Eus an izel d’an uhel
Pa zimezjont an eil d’egile, paour e oant ken ma oant paour a-walc’h. Eur zon a lavaras ar wirionez diwar o fenn :
Kenta ma voent dimezet
Alo ! va mignon ! Alo ! gê !
Kenta ma voent dimezet
En eur stad trist ’voent lakêt.
Met eurus e oant evelato, rak n’eo ket ar binvidigez hag an arc’hant eo ar re a lak al levenez hag an eurvad en eun tiegez. Holl e c’houzomp ar pez a lavar Furnez ar Geiz eus a Vro-Vreiz :
Gwelloc’h karantez leiz an dorn
Eget n’eo arc’hant leiz ar forn.
Neuze ’ta e oant eurüs, Yann ha Katellig, daoust d’o faourentez. Evit ti, eul lochenn tôet gant drez ha raden ha blenchou gwez diskouret, met
Gwell eo eun ti bihan bouedek
Eget eun ti bras avelek.
Evit arrebeuri, eur gwele, eur pod-houarn, eur skudell ; o-daou e vezent o tibri e-barz, e-giz daou labousig en o c’haoued a zebr boued en eun hevelep krogen.
Yann a c’houneze pevar gwenneg bemdez ; abaoe ez eus pell ! Met, o veza m’edo eur gwaz fur ha tamm ebet dispignour na boesounier, an daou bried a deuas buan a-walc’h da espern peadra da brena eun daol ha peb a skaon mar plij. A-benn pevar pe bemp bloaz dimezi, o doa gellet prena e foar Bouldahud eun danvad, tudou, ya, eun danvad ! Met ar pez na brenjont ket eo ar pez en dije dalc’het ar muia ar garantez etrezo, da lavaret eo evit ar re na ententont ket, eur mab pe eur verc’h, pe zoken an eil hag egile, pe c’hoaz meur a hini anezo. Nann, siouaz ! disher e oant, rak Katellig, red eo lavaret ar wirionez e-lec’h hag e-giz m’eman-hi, Katellig n’oa nemet eur c’haonac’henn anezi !
Eun nozvez, war an diskar-amzer, pa oa hi eat en he gwele, Katellig a lavavas d’he gwaz :
— Ah ! Yann baour, me ’oar petra n’am eus ket great, me…
— Oh ! me ’oar ivez, me, petra n’out ket gouest da ober ! eme Yann, a oa o tiwiska e lavreg.
— Nann, Yann baour, n’ouzout ket ! Sonj ’ta, chomet eo er-meaz !
— Piou ’ta ?
— Hon danvad, Yann baour ! Ha ma vefe eat e kof Gwilhou ar Bleiz !
Setu Yann, didrouz, d’en em adwiska, ha dao kuit da glask an danvad.
Sklêr e oa al loar en he c’hann. Met daoust da ze, Yann ne gave na roud na tres ebet eus an dianket. Oanig paour ! Ar bleiz digoustians, a dra zur, en doa sammet anezan ha koaniet gantan !
Ha setu hor paour kêz Yann, diberc’hennet diouz e zanvad, eur zon trist o sevel d’e envor :
Kaon d’am danvad pengornik !
Me ’m eus keuz d’am danvad !
Kaon d’am danvad pengornik !
Kaon d’an danvadig mat !
Emichans, goude envori e zon, en doa he c’hanet ivez, rak, pa oa o tostaat ouz park an Tri-Ferson, e klevas eur vouez a-drenv e gein o c’houlenn-outan :
— Ah ! va den paour, d’it-te eo e oa an danvad ?
Yann en eur zistrei a respontas :
— Ya, d’in-me ; ankounac’heat er-meaz en abardaez-man gant va hini goz.
Hag e welas ez eo eun aotrou a gomze outan, ya, eun aotrou, hag unan a feson c’hoaz ! ha d’e heul daou gi-bleiz, o bleo garo savet pik warno, hag int dielc’het, o zeod eun hanter goured er-meaz eus o beg, daoulagad en o fennou e-giz daou gef-tan war enaou. Sentus koulskoude e choment unan a bep tu d’ar mestr.
— Basta ! neuze n’eo ket didamall da hini goz : rak
bremaïk, p’ edomp o tremen dre aman, hon deus gwelet eur
bleiz o taga eun danvad. Buan va chas war e lerc’h ha me ivez ;
eun hanter-heur goude e oa lazet Gwilhaouig ganeomp a-hont,
en tu all d’ar stankenn.
— Mat eo ho chas neuze, aotrou ! eme Yann, glac’haret-holl.
— Mat-dreist int, va den ; ha, mar karez o c’hemeret, e vezint d’it, rak em maner em eus c’hoaz n’ouzoun ket kaer ped anezo.
— Marc’had great ! Ho trugarekaat a ran.
Goude kenavo, setu int pep-hini da zacha diouz e du : an aotrou e-unan etrezeg e vaner, ha Yann war-zu e lochenn, krog en e chas.
Digouezout a reas er gear pa zigoueze ivez Katellig, savet ha bet diouz he zu o klask ar paour kêz danvad.
— Debret eo gant eur bleiz lontrek !
— Ha da biou ar chas-ze ?
— D’in-me int breman ; digant eun aotrou em eus o bet ; int eo o deus kaset d’ar bed all tager hon danvad. Chas dispar int, a lavare o mestr.
Hag int en-dro da gousket hep muioc’h a drouz nag a gomzou.
Siouaz ! N’ouzer ket pe gant an anoued he doa paket o c’haloupat en noz er-meaz, pe gant keuz d’he danvad pengornik, marteze an eil hag egile, Katellig ne zavas ken diwar an taol-ze ; ha, tri pe bevar devez goude, e oa intanvezet ar paour kêz Yann !…
— Feiz ! emezan, goullo e kavan aman an ti breman ; kenkouls tra eo d’in mont ac’halen !
Hag hen en hent, bepred eün dirazan, hep gouzout kaer betek pelec’h ez aje, e zaou gi d’e heul, Krogmad ha Pegstard. Gant penaos kaout boued n’edo ket nec’het an distera ; rak, pa veze naon o tont d’ezan, gant e chas e c’helle beza dizoursi : eur c’houlin, eur c’had bennak a golle kerkent o buhez, hag hep kaout anezi zoken en-dro, ar pez a oa ar gwasa evito, pe ar gwella marteze.
Eun devez, en eur dremen dre ar gear-benn eus ar vro, e klevas embann e oa kouezet merc’h ar roue dindan galloud eun aerouant a zeiz penn, en eur palez e-kreiz eur c’hoad doun ; an hini he zennfe ac’hano, en defe anezi da zimezi, pe, mar kavfe gwelloc’h, he fouez en aour.
— Setu aze hag a rafe brao a-walc’h va stal ! a zonjas Yann, N’eo ket ankounac’haat Katellig eo a ran, ar baourez kêz ; koulskoude, pegwir oun intanv, ha, mar gallfen, ne vefe ket eur pec’hed bras evidon dimezi gant merc’h ar roue.
Ha diwar ar zonj treut-ze, hen war-zu ar c’hoad, da glask ar plac’h yaouank, e zaou gi d’e heul. A-boan er c’hoad, setu Krogmad oc’h harzal, ha Pegstard o c’hrognal, ha Yann o welet dirazan, en eun taol, dor-borz eur palez kaer… Hag hen difoutre kaer o punta war an nor, hag e-barz, e goun d’e heul.
Dioc’htu e paras sellou Yann war eur plac’h yaouank, eur gened dispar d’ezi, strafuilhet gant an aon ; hag e penn pella ur porz, e welas an aerouant.
Kerkent al loen spontus a laoskas seiz blejadenn euzus dre e zeiz penn. Charikat a rea e zent en e vuanegez, hag ouz mein al leur e lemme e skilfou kamm, eur vogedenn flêrius o strinka diouz e zeiz gourlanchenn ; ar skant glas a strake war e gein torgennek, e-giz bili war an aod pa vez trec’h bras, hag e lost forc’hek a c’houibane en ear.
Gant eur vouez roc’hellus e c’houlennas ouz Yann :
— Petra ? prenvig-douar, pe debret pe evet e vi ?
Met Yann n’en doa ket c’hoaz c’hoant da veza na debret, nag evet, na lonket. Evit pep respont e flouras o c’hein d’e goun.
— Skis ! skis ! emezan.
Ha Pegstard da zailha war ar flêrius seiz pennek, ha Krogmad da lammet war ar c’hein skantennek, ha da daga an eil penn war-lerc’h egile, ha Yann ivez da zikour e chas eus e wella hag o lopa a-dro chouk war an aerouant.
Ne badas ket pell ar c’hrogad. Yann ne voe ket evet na debret, met an aerouant divalo a dremenas d’ezan ar c’hoant lonka diwar an taol-ze. Gant e gontell-laz, Yann a droc’has prim ar seiz penn, a zammas anezo en e visac’h, ha kuit ganto, e zaou gi-bleiz d’e heul, en eur gimiadi a-bell diouz ar plac’h yaouank a rede war e lerc’h, en eur c’hervel anezan he zalver, he mirour, he fried.
Met Yann a rede araozi hag a zonje :
— Aon ho peus c’hoaz, merc’h ar roue. Divezatoc’h, m’ho peus c’hoant e gwirionez d’am c’haout da bried, c’houi am c’hlasko ; ha neuze hon daou ni a welo.
Koulskoude, dre ma rede dre ar c’hoad, e kave ar seiz penn pounneroc’h-pounner. Hag e tanfoeltras anezo ouz eur sklosenn goz, ya, met goude beza troc’het ar seiz teod diouto. Ha, skanveat d’ezan, e kerzas d’ar gear-benn da welet petra a c’hoarvezfe.
Ha petra a c’hoarvezas ?
Setu aman. Merc’h ar roue, goude he zalvedigez vurzudus, ne oa ket pell evit digouezout er gear, e lez he zad. Heman, evel m’en doa roet e c’her, a lakeas klask war ar zalver, evit dimezi d’ezan e verc’h.
Hogen, e-pad ar c’heit, amzer-ze, eur glaouer beg-du, o tremen gant e garrad glaou dre gichen ar sklosenn goz, a gavas ar seiz penn hag a zammas anezo en e garr. Pa zigouezas er gear-benn, ne oa ken meneg nemet e oa salvet merc’h ar roue, ha ne deued ket a-benn da gavout he zalver.
Ar glaouer neuze ne voe ket pell evit mont d’al lez, great e zonj gantan :
— Aotrou, emezan d’ar roue, me an hini en deus saveteat he buhez d’ho merc’h muia-karet. Goulenn a ran he fouez en aour, rak, evel n’oun nemet eur glaouer ha ma ’z eo du-pod va c’hroc’hen, ne c’hellan ket dimezi d’ho merc’h ; panefe ze…
— Penaos, te, beg louz ? eme ar roue, diskredik an tamm anezan.
— Me, aotrou ; ha, mar karit o gwelet, seiz penn an aerouant a zo aze em c’harr.
Goude beza great eur zell ouz ar pennou euzus, c'hoaz o tiwada :
— Mat ! met n’eo ket a-walc’h, eme ar roue, deut ar fizians ennan. Nann, n’eo ket gant aour e c’heller paea servijou evel-se ; kent-se, me ’lavar, me, e timezi d'am merc’h a-benn warc’hoaz vintin, ha me eo ar mestr !
Hag an tad-kaer, evit ma vije ar glaouer dereatoc’h da vont dirag e verc’h, a c’halvas pevar zoudard d’e walc’hi : nao lur saoun du ha seiz broust koad a voe uzet war e dro evit e gempenn.
Antronoz vintin, e voe lazet al leueou bihan, an denved hag an oc’hen lart ; dare ar zoubenn, ha poaz ar sklipou. Taoliou hir a oa savet n’ouzoun ket ped warn-ugent.
Hag er porz a enor merc’h ar voue a dlie bremaïk lavaret « ya » dirak he zad. Hogen, pa welas-hi da biou e felled he dimezi, e lavaras eun « nann » dichek ha distag :
— Nann, nann, n’eo ket heman a zo bet o tiframma ac’hanon diouz tre skilfou an aerouant !…
— Penaos, n’eo ket me ? a c’houlenne ar glaouer. Ha n’ho peus ket gwelet ar pennou aze ganin ?
Dres ! d’an ampoent daou gi-bleiz Yann a ziskordas da chalpat, ha merc’h ar roue a baras he daoulagad war re he zalver gwirion ; ha Yann, dre douez an engroez a dud a oa eno, a respontas :
— Ar pennou, ya ; met maro edont, pa e teus o c’havet ; e-lec’h an teodou a zo ganin aman, ne welez ket, glaouer ?
Ha Yann o diskoueze, ar seiz teod forc’hek.
Ar glaouer, me ’lavar d’eoc’h, ne oa ket du-ze er friko. Eun tantad a voe savet ker buan e korn ar porz, ha gant ar pennou hag eskern ar glaouer e voe great glaou !
Ha Yann ?… Merc’h ar roue, dirag an holl, a deuas da bokat d’ezan ha d’her briata gant eur garantez divuzul. Ha Yann, intanv ar paour kêz Katellig, a deuas da veza mab-kaer ar roue.
An hini a gontas ar gonchenn a oa bet ivez er friko e-pad eiz deiz. Pa deuas d’ar gear, eo bet pell gant ar boan en e zivesker, kement e tansas jabadao ha gavotennou en enor da Yann savet « Eus an izel d’an uhel ! »