Er houh brehonek hag er brehonek-gallek

Eus Wikimammenn
J.-M. Galles, 1844  (p. 82-91)



ER HOUH BREHONEK.
hag
ER BREHONEK-GALLEK.


————


DEVIS
étré ur vam-gouh, hé doarenès, ur skolaer, ur soudard, uissant hag ur person.


————


On n’a pas cru devoir traduire la satire suivante, dirigée contre le gallo-breton, ou l’étrange mélange que font du breton et du français certaines classes de personnes en Bretagne, cette pièce ne pouvant intéresser que les lecteurs bretons.

————

Predek er vro a ya de gol !
Tud scan a bèn, tud hantér fol,
A lous, ghet ou ghirieu gallek,
Konz hun tadeu, er brehonek.
Bretonnèd, laramb méh dehai !
Breih ou dinah eit bugalé.
— Hui a houlenno martezé
Pihue-é er fal Vretonnèd-cé ?
— Allas ! allas ! é mant un troh !
Ma n’er gonyet, m’el laro d’oh.
Er verh youank, skoleit é kér,
Er soudard hag er skolaër ;
Ol en dud-cé, par ma hellant,
Er brehonek a zismantant.
Credet-mé, bout zo de hoarhein
Doh ou hleuet, ha de ouilein.

— Mar karet gratat, me leinour,
Mæs gratat sterd, ar hou ç’inour,
Ne vehoh birvikin flatér,
Me laro-mé doh un histoér,
Un histoér e mès bet disket
Ghet tud a zeli bout credet.
Doh hui, leinour, en hi laran,
N’hi laran ket de bep-unan.

————


Er Vam-gouh hag hé Doarenès.


————


er vam-gouh.


Sàu bean, Jannik, sàu, mal bras-é !
Credein a ran é tarh en dé.
Kênt ma vo en ty kampennet,
Astiset tan, er seud goéret,
É vo mal bras mont d’en ilis.

en doarenès.


Péh mod ! c’est-à-dire, péh kis,
Monnet de gousket ken abret
Ha ként sàu-heol bout dihunet !
Gouyet mad, ne yér mui é kér
Ér gulé é raug uinek ær.
En retour, en trenoz vitin,
Ne sàuér ket èl ul lutin.
Ihuél-vé en heol pe sàuér,
De eih environ pé nàu ær :
De zèk é hér d’en overen,
De zêk ær hantér, d’er viren.
Mam gouh, er mod-cé zo charmant !

er vam-gouh.


M’er gouyé reih, ya, kol argant,
Me merh Jannik, a ra ha dad
Doh ha kass é kér de skolad !
Kohonnet-é ha vrehonek
Ghet un troh konzeu fal gallek ;
Hag er péh zo hoah goah, te bèn
A zo bet lakeit peb-eil-pèn.
Cleu, me merh ! ha ghetan devér
A zo ankoéhat ghirieu kér
Troein kain gronç d’ha sod kustumeu,
Ha konz avel ar er maezeu.

en doarenès.


Oh ! mam gouh, ’ma en tort ghet-n-ein
Sans doute, jamæs, birvikin....

er vam-gouh.


En tort ghet-n-id ! biskoah, men Doué
Ne mès cleuet konz ér ghis-cé !
En tor ! péh tor ? — Gùel-vé bout boar,
Ha bout idan puemb troètèd doar,
Eit cleuet dismantein èl-cé
Ur predek en dès crouéet Doué.
— Ké de valé, merh fol a bèn,
Ké ghet ha tor ! — En overen
Kênt pél a sonnou a glohad.
S’il vous plaît, pé mar kavet mad,
Sàuet, la belle, ha deit diffré,
Deusto n’en dé meit goleu-dé.
Rûoh é tei hou tivoughen
Ha gùennoh hilleih hou kourhen,
É receu glouéh melhuen en dé
Eid é chom bourset ér gulé.

en doarenès.


Pardon, mam-gouh, excuset-mé !

er vam-gouh.


Kaër-é gout, er ghir digaré,
Peur Jannik, a zo rai izel
Eit ha guéneu a zamesel.

en doarenès.


Hama, mam-gouh, pe zei creisté,
Ni a gonzo a ghemeut-cé
Ghet er skolaer, mem brér Jean,
Pé èl m’en hanvet-hui Iehan ;
Ghet er housin er haporal,
A zo bet pêl ér hapital.
Mam-gouh, ni a huélo nezé
Pihue en dès tort ha hui pé mé.

er vam-gouh.


Tor arré ! Jannik, laret gheu :
Gheu ha tor, Jannik, a zou deu.

Er viren de greisté


Er Vam-gouh, hi Doarenès, Uissant, tad er verh-youank, hé brèr, er skolaër, hag hé handerhue, er Haporal.


er vam-gouh.


Me fé ché, cleu, me fautr Uissant,
Te fond, peb plai, ur yoh argant
Aveit derhel ér skol é kér
Ha Jannik ha Iehan hé brér.

Me grèd-mé ’ma argant kollet
Er péh a hès bet dispignet.
D’er seih ! ne houyant mui on deu
Konz èl tud a ziar er maezeu !
Jannik e mès bet gourdouset,
Ken hi dès un tamik ouilet,
Rac ma kohon ghet hé gallek,
Predek hur bro, er brehonek.
Mæs hi é dès kousteliet
En hi devehé gouniet,
Mar hi devehé eit barnér
En eutru Iahanik, hé brér,
Pé hé handerhue er haporal,
Zo bet pêl bras ér hapital.
Mæs me grèd-mé, kênt bout barnér,
É ma ret gouyet er vichér.
Me vèn enta gout un tamik
Petra a houér hur Iehanik ;
Ghet er handerhue er haporal
A zo bet pêl ér hapital,
Marcé arlerh me houlenno
Hag ean en dès, é huélet bro,
Ankoéheit ol é vrehonek
Ha disket a grén er gallek.
— D’ha dro, Iehan, hag el latin
En dès groeit a-n-ous un dén fin ?

iehan, er skolaër.


Mamieu, disket e mès bet
En histoérieu a ol er bed.
N’en dès nitra certainement
Ar en doar nag ér firmament
Ne houyan gùel eit ne houyet,
Mam-gouh, larèt hou chapelet.

— Ér hollège en e mès brillet ;
Me sai liès en dès doughet
Er groéz, témoin a me victoër.
O mamieu, na péh ur gloër,
Péh un triomphe en dout prizieu,
C’est-à-dire, en devout livreu !
— Hui a houér, mam-gouh, er gallek,
Ha gùel hilleih er brehonek ;
Me houér-mé hoah gùel el latin,
Er grek ha peb langage enfin :
Chetu amen Virgil, Homér.

er vam-gouh.


Avel en hoér é ma er brér !
Iehan, el latin a zo mad,
Mæs hilleih gùel predek ha dad.
Disk, mar ghellès, fonnabl, er grek,
Mæs disk ehué er brehonek.
— Petra a vèn larèt brillein ?
Ur ghir gallek-é pé latin ?
Ha nezé hoah certainement,
Triomphe, témoin, firmament ?
— Te houér kement tra zo ér bed,
Gùel eid on-mé me chapelet !
— Peur Iehan, koh ki a hum vêl,
Rac, allas ! n’en dès dén er mêl !
— Gùélamb bremen er haporal
A zo bet pêl ér hapital.

er haporal.


Me zo bet, gùir-é, é Paris,
Comme ça environ dèk mis.
Versail ehué e mès gùélet.
Keih tud, hui a gav bràu Gùénèd !

Bah ! Gùénèd a zou pitoyable
Ha Paris a zo admirable :
Me farol, barh er hapital
Tiér zo èl er hatédral.
Ne laran ket hoah treu assès,
Pe larehen tout, nan, jamès,
Mam-gouh, ne venneoh credein.

er vam-gouh.


Ne hès ket dobér a douyein,
M’ha crèd erhoalh, hag a huél splann
É ous ker goastet èl Iehan.
Me huél é oh tud pitoyable
Hag é credet bout admirable.
— Jaujein a rehé d’oh rûein
Kentoh eit bout doh hum foenhuein.
Er bugul a hoarn en devèd,
Er peur dal a ya dré er bed
Ne houyant na latin, na grek ;
Mæs ind a houér er brehonek !
Biskoah Paris n’ou dès gùélet,
Konz ou zadeu ne hoastant ket ;
É kouvand n’en d’ind bet biskoah,
Gùel eit Jann é konzant neoah.

uissant.


Kanderhue, Jannik, ha té Iehan,
Hou lod a hoès bet peb-unan.
— Haval ghet-n-ein ehué, me mam,
É vé mad m’hou pehé hou tam.
Sod bras oh ghet hou prehonek,
Kounaret oh doh er gallek.
Damb, eit gout pihue en dès ræson,
De gavouet en eutru Person.

er vam-gouh.


Gùirioné zo gùel eit ræson !

uissant.


Ræson n’en dé ket a fæçon ?

er vam-gouh.


Pas rai ; mæs ne zaléamb ket,
Damb, mar karet, de vout barnet.

en doarenès, chiffet, a voéh izel :


Barnet ! ah ! na drolet ghirieu !
Juget a hré droug d’hé ghéneu !

er vam-gouh.


Hum ! petra larès-té, Jannik ?

en doarenès.


Nitra, mam-goun, ne saunan grik.

er vam-gouh.


Pe ne vér ket mui bretonès
É tér de vout gheuïadès !

Er Person, Uissant, er Vam-gouh hag er réral.

uissant.


Ah ! dé mad d’oh, eutru Person.

er person.


Dé mad, Uissant ! — Joéius bras on,
Mam-gouh, doh hou kuélet er porh !

er vam-gouh.


Eutru Person, péh un difforh
Étré hui ha mar-a-unan
A gav ghet-hai é évrenan !
Hinihue hoah, ya ! hinihue en dé,
Brud zo bet étré-z-hai ha mé,
Rac ma laran ne houyant mui
Konz erhat avel ma ret-hui.

(Er Vam-gouh a-zisko ghet er bis Iehan ha Iannik).

A houdé men d’int bet ér skol,
Konz a rant avel penneu fol.
Biskoah predégheu ken truèk,
N’en d’int brehonek na gallek.
Ni a vèn gout hag ind pé mé,
Eutru, en dès er huirioné.

er skolaer.


Eutru keih, n’hun nès peah erbet
Ghet mam-gouh, rac ne gonzamb ket
Emé-hi, avel er gouh tud.
Eit kement-cé é kass brud.
— Ret-é pourtant bout raisonnable ;
Mæs mam-gouh zo impitoyable !
— Chanjein a ra peb tra ér bed ;
Perac é vehemb-ni dalhet
De gonz èl ma ré hun tadeu ?
Me gav ghet-n-ein el lavreegheu
Zo comottoh eit bragheu bras.
A vragheu mui ne rér ket kas !
Hama ! pe vo enrichisset,
Pé pinvikeit, èl ma laret,
Hul langage ghet er gallek,
Kaëroh kalz vo er brehonek.

Hinihue hoah me mès admiret
Er bélèk en dès predéghet.
Gouyet, ’mé en eutru Curé,
Gouyet mad petra-é er fé ;
Hi zo er mein fondamental
Ag hun doctrine en général.
Ya, kement-cé a zo predek !

er vam-gouh.


Ya, mæs non pas é brehonek !

en eutru person.


Mem bugalé, cheleuet bloh
Er péh a yan de larèt d’oh :
Ghirieu gal zo mad é gallek,
Ne dallant tra é brehonek.
Chetu enta me chonj-mé :
Ghet mam-gouh ’ma er huirioné !


————