Gwechall goz, n’ouzon dare pegeit a zo abaoe, eur vamm he devoe daou vab war ar memes tro.
Deuet eun tammig oad d’ezo, evit d’ezo beza breudeur gevell, ne oant ket breudeur heñvel.
An hini kenta ganet a oa sempl, gwezel, met ker koant hag eun ael eus Baradoz Doue ha ker mat ivez. Baskig a oa e ano.
Egile, anvet Lell, a oa eun den peuz-bihanik, met ken divalo hag an diaoul, hag e galon a oa heñvel-mil ouz e zremm.
Baskig a oa karet gant an holl. Lell avat a veze tec’het dioutañ e-giz diouz eur c’hi klañv.
Kasoni en devoa rak-se ouz e vreur, ha bep tro ma c’helle e rae droug d’ezañ.
Tamall a eure anezañ, eun devez, da veza lavaret edo o vont da laza e dad da gaout ar madou holl d’ezañ e-unan.
Kredi Lell a reas an tad ha kounnari.
Hag heñ tapout krog e Baskig, ha bazata anezañ ken a strinke ar gwad.
Ar vamm a c’houlenne perak e skoe ken taer :
« Perak ? setu a lavar d’eoc’h perak ! »
Ha dao adarre ! A-greiz skei e teuas gantañ :
« Ah ! ya ! c’hoant laza ac’hanoun a zo ennout ! Dal ! »
Ha flip ! ha flap ! ha taoliou-treid ! ha flac’hadou ! M’hen talvezo d’it ! Puilhoc’h e komz an taoliou eget ar morzoliou e miz meurz.
Ar paour-kaez Baskig a lavar :
« Truez ! tad ! truez ! »
« Dal evit da druez ! »
Ha bac’hadou c’hoaz.
« N’em eus lavaret netra ebet ! »
« Nac’h eus lavaret netra ! Daoust ha tamall da vreur a faot d’it bremañ ? Dal ! »
A-benn ar fin ez eo taolet ar paotr en eun toull teñval e-lec’h ma n’eus ket eur banne sklerijenn, ha tri devez e chom eno hep eur begad bara.
Kaer he deus ar wreg n’eo ket truezus an tad.
Brevet e izili d’ezañ c’hoaz meur a wech. Bastig a zo stlapet er-maez, e-giz eun tamm koz tra brein bennak, ha difennet outañ, gant e dad, dont morse ken d’ar gêr ma ne c’houlenn ket beza krouget.
Ar paour-kaez a ouel dourek : e vamm a bok d’ezañ, hag hi, abaoe an deiz kriz-se, ne reas ken nemet hirvoudi.
Lell avat, noilh (moumoun) e dad, a zo seder an tamm anezañ. « Bremañ avat, » emezañ, « me a vezo pep tra d’in ! Me a zesko d’it, Baskig, beza karet gant an holl ! »
An drougober, siouaz ! a laka tud a zo da veza laouen. Doue ne lavaran ket.
Baskig, kaset kuit, ne oar ket petra d’ober na pelec’h trei. Mont a ra eeun dirazañ. Treuzi a ra eur c’hoad bras pa zeu ar c’housked d’ezañ, pa loc’h war e lec’h e dreid skuiz-maro. Klevout a ra al loened gouez o yudal, abalamour ma klevont c’houez ar c’hig fresk marteze. Aon en deus ha fallout a ra d’ezañ chom war-sao. Mes trec’het eo gant ar faez (skuiz) ma ’z eo ha gant e naon-ki.
E-tal eur waz flour emañ. Gourvez a ra war eur gwele-bleuñv. An dour a hiboud eur ganaouenn-luskellat d’ezañ. Pell-pell e chom da huñvreal.
Pa sav, e wel eur vaouez koant en e gichen. Truez he deus outañ, ha lavarout a ra :
« Paour out, hag ankeniet eo da galon, a gav d’in, va bugelig. »
« O ! ya, itron vat, rak kaset oun bet kuit eus ar gêr gant va zad, daoust ma n’em eus graet netra fall ebet morse. Tamallet oun bet e gaou gant va breur. Met pardoni a ran d’ezo o-daou. »
« Mat eo, paotrig. Pa ’z eo gwir out ker mat ouz da dud hag int ker fall… »
« O ! itron, va mamm a zo mat. »
« Ya, ha karout a rez anezi war a welan. »
« O ! ya, ha va zad ha va breur ivez. »
« Mat tre, va faotrig. Dal amañ eur bizou hag a ra burzudou. Eur berlezenn a zo warnañ ; pa zalc’hi anezi en tu diabarz eus da zorn, ne vezi gwelet gant den, n’eus forz pelec’h e vezi ; pa vezo en tu diavaez e vezi gwelet. Pa lakai ar bizou war da viz bihan e vezi par da vab ar roue hag heñvel-poch outañ ; pa vezo ar bizou war biz da galon, e vezi e-giz ma ’z out bremañ. Diwall avat d’ober droug gant ar bizou, pe… ! »
« Ho trugarekaat a ran a-greiz kalon, itron vat ! »
Hag ar gorrigan, rak eur gorrigan eo, a lavar d’ezañ ober ar pez ez an da zisplega.
Mont a ra Baskig da di e dad, ar berlezenn gantañ en e zorn, hag, hep beza gwelet, e wel hag e klev pep tra.
Kavout a ra e vamm o leñva, hag, e berlezenn en diavaez, e sec’h he daelou d’ezi. Na tener e pok d’ezañ ! Heñ avat a lavar a rank mont kuit gant aon da lakaat e dad da gounnari. « Met, mamm, » emezañ, « bezit dinec’h diwar va fenn. A-benn eur bloaz pe zaou, ni a vezo eürus. » Hag e tiskleri istor e vizou d’ezi hag ar pez he devoa lavaret ar gorrigan d’ezañ ober.
« Gra eta, va faotrig, » emezi.
« Kenavezo neuze, mamm. Pelec’h emañ tad ? rak daoust d’ar pez en deus graet d’in, c’hoant gwelout anezañ am eus, ha pardoni a ran d’ezañ ha da Lell. »
« Mat, va faotrig. En tu-all emañ. »
Hag a pokont an eil d’egile.
Ha Bastig en tu-all, e vizou war e viz bihan,
Spontet eo an tad o welout mab ar roue en e di. Stoui a ra dirazañ o c’houlenn e zigarez ma ’z eo ken dister e di.
« Pet mab hoc’h eus ? » eme Vastig.
« Daou a zo anezo, aotrou priñs. »
« Digasit anezo amañ ma teuint ganin. »
« Setu amañ unan. Lell a vez graet anezañ. »
« Hag egile ? »
« Aet eo kuit. »
« Aet eo kuit ? »
« Skoet em boa gantañ. »
« Mat eo suja ar vugale. Kalonet fall e oa ? »
« Eun tammig. »
« Ha perak hoc’h eus skoet gantañ ? »
« Lavarout a rae laza ac’hanoun. »
« Krisat mab ! Laza e dad ! »
« Allas ! Allas ! »
« Ha klevet hoc’h eus an dra spontus-se gantañ ? »
« N’em eus ket avat, met e vreur amañ eo en deus diskleriet kement-se d’in, mantret va c’halon ouz e glevout. »
« Ha gwir eo ? Lell. Ha gwir eo ? »
Lell ne lavar seurt.
« Petra ? » eme Vaskig, « ne c’houlennez ket anzav ? »
Lell ne lavar seurt.
« Ha tamallet e vije bet da vreur e gaou ganez ? »
Lell ne lavar seurt.
« Tamall anezañ e gaou ac’h eus graet, eta ? Lavar pe e kredin kement-se. »
Lell a anzav e dorfed hag an tad da veza glac’haret.
« Lell a zeuio ganin memes tra. Mat e vezin outañ. Heñ avat a ranko beza mat ivez. »
« Hag e vezin, aotrou priñs. »
« Mat neuze. Deomp. »
Ha Baskig en hent. Hag heñ da balez ar roue. En amzer-se mab hemañ a oa an d’ar brezel, ha paket e oa bet gant al laeron-vor. Hounnez a oa ar vrud. Met e vatimant eo a oa bet bruzunet gant eun arne spontus, hag heñ taolet en eun enezenn na oa den enni.
Baskig, dre nerz e vizou, a voe kemeret, hep poan ebet, evit mab ar roue. Heñvel-dres e oa outañ hag en e zremm hag en e c’hiziou. Ha setu levenez vras er vro ouz e welout distro, rak karet e oa gant an holl, bihan ha bras. Graet e voe lidou kaer e pep keriadenn.
Beva a eure Baskig sioul eur pennad brao. Alc’houez kalon an holl a oa gantañ : mat a oa ivez avat ouz kement den. Ranna a rae e arc’hant gant an dud ezommek ; eur gomz vat a gave da lavarout d’ar re a c’houzañve poan ; cheñch a rae tu da galon ar re a oa er prizon ha dont a raent da veza tud eus ar gwella…
Klask a eure ivez cheñch kalon d’e vreur, rak Lell a lavare laza Baskig ma kavje anezañ. War e veno, Baskig eo a oa kaoz d’ezañ da rankout senti e palez ar roue, e lec’h beza digabestr er gêr o redek ar gedon.
Ha mab ar roue da Lell :
« Deuet out ganin amañ hag eürus out, a gredan. »
« Ya ’vat, aotrou priñs. »
« Ha koulskoude, Lell, me a oar ne dout nemet eur gaouiad hag emañ da vreur o kaout poan marteze, siouaz ! Met me a fell d’in ez afes da c’houlenn pardon digantañ. »
« Gwir a livirit, aotrou priñs, met keuz am eus da veza graet ar pez am eus graet. »
« Mat eo. Memes tra, kae da gavout da vreur. Em c’hambr emañ ha da-unan e vezi gantañ. »
Lell a ya, o klask en e benn penaos kas e vreur da welout ar bed-all. Met ne gred ket beza muntrer e kambr mab ar roue. « Pa gavin anezañ e lec’h-all, » emezañ, « me a roio eur stal nevez d’ezañ. »
E keit-se, Baskig a zo aet d’e gambr, ha gant e vizou war biz e galon, e teu d’ezañ an doare en devez pa vez er gêr.
Lell, pa zeu, a zo soubl e gein. Lavarout a ra e vreur d’ezañ :
« Galloud bras am eus amañ. Mab ar roue ha me a zo ar memes hini. Met pardoni a ran d‘it da gasoni ouzin. Disoñjomp eun dra ker poanius-all, ha bezomp gwir vreudeur gant karantez leiz hor c’halon. »
« Ya, Baskig, ha da drugarekaat a ran. »
Hag e pokont an eil d’egile.
Met, kerkent er maez, e ro Lell da c’houzout e lavare gevier e c’henou d’e galon adarre. En eur skei war eur c’hi dizrouk e kunuc’he : « Ma vijes-te bet va breur Baskig e oas krouget ! »
Mantret eo Baskig. Kavout a ra eun digarez bennak hag ez a d’ar gêr da gonta d’e vamm penaos emañ kont gant e vreur. Glac’haret eo houmañ ivez, ha lavarout a ra da Vaskig kaout truez ouz Lell.
« Hag em eus ivez leiz va c’halonig. » emezañ.
Hag heñ da vont en-dro d’e balez.
Eur brezel a voe diskleriet neuze d’ar roue gant eur roue-all. Baskig, mab ar roue, a gasas ar soudarded d’an emgann, ha gounit a eure e pep tachenn. Perak ? gant e vizou ne veze ket gwelet, hag e kleve petra a venne a enebour ober. E-giz-se ne voe ket diaes d’ezañ rei bazad d’egile hag an trec’h a chomas gantañ.
Pa voe distroet gant enor, e penn e arme, ar roue a fellas gantañ lakaat anezañ da ren en e lec’h, rak heñ a oa aet kozik ha kabac’h.
En desped da Vaskig e voe deiziaded ar goueliou a vije lidet en enor d’an darvoud pouezus-se. Ne ouie ken penaos ober, rak ar gorrigan n’he devoa roet kelennadurez d’ezañ nemet betek eno.
Hag heñ neuze mont d’ar c’hoad e-lec’h m’en devoa kavet an eienenn eus kement a vadou. Kavout a eure c’hoaz ar gorrigan, hag houmañ a lavaras d’ezañ :
« Na ro ket da gredi pelloc’h out gwir vab ar roue, rak keuz az pefe. Kae war eeun da gerc’hat anezañ. Me a c’houezo e goueliou ar vag a gavi er pleg-mor a welez ac’han. »
Ha Baskig d’an enezenn. Digas a reas mab ar roue d’e dad, hag e tisklerias ar wirionez.
Bec’h en devoe ar roue o kredi anezañ. A-benn ar fin e lavaras :
« Petra a c’hellin-me ober evit ar vad ac’h eus graet d’in ha d’am mab ? »
« Ne c’houlennan seurt, aotrou roue, nemet e kendalc’hfec’h en e garg Lell a zo breur d’in. Evidoun va-unan, eul loen-kezeg da sikour ac’hanoun da drei douar va zad. »
« Kae eta, den eus ar gwella, ha Doue d’az pennigo. Lell a chomo en e garg. Emichañs e labouro ervat. »
« Karout a rafen. Kenavezo va roue. »
« Kenavezo ! va muia-karet goude va mab. Laouen e vijen bet o kaout ac’hanout da eil vab d’in. Met peogwir eo beo da dud, e rez mat mont daveto. »
Ha Baskig a ya d’ar gêr. Seder e galon, e labour an douar, an douar a sav c’houez ker mat ha ker yac’hus anezañ.
E-giz m’he devoa gourc’hemennet ar gorrigan, mont a ra da gas he bizou d’ezi.
« Ho trugarekaat a ran, itron ger, da veza bet ker mat em c’heñver, ha ne reketan tra ken nemet beza karet gant va zad e-giz ma ’z oun karet gant va mamm. »
« Mat a lavarez, den yaouank. Ya, chom war ar maez : eno emañ ar gwir beoc’h ar gwir eürusted… D’az preur ez an bremañ da gas ar bizou-mañ. Ne ehan tamm d’ober droug gwasa ma c’hell. Ha poent eo d’ezañ paea. »
« Ho pet truez outañ, itron vat, ha grit d’ezañ distrei d’ar gêr da garout e dud. »
« Ne daio ket. »
« O ! itron vat. Truez ! »
« Amzer an druez a zo aet e-biou d’ezañ. »
« Truez ! Me a gar anezañ. »
« Mont a ran. Gant at bizou-mañ e raio burzudou kerkoulz ha te. Met droug eo a raio, ha paket e vezo ! »
« Gant ar bizou mat-se, itron ? »
« Ar bizou-mañ a zo eur laoñenn a zaou droc’h : vad a ra gant lod ha noazout gant re-all. »
Hag ar gorrigan da balez ar roue. Mont a ra da wrac’h koz, hag hi da Lell :
« Gant da vreur e oa eur bizou burzudus. »
« A ! ya ? »
« Setu heñ amañ. Dal ! »
« Mat, gwrac’h koz. Dal aze eur vozad gwenneien evit da boan. »
« N’em eus ket ezomm eus da arc’hant. Arc’hant laeret int : c’houez a zo ganto. »
« Lavar kement a gari. Muioc’h a ze a chomo em chakot (godell). »
« Ya ! Ya ! met diwall ! »
Hag ar gorrigan kuit.
Lell a glask gouzout petra a vad a zo er bizou. N’emañ kel pell o tont da c’houzout e c’hell gwelout hep beza gwelet gant den.
Hag heñ, gant e vizou, laerez teñzor ar roue, laerez traou eus ti ar roue.
Hag heñ, neuze avat, friko gantañ war friko.
Ker sod ez a ma ped ar roue da zont da leina d’e di. Digouezet e ti Lell, ar roue a gav d’ezañ emañ en e balez o tribi en e bladou aour gant e loaiou arc’hant.
Hag heñ lavarout :
« Lell, pelec’h ac’h eus kavet an traou kaer-mañ heñvel-beo ouz ar re am boa va-unan n’eus ket pell hag a zo aet gant eul laer bennak. Daoust ha n’eo ket ar re-mañ eo va re ? Va merk a zo warno ! Ha prena anezo ac’h eus graet ? »
Lell a ya ruz e-giz ar roz-moc’h.
Hag ar roue a c’hourc’hemenn kas Lell d’ar prizon. Lamet eo e vizou digantañ, hag a-benn eur pennad ez eo krouget war al leurgêr dirak an holl a ra an hu warnañ…
Ar roue, evit laouenaat Baskig eun tamm, a gas ar bizou d’ezañ, rak kredi a ra en bet laeret ar bizou-se gant Lell diwar Vaskig.
Baskig a ya da goad ar gorrigan da rei he bizou d’ezi.
Hirvoudi a ra o lavarout :
« Me ho ped, kemerit ho tra. Paneve d’ezañ, va breur n’en divije ket taolet ar vez war e dad hag e vamm. Ni holl a vije bet eürus er gêr paneve d’ar bizou-se… »
« N’eo ket va bizou, » eme ar gorrigan, « eo a zo bet kiriek da gement a zo c’hoarvezet. Nann, tamm ebet : da galon-te a zo eur galon vat, ha vad ac’h eus graet : kalon da vreur a oa brein, ha droug hepken he deus graet. Az pez soñj atao penaos :
A denn d’o had.
Kroaz ar Vretoned,
c’houevrer 1904.