Kannadez ar paour kez
— « Eur wech, eme va mamm-goz, ez oa… O va Doue !… »
An aotrou person a yoa o tont en ti. Mamm-goz a zavas d’e zaludi, eun tammig mezek.
— « Chomit azezet, Madalen, a lavaras an aotrou person, ha kendalc’hit, me hoped, gant ho rimadel… Eur wech ez oa petra ? »
— « Netra, aotrou person !… eur gonchen evit ar vugale ! »
— « Ac’hanta, Madalen, o c’haret a rean kalz gwechall ; mont a rafen e klaoustre e karan anezo bepred. Gwelomp ’ta ! Kendalc’hit gant hoc’h hini. Eur wech ez oa…
— « Hep farsal eo, aotrou person ? c’hoant hoc’h eus e lavar fen va rimadel ? a lavaras Mamm-goz oc’h azeza e kreiz ar c’helc’h. Ne fell ket d’in ober ardou. Hogen, mar bezit inouet, da vihana n’ho pezo ket da damall ac’hanon. »
— « Evel-se bezet great ! eme an aotrou person. Eur wech ez oa… »
— « Eur wech ez oa eun den hag a yoa reuzeudik evel ar vein. O chom edo e harz eur menez uhel, uhel, ken uhel ma’z ea eun tamm mat uheloc’h eget an oabl, an heol hag ar stered. War ar menez-se ez oa o chom eun dijentil pinvidik ha galloudus meurbed. Dindan e wazoniez eo edo ar reuzeudig a zo hano anezan er rimadel ma. Hogen, petra rea ze d’ezan ? E vestr a yoa ken uhel, hag hen ken izel ! Penaos en divije gellet ar mestr gouzout e pe stad reuzeudik en em gave e waz, ha penaos en divije gellet ar paour kez mont da asten e zourn da doull dor ar maner ?
Setu perak morse hon den n’en doa gedet an disterra harp eus an tu-ze.
En e garter, kaer en doa sellet a bep tu, den na deue war e dro ken nebeut ; en enep eo, pep tra, en nenv ha war an douar a zeblante rei an dourn d’e waska gwasoc’h-gwas. Ken reuzeudik oa, ken tenval oa deuet e benn da veza, ma kouezas en dizesper ; ne rea mui, ar paour kez ! nemet ouela, hirvoudi hag huanadi eus ar mintin d’an noz hag eus an noz d’ar mintin.
Eun dervez m’edo evel-se ken rannet e galon ma ruilhe d’an douar ha ma tifframme ar bleo eus e benn o vallozi an dervez ma c’hanas, setu hen, en eun taol krenn, o chom a-zav e kreiz e wall-varrad.
Gwelet a rea o tont eun itron vras d’ezi eur gened dispar, hag a zouge eur paotrig koant meurbed war he diwreac’h.
An itron a deuas da gichen ar paour hag a zellas outan gant madelez, eur mousc’hoarz leun a deneridigez o tarza war he muzellou.
— « Ankeniet e seblantit beza, va den mat, » emzi.
— « Ya, a lavaras hen, ankeniet oun, ha leac’h am eus da veza ! Eur prenv a zo evurusoc’h egedon-me ! Kaout a ra en douar eur goudor enep an amzer fall hag ar vagadurez red d’ezan evit beva. En noaz ran emaon ; n’em beus na ti nag aoz. An dud, al loened, ha kement tra a welan a zo endra c’hellont o klask noazout d’in. C’hoaz eur wech, evurusoc’h eo ar prenv-douar egedon-me. »
— « O veza ne c’hell ket goulen, eme an itron, ar prenv a zo bet roet d’ezan dioc’h e ezom. Perak ne c’houlennit-hu ket skoazel, pa c’hellit hen ober ? »
— « Goulen skoazel ! Itron vat, ha digant piou, p’eo gwir an holl a dec’h diouzin pe a gas ac’hanon da vale ? »
— « Digant piou ? eme an itron, digant ar roue, na petra ’ta ! »
— « Digant ar roue ? eme an den paour sebezet ; digant ar roue-ze a zo o chom du-ze war gorre ar menez ? »
— « Ya, digant ar roue, lavaret mat am eus ; daoust ha n’eo ket hen ho mestr ? »
— « Dres, eme ar paour, abalamour m’eo hen ar mestr, ha n’ez oun, me, nemet eun tammig poultreni. Daoust hag hen a deuio morse betek ennon-me ?… Ha mar dafen betek eno, daoust hag ar gwardou am lesfe da vont da lavaret d’ezan va foaniou ? Ho louzaouen, her gwelet a rit, na dalv netra evidon. »
— « Eo da ! mes red eo d’eoc’h en em gemeret egiz-all. Pa n’heller ket mont betek ar roue e skriver d’ezan. »
— « Skriva ! eme ar paour kez, ya brao eo lavaret ! Mes red e vije gouzout skriva ! Red e vije ouspenn kaout arc’hant da brena paper-timbr ! Red e vije kaout eun den brudet kaer da lakaat e hano evit rei muioc’h a bouez d’ar goulen… Hogen, n’ouzoun ket dougen eur bluen, n’em beus ket eun hanter diner, n’anavezan den galloudus ebet a gement a viche a du ganen, ha va breac’h n’eo ket hir a-walc’h evit kas va lizer ken uhel… »
Hag ar paour kez a zirollas da ouela.
An itron gaer a reas eur zell ouz he mab, hag ec’h en em rojont o daou da vousc’hoarzin : ar mab a gave mat mennoz e vamm.
— « Gwelet a ran, emezi, n’hoc’h ket gwall zesket war ar pez a c’hellfe gwellaat ho stad. Gellout a rafec’h beza evurus, hag emaoc’h er boan hag en dienez ar vrasa, dre n’ouzoc’h ket penaos en em gemeret evit kaout ar pez a vank d’eoc’h. C’hoaz eur wech, goulennit ouz ar roue ! »
— « Ha me a lavar d’eoc’h, eur wech muioc’h i vez, ne welan ket penaos e rafen ! »
— « Mont a ran d’hen diskouez d’eoc’h ! » eme an itron adarre.
Hag hi ha kregi er ouel a c’holoe he fenn hag he diskoaz hag a goueze dre an adrenv eun tammig war he c’hein. Ar ouel-ze a yoa e seiz gwenn brodet gant steredennou aour. Regi a reas eur c’horn anezan.
— « An dra-ma, emezi, a dalvezo d’eoc’h da baper timbr evit ho lizer. Va mab a lakao warnan e hano. »
Hag e kinnigas d’he mab an tamm ouel gwenn a yoa warnan, evel timbr, eur streden aour.
Ar bugel a zispakas e beultrin, hag o veza lakeat e viz war eur gouli a yoa dioc’h kostez e galon e verkas eun dra bennak war ar seiz gwenn.
— « Gant ar zinatur-ze, eme an itron, e c’hellot goulen digant ar roue kement a gerot, hag e vezo roet d’eoc’h kerkent. »
— « Ha posubl e ve ? a lavaras ar paour kez, kouls lavaret er meaz anezan e unan. Mes, penaos skriva va goulen, ha penaos kas anezi goude d’ar roue ? »
— « O n’eo ket dieas ! eme an itron. C’houi a yelo d’an daoulin, a blego ho penn harp ouz an douar, hag a lakao an tamm ouel gwenn-ma war ho kalon. Lavaret a reot ive ennoc’h hoc’h-unan hag hervez ho c’hoant : « Dont a ran da c’houlen ho skoazel, Aotrou, me hag a zo reuzeudikoc’h eget ar prenv ; plijet ganeoc’h rei d’in ar c’hras-ma ’r c’hras ! » Hag ho peden, hep ma ve ezom nag eus dourn d’he skriva nag eus den d’he dougen, a vezo skrivet ha kaset d’ar roue. »
— « Setu aze avat hag a zo iskiz ! eme hon den. Hag e livirit e c’hellin kaout evel se kement a garin digant ar roue ? »
— « Ya, kement a gerot ! » eme an itron.
— « Da zibri dioc’h va naon ? »
— « Muioc’h c’hoaz ! »
— « Da eva dioc’h va zec’hed ? »
— « Muioc’h c’hoaz ! »
— « Peadra d’en em wiska hervez mareou ar bloaz ? »
— « Muioc’h c’hoaz ! »
— « Eul lochennig d’in va-unan ? »
— « Muioc’h c’hoaz ! »
— « Eur maner bras marteze gant kalz douarou stag outan ? »
— « Muioc’h c’hoaz ! »
— « Eur c’hastell leun a binvidigeziou ? »
— « Muioc’h c’hoaz ! »
— « A ! re bell ez an, evelato, pa zonjan. Bremaik, Itron, e leverot d’in, kredabl, e c’hellan goulen digant ar roue ranna ganen e rouantelez ? »
— « Ya da ! » eme an itron.
— « A ! Itron ! eme ar paour, emaoc’h oc’h ober gwap ! »
— « Nan, emezi, n’emaon keto wapaat ; goulennit gant fizianz hag e welot. »
— « Mont a ran dioc’htu, » a lavaras ar paour kez. Hag hen o koueza kerkent d’an daoulin, e benn harp en douar ; hag o veza lakeat war e galon an tammouel gwenn brodet warnan eur stereden aour, e lavaras : « Me, Aotrou, hag a zo reuzeudikoc’h eget ar prenv-douar, me hag a zo du va dent gant an naon, a zo en noaz, gwall-gaset gant an holl, paour ken n’am eus ket eur mean da harpa va fenn, me, da sklavour, a deu hizio da c’houlen diganez eul lodennig eus da rouantelez.
N’en doa ket lavaret mat e gomz diveza pa zilammas eus e zourn an tamm ouel gwenn en doa bet digant an itron. Gwelet a reas anezan o sevel, evel douget gant diouaskell eul labous. War e dal ez oa eur stereden aour ; war boull e galon edo goulen ar paour kez skrivet e lizerennou aour, ha war e galon, an arwez rus en doa great ar bugel warnan e-unan.
— « Me eo, eme ar goulmig, (mar kirit), me eo an hini a gas, evel eur gannadez, goulennou ar reuzeudig da roue ar rouaned. Petra livirit d’in ober ? »
— « It eta ! » eme an den.
Mont a reas primoc’h evit eul luc’heden ; ne oe ket pell o kripat da c’horre ar menez uhel ; mont a reas dreist an teir moger a rea an dro d’ar maner bras ; ar gwardou souezet a hop warni ; an doriou alaouret a zigor frank dirazi anezo ho-unan. En doare-ze eo ez eas ar gannadez hep beza harzet gant netra na gant den betek al leac’h m’edo ar roue doujet. Roue ar rouaned a yoa azezet war eur gador great gant eur mean a briz bras. Eur goulm wenn kurunet a blave a-zioc’h e benn, hag ar goulm-ze a zeblante ober nemet unan gantan.
— « Aotrou, a lavaras ar goulm kurunet-se, setu ama kannadez
ar reuzeudig. »
— « Ra vezo deuet mat em lez ! eme Roue ar rouaned. Ouz he gwelet ken gwenn, ha dioc’h ar stereden aour a zo war he fenn, me a wel mat eo bet sklerijennet gant da bried, ô Spered ! ha dioc’h ar groaz rus a zoug war he c’halon, me oar e teu a-berz an hini n’ez eus netra ha na rofen d’ezan. »
Goulen ar paour kez skrivet e lizerennou aour war galon ar gannadez a lugerne evel an heol en e vrasa sked, endra ma komze ar roue : « Me hag a zo reuzeudikoc’h eget ar prenv-douar, me, da sklavour, a deu, ô Roue ar rouaned, da c’houlen diganez eul loden eus da rouantelez. »
— « Kannadez an den, a lavaras neuze Roue ar rouaned, kea da lavaret d’ar paour e roan d’ezan hervez e c’houlen. »
Hag endra m’edo ar paour kez e-unan, o c’hedal e-harz ar menez, setu eun avelig dous ha nerzus o kregi ennan, o tibrada anezan dioc’h an douar, hag o vont primoc’h eget ar zonj d’hen kas betek treid kador ar roue. Edo eno ive azezet, e kichenik, an itron hon deus komzet anezi, atao ar bugelig koant ganti etre he di wreac’h.
— « Hen touet am eus, a lavaras Roue ar rouaned, selaou a ran bepred ar goulen a vez great ouzin en hano va Mab. Deus eta, ô tammig poultren, deus da ren asamblez ganen ! »
Ha setu en eun taol kount hon den azezet war eur gador a roue, eun nebeudig izelloc’h eget hini ar Mestr ; war e ziskoaz ez oa eur vantel rus a rea an dro d’ezan, ha war e benn, eur gurunen eus ar c’haera
Setu echu ganen va rimadel, aotrou person, » a lavaras va mamm-goz.
— « Ar gontaden-ma, eme an ao. person, a zo eum tamm bennak henvel ouz ar re a zisplegan va unan eur wech an amzer er gador-brezeg, nemet ne steuan ket anezo ker brao. Seblantout a ra d’in evelato, Madalen, hoc’h eus ankounac’heat eun dra bennak. »
— « Petra ’m befe ankounac’heat, ao. person ? »
— « Sellit, n’hoc’h eus ket han vet d’eomp an Itron hag he Mab, ar bugelig-se ker koant ! »
— « A ! Aot. person, an dra-ze n’eo mui ar rimadel, an dra-ze eo ar gentel pe ar frouez da denna diouti. »
— « Dres, Madalen ; ar gentel, evel a livirit, eo ar frouez diblusket, dare da veza debret. Ac’hanta, ama ez eus eun toullad paotredou ha na c’houllont ket gwell eget dibri kraon, dreist-oll pa vezont torret d’ezo. »
— « Ar c’hraon, aot. person, a vije kavet gwelloc’h, hep mar
ebet, mar ho pije ar vadelez da derri anezo hoc’h unan. »
— « Gant plijadur, a lavaras an aot. person ; hogen, aon am eus na deufe va zelaouerien da voredi o klevet va frezegen. Ac’hanta, bugale, ar paour-ze en noaz, naon du d’ezan, beuzet en eur mor a anken, eo pep den o veva war an tamm douar-ma, han vet gant an Iliz eun draonien a zaelou. Ar paour kez se eo c’houi ha me lezet da ober hor penn hon unan. An Itron gaer-ze a deu da asten an dourn d’ezan, piou eo ? nemet ar Werc’hez Vari, hor Mamm ; hag ar bugel a zo ganti war he diwreac’h eo ar Mabig-Jezuz. Hag ar roue a zo e gastell war eur menez uhel, kalz uhelloc’h eget an heol hag ar stered, pinvidikoc’h eun tamm mat evit na oa Salomon ar roue bras ha fur, hen anavezet hoc’h eus, hep mar ebet ; Doue eo, gwir Roue ar rouaned. An tamm ouel gwenn roet gant an Itron, warnan eur stereden aour, eo ar feiz hag an esperanz ; hag ar merk-se a ra Jezuz, bugel, gant e wad eo siel ar garantez, merk priz hor prenadurez, sin ar groaz. Ar gannadez askellek a zaveus hon traonien a zaelou, eus kalon ar reuzeudig, hag a ya, pell, pell, dreist an holl heoliou, hep beza harzet gant netra, da gaout an aotrou Doue war e gador aour, ha n’he deus aon ebet da veza digemeret fall, piou ac’hanoc’h, bugaligou, a lavaro d’in he hano ? »
— « Me ! Me !… Me !… aot. person : ar beden !… »