Eun dro e Bro-Wened
N’ouzoun dare penaos e tigouezas d’in dont da dremen dre eur c’horn a Vreiz el leac’h oan bet o klask rimadellou meur a vloavez a yoa, hag el leac’h em oa lezet mignoned. Eus Karnak eo e fell d’in koms. Tost d’ar gearig-se edo o chom Judikaël, an hini en doa grêt digemer ker brao d’in eun toulladig bloaveziou diaraok. N’em bije lavaret grik eus ar pez a c’hoarvezas ganen abars mont en e di, panefe ma oen test eun dervez eus eun darvoud hag a skoas va spered kenan. Nevez eat oan da Blenion da c’houlen eur begad hag eur gwele da dremen an noz ; digemeret e oen a galon vat, evel ma tigemerer an holl veajourien e Breiz-Izel ; hogen dizale e teuis da gompren e tremene eun darvoud bras bennak er verouri : mistri, servicherien ha plac’hed, n’o doa repoz ebet. Ha ne greden ket goulen perak, pa glevis unan eus ar plac’hed o lavaret :
— Nan, nan, ar mestr ne bareo ket ! An tôl a zo re bounner !… Hag abaoue an noz eo poan e anaout kement a jenchamant a zo ennan. Lavaret a rafed eo deut da veza gwrac’h ! (Er c’horn-ze a Vreiz ec’h hanver e giz-se ar re a zo bet skoet o spered gant eun dra bennak. eus ar bed-all).
Ha setu me deuet da gemeret eun tammig hardiziegez. Ober a ris outi eur goulen bennak.
— Ya, siouaz ! Ar mestr ne zavo ken ; gwelet en deus en noz tremenet skeud Jorj Kadoudal, ha Kadoudal hag a oa e jeneral a zo bet lakeat d’ar maro gant ar Re-C’hlas. Sonjit ’ta, aotrou, emezi, hor mestr astennet difinv war e wele, a zav eur wech an amzer hag en em ro da hopal gant nerz :
— War a-raok, paotred ! Daoust ha lezel a refomp anezan da vervel ? Goude e kouez a-nevez war e c’holc’hed, beac’h warnan ha glep dour teil gant ar c’houezen.
— N’ouzoun ket petra fell d’eoc’h lavaret, eme-ve d’ezi.
— Ya, emezi, hor mestr eus Bodegat a yoa letanan gant Jorj Kadoudal epad emzav ar Vandée. Ker skoet eo bet p’an deus klevet kelou eus maro e vestr, ma lavar ar medesin eo deuet da veza gwrac’h.
— Neuze, a liviris, ho mestr a zo klanv ha gwrac’h war eun dro ?
— Ya sur, aotrou ; ar vestrez hag ar vugale n’ehanont da ouela endro d’e wele.
— Perak ne c’halvit ket an aotrou Person ?
— An aotrou Person ? Emeder oc’h enterri anezan hirio.
— Mat, neuze easoc’h ze n’eo ken d’eoc’h… Eun toullad beleien a vezo aze, ha n’ho pezo nemet dibab !
— Ya, brao eo d’eoc’h lavaret ! Ar mestr n’en doa fizians e den nemet er person maro ; o daou oa bet digouezet d’ezo beza er memez amzer wardro Jorj Kadoudal.
— Ha n’hellfoc’h-hu ket roi d’in eun tammig sklerijen diwarbenn ar weledigez he deus skoet kement ho mestr ?
— Sklerijen ! emezi, an disterra paotr-saout a c’helfe roi d’eoc’h sklerijen war an dra-ze !
— Ganeoc’h eo e c’houlennan, eme-ve d’ezi gant douster.
— Eun tammig e vezo hir, emezi ; hogen, mont a ran da esa kountanti ac’hanoc’h. Ne glevan mui trouz ebet e kambr ar mestr : kousket eo, marvat.
Hag hi diazeza, hag e kasas he dourn d’he zal evel evit freskât he memor, hag e lavaras :
— Setu aze, aotrou ! Deac’h da noz, da boent koan, ar mestr a zistroe eus ar chase, tapet eur bern brao a draou gantan. Mont a reas oc’h taol ; tenval oa e benn eun tammig, ha setu ar wreg da c’houlen outan petra a yoa oc’h ober diez d’ezan.
— Set’ aze, Annaig, seblantout a rea d’in beza c’hoaz o vrezelli el lanneier, hag e kleven Jorj o lavaret d’in :
— Ne welez te ket ar Re-C’hlas e penn pella al lanneg, en tu-ma da Vodegat ?
Va spered a yoa skoet, rak gouzout a ran eo bet lazet ar paour kez Jorj dre urz Bonapart. Setu e keit ha m’edo ar zonjou-ze em penn, eur c’had o tifourcha eur pennadig diouzin. Tenna ris warnan, hag ez eas da ruilha en eur voden vrug. Eur penn gad all bennak a yoa kent em zac’h ; ha setu pa ’z ean da gregi en houma, ha me gwelet d’ezi eur penn den. Spontet e oen, e c’hellit kredi, ha me dont war va c’hiz, o lezel va gad eno. P’edon o tistrei da zont d’ar gêr, pegen souezet e oen-me o welet va c’hi Medok gant va gad etre e zent. Mes n’he doa mui he fenn den avat ; henvel oa brema ouz ar gedon-all.
— Asa, paour kez Bernadig, eme ar wreg, atao eta e chomo Jorj Kadoudal war da spered ; daoust ha ped gwech n’en deus ket ar medisin lavaret d’it ne dleez ket chom da zonjal en traou-ze ?
Ar mestr na lavaras grik d’ar goulennou-ze. Alkodi a reas diou c’hlin e zivreac’h war an daol hag e kuzas e benn en e zaouarn.
— Bernadig, eme ar wreg ankeniet, ev da jistr, ha kas ar zonjou-ze diwar da dro.
Mes Bernadig a jomas dilavar.
— Gwrac’h eo, a liviris ennon va-unan, hag ar mevelien-all a lavaras eveldon.
Dont a reas ar mare da vont da gousket. Ar vestrez a gasas he goaz d’e gambr. Horjella rea war e dreid. E kreiz an noz e oemp dihunet holl gant eur youc’haden skiltrus.
— Sikour ! Sikour ! a hope ar vestrez ; Bernadig en deus kavet e zabren, hag a lavar bep seurt traou n’o deus na penn na lost.
Mont a rejomp prim evel eun tenn : an ozac’h a yoa en e roched e kreiz ar gambr, eur zabren gantan ene Zourn ; hag e save anezi en eur lavaret da bep mare : Me zo ama, Jorj ; war va c’horf ez aint a-raok tizout betek ennout.
— Hag abaoue, eme ar plac’h gant tristidez, ar mestr a zo ken dinerzet m’emaomp dalc’hmat war c’hed d’her gwelet o tremen.
P’eo gwir n’hellen ober vad ebet d’an dud kez-se me a zastumas va fakadou da vont adarre gant va hent. Karga ris ar plac’h da gas va gourc’hemennou d’ar vestrez, hag en hent warzu Karnak, o sonjal e pe stad vantrus e c’hell koueza spered an den pa vez re skoet gant eun darvoud bennak.
Lavaret ne gavjen ket war va hent digemer mat ha kalon digor hep avat an ardou nevez deuet gant an a-raokaat a vije tamall e gaou ar vro Vreton. Ne ziskennen ket, gwir eo, e tiez ar vicherourien a renk izel, daoust ma vije servichet d’in eno ive ar pez a yoa a wella en ti, en eur baea brao evelato. Rak, e Breiz, evel el leac’h-all, ne roer ket evit netra d’ar c’henta deuet ar pez en deus koustet ken ker. Eun droiad hepken ec’h en em gavis nec’het : eun abardaez, goude beza grêt kalz hent, edon e kreiz eul lanneg, ha war va meno, pell a-walc’h eus ti ebet. Kustumet oan da vale, ha dre-ze n’oan mui ker kizidik oc’h ar skuisder. Mes, avat red eo d’in hen anzav, n’edon ket em flijadur o sonjal e viche red d’in marteze tremen an noz e kambr ar stered, o kaout evit gwele eun dournad raden hag evit toen eur volz leun a goummoul du ha na lavarent tra vat ebet d’in. Endra ma rean evel-se sellou nec’het endro d’in setu me ha gwelet e penn-all al lanneg eun neuden voged o sevel en ear. El leac’h ma ’z eus moged ez eus tan, hag el leac’h ma ’z eus tan ez eus tud, hag an dud-se o deus eun doen evit o goudori pa deu ar glao. Setu me eta o kerzet etresek an dachen el leac’h ma ’z oa moged ; pegen souezet e oen o welet ne gaven na ti na toen ebet eno, ha me kredi oan faziet. Ar moged koulskoude a zave, a zave atao ; hep mar, tud a ranke beza eno. Chaseourien marteze chomet da droidella, eme-ve, pe glaouerien marteze ive ; ha koulskoude, petra vije deuet glaouerien da ober dre ama, pa n’eus gwezen ebet nag ama na tro-war-dro ! Mont a rean atao, savet bec’h varnon, pa weljon eun toullad goazed, merc’hed ha bugale oc’h ober kelc’h endro d’eun tantad tan raden ha brug. Daou bez ki a deuas da ambrougi ac’hanon, hag e reant eur safar, eun torpenn ; mont a ris evelato, oc’h o lakât da vont diwar va hent gant va fenn-baz. Ar goazed am oa gwelet endro d’an tan a zavas en o zav. Che ! pe seurt doareou tud ! goazed goloet a druilhou, gwragez gwisket evel n’hellfe ket ar spered ijinusa ober anezo. Sevel a rejont holl da ober digemer d’in. Ar chas a harze, an dud a dave. Me a yea daveto nec’het evel ma c’hellit kredi ! n’oan ket bet morse en eur seurt kompagnunez. Eur goaz eun tamm war an oad a deuas daveton.
— Petra glaskit ? emezan dichek, ha piou oc’h ?
— Eur beacher divezat, eme-ve d’ezan ; dianket e rankan beza e gwenojennou al lanneg. Tenval eo an noz, ha karout a rafen kaout eul lojeiz da ziskuiza.
— Ma n’eo ken, emezan d’in adarre ; it en delten vihan-ma ; aze e kavot eur gwele brug soupl a-walc’h.
E lagad du a zispennas ac’hanon eus an traon d’an neac’h, hag evit doare, ar gwel ac’hanon na zisplijas ket re d’ezan. Setu perak e lavaras d’in kerkent gant madelez :
— Ma n’hoc’h eus netra ganeoc’h da zibri, deuit da goania ganeomp.
Grêt em boa va c’hont d’en em gaout abenn an noz en eur geriaden el leac’h ma kavchen peadra, ha setu perak n’em boa tamm ganen da zibri. Pedi ac’hanon da goania a yoa ober plijadur d’in. Gant skourrou brug o doa grêt eur voger dioc’h kostez ar c’huz-heol ; diou pe deir delten vihan a-veac’h m’o doa daou droatad a-zioc’h an douar a yoa goudoret gant ar c’hleuz dic’hiz-se. Eur podad souben a yoa o vervi goustadik war ar glaou gwragez ha bugale a veze dalc’hmat o teuler brug seac’h warno. Edon e-touez ar rum dud-se, mez o gwelet a ya hag a deu dre ar bed hep beza eus nep leac’h, chomet a-zav eur pennadig. Lakât a ris da zisken penn an traon va forpan evit kuzat an diou bistolen hag ar goutellazen a yoa ganen em gouriz. N’eo ket m’am bije re a aon, gouzout a rean ez a hag e teu « Paotred ar C’homedi » dre Vreiz-Izel, hep ober ken brezel nemet d’ar yer. Hogen, sonjal a rean e komzou ar fablenner bras La Fontaine : « Beza diou-wech asur, nemet gwelloc’h n’eo ken, hag ar re, e kement-se, na oe morse kollet. »
Evidon da veza en em gavet evel eul laer en o zouez ar rederien bro n’o doa ket doare da veza diesoc’h : merc’hed goloet a druilhou, bugale kouls lavaret en noaz, a yea hag a deue endro d’in, oc’h eva dre o fri ar c’houez vat a zave eus ar pod-houarn.
— Lez da gas, emon-me, mar gellan en em denna kempen ac’halen, m’em bezo traou da gonta divezatoc’h ! Setu savet ar pod-houarn diwar an tan : an dud a zo tro-war-dro o c’hedal ar c’hinaouad. N’ez eus nag asiet na forc’hetez, netra nemet koutilli hir gant eur beg moan. Ar c’hosa en doa kemeret eur forc’hetez henvel ouz eur forc’hig vihan, hag e tennas an tammou eus ar zouben evit o ranna goude etre an holl gant lealded. Tammou petra oa an dra-ze ? Tammou gedon, yer pe zenved ?
— Double ! eme-ve, mar o deus ar re-ma friko evel-se bemdez, n’o deus ket da glemm ! Mes e peleac’h ’ta ema ar bara hag ar c’hrampoez ? N’em boa ket echu va c’haoz ganen va-unan pa deuas diou wreg gant eur baner leun a grampoez hag a vara du.
— Mat eo ! eme-ve adarre d’in va-unan, gant an dra-ze e ranker kaout eun dra bennak da eva. A-boan ez oa deut ar zonj.se em spered ma welis daou baotr krenv o tigas eur varrikennig hag oc’h he lakat da c’hourvez e-kreiz ar vodadeg. Leun oa a jistr, nan a n’eus fors pe seurt jistr, mes eur jistr eus ar gwella. Pep hint neuze a dennas eur weren eus e c’hodel hag e oe karget d’ezan a jistr. Me n’oan ket ankounac’heat. Roet e oe d’in eur grampoezen deo o c’holo eun hanter yar, hag o veza n’em oa plad ebet, ar mestr pe da vihana an hini a gemere nevit beza ar mestr a roas d’in e hini.
Va daoulagad a yea hag a deue war an dud-se ; c’hoaz eur wech sabatuet (saouzanet) oan oc’h en em welet en eur seurt kompagnunez : petra int ? petra reont ? daoust hag o veva emaint diwar goust an holl hep ma rafent netra o-unan ? Ne zalejon ket da c’houzout ; an dud-se a yea hag a deue dre ar measiou, lod o krafa ar podezou, podou-pri faoutet pe dorret zoken, lod-all o steana listri ar gegin ; re-all o louzaoui al loened klanv, hag ar merc’hed a lavare o “bonne aventure”, o flaneden d’ar goueriaded kredik, a denne ar “c’hartou”. Gwelet a ris dioc’htu gant pe seurt tud em oa da ober, ha me kerkent da studia o doareou. Ar goazed a yoa etre daou, na bras na bihan, liou brun d’ezo, gant eun dremm a-feson a-walc’h ; o bleo du a goueze war o diskoaz. Lenn a reat al louarn, ar finesa en o daoulagad du eun tammig bras a vent. Bleo du ar merc’hed a goueze evel lost an “hoc’h” war o c’hein ; o daoulagad ledan a yoa a-resed ar penn hag a verve en eun doare souezus. Daouarn ha treid bihan d’ezo, dremm ar gwragez n’oa ket divalo, nemet o zell nec’het ha gouez a rea d’in sonjal e loened ar c’hoajou. N’em boe ket da glemm en o c’hompagnunez, ha kousket a ris dindan o zelten leun a doullou.
Peurvuia pa vezer skuis e kousker c’houek ; setu perak, a-veac’h kouezet war va zorchen brug ec’h en rois da gousket kalet. N’ouzon ket pe ez eas va zud da gousket ken abret ha me pe mont a rejont da ober eun dro dre ar c’heariou tosta, ar pez a ouzoun eo e oen da genta savet dioc’h ar mintin. Mont a ris goustat da zigeri eun tamm va zelten, hag e welis va zud astennet war an douar, hep urz ebet, evel loened en eur park, kousket kalet holl.
Ar re-ma, evit doare emon-me, n’o deus ket an disterra anaoudegez eus ar pez a hanver eur gwele mat ! Ha me da furchal va godellou ha va zier, ne vanke netra enno. Alo ! emon-me adarre, gwelet a ran e talv an dud-ma muioc’h eget o brud ! An hini koz, mestr ar geriaden, kredabl, a zavas da genta. Dioc’htu ec’h em lakeas da lammet ar gliz a yoa war e vleo hag e varo, hag o welet ez oan dihun e teuas davedon, hag e c’houlennas diganen hag hen em boa kousket mat. Va respont a reas plijadur d’ezan evit doare.
— Ni a zo o vont pelloc’h, emezan ; ha c’houi, pe hent a gemerit-hu, pe kentoc’h, da beleac’h ez it-hu ?
Goude beza sellet ouz va faperou e tiskouezis d’ezan war va c’harten eur geriaden ha na dlie ket beza pell ac’hano.
— Mat, emezan, hogen, meur a leoiad lann a zo ac’han di, ha gallout a rafec’h c’hoaz en em goll meur a wech ; mont a ran da roi d’eoc’h eur sturier.
E keit-se, ar re-all a yoa dihunet ive, hag a deue en
dro d’eomp
— Ne fell ket d’in ho kuitât hep ho trugarekât evit an digemer kalonek hoc’h eus roet d’in. Hag e lakis eur pez aour a zek lur, en e zourn. Gwelloc’h avat em bije grêt o chom hep hen ober, evel e vezo gwelet pelloc’h. An dud-ma n’edont ket war c’hed eus an dra-ze ; dioc’h va dilhad komun o doa barnet n’oan ket pinvidik : ar gwel eus ar bern gwenneien-ze a lakaas an tan en o daoulagad hag en o c’halonou. Dek lur evit eur goan hag eur c’holc’hed da dremenn an noz, traou ha n’o doa koustet tamm poan ebet d’ezo ! Setu peadra da roi d’ezo da gredi ez oan eun Aotrou bras ha pinvidik hag e vije eas ober va stal d’in en eul leac’h ken distro. Mont a ris en hent gant va hencher, eur c’hrennard a zaouzek pe bevarzek vloaz, hogen, n’oan ket re ampart : ar zellou a-dreuz a reat ouzin, ar c’homzou izel a zrailhed en dro d’in, n’oant ket peadra d’am lakât em eaz. Gouzout mat a rean ne ra ar galouperien droug ebet d’an diavezidi keit ha m’emaint ganto el leac’h int chomet a zav, goude avat…
Pa oen eat eur pennad eus al leac’h em oa tremenet an noz e kasis va dourn d’am gouriz da c’houzout hag hen edo edo eno ato va fistolennou ha va c’hontel : va fenn-baz oc’h ezom a c’hellje hen ive roi harp d’in. Va bleiner a yea dirazon, ha bep eun amzer e rea sellou iskiz en dro d’ezan. Kas a reas ac’hanon warzu eur zaonen, el leac’h ez oa kalz drez hag eur wezen gistin bennak. Be oen eur pennad en arvar : daoust ha monta rajen d’e heul ? Lavaret a ris d’ezan n’ez a ket peurvuia an henchou bras dre ar zaonennou. Ober a eure warnon eur zell fall hag e lavaras hepken :
— An hent berra eo !
Kredabl e vijen eat d’e heul, panefe ma welis, o sellet a gleiz, tri goaz a deue warzu ennomp oc’h ober eun tamm tro. Lavaret a ris eta d’am faotr krak ha berr e feiz n’ez ajen ket d’e heul.
— Mat, emezan gant keuz, it eta hoc’h unan, p’eo gwir ec’h anavezit an henchou gwelloc’h egedon. Ha kerkent e tennas eur c’houitel (suterez) eus e c’hodel hag e sutas gantan meur a wech, mes en eun doare dishenvel bep tro. Taoliou sut a glevis kerkent ive eus tu an tri ganfard-all. Edou tapet en eul las ; asten a ris va dourn evit kregi em faotr, hogen, tec’het a reas ker prim hag eur gaerel a dreuz al lann o c’houitellat bepred.
Ne lavarin ket d’eoc’h ez oun eun den dispont e pep darvoud : anzav a ran e savas c’houenn em lerou ha me skarra ac’hano an dilloa ma c’hellis ; ha n’ez ean ket, e c’hellit kredi, dioc’h an tu em oa gwelet ar bôtred.
Prestik goude e kavis eun hent-kar ha me eürus kenan, rak, a zonjen, p’eo gwir eo darempredet al leac’h, an dud n’emaint ket pell ; hag e gwirionez, ne zalejon ket d’en em gaout gant da ou gouer a yoa o kas o zaout d’eun tu bennak. Ha me d’o c’haout ha da gozeal outo e galleg. Hogen, va zud n’ouient ket ar galleg, ha me da vont d’ezo e brezoneg. Lavaret a ris da beleac’h edon o vont.
Dizale e welis sklearoc’h c’hoaz dre be seurt riskl oan tremenet ha pegen mat oa bel d’in kaout an daou c’hoaz-ma war an hent. An tri den a yoa o klask va c’holl a zifourchas prestik dreist ar c’harz. Hogen, o welet edon gant kompagnunez e chomchont a-zav. Neuze ec’h em rois da gonta d’am c’hamaraded nevez petra yoa c’hoarvezet ganen.
— A ! eme unan eus an daou goueriad, klaoustre eo al lamponidi-ze eo a zo o peilha yer ha legumach dre ar c’harter.
Goude e kontas e-unan d’in penaos oa bet rastellet ar gludou hag al liorzou, nan en noz diveza avat mes en hini a-raok.
— E feiz, eme-ve d’in va unan, debret em eus evel-se ’ta eus yer an dud vat-ma, rak gwall leun oa pod-houarn an dud-se hag a zeblante kaout ken nebeut a dra war a hano. Oc’h ober hent evel-se, an daou armeziad a zisplegas d’in eur maread laeronsiou, hag e seblantent beza lakeat doun en o fenn mont gant o amezeien da ober an hu warno dre ar c’harter.
Gwelet a ris hepdale nadoz eun tour dreist ar gwez, ha prestik goude toennou glas a lavare d’in ez oa eno eur vourc’haden bras awalc’h. Ar pez a zo muia iskiz eo ne gavis eno hostaleri ebet da zigemeret ar veajourien ; d’ar pardoniou hepken e teue di bourc’hisien da werza peadra da zibri ha da eva, dindan teltennou. Pe i ne felle ket d’ezo digemeret ac’hanon en o zi, pe marteze ive abalamour m’oa gwir, va amezeien a lavaras d’in o doa da vont larkoc’h. Hag e rojont ali d’in da vont da c’houlen digor d’ar presbital digant eur person meurbed madelezus hag em bije eno eun digemer a-zoare. Mont a ris, ha keuz n’em boe ket.
— Aotrou Person, emon-me d’ezan, me a zo eur reder-bro o klask marvailhou koz Breiz-Izel evit o skriva hag o miret evel-se da vont tre da doull du an ankounac’h.
An aotrou Person n’en doa ket c’hoaz sellet ouzin, p’am oe echu avat e troas warzu ennon hag e welis warnan eun dremm madelezus.
— N’oc’h eus ket kavet lojeiz er vourc’h, emezan, hag ez oc’h deuet d’am zi ; mat hoc’h eus grêt, mat sur hogen, araok ober anaoudegez ganeoc’h, me ho ped da azeza ouz va zaol ; goude e komzimp. N’eus ket a friko ama, hogen, a galon vat eo !
Nan, n’oa ket a friko : viou fresk, amann ha jistr, n’oa ken. An aotrou Person a zelle ouzin, me avat a zelle kement-all outan. Ne oen ket pell evit santout e karien anezan eun tamm bennak.
— Aotreit d’in, mar plij, kemeret an hardiziegez da c’houlen diganeoc’h pe seurt marvailhou hoc’h eus pennaouet betek hen.
— Gant plijadur, aotrou Person, eme-ve. N’hoc’h eus ket klevet hano marteze eus va dastumadennou Marvailhou ?
— Nan, a respontas an aotrou Person, m’am bije anavezet ac’hanoc’h kentoc’h em bije gellet marteze kinnig d’eoc’h va drammou nevez.
— Roit anezo, aotrou Person ; a greiz kalon ho trugarekaan en araok, eme-ve d’ezan.
Ar pez am eus kontet em Rimadellou diwar-benn Lan ar Meur a zo bet kontet d’in e ti Judikaël.
— Judikaël ! eme an aotrou Person ; an dud-se a zo kerent d’in eun tamm bennak. Ha n’anavezit-hu ket ive an tad-koz Tanhouarn ?
— O anaout a ran holl, aotrou Person. Bet em eus ar blijadur da dremen dre di Joë Judikaël ha komzet em eus zoken gant ho tad-koz.
— A ! eme an aotrou Person d’in adarre, n’oc’h mui eun diaveziad evidon, eur mignon eo ez oc’h. Eun nebeut deiziou a zo eo bet ouz va gwelet. Goan eo ato, yac’h pesk, hag ever dour.
— Mar ho pefe eun dra bennak da eüna em Marvailhou, aotrou Person…
— Kalz gwelloc’h em eus, emezan ; klasket em eus e-touez traou kosa Breiz-Izel baour, hag ez oun bet evurusoc’h eget ar re n’o deus kavet ken da gonta nemet an tabudou etre Bleaz ha Monfort. Eat oun larkoc’h, a lavaran d’eoc’h e istor hor bro.
Daoust ha gouzout a rit, emezan d’in c’hoaz, o doa lezet an drouized en Arvor eun had hag a c’helle lakât karet hon relijion zantel ; prezeg a reant eo divarvel an ene, ez eus goude ar maro eun digoll evit ar re a vale eün er bed-ma hag eul leac’h a gastiz evit ar re a ra an droug, hag ar pez ho pezo poan o kredi marteze, troet o doa ar vro-ma da zigemeret sklerder an Aviel. Lavaret d’eoc’h e kave mat ar gristenien genta sakrifisou an drouized a vije mont eneb ar wirionez : setu perak e oe grêt brezel d’an drouized, kaset e oent d’an harlu ha meurbed gwall gaset ; mes hadet o doa eun darn eus kredennou ar feiz kristen.
Er seizved hag en eizved kantved, e oe kredet oa maro an drouized, hogen, n’o doa grêt nemet troka o dilhad, ha tud ar vro-ma dizesk ha difoutre na weljont ket larkoc’h. An drouized o doa chenchet hano, ha netra ken. Hor pardoniou a zo bet savet gant unan eus an ebestel kenta a brezegas ar feiz en Arvor, evit teuler d’an traon an asambleou a veze betek neuze er c’hoajou doun ha lakât en o leac’h eur relijion a garantez.
Pell, pell bras omp bet, emezan, o kredi diskianterezou diwar-benn Merlin, mestr an drouized. Klasket em eus en holl levriou am eus gellet kaout hag hen ez eus bet morse eun drouiz hanvet Merlin, karet, doujet hag enoret evel eun den meurbed tost da Zoue. Anzav a rankan e kredan, abalamour m’am eus gwelet, e kredan start ez oa Merlin, an drouiz Merlin, nan eur zorser, mes eun abostol eus ar relijion gristen, marvet na oar den na peleac’h na penaos, eun tamm bennak a-raok donedigez Sant Erwan en Arvor.
Mont a ran da ziskouez d’eoc’h eur pennad-skrid el leac’h em eus skrivet va zonjezonou hag ar pez am eus gellet kaout war an amzer goz. Ha da c’hedal, emezan, c’houi a raio d’in ar blijadur da jom ama meur a zervez ganen, hag e c’hellimp komz en hon eaz.
Derveziou eur person dre ama a zo gwall henvel an eil ouz egile, inouus eo beva e-unan en eur presbital. Mont er meaz ? Da brezeg ? An dud dre ama a zo leun a feiz hag a relijion. Da roi sklerijen diwar-benn gwellât labourou an douar ? Re start e talc’hont d’o c’hiziou, ar pez a zo bet grêt a vezo grêt hep chenchamant ebet. Lavaret a raint d’eoc’h gant nerz : Ni a ra ar pez a rea hon tadou. Gwelet hoc’h eus, aotrou, p’eo gwir e veachit dre Vreiz-Izel, e c’hellfe roi dek gwech muioc’h. Gwir eo hon deus aezen ar mor a sko war hor parkeier hag a rost an trevachou. Ha perak e rost kement an avel-mor ma n’eo ket abalamour n’eus netra da harz anezan. Prenet em eus lanneier tostik-tost d’ar mor ; grêt em eus lammet al lann ha lakât gwez pin en o leac’h hag a-benn brema eo kalz goudoreet hor bourkig. Re-all o deus mennoz da ober eveldon. Ra blijo gant Doue e teufent niverus !
Setu aze eur person speredet hag a ouie soursial eus buez e barrezioniz !
Ne skuizen ket o komz gantan ; seulvui ez ean d’e zelaou, seulvui e plije d’in.
Goude koan e tigasis da zonj d’ezan eus ar bromesa en doa grêt d’in diwar-benn an drouized. Sevel a reas dioc’h taol hag ez eas d’eur gamprig el leac’h ma ’c’h en em denne da studia. Dizrei a reas hepdale gant eur paper koz skritur dourn warnan, mez ken koz, ma’z oa debret gant ar prenved.
— Setu aze, emezan, va respont : gouzout a ran brezoneg va bro, hogen, kaer am eus bet, n’oun ket deuet c’hoaz a-benn da entent mat a-walc’h kement a zo el levr-se. Eun dra hepken a rai plijadur d’eoc’h : ar skeudennou grêt gant an dourn.
Leda reas neuze eur follen baper melen war an daol. War ar paper-ze e tiskouezed meur a dra eus buhez ar Varzed ; ar skeudennou n’oant ket eus ar c’haera, hogen, dreizo e komprenen meur a dra hag a yoa chomet tenval em spered. En daolen genta ez oa eur maread goazed destumet en eur c’hoat, gwisket gant dilhad dic’hiz. Meur a seurt rummou tud a yoa eno ; en eun tu e weled eun drouiz o kelen an dud, dioc’h e wiskamant oa eas e anaout ; ar zelaouerien a yoa o daoulagad troet holl warzu ennan. Eur gentel eo a roe an drouiz d’ar C’helted, hon tadou (gouzout a reer n’oa ket kustum an Drouized da skriva o c’helennadurez ; red oa eta d’an dud miret o c’helennadurez dindan envor). E kichen ez oa eur maread diskibled. Nec’het e vichen bet m’am bije ranket lavaret petra reant. An Ao. Person a zisplegas d’in :
— Aze ema ar gelennadurez war al lezen ; setu perak n’int ket gwisket hen vel. N’eus skrivet netra : d’ar spered eo miret ar gelennadurez. Nebeut goude e lavaras adarre :
— En taolennou-all am eus da lakât dirak ho taoulagad, ne welot koulz lavaret netra : bokedou huelvar ha netra ken.
— Hag ar c’helc’h-ma. emon-me, petra eo ? Gwelet a ran ennan tud, telennou a deir gorden en o daouarn.
— Ar re-ze a zo barzed, emezan ; deski a reont ar muzik hag ar c’han d’o diskibled, hag e welit telennou ganto holl.
Dremm ar mestr kelenner a zeblante d’in beza grêt
gwelloc’hik eget ar re-all ; lenn a read evel pa lavarfen
ar wiziegez en e zaoulagad. Chom a ris pelloc’h da zellet
ouz hema eget ouz ar re-all. An Aotrou Person a
lavaras :
— Deomp d’ar bedervet eneben. N’em eus gallet dont a-bern da c’houzout petra lavar, nemet lakât eo an dud-se bourrevien an Drouized [1] Sellit ouz an divrec’h noaz-se, kountellazennou bras en o daouarn, an daoulagad lugernus-se hag o deus doare da veza ker gouez ha ker kris. Ne gredfen ket diskleria d’eoc’h an daolen-ze, kaer am eus bet klask, n’em eus kavet netra war gement-se.
C’hoaz eur wech, ar skeudennou ze a yoa koz bras, ha n’oant ket koant, pell ac’hano : n’oa ket enno nemeur a ouiziegez, hogen, ar pez a ziskouezent a yoa hervez ar wirionez. An dervennou a yoa deuet brao a-walc’h, an disheol avat n’oa ket kaer.
Ar skeudennou ze o doa skoet va c’halon, daoust peger fall bennak oant grêt ; koz, koz bras e tlient beza ar paper a zeblante d’in beza henvel ouz paper-kroc’hen an Egypt digaset da vro ar C’helted gant ar « Phenisianed. »
An nep en deus traou ker koz-se dirak e zaoulagad n’hell ket miret da ober sonjezonou.
— Setu, emon-me d’in va-unan, taolennou hag a gomz d’in eus eun amzer hag a zo koulz lavaret ankounac’heat. Mes, petra oe an amzer-ze ? Piou hen lavaro d’in ?
— Emaoc’h oc’h huvreal, a lavaras d’in an aotrou Jegu. Me va-unan em eus grêt kalz huvreou o sellet ouz ar skeudennou-ze. Sonjet em eus alies : Penaos e c’hellfemp-ni gouzout eun dra bennak eus eur mare ha ne skrived netra ? Pe seurt oad e c’hellfed roi d’an taolennou-ze ? N’ellont beza bet grêt nemet er seizvet pe en eizvet kanved, pa oa gwall-gaset ar muia an drouized. Ouspenn a zo, emezan d’in, eun daolen ziveza am eus da lakât dindan ho taoulagad. Houma marteze a roio d’eoc’h eun tammig muioc’h a sklerijen war doare beva an drouized.
Leda reas eur paper ledan war an daol, hag e welis traou souezus. En eur c’horn eus an daolen drouized a yoa war skourrou eun derven vras, eur falz aour en o dourn o trouc’ha an uhelvar. Dindan ar wezen ez oa pôtred yaouank, bleo hir d’ezo, o tigemeret ar blanten zakr ; en tu-all, merc’hed yaouank ive gwisket e gwenn eur ouel fin war o zal a zigemere digant ar bôtred an uhelvar kempennet a bep loustoni.
— An dra-ma, kredabl, emezan, eo lid an Eginane. Mes, emezan d’in o kas e zourn d’eur c’horn-all, setu ama hag a roio d’eoc’h eur tanva eus buhez an drouiz en e di. An ti a zo huel ha ledan goudoret gant skourrou teo an dero. Gragez eas da anaout gant o goueliou hir ha gwenn a ra al labour en diabarz. An toullad bugale-ma o deus doare da veza sioul, savet mat int. Ar gegin a zo ledan ; podou-houarn ledan a zo krouget uz d’an tan, setu eun daol penn-da-benn ar gegin. Gwelit an den-ze, baro hir d’ezan, gwisket evel eur beleg, savet eo war eur skaon uhel ; lavaret a rafed e fell d’ezan gwelet kement a dremen dre an ti. Daoust peger fall bennak eo an daolen, ar penn den-ze a zoug d’an doujans ha marteze zoken d’an aon. Grit eur zell war ar c’horn-all eus an daolen. Ama ez eus eur vodadeg goazed. An hini a zo e kreiz a rank beza eur prezeger : taolet en deus eur skour huelvar koulz lavaret dindan e dreid. An disprij-se evit ar louzaouen zakr a zo eur fae lavaret a rafed emaint o tiskleria brezel. Ha gwelet a rit-hu an divrec’h-se astennet d’he dastum hag ar bouc’hili-ze hag a zo e kouevr, hervez al liou a zo roet d’ezo ama. Brezel a vezo hep mar. E kichen, sellit brema ouz ar goazed-se start o gouriz endro d’ezo, trouset o brageier gant lasou krec’hen ? Ar re-ma, kredabl, a zo rederien karget da gas kelou ar peoc’h pe ar brezel. Ouz ar c’hosteziou, ha ne welit-hu ket ar bouc’hili-ze ken neat, ken lugernus, ar gwaregeier-ze a ispilh e kichen sier leun a virou ; kompren a rit eveldon ema an dud-se o vont d’eun hevelep leac’h.
Gant e viz, an aotrou Person a ziskoueze d’in eur wreg, eun toullad bugale endro d’ezi ; astenn a rea he daouarn evel evit o difenn. Marteze e fazian ; mes me gred beza desket hirroc’h gant an taolennou-ma eget gant kement am eus lennet el levriou.
An aotrou Person a reas d’in sellet piz ouz ar skeudennou-ze hag o displegas d’in gwella ma c’hellas.
— Setu aze hag a zo mat, eme-ve d’ezan, hogen, kement-ma na zesk netra d’in evit ar pez a zell ouz Marvailhou an amzer goz.
— Nan, emezan, eur faout a zo ha n’oun ket evit dont a-benn d’her stanka : mar fell d’eoc’h kaout Marvailhou, e vezo red d’eomp mont da amzeriou kenta ar gristeniaj.
— O klask Marvailhou emaon, ha ne ran forz eus o oad. Livirit d’in ho re.
— Bez’ ez oa, emezan, d’ar poent ma ’z oa eun duk e Breiz, ha ma ’z oa Breiz distag dioc’h Bro-C’hall, eun tiegeziad tud-jentil ; an istor ne goms ket anezo : tiegez Laënnek oa. An tad en doa kalz tud en e di, holl Arvoriz penn, kil ha troad. Eur brezel a zavas etre tuchentilou amezeien, hag o veza ne felle ket d’ezo lakât o fri en tabud, ar Vretoned-ma a c’halvas o amezeien d’en em voda hag e rojont da glevet d’ezo n’o doa ken nebeut nag i netra da welet er brezel-ze. Kement-se a yoa rei tro d’an duchentilou e karg d’en em glevet. Familh Laënnek a oe grêt an hu warni ha barnet da jom hep darempred ebet mui hiviziken gant an duchentilou-all. N’he divije harp digant den. Ar penn-tiegez a yoa eun den a galon ; boda reas e gerent hag e vignoned, ha setu ma ’z oant eun toulladig brao a dud evit stourm. An aotrouien a yoa trouz etrezo a reas ar peoc’h hag a deuas da vresa maner Plouedig, lec’h krenv ar stourmerien. Goazed, grwagez ha bugale a oe lazet, ne oe espernet den ; an douar a douas da veza dilezet, den da labourat. Hag e kave d’ezo beza kaset an enebiez da netra, hogen lavaret a reer o doe da ober neuze gant ar re varo. Maner Plouedig a yoa bet lakeat etre daouarn soudarded an duchentiled o doa gounezet. Hogen, kement a drouz a rea ar sperejou dre eno epad an noz ma teuas an dud-ma da lavaret grons ne felle mui d’ezo chom pelloc’h eno. Kaset e oe re-all, hag ar re-ma a lavaras ar memes tra. Klevet a reant, emint-i, e kreiz an noz, youc’hadennou ha klemmou mantrus an emgannou, ha n’hellent kousket berad.
Kaset e oe eur strollad-all. N’en em gavjont ket easoc’h ; ma lavarjont d’o zro n’helled ket chom eno. En dourellou, war ar mogeriou, e sal an armou, e kleved en noz youc’hadennou ha trouz klezeier oc’h en em stoki. Aotrou Vaucourt, perc’hen ar maner, a gasas d’i soudarded eus a bep leac’h, rederien-bro, laeron, muntrerien. An dervez m’en em gavjont a dremenas o tibri, oc’h eva, o farsal. Mes avat pa deuas an noz e oe eun abaden-all. Grêt o doa gwap eus ar sperejou ; ar sperejou avat o doe o zro. N’helljont kousket berad : an trouz spontus oe gwasoc’h eget diagent. Mestr ar vanden zoudarded a reas ober enklaskou pis dre ar maner hogen, kaer a oe, netra na oe kavet. An nozveziou war-lerc’h e kreskas c’hoaz an trouz, hag ar zoudarded dispount koulskoude pa oant deuet di da lavaret, e feiz, e lamjent dreist ar mogeriou ma na gared o c’has dillo d’eur ger-all.
O klevet kement-se, aotrou Vaucourt a gasas eur c’habiten « laëron war an henchou bras » gant eun toullad tud eus an hevelep goubari. An dud-se, holl dizoue, dispont peurvuia, a reas eta d’ar maner. Eur pred eus ar c’haera a oe grêt evito, debri hag eva a rejont, betek re zoken, ha pa gavas d’ezo oant leun awalc’h ez ejont pep hini d’e c’hlud, o wapât, o farsal ar zoudarded aonik a yoa bet eno en o raok. N’ouzon, eme ar person, nemet ken ar pez a zo bet lavaret d’in. Mes, evit doare e tremenas traou ken estlammus er maner en nozvez-se ma tisklerias ar re-ma ive antronoz vintin zoken ne c’hellent ket chom eno. Kaset e oe kannaded da rei kelou d’an aotrou Vaucourt eus ar pez o doa divizet. Ar re-ma a zistroas gant urz da jom er maner. Ret eo d’eomp mont a spered war an a drenv betek an amzeriou-ze evit gwelet pegen nebeut a stad a reat neuze ouz urziou ar vistri. Ar zoudarded gant ar c’habiten en o fenn a yeas da jom en unan eus porsiou ar maner. Mes, tra estlammus, tud ha kezek a oe ken strilhet epad an noz, ma toujont holl war an heur ne jomjent ket eun dervez muioc’h er maner milliget.
O veza klevet ar pez a dremene, an Ao. Vaucourt a gemeras warnan mont e-unan war al lec’h ha da welet petra yoa e gwirionez oc’h enebi ouz e dud.
En em gaout a eure gant kant marc’heg, ha gant pep hini anezo eur skoueder : mont a reas e-unan er gambr vrasa, hag e lakeas goardou e pep korn evel ma tleje an enebour dont da daga ar maner. Peadra vije da zibri, er c’hoajou bras tro war dro ez oa moc’h gouez, gedon, ha loened-all eas da dapa, el lenn ez oa pesked.
Pep tra a yoa eta evit ar gwella, hag an Ao. Vaucourt a reas d’e zoudarded ker brao ha pa vijent bet tuchentilou. Erru oa an noz tenval ; arne bras a yoa. Nadoziou an avel war beg an dourellou a yea hag a deue war o ael o wigourrat gant eun trouz iskiz. Ao. Vaucourt avat a yoa oc’h taol o frikota ha ne gleve netra.
Setu an noz tenval hag enkrezus. Ao. Vaucourt a zav dioc’h taol ar banvez hag a c’houlen uhel evaj ar vro. Astenn a rea e weren d’eur mevel pa lavaras hema :
— Ar spont a zo kroget en ho tud, Aotrou, hag int eat da guzat dindan ar mogeriou. Ar glao hag ar c’hazarc’h a gouez evel steriou dic’hlaniet.
— Daoust hag ar glao hag ar c’hazarc’h n’int ket anavezet en hor Breiz-Izel ? a respontas Vaucourt. Daoust ha tud hag a zo bet didanno kel liez a wech a c’hell sponta razo hizio ? Alo, alo. it da lakât son d’ezo d’en em voda, ma welimp ped den dispont hon deus.
A-veac’h en doa lavaret ar c’homzou-ze ha setu diou luc’heden da zalla o skei stank an eil warlerc’h eben. Eun tarz kurun spontus a grozas kerkent ha kement e lakeas an douar da vralla ma kouezas taoliou ha kadoriou ar zâl a-verniou d’an douar gant kement a yoa warno. Ao. Vaucourt a deuas da veza drouk-livet evel ar maro ; hogen, dizale e savas war e zeuliou hag e c’halvas e dud. Holl oant direstet ac’hano, ha ne gavas nemetan e-unan e sal ar banvez. Vaucourt a yoa eun den dispont : e blijadur en doa kavet betek neuze er brezellou ; hogen, anzav a reas neuze evelato en doa da ober gant krenvoc’h egetan, hag ouz an nerz dispar-ze netra n’helle beza trec’h. Disken a eure er porz, el leac’h ma krede e kavche e dud bodet. N’oa den ennan ; kaer en doa gervel, den na responte, hag e welas neuze n’en doa mui netra da ober. An amzer fall koulskoude na ehane ket : glao ha kazarc’h teo a ruilhe hag a ziruilhe diwar e armou. Edo eta e-unan, hep skoazel ebet.
Lakeat en eun hevelep stad, Ao. Vaucourt a gemeras e galon gant e zaou zourn, evel ma leverer e galleg, hag a yeas da ober eur bale dre an ti. Gwelet a reas holl gempreier ar maner : goullou oant holl.
— Petra eo kement-ma ? emezan ; va zud na zentont mui ouzin ? Hag e kemeras eur c’horn a-ispilh ouz e c’houzoug, hag e c’halvas meur a wech. Respont na deuas : e-unan en eur maner dilezet. An hini a ro urziou a zo krenv, abalamour d’ar fizians en deus er re a zent outan ; hogen, p’en em gav e-unan, gant e dammig nerz hepken, neuze eo e wel pegen dister eo ha pegen nebeut e c’hell. En dizesper edo ez eas d’ar marchosi, eno e kavche kezeg e dud. Ya da ! eur marc’h a yoa, e hini.
— Setu eta, emezan, ma ’z int eat holl en hent ; ar pez a ziskouez d’in o deus hen grêt a-zevri eo m’o deus kaset ganto o c’hezeg ha kement o doa. Ma vijent bet o klask gwerra ac’hanon, ne divijent ket tec’het, grêt o divije o zreitourach oc’h ober kelc’h endro d’in. Mes tec’het int ! A tud digalon ! Petra rin-me brema ?… Hag ez eas wardro e varc’h da ober e-unan labour e zaou varchosier. Pegen souezet e oe o welet al loen o krena war e ziwesker ha pa glevas anezan o klemm truezus.
Ar c’hazarc’h a goueze gwasoc’h gwas, an avel a zourre ker krenv ma kredas edo touriou ha maner o vont da veza diskaret. Ne c’houie petra da ober, ha setu hen da c’hourvez e kichen e varc’h evit esa kousket. Klevet a rea an trouz spontus a yoa er-meaz ; hag hen da zonjal e kement en doa gwelet ha klevet en deiz trubuilhet-se. Ha ker strafilhet oa ma kredas e ranke beza an diaoul oc’h ober brezel d’ezan.
Hag e klaske eun doare bennak d’en em denna ac’hano. Ar marc’h avat n’helle ket finval, hag an avel a rea eun trouz da vouzara. Prestik goude e welas evel sklerijen eur c’hlaouen dan o lugerni en eur c’horn eus ar marchosi. Ao. Vaucourt a zavas prim en e zav. Kement-se a lavare d’ezan ez oa unan bennak c’hoaz dre eno. Mont a reas warzu ar sklerijen, ha petra gavas ? Eun nor serret kloz. Dre an nor-ma, kredabl, ez eat e porz kreiz ar maner. Kaer en doa ne deuas ket a-benn d’he digerri ; dizrei a eure da gichen e varc’h, tristoc’h e zoare eget biskoaz. Al loen a skrije hag e vleo a yoa gleb dour gant ar c’houezen. Ar paour kez baron a venne koll e skiant vat. Kredi a reas oa deuet da veza preiz holl diaoulou an ifern ; en e yaouankiz en doa klevet hano eus hevelep marvailhou. Pa vezer diskaret evel-se eo e troer ouz Doue da c’houlen sikour digantan. Baron Vaucourt a bedas, hen ha n’anaveze evit mestr betek neuze nemet an nerz, hag en doa gwelet pep tra e plega dirazan.
Eun tamm sklerder bennak a deuas da zila er c’hraou ; ar glao hag ar c’hazarc’h a yoa ehanet da goueza, an avel a dave : eun tamm nerz nevez a deue adarre d’ar baron. Kas a reas e zourn war e loen astennet en e gichen : ne grene mui. Echu oa eta gant ar gwall-amzer. Sevel a eure hag e reas d’e varc’h sevel ive : mont a reas gantan er-meaz. Kredi a rea e kavche eno unan bennak eus e zoudarded, mes n’oa den. Treuzi a reas ar porz, inont a reas dreist ar pont da zevel. Pegen souezet e oe o welet a gleiz hag a zeou kezek stag ouz ar gwez ha soudarded astennet war an douar leiz. Mont a reas da unan evit e zihuna gant beg e gleze ; sevel a reas ar zoudard en eul lamm, e zaoulagad evel trellet. Ar spont he doa lezet he roudou war e zremm. N’hellas ket dioc’htu roi respont da c’houlennou e vestr.
— Dihun da vignoned, a lavaras Ao. Vaucourt d’ezan, dastum anezo, rak me fell d’in gouzout perak o deus dizentet ouzin.
— Ao. Baron, a lavaras ar zoudard evel o tiabafi, va c’hamaraded ha me a zo bet red d’eomp mont er-meaz eus ar maner. A ! emezan o sevel e ziwrec’h d’an nec’h, ar brezellou komun n’int netra e skoaz ar pez hon deus gwelet.
— Dihun da gamaraded, a lavaras an Aotrou e kounnar ; va zud-me n’eo ket gwrac’hed koz int…
Ne oe ket eas dihuna anezo ; kousket kalet oant. Pa oent en o zav, Ao. Vaucourt, sounn hag uhel war e varc’h a lavaras d’ezo dichek :
— Fiziet em oa ar maner ennoc’h, perak n’hoc’h ket chomet d’hen diouall ? Petra eo an nerz he deus grêt d’eoc’h dizenti ouzin, mont dreist va urziou ? Piou eo ar mestr en deus grêt d’eoc’h dont en tu-ma d’ar mogeriou-ze ? Goazed eo ez oc’h, c’houi hag ho peus manket d’ho tever ? Daoust ha servicherien feal hoc’h c’houi hag hag ho peus dilezet ho mestr, pa gave d’eoc’h ez oa riskl evit ho kroc’hen ? Respontit, respontit d’in ’ta, mevelien digalon ; n’em eus kavet hini ac’hanoc’h wardro ar maner, perak oc’h tec’het holl ?
Ar zoudarded a blege o fenn gant ar vez, hag hini ebet anezo na grede respont d’ar mestr. Kement a zroug a yoa e Aotrou Vaucourt, ma kemeras e gleze da zanka e kalon an hini a yoa da dosta d’ezan ; hogen ar re-all a dostaas kerkent da ober kelc’h en dro d’an Aotrou, da zistrei ar c’hleze, ha da ziskouez d’ezan en doa da ziouall…
— Ao. Kont, eme unan, c’houi a ro urziou d’eomp abalamour m’emaoc’h uhelloc’h egetomp ; gwir hoc’h eus da roi urziou d’eomp ; sentet hon deus ouzoc’h betek-hen ; hogen, mar teu eur c’halloud-all uhelloc’h eget hoc’h hini da c’hourc’hemenn d’eomp, ni a zent outhi, evel hon deus sentet ouzoc’h.
— Petra fell d’eoc’h lavaret ? eme kont Vaucourt, komzit freasoc’h. Petra eo ar c’halloud-all-ze uhelloc’h eget va hini a zo bet o roi urziou d’eoc’h ?
An hevelep den a zavas da respont adarre :
— Pa roit urziou d’eomp, ni ho kwel hag a zent ouzoc’h war an heur ; hogen, eur c’halloud brasoc’h ha n’hellomp ket gwelet a c’hourc’hemenn ennomp hag a zoug ac’hanomp da zenti : n’oamp ket evit chomm hep senti.
Ar c’homzou-ma a skoaz kalon ar prins ; chom a reas eur pennadig da zonjal, hag e c’houlennas outo petra o doa gwelet, petra o doa santet.
— N’hon deus klevet nemet an avel o yudal, eme adarre an hini en doa komzet betek neuze, ha n’hon deus gwelet netra. Heb beza en em glevet, d’an hevelep poent, ez omp eat holl prim ha prim d’hon armou ha d’hor c’hezek, ha buhan er’meaz eus ar maner milliget-se.
Aotrou Vaucourt a yoa mantret o klevet kement-all, hag a roas urz da bellaat dioc’h ar maner.
Setu dilezet ar maner. An Aotrou ne reas ket d’e zoudarded tremen dreizan a-raok mont kuit da vad ; aon en doa ive marteze ne vije ket sentet outan. Mont a rejont d’eur maner-all demdost di hag a yoa da unan eus kerent Ao. Vaucourt.
— Lezomp anezan, a lavaras an Ao. Person : setu ama traou nevez ; eus eur strollad marvailhou souezus ez aimp en eur strollad marvailhou ker souezus-all.
Wardro pe da vare e c’hoarvezas an darvoudou-ze ? N’oufen ket hen lavaret : ar pez am eus gellet gouzout tost da vad eo e c’hoarveschont en amzeriou kenta ma teuas ar feiz kristen en Arvor.
Piou eo a deuas da brezeg d’an Iverzon ? pe eur zant evel sant Erwan, pe unan da gompeza an hent d’ezan, pe zant Patrik ? N’hellan lavaret nag e hano nag e pe vare her greas. Ar pez a c’houezer eo e teuas eun diaveziad da zouara war hon aochou, e prezegas d’hon tud koz eur relijion dizanav betek neuze, hag e teuas e berr amzer da zastum eun toulladig tud dindan e vanniel. Gwall-gaset e oe avat gant an drouized hag ez eas da jom dounoc’h en douar. En em gaout a reas evel-se gant eur maner dilezet abalamour ne grede den chom ennan. Hag o veza ne gavas den war e dro, ez eas da jom di gant e ziskibien. Ar c’helou a yeas buhan dre ar c’harter, ha meur a hini a lavare uhel, efeiz ne jomchent ket pell eno, e teuje ar sperejou d’o stlapa er-meaz, evel o doa grêt da zoudarded Aotrou Vaucourt ha d’ar re a yoa bet hardis a-walc’h da vont ennan a-c’houdevez.
An hini a yoa deuet da jom er maner dilezet a yoa eun abostol kristen. Gouzout mat a rea ar pez a yoa tremenet el lec’h-se, kement-se avat na viras ket outan da vont ebars, n’en doa aon ebet rag ar sperejou.
Goude beza tremenet eno meur a zervez, hep beza bet diezet an disterra gant sperejou, an den santel a fellas d’ezan gwelet doareou ar maner. Ouspenn hanter-kant vloaz a yoa eat dreist an darvoudou hon deus komzet anezo, setu perak edo en eur stad mantrus. Ar yeot, an ilio, an drez, ar spern a zave stank e pep lec’h e gwask ar vein. Er c’hampreier, an treustou a goueze e poultren. An abostol a welas meur a hini eus ar c’hampreier-ze : ker fall oa lod anezo ma n’eas ket enno. Ar mogeriou da gloza war ar maner a yoa en o zav ; en o zav ive an dourellou, nemet oa kouezet an toennou en o foull.
Tro-war-dro d’ar maner, douar bet labouret gwechall evit al legumachou a yoa brema goloet gant bep seurt louzou fall.
O tizrei d’ar gambr vras, a yoa hini an Aotrou, a zonje d’an Abostol, hema a azezas war eur mean hag en em roas da zonjal. Sevel a reas evel pa vije bet resorchou didannan, poulzet oa kredabl gant spered Doue, hag ez eas d’eun toullig kambr. Skei a reas e meur a leac’h war ar mogeriou teo gant ar vaz a veze gantan dalc’hmat. Da genta, an trouz a rea o skei na lavaras netra ebet d’ezan ; hogen, e kreiz, dioc’h an trouz oa anat ez oa kleuz ar voger. Klask a reas da welet ha ne gavje ket linennou eun nor : kaout a reas. Hag hen da c’hervel unan bennak eus e ziskibien hag e c’hourc’hemennas d’ezo digeri ar voger. Ar vein elec’h koueza en diabarz a gouezas en diaveaz. Kaout a reas evel-se eun derez hag a ziskenne en douar evit gellout tec’het eus ar maner pa zavche beac’h.
— D’ar mareou-ze, evit doare, a lavaras an Ao. Person d’in, galloud an drouized a yoa disterreat kalz ; an dud a ouenn vras koulz hag an dud pinvidik a zave maneriou bras gant tourellou el lec’h ma c’helljent en em denna hag en em zifenn pa deujed d’o zaga ; dre ma teue ar pennou bras da greski o finvidigez, e kreskas ive o gwarizi, hag e ranked en em zifenn. Ar maneriou-ze ker stank war douar Breiz a zeblant beza gret en hevelep stum : mogeriou ledan meurbed, gant eun hent en o c’halon da gas dindan an douar hag ac’hano d’ar c’hoajou, pell a-wechou. Dre an hent-se eo e c’helle an dudchentil hag ar zoudarded tec’het pa welent e vijent trec’het o kenderc’hel da stourm a-wel. Distrei a reant neuze hag e sailhent war gein an enebourien a yoa o taga ar maner.
Lezet hon deus an abostol eun tammig, dizroomp d’e gaout. Speredet kaer oa ive evit doare. Gwelet a reas dioc’htu petra c’heilje da ober euz ar c’hoz maner dilezet ha dirapar. Hag e c’halvas e holl ziskibien d’e gaout da roi d’ezo urz da gempen eun toullad kampreier da c’hellout loja enno, hag e reas d’ezo labourat an douar.
An drouized a ranke beza peur gollet o galloud d’an ampoent, rak den na deuas war dro ar gristenien da ober trouz d’ezo : ar re-ma a greskas buhan an niver anezo.
— Ama avat, eme an Ao. Person, e rankan lavaret d’eoc’h ez a va c’hontaden da vro ar marvailhou, evel ma karer anezo e Breiz-Izel. Da bep kammed azalek brema e kavimp darvoudou souezus, dourn Doue o roi harp d’e zervicherien. Mont a ran da genderc’hel gant va c’haoz.
Abaoue meur a viz a yoa, ar maner a zeblante kaerât bemdez, an douar a yoa bet turiet, trempet ha distrempet gant c’houezen servicherien an Ao. Doue. Ar re-ma en em gave brao eno, a veve e peoc’h ha didrabas, tra rouez en amzer-ze. Aotrou Vaucourt a deuas eun dervez da welet an Abostol, Andre e hano. Goloet oa a armou, rak abaoue m’o doa tiegeziou an duchentil laeret douarou dukaj Breiz hag o rannet etrezo, ar re-ma n’en em glevent mui hag a veze dalc’hmat e brezel, maner oc’h maner, kastel oc’h kastel.
N’eo ket koulskoude evel enebour eo e teue Ao. Vaucourt di, nan.
Klevet en doa lavaret ez oa deuet da jom eno eun den eus pell bro, hag e veve e peoc’h, pa ’z oa bet red d’ezan e-unan, perc’hen ar maner koulskoude, tec’het evel buntet gant eun nerz vurzudus. An abostol Andre a reas digemer laouen d’an Aotrou. hag e c’houlennas outan petra rea d’ezan dont d’e welet.
— Ar pez a glaskan, eme ar c’hont gant eun ear faeüs, eo gouzout mar deo posubl petra reas d’am zad ker ha d’e dud mont eus ar maner-ma, evit hen lezel digor d’ar c’henta deuet. Livirit d’in ar wirionez krak ha ber, emezan c’hoaz. Ha gellet hoc’h eus-hu kousket er maner-ma, c’houi hag ho tud, hep beza diezet gant netra direiz ebet ?
— Aotrou, n’hon deus klevet ken trouz dre ama nemet hini ar fraoed hag ar gaouenned a rea o neizi e gwask ar vein hag a zo bet red d’ezo diloja da lezel al lec’h-ma ganeomp.
Ao. Vaucourt a zelle outan nec’het bras hag e lavaras e karje tremen an noz en eur gambr en doa klevet hano anezi gant e dad.
— Ne viot ket lojet kaer ; n’eus tamm arrebeuri ebet enni hag a vije dioc’h ho toare ; n’em eus nemet va gwele, ha me zo sur ne garfac’h ket kousket ennan ; mes p’eo gwir e feil d’eoc’h, deomp da welet al lec’h-se araok ma vezo eat an heol da guzat abalamour d’eomp da gaout eun tamm sklerijen. Pa ho pezo gwelet, ma fell d’eoc’h ato chom ama da dremen an noz, me lezo ar gambr ganeoc’h ha c’houi a raio enni ar pez a gerot. Ouspena-ze, kement am eus a roin d’eoc’h evit dousât ho toare, evit ne viot ket re fall enni.
Mont a reas da gas Ao. Vaucourt d’ar gambr a c’houlenne. Hema a zellas a bep tu en dro d’ezan, hag a zisklerias e c’hoantae tremen an noz enni. Digouezout a reas d’ezan ober eur zell dre ar prenestr hag e welas eur renkennad tud o vont sioulik en eun tiik dister eun tamm tour warnan.
— Petra eo an dud-se, a c’houlennas-hen, a zo aze er porz hag a ya ker sioul-se en tamm lochen savet en eur c’hougn ?
— Va breudeur int, a respontas an abostol Andre ; da lavaret o fedennou ez eont d’ar japel.
— Entent a ran, a lavaras Ao. Vaucourt ; c’houi a zo eus ar relijion nevez a zesk d’an dud ez int holl breudeur ?
— Ar wirionez eo, eme Andre, ha mar fell d’eoc’h dont ganeomp, c’houi a welo dreizoc’h hoc’h-unan penaos e vevomp.
— A greiz kalon ha gant plijadur, eme ar c’hont ; ken nebeut a blijadur hon deus hed hor buez ma vezo ebat evidon gwelet lidou eur relijion ha ne vezont ket grêt e dounder ar c’hoajou.
Evelato ma rit eur vijel hep distag, evel am eus klevet, me a gaso unan eus va zud da glask eun tamm kig ha traou-all d’ar c’hêriou tosta.
Andre a stouas e benn evit lavaret ya, hag a yeas a-dreuz ar porz evit mont d’ar japel el lec’h edo ar re-all eur pennad a yoa. Ao. Vaucourt o veza m’oa kustum da gaout eur maread mevelien war e dro da ober ardou d’ezan a oe darbet d’ezan kaout da lavaret abalamour n’oa savet hini eus ar goueriaded en e zav pa ’z ea er japel. Eur skabel goat a yoa goullo dres dirak an aoter. Pa lavaran aoter, arabat eo d’eoc’h mont da gredi ez oa eun aoter evel ar re a gavomp hizio en hon ilizou. N’oa eno nemet eun daol goloet gant an dousier lin gwenn kann gant eun tabernakl koat livet groz hag eur groaz war e c’horre. Ao. Vaucourt azezet war e skabel goat, eul loden hepken eus e dok houarn savet, a zelle gant souez en dro d’ezan dre ar japel zister. An toulladik kristenien a yoa eno daoulinet war ar vein yen ha kalet, pleget o fenn, sioulik, o pedi ; ha kement-se a lakae nec’het an Ao. Kont : en eur bed nevez e kave d’ezan beza. An abostol a yoa eat a-drenv an aoter hag a deuas gant e zoupiliz hag e stol. Mont a reas d’an daoulin war bazennou an aoter hag e krogas gant ar pedennou dioc’h an noz. An tad a yea da genta, hag an dud fidel a lavare war e lerc’h, hag evel-se keit ha ma padas ar pedennou. Neuze ar beleg a droas ouz an dud hag a reas d’ezo an tammig prezegen ver-ma :
- « Va breudeur ker,
Labouret hoc’h eus hed an deiz da c’hounit ar bara pemdeziek a c’houlennomp digant Doue deuet oc’h d’e drugarekât d’e veza roet d’eoc’h ; ra zeuio e vennoz d’en em asten warnoc’h holl ha ra ziskuizo hoc’h izili dre eur c’housk c’houek ha reiz : mat. It e peoc’h ! »
Hag ec’h astennas e zaouarn da roi d’ezo e vennoz. Mont a rejont holl er meaz, sioul ha pep hini d’e dro.
— Pe seurt relijion eo hounnez, a c’houlennas an Ao. Kont. An turierien douar-ze a zent ouzoc’h evel oaned ; kredit ac’hanon, ho relijion na daolo kel a c’hriziou en hon touez ; ni hon deus ar c’halloud, an nerz, ha ni a fell d’eomp e ve sentet ouzomp e pep tra.
— Ar pez a blijo gant Doue a c’hoarvezo, eme an Abostol, ha ni ive ebestel hor mestr, ni a zo sentus hag a ya d’al lec’h ma fell d’ezan ez afemp. Lavaret en deus d’eomp It ha kelennit an holl boblou. Eat omp hep aon ebet.
Ret eo d’eomp beva a spered gant an dud e komzomp anezo, er c’hoec’hvet pe er seizvet kanvet abaoue donedigez H. Z : d’ar poent-se, hel lavaret am eus, an drouized o doa kollet eun tamm brao eus o galloud hag a yoa. red d’ezo en em denna da guzat e dounder ar c’hoajou pe er reier kleuz. Paianed Rom a yoa diruilhet war ar vro, hogen, ne rejont nemet tremen ha ne daoljont grizien ebet e douar an Arvor. Eur boblad tud penn kalet. evel ar Vretoned n’hellent ket digemeret a galon vat eur relijion digaset gant o gwaskerien kasaet. Araok ar mare-ze eta eo e oe grêt eun dukaj eus an Arvor, a lavar lod, re-all a lavar eo eur rouantelez a oe.
Daoust pegen dizesk bennak eo eur bobl, ato e kaver er vro eun tiegez bennak el lec’h eo savet gwelloc’h an dud, el lec’h ez int muioc’h brudet, muioc’h enoret, abalamour d’an taoliou kaer o deus grêt hini pe hini. Ac’hano da zevel eur memes gouarnamant evit an holl, eur gouarnamant hag a vije gwir vestr war ar vro a-bez, ez eus pell, kredit ac’hanon perc’henneien bras an douar, holl koulz lavaret eus an tiegeziou kosa, a grede beza mistri bras war hed o douarou, gant gwir da varn ha da ober brezel. Lavaret d’ar just da bevare e c’hoarvezas kement-se na ve ket eun dra eas war va meno.
Kredi rean oa red d’in roi d’eoc’h an diskleriaduriou-ze evit ma c’houfac’h penaos ha perak oa ken dizeblant ar baroned uhel ouz ar relijion hag ouz gwiriou padus ar boblou.
Evel-se ’ta, Ao. Vaucourt na gomprenas ket nemeur
a dra er pez en doa gwelet er japel. Hen ha na gomprene
nemet eun dra : galloud ar c’hrenva war e nesa, a
gredas oa al labourerien douar-ze en em dennet a zindan
galloud baroned ar c’harter evit n’o divije mui da
zenti outo. Setu hen da ober e bôtr faro, ha goude beza
koaniet eus ar pez o doa digaset d’ezan e vevelien ez
eas d’e gambr da dremenn an noz, daou eus e dud a
dlie chom gantan er memes kambr. Ne gave ket d’ezan
oa awalc’h ar sklerijen evit beza dispont, ha setu perak
e tilasas hepken e lerennou, e lammas e voned houarn
hag e lakeas eur galabousen c’hloan en e lec’h. Goudeze
ec’h astennas e gorf war ar c’holc’hed a zerviche da
Andre ; n’edo tamm ebet e poan avat pe e kavche ar
beleg eun dra bennak da c’hourvez e-unan pe na raje
ket. Bolz an nenv a yoa goloet a goummoul, avel a yoa
kenan, hag ar c’hazarc’h a goueze puilh war an toennou
ha war gwer ar maner koz. O veza m’oa yen a-walc’h
an amzer, an Abostol Andre en doa lakêt kas
hordennadou brug, lann ha balan d’ar gambr vras, hag
en doa e-unan grêt tan enni.
— Aymar, eme Ao. Vaucourt, kerz da deuler eur zell war holl gougnou ar gambr-ma ; ma ne gavez netra fall ebet e teui da c’hourvez war ar brug-ma, endra ma taolo evez da gamarad e kichen an tan.
An den a zentas, hogen, a-vec’h en doa kaset e zourn da unan eus mogeriou ar gamb ma laoskas eur glemmaden zister hag e kouezas a stok korf d’an douar. Ar zoudard a yoa astennet hep tamm anaoudegez ; dioc’h gwelet e zaoulagad digor frank oa anat oa bet skoet gant eur spont vras souezus.
— D’Elbec, eme Ao. Vaucourt d’ar zoudard-all, dilas e leren d’az kenvreur ha taol dour war e zrem evit e zivorfila.
D’Elbec a dostaas en eur grena. Stleja reas e gamarad tre dirak an oaled, hag e taolas dour war e zrem. Ao. Vaucourt en doa kroget en eur c’houlaouen rousin, pe eun dra bennak-all evelse, hag e save anezi hed a hed ar voger. Ar voger a yoa leun, da vihana ne weled digor ebet enni. En eun taol kont, setu hen o santout eur c’houezaden nerzus evel eun taol avel ar goulou a oe mouget. Mont a reas war e giz, spontet, war ar voger e krede beza gwelet o tremen evel eul luc’heden.
N’edo ket e penn e zouez : tostaet oa ouz an oaled,
hag eno elec’h kaout unan astennet e kavas daou astennet
evel pa vijent maro. Sellet a reas er siminal ; ha
petra welas eno ? eur c’horrigan du pod oc’h atisa an
tan gant e zaouarn. Ao. Vaucourt na vanke ket a nerz
kalon d’ezan pa veze war dachen an emgannou, evel
diret oa enep ar spont. Chom a rea eno en o zav, kroaziet
e ziwrec’h gantan, evel sklaset gant ar spont ; evel
eun ed gwenan a yoa en e zishouarn, ha dirak e zaoulagad
ez oa evel koumoul teo. Mil boan en devoe o vonet
betek e c’hole hed. En em deuler a reas warni hag e
kuzas e zaoulagad gant e zaou zourn evit na welje ket
an oaled. Selaou a rea avat, bec’h warnan : trouz ebet
n’ez oa, nemet a gave d’ezan, e zaou zen oc’h halani.
Hardisât a reas a-nebeudou, betek tenna e zaouarn diwar e zaoulagad hag ober eur zell dre laer eus kostez an oaled. Tan a yoa, kalz tan zoken, ma’z oa meurbet sklerijennet ar gambr. N’oa korrigan ebet ken eno. An daou zoudard a frote o daoulagad evel tud hag a zo o tihuna goude eur c’housk hir. Ao. Vaucourt a zavas en e c’hoaze hag a c’halvas e zaou zen. Sevel a rejont goustadik en o zav, ha ker goustadik-all oc’h horjella evel daou zen mezo, e teujont da gaout an Aotrou. Hema a yoa re fougeüs evit lavaret d’ezo petra en doa gwelet. Kredet o divije en doa bet aon.
— Deuit ama dirak va gwele, emezan d’ezo, gourvezit aze, ha bezit war zav d’ar wech kenta ma tigouezfe d’in gervel ac’hanoc’h.
Senti a rejont. An noz a dremenas hep darvoud nevez ebet.
— Lavaret am oa d’eoc’h ez eac’h da glevet traou souezus ; hor marvailhou brezonek a zo leun anezo. Deomp brema da welet traou-all hag a ziskouezo d’eoc’h pe seurt kredennou diboell a yoa neuze etouez an dud. O sonjal e kement en doa gwelet abaoue m’edo er maner, Aotrou Vaucourt a daolas evez dreist-oll ouz ar pez en doa gwelet er japel : skeuden eur gwaz staget en noaz ouz ar groaz, lakêt uz d’an tabernakl, a reas d’ezan kredi oa tud ar maner eus eur vreuriez sorserien bennak savet gant Marzin, barz, diviner ha sorser meurbet brudet en Arvor a-bez. Ar zonj-se a skoas anezan kenan, ha setu hen da gaout e dud, dare da lammet er japel ha da deuler d’an traon kement a yoa enni.
Sklerijennet gant spered Doue, an Abostol en doa gwisket e zilhad oferenna hag a c’hede war dreujou an nor.
Ao. Vaucourt a yoa skoet o welet doare santel ar beleg, ar peoc’h hag ar veurded (majeste) a yoa war e zrem ; hogen, ken kustum oa da skei ha da ziskar hep ken abeg nemet e youl direiz, ar baron a zic’houinas ar c’hleze ne c’helled da vanea nemet gant an daou zourn, hag a hopas d’e zaou zoudard :
— A-raok, ha bec’h d’ar zorser !
Hogen, kerkent e krogas ar c’hren en e holl izili hag ar c’hleze a gouezas eus e zaouarn. Eur spont ha na deue ket eus ar bed-ma a grogas en e zervicherien hag e oe mall ganto tec’het da glask o c’hezeg, hag ac’hano, fidamdoulle ! d’am daoulamm rus hep goulen pelec’h mont. Ao. Vaucourt a jome diflach dirak an Abostol dispont.
— Ao. Baron, emezan, an den gwisket a houarn a zo zoken nebeut a dra dirak galloud Doue ; dont a reez da ziskar ar pez a zo digaset da ober ac’hanout eun den nevez : gwel eun tammig dre da spered ar pez ac’h eus gwelet en diaveaz ac’hanout ha klevet ennout da unan : kemer da gleze ha kea da glask da zoudarded.
Piou en divije kredet ? Ar baron lorc’hus a yoa deuet da veza sentus evel eur bugel : dastum a reas e gleze hag hen ac’hano lostek. N’oa mui ar memez den ; ne livirin ket ne grede mui er zorserien, kredi a rea avat ez oa bet en deiz-se kenver-oc’h-kenver gant eur c’halloud eun tam krao uhelloc’h eget e hini.
Meur a zervez a zo tremenet abaoue. An Abostol hag e ziskibien a ra didrouz pep hini e labour ordinal. Eur burzud-all a yea da c’hoarvezout ; skuis kenan gant labouriou e zervez, an abostol Andre debret gantan e goan, ha lavaret grasou a yeas da c’hourvez war e c’holc’hed brug hag a reas eun huvre souezus. Gwelet a reas dre e gousk an abostol sant Paol oc’h ober teltennou evit beva eus frouez e labour. Greomp al labour a zo fiziet ennomp, a lavaras d’ezan sant Paol, an holl a zo sebeliet en denvalijen hag a enor falz-doueou : d’it-te eo skigna ar c’helou mat (an Aviel) er vro-ma gant al labourerien a zigas d’it ar Mestr. Gant c’hoec’h eus da dud ez i d’an aod, disul kenta, kemeret a ri hep aon ebet ar bagou a gavi stag eno, hag ez i da zikour ar paour kez bag war nez penzea : savetei a ri evel-se o buez da bevar misioner, rak ar veajourien-all a vezo lazet gant tud gouez ar c’harteriou-ma evit paea o gwall vuez.
Ar zonj eus ar pez en devoa gwslet ha klevet ne deas ket epad an deiz diwar spered an abostol Andre. Koulskoude, o teuler muioc’h a evez, e teuas da lavaret ennan e-unan ne dalveze ket ar boan terri ar penn gant huvreou, hag e teuas da ankounac’hât an hini en doa gwelet en noz a-raok evit en em roi korf hag ene d’e labour pemdeziek. Edod er zadorn, derc’hent devez an Aotrou ; dont a reas da zonj d’ezan a gement-se p’edo o vont da gousket.
— Va Doue ! emezan o koueza d’an daoulin dirak e c’holc’hed, mar deo eun urz eo ho peus roet d’in dre c’hinou Hoc’h Abostol, grit d’in gwelet sklêr ar pez am eus da ober.
Pell e padas e beden, hag ez eas d’ober eur c’housk ; kousket kalet a reas en-deün. Brumachen a yoa ; eun avel arne a c’houeze evel ma ra ken alies e bro Breiz, ha setu ar weledigezo tonta-nevez dirazan. Sant Paol en dro-ma a yoa eun tammig tenval e benn, hag evel o c’hourdrouz eun tamm bennak e lavaras gant eur vouez nerzus : « Sav, arabat eo d’it koll da amzer ; ema erru ar gwall-amzer. Ar mor a zo fall ; a-raok ma vezi digouezet en aod, ar vag am eus komzet d’it anezi a vezo bet meur a wech war-nez goueledi. N’az pez nep aon na rak an avel na rak an tarsiou ; an dourn a zizav leuren gompez ar mor bras a gaso ac’hanout d’al lec’h ma fell d’in ez afez. »
An abostol Andre ne jomas ket pelloc’h da dorta ; sevel a eure evel eun tenn, hag ez eas da zihuna c’houec’h den-all eus e gompagnunez. Mont a rejont o seiz en hent, daoust d’an avel dirollet ha d’ar glao bilh a rea, hag e berr amzer e tigouesjont war deven uhel eun aber ez oa enni diou vagig o vransellat. Mont a rea Andre nan dre e volontez e-unan, mes kaset gant eun nerz hag eur sklerijen vurzudus. Dre nerz ar memes galloud-se e tiskennas en aod hag e kemennas d’e ziskibien sevel er bagou ; e-unan e krogas e stur an hini vrasa ; tri diskibl a rouenve ; ar vag kenta a yeas er meaz eus an aber, an eil a yeas war he lerc’h. Ar mor a yoa fall fall ; n’eo ket c’houitellât, blejal eo a rea an avel, hag ar bagou kouslskoude a rea hent ha ne deant tamm da steki ouz ar c’herreg ken stank dre al lec’hiou-ze koulskoude.
En eun taol, a-dreus an tarsiou bras divent, setu i o welet eur sklerijen skedus ; ar sklerijen-ze a yoa pell ac’hano ; hogen, an diou vag a yea evel douget gant an avel, koulz ha pa vije bet kompez ar mor. Digouezout a rejont evel-se dizale e kichenik eur vag vrasoc’h a yoa meurbet gwall gaset gant an amzer fall : gwech e save war gerniou an tarsiou gwenn evit koueza prestik goude e beziou doun el lec’h ma vije lavaret sure vijent goloet ha konfontet prim a-walc’h. En eun taol, setu kristenien Breiz-Izel o klevet eur youc’haden e yez bro ar Jude. Respont a rejont kerkent, hag ez ejont betek ar vag. An abostol Andre a anavezas an dud en doa klevet hano anezo en e huvre. Digemeret e oent e bagou Breiz dres d’an ampoent ma ouelede eben. Diou vag an abostol a droas o begou warzu an douar hep ma vije bet ezom da veza e poan gant ar stur.
Dizrei a rejont ker buhan hag ez oant eat, hag hep muioc’h a ziezamant.
Tud ar vro a yoa ato war gern ar reier, kouls ha d’an deiziou bras, da lavaret eo d’ar gwall-amzer, o c’hedal ar poent da zailha da gaout o lod. An Abostol hag ar re en doa saveteet a yoa diskennet d’an douar. Ar bagou a yoa pennasket evel diaraok. O tizrei d’ar gêr e kavas o tont d’an aod eur bern tud, prez bras warno. Abalamour marteze d’an denvalijen, pe c’hoaz abalamour ma ne zisplije ket d’ar peilherien gwelet nebeutoc’h a dud war dro ar bagou o klask o lod, ar re-man a lezas ar gristenien da vont e peoc’h gant o hent, hep lavaret ger d’ezo.
— Va Doue ! eme an Abostol, setu lapoused ar gernez o vont da blava war baour kez tud eat da benzea ! Daoust ha n’hellfemp ober netra evit rei sikour d’ezo ?
— Mestr ker, a respontas unan eus an diskibien, n’oc’h ket eus ar vro-man ; ni a gred eveldoc’h, ha ma vefemp gwelet war an aod, hep douetans, e vefemp troc’het dre dammou.
An Abostol na reas nemet huanadi. Dont a reas sonj d’ezan eus komzou sant Pol er welidigez en doa bet : tud ar vag a dlie mervel abalamour d’o buez fall. Goudeze e c’houlennas digant unan eus ar re en doa saveteet a be vro oa. Heman a respontas oa eus Rom, ez oa bet harluet gant sened Rom. «Ar re a yoa o sturia hor bag a grede oamp penn-abeg deus ar gwall-amzer a rea hag evit kaout peoc’h o deus diskarget ac’hanomp en eur c’hanod da vont en avantur Doue. Setu perak omp salvet.
— Siouaz ! eme an Absstol, Doue a gastiz kalet a-wechou, hogen ar pez en deus gourc’hemennet a c’hoarvezo, na c’hellomp netra enep an dra-ze.
Erru oa goulou-deiz. An avel a goueze hag an arvoriz kavet ganto ar vag penzeer a youc’he evel eur maread chas warlerc’h eur penmoc’h gouez. Ar pez a zisplijas ar muia d’an abostol a oe gwelet mevelien tuchentil, re Ao. Vaucourt en o zouez, o redek d’an aod da glask o zamm.
— Pe seurt tud eo ar re-man ! eme an Abostol outan e-unan. N’hellimp biken ober d’ezo dont d’en em garet evel breudeur hep skoazel an Holl-C’halloudeg. Ar skoazel-ze avat na vanko ket d’eomp, fizians hon deus enni, rak hor Mestr eo en deus lavaret d’eomp : It, ha kelennit an holl boblou.
Digouezet oant e lojeiz an Abostol. Heman a zigemeras an diavezidi hag a reas d’ezo kaera ma c’hellas.
Echui a ran.
Ar guchennad kristenien-man a brezegas ar feiz gant kement a nerz hag a galon ma teujont a-benn e berr amzer da c’hounit an Arvoriz. Ne gredan ket lavaret ne oent mui peilherien, laeron ar penzeou, a-c’houdevez, rak pell amzer c’hoaz goudeze e welomp duked Breiz o tifenn ober ar seurt traou heuzus-se. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Tremenet em boa daou zervez hanter er presbital. Trugarekat a ris an Ao. Person evit e vadelez em c’henver, ha me da vont larkorc’h . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
- ↑ Gouzout a reer hizio ez oa karget an Drouized da varn ha da gastiza an dorfetourien. Kredi a reer ne lakaent ket o-unan d’ar maro ; mes bez o doa bourrevien karget da ober al labour-ze.