Istor Breiz, 1893/Rann 11
Ben eun nebeut goude, kaer vije da velet
Porz maner ar Faouet, leun a zuchentilet ;
Peb kroaz ruz var ho skoaz, peb marc’h braz, peb baniel,
Evit klask an otrou da vonet er brezel.
(Barzaz-Breiz).
Epad buhez an dugez Havoaz, Alan hag Eudon, he daou vab, a oe duk assamblez ; goude maro ho mam, Alan, ar c’hossa, a jomaz duk, hag Eudon oe kondt e bro Penthievr, eleac’h maz eo breman dizonjet ar brezonek : ar c’herriou Lambal, Jugon, Monkontour ha Cesson zo euz bro Penthievr, 1034.
Pa oa Alan pemp dug a Vreiz, oa Alan Kagniart kondt a Gerne, O daou oant e brezel an eil gant egile, hag Alan Kerne en doa kollet he vadou oc’h ober brezel d’an dug. Mæz o veza bet an eur-vad da obteni da bried da Alan pemp, Bertha, prinses karet gant an dug heman evit he drugarekaat a rentaz dezan he vadou.
Pa zeuaz Alan Kerne en dro en he ger a Gemper, en doe ker buhan da ober ar brezel d’ar c’hondt a Leon.
Gouniz a reaz ar viktor, hag evit trugarekaat Doue euz a gement-ze, sevel a reaz ilis ar Groaz-Santel, e Kemperle, hag en he c’hichen eur gouent. Ouspen, sevel a reaz aoter ar viktor en ilis-veur Sant-Kaorintin, e Kemper. An dug a Vreiz a reaz ive sevel eul leandi, e Roazon, hanvet kouent Sant-Jorc’h. Adela, c’hoar an dug, en em rentaz leanez eno. El lec’h ma oa guechall ar merc’het kenta euz ar Vreiz, o kana meuleudiou d’an Aotrou Doue, na glever mui nemet sakreou ha preposiou louz ar soudardet, lakeet eno abaoue ar Revolution vraz.
Konan, mab Alan, oa iaouank flamm dug a Vreiz, e 1040. Eudon, he ountr, kondt Penthievr, oe he voard, hag en dalc’he evel prisonier. An noblans a zilivraz an dug iaouank. Guillou, dug an Normandet, a glaskaz he spounta evit ma zeuje da zenti outan. « E klask va lod e mout, eme Konan dezan ; me a renk kaout an Normandi, rag, me zo penher, ha te zo bastard. » Guillou ne lavaraz ger ; na reaz ket neubeutoc’h evit-ze. Rag eun neubeut goude-ze, Konan a varvaz o soun gant e gorn-bout da c’hervel he zoudardet, Koueza a reaz maro, skoet gant an ampoeson oa lakeet var brid he varc’h, var he gorn-bout hag he vanegou. Peb hini a velaz eno dorn venjuz an dug a Normandi. 1066.
Mab Alan Kerne, duk goude Konan, na laoskaz ket a vugale var he leac’h : Hoel, mab Alan Kerne, oa pried c’hoar Konan, kondt a Gerne dre he dad, ha kondt a Naonet dre he vam Judith. An duchentil breton a gave diœz kaout evit dug ar c’hondt a Gerne ; prisoniet oe gant Eudon, kondt a Borhoet, ha Raoul a Gael ; he vab he zilivraz. Alan-ar-Roux, mab Eudon, a dreuzaz ar mor gant Guillou-an-Normand, deuet roue e Bro-Saoz, ne glaske mui lammout ar Vreiz dizant he guir perc’hen ; ober a reaz e presant, da Alan, an douar hanvet Richmont, e Bro-Saoz.
C’hui vel, tud pere va zelaou, en amzer-ze an dud na garent ket kement ar peoc’h evel breman. Adalek an den divar ar meaz beteg ar brinset, an oll n’o doa plijadur nemet er brezel. Dont a reaz dezo eun abek kaer evit eur brezel a helle ober dezo kals a enor.
An oll gristenien oa n’em savet en amzer-ze evit mont d’an Douar-Nantel, da lemel digant an Turket bez sakr hor Salver Jesus-Krist. An dug Alan, dug goude he dad Hoel V, e 1084, hag he vab, gant kals a duchentilet, ha memez tud divar ar meaz, a ieaz d’ar brezel gaer-ze, e 1096. Ar c’herriou, ar vourgadennou a ree arc’hant evit eur veaich ken hir ; ha parrez Kraon, pe Krozon, en eskopti Kerne, a roaz he unan kement a arc’hant evit ar brezel-ze ma skrivaz hon Tad Santel ar Pab eul lizer da dud Krozon evit ho zrugarekaat ; hag abalamour da-ze ho deok, neuze ar funcher, oa bihaneet dezo. Er barrez Krozon, abaoue al lizer-ze, ar person n’en doe mui nemet an daouzegvet euz a bep tra e mare an eost. An dud a ie d’ar brezel, a zouge var ho skoaz eur groaz ; evel-ze oant galvet Kroazourien. Hag evel a lavar guerz an aotrou Goulen, eet ive d’ar brezel-ze : « Kaer oa guelet porz-maner ar Faouet, leun a dudchentil, peb a groaz ru var ho skoaz, peb a varc’h braz, peb a vaniel, evit klask an aotrou da vont d’ar brezel. »
D’ar guener, pemzek a viz gouere, er bloaz 1099, ar gristenien a erruaz er ger a Jerusalem, goude beza trec’het an Turket. Entreal a rejont viktorius er ger a Jerusalem da deir heur goude kreiz-de, heur ma oa maro hor Zalver Jesus-Krist. Breman, siouaz ! Jerusalem zo adarre dindan gallout an Turket, ha ne vo kavet pobl kristen ebet d‘he dilivra ; hag ar brotestantet Saoz n’ho deuz ket bet a vez da lakaat e Jerusalem, ar ger santel, eun eskop protestant.
Epad ar Brezel Santel pa oe kemeret Jerusalem gant ar gristenien var an Turket, a varvaz Anna a Leon, he goaz kondt Porhoët. Beziet oe er ger Josselin en Iliz ar Groaz Santel. Eno oa Morvan eskop Sant-Briek, Beneat eskop Sant-Malo, Guiomarc’h abbad Sant-Jacut ; Fraval abbad Sant-Gildaz e Rhuis ; Briand abbad Sant-Meen ; Justin abbad Sant-Salver e Redon. Anna oe beziet en abbaty savet gant an dudchentil Porhoët er bloavez 1040. Morvan eskop Guenet a ganaz an offeren hag a reaz al lidou. Budon goaz Anna a greskaz he aluzennou evit repos ene he bried.
Pa zeuaz an dug Alan euz an Douar-Santel, e kouezaz klan braz ; hag epad he glenvet e c’hoanteaz kuitaat ar bed, ma roje Doue dezan ar iec’het. O veza n’em gavet pare, en em rentaz manac’h, e 1112. He bried Hermangard n’em rentaz leanez ; c’hui peuz hallet len he istor e Buhez ar Zent. Hermangard a ieaz da gaout an den santel Robert Arbrissel, evit beza leanez en he gouent Feunteun-Evrault,
Robert oa eur bælec euz a eskopti Roazon, ha prezek a ree ar binijen d’ar Vreiz ha d’ar broiou e kichen. O veza klevet oa en Anjou, bro tost d’ar Vreiz, eul laer brudet, galvet Evrault, e c’hoanteaz he c’hounit da Zoue. Dont a reaz er c’hoat el lec’h ma oa boazet al laer-ze da choum ; Robert n’en doa nemet eur groaz hebken en he zorn. Skuiz da veza tremenet an deiz o klask an den-ze, en em daolaz da gousket e kichen eur feunteun. Pa zihunaz a velaz dirazan eun den a selle piz ountan. Robert a c’houlennaz digantan perak e selle evel-ze. Ma glaskit al laer Evrault, eme an den-man, diskuez a rin deoc’h e pelec’h e ma. Robert hen trugarekaaz, hag hen heuliaz en eul lec’h hag e kavjont pemp laer eno. Ar reman, aliet dre eur zell gant an hini en doa diskuezet an hent d’an den santel, en em daolaz da dreit Robert, Evrault oa an hini en doa henchet an den santel, hag en em daolaz he unan d’he dreid evit goulen he venediktion hag hini Doue. Ar c’huec’h laer-man, o veza gret eur binijen rust, en em rentaz menec’h, ha sevel a rejont, gant tri mil den euz a bep oad hag euz a bep kondition, goazet ha merc’het, oc’h heul Robert, ar gouent hanvet Feunteun-Evrault.
En amzer-ze e tigouezaz e Breiz eur c’hren-douar. An douar a grenaz evel ma vije o vont da zigeri ha da lonka ar c’herriou hag an dud. Goude a zeuaz eur gernez hag eur goan ker kriz ma oe skornet ar mor beteg an hanter euz he ledander. Eur gurun spountuz oe klevet en ee, hag ar vocen a zeuaz var-lerc’h oll. Dorn an Aotrou Doue n’em astenne var ar Vreiz hag a boeze kals varnezi. Alan hag he bried, en ho c’houenchou, a zave deiz ha noz ho daouarn etrezek an ee evit distrei divar ar bobl malloz eun Doue venjuz.
An eskibien a zeuas assamblez da lakaat urz e peb lec’h, ha da viret oc’h an dud d’en em rei d’an dizurchou o doa tennet var ar vro malheuriou ker braz.
An dug Konan-an-Teo a lakaaz er prizoun an dud galloudek a veve evel laeroun ; ren a reaz euz a 1112 beteg 1148.
Konan-an-Teo, dug mad ha leal, n’en doa nemet eur verc’h, Bertha, houman a zemezaz gant Alan-an-Du, kondt Richmont, euz a re Benthievr, bez en devoa eur mab hanvet Konan, na oe ket henvel euz he dad-koz. Bertha a zemezaz, goude maro Alan, da Eudon, kondt Porhoet, karet gant an oll Vretonet hag a vije bet duk, penefe Konan a c’halvaz d’he zikour ar roue fall Bro-Saoz Henri daou.
Koulskoude, pa oa an dug Konan-Bihan o ren, dont a reaz eur gernez goassoc’h evit an hini genta. Debret a vije louzeier, ruskl ar guez, ha guelet oe, ar pez na hellomp lavaret heb spount, tud o tizouari ar re varo evit ho dibri. Ar gernez-ze, e leverer, oa bet disklæriet da genta dre eur glao goad, a gouezaz var ar ger a Dol.
An dug Konan-Bihan ne oa ket eun den a galoun. Kemeret en doa aoun dirag roue Bro-Saoz ; evel-ze dont a reaz da zimizi he verc’h Konstansa, Bretounez a galoun vraz, da vab ar roue-ze, Jaffrez oa hano ar prins iaouank. Herri Bro-Saoz, tad da Jaffrez, en em reaz goard evito ho daou ; c’hoant en doa da c’houarn ar Vreiz evel ma vije bet roue ; ar Vretonet na zentent ket outan. Neuze en em lekeaz da zismantra ar vro, evel ma na vije ket bet rouantelez he vab. Heman, deuet en oad, a lavaraz d’he dad na zente an duget a Vreiz euz roue ebet nemet euz al lezen hag euz a Zoue.
Epad ma oe Jaffrez bresset gant he dad, ar Vretonet en em zavaz eiz kueich deoc’htu a enep ar roue fall-ze ; henchet oant gant Eudon, kondt a Borhoet, Raoul a Foujer, Iann a Gombour hag ar re oll a garie ar vro.
Herri a zeuaz ken kounaret euz an dra-ze, ma zisklæriaz ar brezel d’he vab. Heman, eet da lez ar roue a Frans evit goull he chikour, a oe lazet en eur goueza divar he varc’h, o leuskel eun intanvez en eur stad truezus hag ar vro dindan treid he dad. 1186.
Eurus ar re a vev e graç an Aotrou Doue ha pell euz trubuliou ar bed.