton Tomaz, n’eus ket ganto en o zac’hadou, an hanter na tost eus tenvalijenn an noz-man ; ha, feiz da Zoue, d’ar Werc’hez hon Itron-Varia Kerinek, ne lavarfen ket ha na zavfe kel spont ganeoc’h en eur vont d’ar gear…
— Spont gant Tomaz ar Gervini ? Ha gant piou emaoc’h o klask c’hoari ?… Ar eontr Tomaz n’en deus bet aon nemet eur wech, met ar wech-ze a dalveze kant. Selaouit, mar ho peus c’hoant, ne vo ket dale pell… Alo ! en a-raok, Daniel, diskenn eur banneig bihan all da skraba-diskraba.
Hag eur werennadig « trilonk » a ziskargas va zad d’an tonton Tomaz, enaouet a-benn neuze, o frapa war dan butun- karot e gorn-pri berr, pouaf ! pouaf !
Da neuze em oa e-giz aon ouz ar eontr koz-ze : ha koulskoude !…
Dic’henaoui a reas… an devez a oa bet tomm ha tenn; hag e lipas eus an daou du e vourrou divarvet; eun taolig manch da c’houde, ha setu :
— Ya, ya, emezan, izel e vouez, kalon mab-den eman bepred krenadenn ar spont war var da lammout warni. Ha koulskoude me ’gave d’in e oan en (a all da bep krenadenn, me : meur a wech, da neuze, am oa bet gwelet ar pez na c’hell peurliesa gwelet meur a rumm daoulagad marvel…
— Dre aman, gouzout a reomp holl kement-se, tonton Tomaz.
— Ya, bez’ ez eus daoulagad beo, troet o sklerijenn war draou ar bed all, ha siouaz a ze n’eo ken evit o ferc’hennou, me a lavar d’eoc’h,; rak, e c’hellit am c’hredi, evidon-me ne c’houlennis morse gwelet o tremen, sioul ha mud, a-biou d’am c’hear, interamant hon amezeien ha mignoned eus an tu all d’ar Mene, hag a ranke kemeret an hent-se evit mont da ober ludu an diskuiz e-barz bered ar barrez. Ha koulskoude gwaz a ze evit ma gweled digor war rouantelez an ankou ! Me ’wele dalc’hmat, meur a zevez a-raok, betek eiz deiz a-raok na vijent maro, o tremen evel-se interamant hini pe hini hag alies zoken na vije d'an ampoent na toc’hor na klanv na klanvidik… Hag e anavezen piou a vije gant ar c’hloc’h bihan en a-raok, an tamm kloc’h bihan-ze hag a gargas ker bras korfad aon e Tomaz ar Gervini, ma n’eus mui netra evit her sponta na war greiz an deiz, nag e-kreiz an dua nozveziou; hag e welen ’ta piou a vije o tougen ar c’hroaziou, o vleina ar marc’h a stleje ar c’horf : ne oa nemet heman, — an hini a yee evel-se dirazon d’an anaon, hag a-raok e dermenn, — ha na oan ket evit gouzout piou a vije, pegwir e arched a gloze anezan, rak ahendall e welen mat piou a vije o tougen ar goulou, piou er c’haon, kerkouls eget an amezeien war-lerc’h, gwazed ha merc’hed. Ha, pep taol, va gweledigez, eur pennadig da c’houde, a zeue da wir !… oh ! nann, n’eo ket da c’hoantaat !…
— Nann, nann ! a lavaras re vras an ti, a izel-vouez, e-pad ma skoachen-me, etre bank ar gwele e toull ar prenestr, va izili o krena, ha serret va gouzoug start betek kredi mouga.
Aman, tonton Tomaz a zavas da gemeret, en oaled, eur c’hlaouenn da zikour tan e vutun-karot a venne mont da goll, rak, peb ar mare, e tizonje da frapa warnan.
— Ha yaouank e oan c’hoaz, emezan, nevez desket ganin va micher gwiader, — dilezet abaoe, abalamour m’eo deut d’he c’holl al lien bourc’hiz hag ar c’hoton a estren-vro, flouroc’h da groc’hen korf mab-den, - pa zigouezas ganin va gweledigez kenta. Da genta, spont bras, goude-ze aon, ha, gant ar voazamant, krenadennou; met bepred eur skuizadenn korf hag ene. Ha setu aman perak : lakeat em oa em fenn, o welet en a-raok evel-se o tremen interamant ar re all, e teuje d’in ivez gwelet en a-raok va hini va-unan… Hag e c’hortozen… Dont a reas…
— Ma Jezuz ! eme mamm e korn an oaled.
— Ya, dont a reas : koulskoude red eo d’in lavaret klevout e-lec’h gwelet. An dra-ze a c’hoarvezas war-dro an Holl-Zent. Start ha tenn e oa bet red d’in kas en-dro ar stern hag ar vulzun evit dont a-benn eus ar Wiadenn a c’hortoze re Ger- falzou, zoken eur pennad a oa. Setu bet bec’h ha bec’h warnon e-pad ar zizun penn-da-benn, nemet da foar ar Pont, d’ar yaou, am oa ranket mont da gas da werza eun torrad moc’h bihan. Mat e oa bet an traou, nemet en eur vont, e Lokrist, eur gazeg yaouank aonik a oa ganeomp a droas re grenn e korn an hostaliri e-lec’h, evel kustum, hon doa great pemp munut diskuiz, hag a gignas eun distera he fenn, a zistresas eun tammig he gwakol : ouah ! nebeud a dra, labour eur c’hard-heur gant an nadoz-vras da starda a-nevez an hesk brevet, ha da adstaga ar c’hloc’hig-bihan diskroget gant ar strons…
— Evidout-te, tamm kloc’h fall, te ’vo staget pa vo amzer ! Rak trouz ar c’hloc’hig-ze ne blije ket d’in tamm ebet… abalamour ma tenne war hini kloc’hig an interamanchou !… Dre zerr poania, d’ar zadorn a-benn koan, a oa prest ar wiadenn. Fall a oa an amzer, eun druez ! Glao tano, ayel yen, met glao hag a dreuz, met avel viz hag a droc’h, fall c’houi ’oar.
-- Boulzouble ! da c’houde eur skudellad soubenn domm, ne rivin ket evit mont betek du-hont, ha neuze o c’hortoz emaint.
Ha va faotr da lakaat kabestr e penn e gazeg aonik, ar wiadenn stardet mat war he c’hein, ho la ! ho, loariadenn !… Eun taol direnn war an tont, ha tan d’ar c’horn, pouaf ! pouaf !… Hag ar penn-baz en dorn dehou, an dorn kleiz krog er c’habestr, ha kerkent etrezek Kerfalzou.
Tenval e oa… Setu aman Tal-ar-Groez : n’eus ket a c’houlou, emichans n’eus den er gear… Emaomp raktal er Veuzit : mouez Yann ar Gall o sermon d’e gezeg er marchosi; en ti all, emeur o pilat lann; ha c’houez ar c’hrampoez-sadorn- divezat e ti ar Perrot !…
— Te, va faotr, frap war da gorniad butun-karot, ha war-raok ! Pouaf !
— Hopala ! Tamm gagn kazeg ! Diwall ’ta, ne welez ket e oas o kas da vestr d’ar foz ?
Nann sur a-walc’h ne wele ket, na me kennebeut n’am oa ket gwelet, ken na oan o vont e-barz…
Mont a reomp atao. Setu aman karr-hent treuz-distreuz Kervarzek. Ha ya, hag aze, e korn, eman ar skalier e-lec'h ma kavas Fanch ar C'hrog fri ar bleiz stok-ha-stok ouz e fri, eur zulvez pa oa o vont d’an ofern-vintin : unan o pignat eus eun tu, egile eus an tu all, ha kement a aon d’ezo o daou. Ha ya, lod a spont buan, rak, gwir, sponta dirak traou beo!… Ouah !… Dirak ar maro hag an tu all, ah ! ah ! setu eno eur zoubenn all !… Ha setu va zonjou treut adarre ganin… — Diwall ’ta, kalkenn divalo !… Ha red a vo d’in prena d’it eur re lunedou, dirgwener, e foar Bouldahud ? Lorgenn daonet, ne welez ket ar poull-pri e oas o kas ac’hanomp e-barz ?…
Bign ! eun taol baz war he zalier !…
— Ho ! ho !… perak e lammez evel-se, penn fall ? Ha da gala-goanv eo e teu d’it c’hoant breskin, bioc’h an diaoul ?
A bep seurt e tiskargan warni, met war wasaat ez a, ya da, ken na venn diskar ar wiadenn ha ma vriz ac’hanon penn-da-benn gant pri ar skosellou.
— Dao ! setu aze eun toull all, boulc’hurun !…
— Drign !… Drign !… Drign !…
— Kloc’h an interamanchou !…
Nann, nann, ne oan ket kousket nag oc’h hunvreal a-hont, e gwaremm Kerfinidant, dindan ar gwall nozvez sadorn-ze, rak evit kousket hag hunvreal, re a ranken lammet da heuilh va c’hazeg aonik, ha diskalfa rampadennou hir, ken hir ma kreden regi va vragou-bras.
— Drign ! Drign ! Drign !…
— Chom ’ta ! Hop ! chom ’ta !…
Dont a ra bec’h warnon, rak, mar klevan mat ar c’hloc’h, kaer am eus dispourbella va daoulagad, ne welan na muioc’h na nebeutoc’h : krena ’ran, daoust petra ’fell d’in; ha ne grenan ket va-unan, rak va dorn kleiz a vrall kement ma kren va c’hazeg…
Klak ! Lamm adarre a dreist eur poull all…
— Drign ! Drign !…
— D’am zikour, Itron-Varia Kerinek !…
Va, ya, tudou kêz, pennzodi a rean : peadra ’oa da ober ! Ha ma vije bet c’hoaz en oablou du eun tamm biskorn-loar !… Netra, netra ! ne welen nemet, e-kichen va fri, luc’hedennig va chorn-butun. Ne badas ket betek penn : broum !… plaf !…
— Drign ! Drign ! Drign !…
Va c’hazeg a ra eun diswinkadenn, eul lamm-bioc’h, a-dreist eun toull all, tremen a c’hell a-dreist, nemet me, he ferc’henn, a chom a-c’hourvez e-kreiz. Ha va c’horn-pri el lagenn, nemet eun tammig berr etre va dent…
Ah ! pebez spontadenn !… Klevet kloc’h an interamanchou, ha netra, netra da welet !… Interamant piou ?… Piou ’ta ken nemet va-hini-me ?… Ne lavarin ket hirroc’h : n’ouzoun ha ne ouezin biken penaos, dre greiz son ar c’hloc’h daonet-ze da heul, ez omp digouezet betek Kerfalzou, va c’hazeg hag ar wiadenn araozon.
Ha c’houi lavar : setu aze eur wiadenn hag a oa poent lakaat anezi er c’houez !
Me ivez ! An dour o redek diwarnon, dour ar c’houezenn ha dour ar glao, ne lavaran netra diwar-benn ar pri : penn- kil-ha-troad, eur paotrig brao a oa ac’hanon !
Hag e c’haloupen !…
— Drign ! Drign ! Drign !…
Lammet a ran en ti, ha beteg an oaled ! Ne oan anavezet nemet diouz va mouez.
Ar mevel bras en em emellas eus va c’hazeg.
Ne oa ket bet lazet ar goulou, an nozvez-ze, rak an holl en ti, pa oan deut e-bara, o doa klevet eveldon ar c'hloc'h o tiridignat…
Ah ! ya, mall e oa bet e Kerfalzou da welet goulou-deiz ar zul o ton !
Dont a reas !… Ha n’oun ket maro, e-giz va c’horn-butun, eme tonton Tomaz, en eur zevel da lakaat tan en-dro… Pouaf ! pouaf !… Asa ! poent eo mont d’ar Gervini, ha dizaon c’hoaz, vak abaoe nozvez Kerfalzou ne spontan ken.
— Ah ?
— Nann ! Ne oa ket peadra da sponta zoken neuze war hent fall Kerfalzou.
— Ah ?
— Na tamm ebet. Diouz ar zul, deut an deiz, eat kuit eun hanter eus ar spont war askell zu an noz, e teuas d’in c’hoant devi eur c’horniad : met kaer furchal va godellou, bleo, netra !… korn ebet ! N’am oa ket a zonj e oa chomet va c’horn el lagenn. Nemet eo gaou pa lavaran ne gaven netra em godellou : eo, eo, boulc’hurun !… eur c’hloc’h bihan a oas godell kleiz va bragou-bras, ar c’hloc’h a oa distaget diouz gwakol va c’hazeg aonik, pa stokas, da foar ar Pont, ouz moger hostaliri Lokrist !…
— Eur banneig all, tonton Tomaz ?
— Ya, mat eo, Daniel !… Ha breman, tudou, kenavo, ha
deomp d’ar Gervini.
Pa ziblusken pe pa chaoken ar patatez-ze, e teue d’am spered ar zonj eus gwiadenn Kerfalzou. Hag abaoe, chomet eo e-barz, ha ne gredan ket e c’hellfe nijal kuit.