| ◄ Herri V diskouezet petra eo dre he gomzou he-unan. | Herri V d’ar Fransizien. | ► |
- Fransizien,
Setu c’hoaz eur weach ho stad hag hini ho pro etre ho taouarn.
Evit ar bederved gweach, e nebeutoc’h eget hanter-kant vloaz, eo kouezet ho kouarnamanchou d’ann douar ; hag hirio emaomp dindan eun amprou ann ankeniusa.
Ha dleet eo da Franz choum hep ober fin da zispac’hiou ken dibrofît, ha penn-kaoz euz he gwalleuriou ? D’ehoc’h eo d’hel lavarout.
Epad eun divroidigez hir ha n’hor boa ket meritet ne ket bet falvezet d’in, eun devez zoken, e vije eat va hano da lakaat dizunvaniez ha trouz etre-z-hoc’h ; mes hirio, pa hell beza eun arhez a unvaniez hag a beoc’h paduz, ne varc’hantann ket da lavarout d’am bro emaoun oll en he gourc’hemen evit ober he eurusted.
Ia, Bro-C’hall a zavo c’hoaz huel he fenn, mar kar, kenteliet gant ann amzer dremenet, ha, skuiz oc’h ober kant essa didalvez, ia, m’ar kar distrei d’ar venuojen merket d’ezhi gant ren-vad ann Aotrou-Doue.
Mab henan ar wenn roeal-ze pehini, gant sikour Doue ha gant divreac’h ho tadou e deuz great euz ar vro-ma eur rouantelez ker kré ha ker brudet, e tlienn santout mui eget den all ebed ar bouez euz he reusiou, hag eo d’in mui eget da eun all trouc’ha berr d’ezho hag ho rapari.
Hor bro e kanv a gri etrezeg en-omp ; dihunomp ha redomp holl d’he disc’hlac’hari. Ar prusian a iello war he ghiz, hor bro a choumo divoulc’h, ma ouzomp lakaat boutin nerz hon divreac’h, hor c’harantez-bro, hag ar pez a hell peb-unan da rei.
N’hen ankounac’hit ket, dre ann distro da feiz he zud-koz ha d’ho enor, hor mamm-bro, eur momet dinerzet, a gavo adarre he galloud hag he gloar.
N’euz ket pell hel lavarenn d’ehoc’h : gouarn eur vro n’eo ket dorlota gwall-ioulou ar bobl, mes en em harpa war he vertuziou.
N’en em lezit ket da veza touellet gant kredennou reuzeudik ; doareou ar Republik a hell plijout da eur bobl nevez-savet, hag ober he vad ; mes eur republik na raï biken grisiou doun enn hor bro goz a bell-zo bro ar rouaned.
Anaout mad a rann ezommou va amzer, ha va holl c’hoant eo sevel, war eun dro gan-ehoc’h, eur c’houarnamant dioc’h ma c’houlenn hor bro ; eur c’houarnamant hag e devezo evit diazez ar gwir, evit renadur al lealded hag evit pal brazder ha furnez.
Kollomp beteg ar zonj euz hor strivou tremenet, strivou didalvez, noazuz da wir gresk peb mad enn eur vro, noazuz d’ar wir frankiz.
Fransizien, ra zavo eur c’hri hepken euz ho kalonou : Pep tra evit Franz, pep tra dre Franz, pep tra gant Franz.
Herri.
8 a viz maë, bloaz 1871.
- Va mignoun ker,
Va c’haloun evel hoc’h hini a zo leun a c’hlac’har o sonjal petra ’deui da veza ar brezel-bro argarzuz-ma deuet ker buhan goude mac’homerez eun enebour digar.
N’em euz ket ezomm da lavarout d’ehoc’h e sav em spered ar memes tristidighez hag ar memes menosiou a zo enn hoc’h hini, o welout eun hevelep brezel, hag e komprenann hoc’h oll enkreziou. Pa eo bet tarzet a zioc’h Paris kenta boumbezen ann enebour, n’em euz sonjet nemet he brud goz hag enoruz ar Gear garet ma ’z ounn ganet enn-hi, hag am euz laosket eur griaden ankeniuz a zo bet klevet gant ar bed oll : Espernit, espernit Kear-benn ar zevenedighez !
N’hellenn ket ober muioc’h ; hag hirio c’hoaz n’hellann nemet hirvoudi war ann traou heuzuz a reer er brezel-ze savet etre bugale ar memes Mamm.
Mes ho pet fizianz, daoust pegen diez ha peger mantruz eo lakaat da blega eur geariad tud kounaret, al labour-ze ne ket eun tu all da vaillantiz hor zoudarded.
Beva a rit, eme c’houi, etouez tud a bep rumm prederiet o klask gouzout petra a fell d’in, petra a c’houlennann, petra a esperann.
Roit d’ezho da anaout ar pez a zo doun em spered ha doun em c’haloun hag a fell d’in ober evit ma bro.
Livirit d’ezho n’em euz ho zromplet gweach ebed, ha n’her grinn bikenn ; hag e c’houlennan digant ho ma ankounac’haint hon dizunvaniezou, hor menosiou dishenvel, hag ar gôr-gasouni a choum avechou e goueled ar galoun. Her goulenn a rann en hano ho brasa mad hag hini hor bro muia-karet ; en hano ar zevenedighez, enn hano ar bed oll, test euz hor gwalleuriou.
Livirit d’ezho diouall ouz ar gheier a skuiller a bep tu evit rei da gredi ounn digalounekeat dirak reusiou re vraz siouaz ! E tizesperann gwelout biken va bro e peoc’h, hag e lezann gant neb a garo ann eur-vad d’he savetei.
Saveteat e vezo enn deiz ma ehano da gemerout ann dizurz evit al liberte ; saveteat e vezo dreist holl pa ne c’hortozo mui he silvidighez digant ar gouarnamanchou-ze mont-dont, pere, goude eur bloaz bennag a beoc’h dam-livet, he saol enn eur stad ar spountusa a oufer da welet.
Huelloc’h eget holl skiant ann dud da c’houarn eur vro ez euz eur rouantelez disterreet evit gwir, mes eur rouantelez ha na gouezo ket, Rouantelez Franz. Rak pa zeu Doue da amproui eur vro evel m’en deuz amprouet hon hini, eo hanad en deuz da ober gant-hi meur a dra evit he c’hloar.
Anzavomp ivez penaoz ann dilez euz ar gwirionezou kenta eo ar penn-abek euz hor gwalleuriou.
Eur bobl kristen na hell ket, hep beza kastizet, reghi follennou he histor ; terri ar chaden euz he gredennou hag euz he gustumou koz ; lakaat e penn he Vamm-lezen n’en deuz Doue gwir ebed da welout e renadur ar vro ; banna diouc’h levr he lezennou ha diouc’h he diez-skol pep meneg a relijion, eur bobl kristen oc’h ober traou evel-se na choumo ket digastiz ; na rai biken nemet eun ehan e kreiz mill dizurz, ken n’e gouezo dindan eur mestr garo, pe eur revolusion dinask, evel gwechall ar broiou païan a-barz koueza mezuz enn drouzivez ; ha c’hoarvezout a rai gant-han, hep mank ebed, ar pez ar c’hoarvez ato gant ar boblou na reont ket ar pez a felle da Zoue e rajent pa en devoa ho zavet.
Bro-C’hall e deuz komprenet mad ann traou-ze, pa e deuz hanvet evit he c’hannaded tud a skiant hag a oar evel d-hoc’h petra a c’houlenn ar bed enn amzeriou-ma, hag ho deuz ivez lekeat doun enn ho c’haloun ar gwirioneziou kenta hep pere ne vezo biken etre ann dud na darempredez vad, na frankiz nag enor.
Rak-se ’ta, va mignoun ker, daoust d’ar pez a choum c’hoaz a venosiou dishenvel etouez eur rum dud, sperejou eeun Bro-Franz a c’houlenn hirio eur Roue. Sklerijen ann tan-gwall a ziskouez d’ezho ann hent. Santout a reont ez euz ezomm a urz-vad, a lealded, a zereadeghez, ha na hellont kaout netra en doare-ze hep eur Roue hag a vezo divar ar c’hef koz ha gwirion.
Komzit kre hag huel eneb ar falz kredennou hag ar venosiou kamm-izik ho deuz c’hoaz divar va fenn tud nobl a galoun kouskoude, ha doughet da bep mad.
Lavarout a rear em euz sonj da lakaat rei d’in eur galloud hep harz ebed. Plijet gant Doue ne vije ket bet roet eun heveleb galloud d’ar re ho deuz bet en em ghenighet evit tud goestl da zaveteï ar vro enn he deisiou a wall-amzer ! N’hor bije ket bet da hirvoudi, evel ma hon euz hirio, war reusiou hor Mamm-bro. Ne rainn netra nemet gant ali ha gant assant hor c’hannaded, choazet gan-ehoc’h e pep frankiz.
Lavarout a rear penaoz rouaned a dad-da-vab n’hellont ket ren enn eur vro eleac’h m’ema ann holl kement ha kement dirag al lezen. Respontit kre ounn bet kelennet war gement-se, hag am euz desket gant histor va bro, petra zo bet fall pe vad da lakaat ar bobl euruz pe reuzeudik hervez ann dro spered kemeret gant ann dud. (Eun tad enn he dieghez na hello ket etat gouarn he vugale dre’n abek ma’z int he heritourien ann eil kement hag eghile).
Penaoz e c’houzanfenn-me rei privilachou da reall, pa na c’houlennann evid-oun va-unan nemet ar privilach da gonsakri va holl vuez da c’houaranti Bro-Franz enep pep gwall, da ober he eurusted mar ghellann, ha da veza bepred gant-hi er boan araog beza gant-hi er c’hloar.......
Setu aze, va mignoun ker, perag ne gollann ket fisianz dirag gwall stad va bro ; ha perag ne ghilann ket dirag ann tamm-labour braz meurbed a zo d’in da ober.
Ar gomz a zo da Franz, ann heur a zo da Zoue.
Herri.
- Fransizien,
Emaoun enn ho kreiz. Digoret hoc’h euz d’in doriou Bro-C’hall, ha n’em euz ket gallet dioueri pelloc’h ann eur-vad da welet va Mamm-bro.
Mes ne fell ket d’in choum pell enn ho touez, gant aoun na rofenn leac’h d’ar sperejou da labourat, enn eun amzer ma ’z euz enn ho kement a dan.
Kuitaat a rann eta Chambord, ar maner-ze hoc’h euz roet d’in pa oann krouadur, hag a behini am euz doughet ann hano gant foughe epad daou-ughent vloaz war henchou ann harlu.
En eur vont kuit e fell d’in lavaret d’ehoc’h n’en em zispartiann ket diou-z-hoc’h, Bro-Franz a oar ervad ez-ounn d’ezhi kement a zo ac’hanoun.
N’oufenn ket ankounac’haat eo guir ar Fransizien kaout ho Roue, hag eo karg ar Roue va c’harg-me, ha ne fell ket d’in teurel divar va diskouaz ar bouez anezhi.
Deveriou ar garg-se, ho ober a rinn ; kredit d’am gher, gher eun den honest, gher eur Roue.
Gant sikour Doue, ha pa blijo gan-ehoc’h, e savimp ken etrez-omp eur c’houarnamant dioc’h m’her goulenn ezomou ar vro, gant gwir frankiz da bep departamant ha da bep parrez da ober ho-unan ar pez a zell out-ho.
Ar frankiziou-ze, en deuz peb pobl kristen ar gwir da gaout, ho devezo evit kred mouesiou ann holl roet gant lealded, hag assant ann diou gampr. Eun eur gher, kemer a raimp a-nevez hor bro o klask mont war vell, ec’hiz ma rea e divez ar c’hanved diveza dindan ren ar Roue Loïz c’houezek.
Ar Roue a roaz he aotre da lemel eur rum ghiziou koz ne oant mui dioc’h doare ar vro. Ann darn vrasa euz ar gannaded a oa enn tu gant-han ; mes eun nebeut dispac’herien a drouc’haz hent d’ar mad-ober-ze, hag a zigoraz dor dre ho gheier d’ann dizurjou ar re heuzusa, ha dre ho c’hrisderi d’ann dismantrou ar re spontusa. Ho zorfejou argarzuz a daolaz ar revolusion war ar vro ha na c’houlenne nemet mont war vellaat ; hag ho deuz he foulset euz a neuze etrezeg ann izlounk e pehini e divije kollet ar vuez, enn deisiou diveza-ma, paneved nerz kaloun ha nerz divreac’h hor zoudarded dispar.
Piou en deuz bet ar muia da c’houzanv gant ann dispac’hiou reuzeudik-se ha neket ann dud a boan int, micherourien vad ar c’heariou, hag ann dud divar ar meaz ? o velet ho buez tenn eo bet ato diez va spered, ha va studi muia-karet a zo klask ann tu da wellaat ho stad.
Bro-C’hall dizaouzanet dre walleuriou ha n’ho deuz bet biskoaz ho far, a zesko ne zistroer ket d’ar wirionez o kemer eun eil fazi, ha ne dec’her ket dre droidelerez diouc’h eul lezen hag a zo lezen Doue : Gwir ann tad a dremen d’he vugale.
Ar vro am galvo, hag e teuinn d’ezhi gant va c’harantez, gant va c’hreden, gant va banniel.
Divarbenn ar banniel-ze ez euz bet komzet a zivizou ha na hellann ket rei va grad d’ezho.
- Fransizien,
Prest ounn da ober pep tra evit sikour va bro da zevel diouc’h he c’hollou, diouc’h he revin, ha da ghemeret adarre he renk ebarz er bed ; eur zakrifiz hep ken a zo ha na hellann ket hen ober evit-hi, ar zakrifiz euz va enor.
Bez’ ez ounn ha bez e vezinn den va amzer, ha meuli a rann a greiz kaloun, ann traou kaer a zo bet great e doug ar c’hanved-ma ; ha daoust dindan pe vanniel e kerze hor zoudarded, ounn bet estlammet gant ho gounidou, hag em euz trugarekeat Doue evit ar c’hloar nevez a daole ho vaillantiz var vrud goz va bro hag ho hini.
Fransizien, arabad eo eve etre c’houi ha me na drouk-entent na sonj kuzet.
Nann, dre’n abek ma ho devezo tud dizisk, tud re vuhan o kredi, tud a feiz fall, komzet d’ehoc’h euz a brivilachou, euz eur Roue ha na c’houzanv nag ali, na relijion ebed nemet he hini ; nag a bet tra c’hoaz, ann deok, dalc’hou ann dudchentil pe ar feodach, ann aneriou pe ar c’horveou, ha kant tra all n’euz mui hano anezho, daoust d’ar gheier-ze skignet gant tud fallakr ha divez, nann, na laoskinn ket difframa a-dre va daouarn banniel Herri Pevar, banniel Francès Kenta euz ann hano, banniel Jann D’Ark.
Gant ar banniel-ze eo bet savet rouantelez Franz, gant-han ho deuz ho tud koz, hag enn ho fenn va re-me, gounezet ann Alsas-se hag al Lorrèn-ze, euz a bere ar garantez hag ann esperanz da zistrei davedomp, a zisc’hlac’har ac’hanomp e kreiz hor goalleuriou.
Ar banniel gwenn eo a drec’haz al laeroun-vor, hag ann dud hanter-c’houez enn Aljeri, e peleac’h eo bet gwelet kenta taoliou kaer Prinsed va lignez ; hen eo a drec’ho c’hoaz ann danerien hag ann dud hanter-c’houez a c’hourdrouz hirio trei ar bed-ma war he du ghin.
Hel lakaat a rinn, heb aoun, etre daouarn hor zoudarded kalounek, n’eo bet guelet morse, her gouzout a reont, nemet war hent ann enor.
Roet eo bet d’in, evel eun dra sakr da viret, gant va zad koz Charles Dek, o vervel enn harlu ; he garet am euz ato evel ar zonj euz va Mamm-bro pell diouz-in. War va c’havel eo bet war nij, va bez dindan-han a zisheolio.
E touez plegou gloriuz ar banniel didach-se e tigasinn d’ehoc’h ann urz vad hag ar frankiz.
- Fransizien,
Herri Pemp na hell ket teurel a-gostez banniel gwenn Herri Pevar.
Herri.
Ar 25 a viz kenver, 1872.
O welout e kendalc’her da glask rei d’am c’homzou eun displeg disleal, ha va lakat da lavarout ar pez n’am euz na lavaret, na sonjet, na great, e kav d’in e c’houlenn al lealded ha va enor ma savinn va mouez eneb ar c’horvighellou fallakr-se.
Souezet ez oar em be kuiteet Chambord, pa oa ken dudiuz d’in choum pelloc’h er maner karet-se. Hag a zo lavaret e kollenn kaloun, hag e kimiadenn gant ar zonj kuzet da ober dilez euz va c’hurunen.
N’em euz ket d’en em wenna euz va c’hammejou war ann hent am euz lekeat em spered da heulia. Gouaz a-ze d’ar re n’ho deuz ket komprenet ar pez am euz great. Mes ar re a laka ho esperanz er greden ec’h halfenn ankounac’haat va dever, en em drompl.
Biken ne rainn dilez euz va gwir a Roue.
Ne c’houzanvinn ket e ve torret eul lezen am euz difennet epad daou-ugent vloaz, lezen rouantelez Franz divarbenn heritour he Rouaned ; lezen ha n’euz nemet-hi goestl da c’houaranti galloud ar Vro hag he frankiz.
Ne oa ket dleet d’in, a leverer, goulenn rei eur banniel nevez d’hor zoudarded kalounek.
N’em euz bannie] nevez ebed, hini Bro-C’hall eo a zalc’hann. Hag am euz rogoni a-walc’h evit kredi e tigasso c’hoaz d’hon armeou ar vrud ho deuz bet a viskoaz.
Ar banniel gwenn a zo bet trec’het eur wech bennag war ann tachennou brezel ; mes bez’ ez euz dizenoriou ha n’en deuz biskoaz anavezet. (Eun dichentil ha dilezel a rafe-hen armoariou he dud-koz) ?
N’am euz ket gwelet ann Iliz katholik amprouet evel m’ema, hep sonjal er pez e deuz great a viskoaz va bro evit he skoazia. Lavaret am euz e tougehenn ato ann dourn d’hon Tad Santel ar Pab, ha kerkent eur rumm-dud da grial e oann o vont da gass hon tud iaouank d’ann Itali d’en em laza !
O kenderc’hel stard d’am Feiz ha d’am banniel ne zifennann nemet enor Bro-Franz ha gloar he amzer dremenet ; ne rann nemet plenaat ann hent d’he amzer gaer da zont endro.
Kement heurvez a goller o lavarout : Greomp ann dra-ma, greomp ann dra-hont, a brofit d’ar re a zo lorc’h enn-ho o welout ac’hanomp izelleet evel ma ’z omp. (N’euz nemet eun hent da zont er meaz euz hon traounien a c’hlachar, ann hent roeal).
Lezen Bro-Franz a zo : Mab henan ar Roue a zo Roue en he c’houde. Hep al lezen-ze ne d-ounn netra, gant-hi ec’h hellann pep tra. Hep al lezen-ze peleac’h e vezo hor mignouned a ghevredighez etouez ar rouaned all ? Piou a lakaï urz ha sentedighez enn hon armeou, hag a zalc’ho stard hor zoudarded war ann dachen-vrezel ? Piou a raio pouez d’hor c’hannaded ebarz er broiou estren ? Piou a raio adarre da Franz he renk ha fisianz ann holl evel gwechall ?
Piou a c’houaranto eur peoc’h paduz d’ann dud vad a gar labourat, piou a raï ma vezo enoret ar micherour enn he vicher, ma talvezo d’ezhan he labour ha ma vezo he gozni dienkrez ?
Hel lavaret am euz alies, prest ounn da ober kement a helleur ober hep dizenor ; ha lezel euz va gwir kement a vezo goulennet, ma n’eo ket fillidighez hen ober.
Doue her goar, va c’haloun na c’houlenn nemet eurusted Franz ; n’em euz c’hoant brazac’huz ebed nemet ann hini da gaout va lod el labour a zo da ober evit sevel adarre va bro enn he stad huel ha paduz. Hag al labour-ze na hell ket beza labour eur rumm hep ken, ann holl a renk lakaat enn-han ho c’harantez leal hag holl nerz ho divreac’h.
Va zonjou a zo great evit mad ; ann hent am euz kemeret a heuliinn ha na droinn ket divar-n-ezhan, gortoz a rinn keit ha keit ; mes den, war zigarez ebed, na denno digan-en eur gher evit ober ac’hanoun eur Roue great gant ar revolusion.
Herri.
Baruch V. 4.