Bara ar gear
(J. Clément en deus skrivet ar gontaden-ma e Almanach des Familles chrétiennes) :
Kement-ma a dremen en diskar-amzer. Erru eo ar stered da c’houlaoui e Breiz-Izel, ha dindan bolz sioul an nenvou, setu du ze eur blenen vras o repoz reiz evel eun oan ; ar mor divent eo.
A-veac’h ma klever trouz ar mont dont a ra hep ehan, henvel ouz alan didrous eur c’hrouadur morgousket.
Al loar lugernus a daol he sked war an tarziou-ze en hevelep amzer ma wenna lochen baour Ivonig, ar pesketaer. Evel-se eo hanvet er vro, daoust ma’z eus pell abaoue m’en deus gwerzet e vag hag e rouejou. Petra fell d’eoc’h ? Koz eo ar paour keaz Ivonig ! Deuet eo e vleo da veza gwenn erc’h. E ziskoaz a zo pleget muioc’h c’hoaz dindan ar c’hroaziou eget dindan an oad.
Ar mor, a ra neuz da gousket du-ze, n’eo ket bet tener outan, pell ac’hano !
Eiz vloaz a vo bremaïk, pemp pesketaer a bigne
laouen en o bag evit mont da besketa. Ar beure a
yoa dudius, tamm koumoul ebet en oabl ! Doare
ebet e teuje arne dizale ! Seblantout a rea e tlient
ober eun dervez eus ar re wella ; hag, e gwirionez,
kalz pesked a deuas ganto. Hogen, evel ma
c’hoarvez re alies, siouaz, gant ar mor, setu ma
teuas da c’houeza en eun taol, dizavet gant ar
gorventen a deue eus ar c’huz-heol. En noz-se, eur
vag hepken, gant eun den e unan, a c’hellas, ne oe
ket hep poan, tizout ar porz.
Gwreg ar pesketaer a nec’he o c’hedal.
— « Te eo, Ivonig ? » emezi gant enkrez.
— « Ya, » emezan o koms evel en despet d’ezan.
Ha hi adarre da c’houlen :
— « Hag hor bugale ? »
— « Beuzet holl, Mari Anna gez !… A ! va Doue ! o fevar ! »
O gouelvan en em veskas pell bras gant trouz spontus an avel foll.
N’oant ket aet holl gant ar mor koulskoude, rak gwelet a read eur paotrig e toull an nor. Gwenole oa, deuet da veza penher Ivonig ha Mari-Anna. N’oa ket, ar paour kez paotr, gwall-henvel ouz e vreudeur, a yoa bras ha krenv, e leac’h ma’z oa, hen, drouk-livet, fallik ha klanvidik.
Dindan an diaveaz disterik-se e kaver alies eneou Start ha kalonou mat. Gwenole a zeblante beza bet lezet gant e dud evit o c’hennerzi, o laouennaat en dristidigez vras ma’z edont.
Hag ar re-ma a roas d’ezan kement karantez, kement teneridigez a c’hellent da rei. Ar bugel a greskas oc’h eva a bep tu d’ezan ear c’houek ar garantez, o karet a greiz e galon an daou goziad-se ha ne vevent mui nemet evitan, o karet ar mor livet kaer gant liou glas an nenv, an nebeudig gwezo chomet c’hoaz wardro an ti soul, al laboused o richana er skourrou, ar roz o tispaka o liou fresk en tammig liorz. D’an traou-ze holl e lavare meur a wech bemdez : « N’ho tilezin morse ! »
Gallout a reer kredi ne vije eat morse eus ar
gear, panefe al lezen. Houma a lavar : « Holl
d’ar zervich ! »
Pebeuz tristidigez, pebeuz rann galon a oe en ti soul d’ar c’helou-ze ! Ha red e vije eta d’ar paotr-se mont da ober tri bloaz servich, pa n’oa ken nemetan da laouennaat e dud koz ? Ha penaos e rachent evit dougen kement a groaziou pounner ?
Hen, e unan zoken, daoust ha gallout a rache trei kein d’ar mor glas, da iliz goz e barrez, d’an heol benniget a bar bemdez war aochou Breiz-Izel ? Penaos dreist oll dilezel e dad hag e vamm, n’o doa mui nemetan war an douar-ma ?
Mari-Anna a yoa he spered gant an holl draou-ze. He mab paour a viche prizouniet en eun tu bennak, pell, pell diouti, red d’ezan skuiza, ober pennadou brao a vale, hen ken disterik, ker klanvidik, m’oa red mat kemeret kalz a breder gantan. Nan, nan, kement-se ne c’helle ket c’hoarvezout ! Ne zispartiche ket diouti ; ha neuze, koustche pe goustche, gouzout a rache difen anezan oc’h ar re a vije hardiz a walc’h evit dont d’hen diframma eus a dre he divreac’h !
Setu ma teuas an deiz da vont d’en em ziskouez da baotred ar c’houarnamant, evit gwelet hag-en edo e tailh da c’hellout dougen ar bragou ruz.
O welet Gwenole, ar c’horonel a lavaras oc’h heja e benn gant truez :
« Ne vo ket red chom pell bras da zellet ouz hennez. Kasit anezan d’ar gear. Petra raio ar Franz gant tud eus ar seurt se ? »
— « Ar Franz hel lakay e stad d’he zervicha,
eme ar « major ». Ar paotr yaouank-ma en deus
ezom bras da ober « exersis », Krenvaat a ray e
izili. »
— « An « exersis » a lazo anezan ! » a hopas eur vaouez a yoa deuet er zal en despet d’an archerien a glaske kregi enni evit he miret da vont pel loc’h. Koueza a reas d’an daoulin, hag o sevel he daouarn etrezek an nenv, e lavaras gant eur vouez meurbet kalonus :
— « Me ho ped, en hanv Doue, lezit anezan ganeomp ! »
Hogen, setu ma kroger enni evit he c’has er-meaz, epad ma lavare ar major :
— « Mat d’ober e zervich ! »
Nag a zaerou a oe skuilhet en ti-soul d’an abardaez-se ha betek an disparti. Ivonig a lavare a-wechou a-dreuz e zaerou :
— « Mat, krisoc’h int eget ar mor. Hema ne ouie ket petra rea ; ha neuze, lezet en deus eur mab ganeomp ! »
Buan, gwall-vuan ez eas an amzer, hag an dervez kasaüs a zigouezas.
En derc’hent ez ejont e perc’hirinach da Zantez-Anna-Wened. Ar gerent a lakae evel-se e gward an nenvou ar pez o doa a wella, pa n’hallent mui miret anezan tost d’ezo.
Hag e teuas heur glac’harus an disparti. Goustadik ez eant war-zu ti an hent-houarn, evel p’o divije c’hoant da apell an heur-ze.
Gwenole a droe e benn bep eur mare evit teurel c’hoaz eur zellig nec’het war dour koz e iliz parrez a guze a nebeudou adre ar grec’hen.
Digouezout a reant e ti an hent-houarn. Edo ar
marc’h du o tivogedi, har e c’halved ar veajourien.
Chom a rejont o-zri a zav. Ar paotr a vriatas e
dad hage vamm, ha d’an daoulamm goude betek ar
chiri a dlie e gas da Roazon.
Poent e oa, rak an daerou stardet ha moustret pell bras e goueled ar galon a zave brema da zalla an dud keiz. Setu ma klever eur c’houitelladen skiltrus hag eur ruilhaden bounner : Gwenole a yoa eat kwit !…
Pell, pell bras e chomas oc’h an nor da zellet oc’h ar mor glas, oc’h e dad hag e vamm beuzet en o daerou, betek na welas mui douarou e barrez.
Paotr al liziri a deue reiz bep sizun betek ti Ivonig ar pesketaer. Digas a realiziri hir da rei da anaout betek an traou distera en doa da ober bemdez. Santout a read eur mousc’hoarz o plava war al linennou-ze, mousc’hoarz eur bugel kalonek e poan bepred da frealzi e dud ankeniet, mousc’hoarz glebiet gant eun nebeudig daerou evelato, eur mousc’hoarz evel a weler a-wechou war dremm ar re a zo taget gant eur c’hlenved ha n’eus pare ebet evitan er bed ma, hep ma kredfent hen anzav evelato.
Ar gozidi keiz a fazie gant o faotr. « En em blijout a ra ! » emezo gant eun tammig levenez.
Person ar barrez koulskoude a lenne ivez al liziri hag a wele pelloc’h eget ar gerent. Ya, er geriou-ze laouen hervezan doare, ar pastor gouiziek a lenne eun dristidigez vras, tristidigez eur boked o c’hoenvi pell diouz e vro. « Mervel a raio gant ar boan spered ! » a zonje-hen ennan e-unan.
Gant ar bloaz nevez Gwenole a c’hellas kaout daou zervez da zont d’ar gear.
Lochen ar pesketaer a oe laouennaet evel d’an deiziou pardon. Ne oe avat nemet eul luc’heden, eur bann-heol da domma kalonou an daou baour kez koz. Bann-heol noazus bras ouz ar paotr yaouank, rak ar gwel eus ar gear ne reas nemet kreski ennan an droug spontus-se a hanver « klenved ar gear. »
Epad eur miz goude al liziri a deuas bep sizun hep mank, da zigas kelou mateus ar c’heaz harluet. Eur zizunvez koulskoude an douger liziri ne skoas ket war dor ar pesketaer. Koll a rea e amzer o c’hedal bep mintin :
— « Netra hirio adarre !! » a lavare paotr e vlouzen c’hlas o welet Ivonig.
Eun dervez, evelato, e teuas lizer. Levenez an tad koz ne badas ket pell. Ar skritur teo-ze n’oa ket hini e vab !
Ar c’haporal eo en doa lakeat e hano e traon ar pennad skrid.
Setu ama hepken ar pez a yoa : « Ho mab a zo klanv bras. C’hoant en deus d’ho kwelet ! »
Ivonig a yoa kouezet war eur gador. Sellet a rea en-dro d’ezan oc’h adlavaret : « Klanv ?… klanv eo ?… perak n’en deus ket anzavet kentoc’h ? »
Mari-Anna a dostaas. « Mat, red eo d’eomp mont, mont dioc’htu, p’eo gwir e fell d’ezan gwelet ac’hanomp ! emezi. A ! va Doue, ma tigouesfemp… »
N’eas ket betek penn. N’hellas ket lavaret ar ger spontus.
Setu ma tennont dillo an dilhad sul eus an arbel ; hag i d’o gwiska. An enkrez a yoa kouezet warno a zeblante beza digaset d’ezo adarre nerz o yaouankiz.
Mari-Anna a oe prest hep dale. Hag e klaske dre e fenn petra c’hellche kas ganti da ober plijadur d’he mab paour. Siouaz ! n’o doa ket kalz a dra, n’oant ket pinvidik. Setu hi o vont d’an dorz vara hag o tiskolpa eur pez tamm da gas ganti en eun dousier wenn.
— « Bara ! eme Ivonig, bara heiz d’eun den klanv, d’eun den toc’hor, marteze !… » Na diez e kave brema beza ker paour ! Biskoaz n’oa deut d’ezan c’hoaz ar zonj da glemm evitan e-unan, evit e vab e oa !
Mari-Anna ne lavaras ger. Great e oa he zonj ganti. Ar bara du-ze, great ganti he-unan, leun eus an ear vat ker red d’ar paotr, sur eo e rache vad d’ezan.
Mont a rejont d’an iliz ha d’ar presbital en eur dreuzi ar vourc’h. Hor Zalver Jezuz hep mar a lavaras d’ezo komzou frealzus e goueled o c’halon, hen hag a c’hoar mat kaout truez oc’h ar re a zo gwasket gant an anken. O veza n’helle netra-all evito, ar person koz a lavaras d’ezo o tiskouez an nenv : « Bezit kalonek, va mignoned, eus an huelder e leac’h ma ren, Doue a daol evez ouzoc’h ; ne lakaio ket war ho tiskoaz eur beac’h re bounner evidoc’h. »
Roazon !
An daou armeziad ne daolont nemeur a evez oc’h an tiez uhel, an traou koz, ar strejou hir. Digouezout a reont er c’hlanvdi. N’oa ket re abred !
Eul leanez a yoa dres o vont er-meaz. Pebeuz kemm etre dremmou distronket ar gozidi ha dremm yaouank, fresk, sioul ha seder al leanez-se ! Ar mousc’hoarz-ze a darz war he muzellou, daoust ha boaz eo d’e gaout, pe fellout a ra d’ezi dre eno lavaret d’ar gerent keiz kaout fizianz ?
Ivonig a goms outi da genta, o trailha gwella ma c’hell, kement eo eat berr warnan :
– « Gwenole, va c’hoar ?… Ni eo e dud !… »
Ententet he deus. Ne zale ket da lavaret d’ezo evit o disponta :
— « Bezit dinec’h, emezi. Ema ouz ho kedal. Abaoue deac’h dreist-oll n’eus ehan ebet gantan, defot gwelet ac’hanoc’h. Arabad e vezo d’eoc’h mont re vuhan gantan, gant aon na ve gwall-skoet. Kement eo dinerzet !… »
O ! o mab n’eo ket maro eta ! Emaint o vont d’e welet, da bokat d’ezan evit ar wech ziveza. Pebeuz eurvad !
Goustadik neuze, o teurel kalz a evez evit miret da ober trouz, ez eont er zal vras, test dilavar a gement a boaniou hag a dremenvanou. Klevet a reer klemmadennou adre ar ridochou gwenn. Siouaz ! an den a glemm o vont er bez evel ma ra o tont er bed ! E kreiz e vrud hepken eo ec’h en em gav krenv awalc’h evit gouzanv didrous.
Selaou a reont, oc’h eva e holl gomzou. N’o deus ket anavezet c’hoaz ar vouez garet.
— « Niveren 243 ! » eme al leanez o chom a-zav.
A ! setu hen ama ! Na pebeuz chenchamant a zo ennan, va Doue ! Liou ar c’hoar ’zo gant e zremm ! E zaoulagad bras digor frank a jom difinv da zellet oc’h ar memez leac’h !
— « Komzit a vouez izel, me ho ped ! » eme al leanez o pellaat evit o lezel ganto o unan.
Tostaat a reont, ha neuze an hevelep komzou tener a deu ganto.
— « Gwenole… Gwenole gez… Deuet omp d’az kwelet !… Poan ac’h eus, n’eo ket ’ta ?… N’anavezez ket ac’hanomp ?… O mab paour, koms ouzomp mar gellez ! »
Ar c’hlanvour a finv eun tammig gant kalz a boan. Evel eul luc’heden a dreuz e zaoulagad. O ya, o anavezet en deus sur. Eürus eo o c’houzout emaint aze tost d’ezan, hag al levenez a leunia e galon a ro d’ezan eun nerz nevez :
— « Deuet oc’h eta,va mamm… va zad…
Pebeuz eürusted evidon ! Nag aon am boa da vervel hep beza gwelet achanoc’h !… »
Mervel ! Lavaret en deus an dra-ze ! Douget en deus ar varnedigez spontus-se ha ne dle ket en dro ma c’hoaz dont da veza gwir evitan ! Nan, ne varver ket d’e ugent vloaz e kreiz kement a deneridigez !
Gant kalz a nerz eo e lavaront kement-se d’ezan. Al leanez koulskoude a deu adarre d’o c’haout.
— « Awalc’h eo evit ar genta gweladen, emezi gant keuz. Kredit ac’hanoun, lezit anezan brema. eur pennad e-unan ! »
Senti a reont dioc’htu evel bugale, hag ez eont kuit epad m’en em ro ar c’hlanvour da gousket reisoc’h eget kustum. Huvreal a ra, hep mar, en tour koz du ze, a zell oc’h ar c’houmoul o tremen, hag er mor bras a luskel bagou ar besketaerien.
Gwenole a zo dihun eur pennad ’zo pa’z eman diz roet Ivonig ha Mari-Anna. Ar c’housk hir-ze en deus great kalz a vat d’ezan. Finval, a ra eun tam mig hag, o veza lakeat e zourn war hini e vamm, e lavar evel pa oa bihan :
— « Mamm, m’em eus naon ! »
Mari-Anna en em gav nec’het. Nebeut goude, e tizolo he fakaden, hag e kinnig ar bara du d’ar paotr, o lavaret d’ezan :
— « Sell ’ta, va mab paour, petra ’m eus digaset d’it ? »
— « O, bara mat ! bara eus ar gear ! »
An hini a yoa toc’hor bremaïk eo a goms evel-se. E zremm a zeu da veza laouen. Savet eo en e goazez. C’hoarzin ha lenva a ra war eun dro o tibri ar bara-ze a gav meurbet c’houek :
— « Nag hen zo mat ! emezan gant nerz. Pebeuz sonj vat ac’h eus bet, mamm, ha pegement a vat a rez d’in ! M’am bije bet atao eus ar bara-ze da zibri… »
— « … Ne vijec’h ket klanv, n’eo ket ’ta ? eme ar « major » o tont, souezet bras o welet eur jenchamant ken trum. Me gred ive ! Ha p’eo gwir ec’h anavezan brema louzou ar c’hlenved-se a glasken parea en aner betek-hen, me a zo o vont da ober ar pez a zo em galloud evit m’ho pezo eus al louzou-ze kement ha ma kerot. »
Hag ar medisin a ya kuit hep teurel evez oc’h bennoziou an daou goziad a c’houie mat sur petra en doa c’hoant da lavaret.
Eiz dervez goude Gwenole a yoa en e di-soul o selaou trouz ar mor. Azezet e kichen e dad hag e vamm e tebre c’hoaz eus ar bara a zaveteas d’ezan e vuez.
C’houi, va Zalver Jezuz, eo ar bara-ze kuzet e Sakramant an Aoter !
Bara an nenv, bara ar gear, p’eo gwir eo an nenvou hor gwir vro !
Bara dreist pep bara, a zo ennoc’h an eürusded a glask hor c’halon !
Bara beo, n’hellomp ket beva hebzan, n’hellomp ket hebzan na treuzi na gouzanv poaniou an harlu !
O Bara mat ar gear, deuit da veza evit pep hini ac’hanomp ar bara pemdeziek !