Dilun, dimeurz, dimerc'her, diriaou ha dirgwener, setu aze adarre tremenet pemp diwar zeiz !
Penoz ’ta ? Warc’hoaz neuze e tigouez ar zul, p’eo gwir ema hirio ar zadorn. Na pegen buhan ez a an deiziou en dro, eur pennad zo ; ha koulskoude netra ne deu. Netra ! netra ! Kaer gortoz am eus. Bervi a ran epad an deiz-Doue o c’hortoz eun tammig lizer da zont d’in eus kostez Pariz. Ne c’houlennan ket digantan beza hir-hir, keit hag ac’han da warc’hoaz ; ne glemmin ket ha pa ne vefe nemet eun dousen geriou warnan, gant ma vefe skrivet warnan : « Aotrou Fistoulik, plijet eo bet gant ar Gouarnamant roi d’eoc’h eur vedalen, evit anaout an oaz a gemerit da labourat evitan. »
Mez, Aotrou Doue ! Piou oar pegeit amzer a lako c’hoaz al lizer benniget-ze da zigouezout betek ennon. Muioc’h eget c’hoant am eus da gaout ar vedalen : ne ran ket kalz a forz peseurt liou a c’hellfe hi kaout : ruz, glas, gwenn, melen, moug, gwer, du, trilivet… Nebeut a dra eo al liou ! Ne ran ket kalz a van, gant ma teuio ar vedalen.
Va medalennig paour, dired davedon !… Skuiza ’ran o c’hortoz, ha penoz ne rafen ket ? Daou vloaz zo d’an nebeuta abaoue emoun o c’hedal, siouaz d’in ! Nag a liziri am eus kaset abaoue d’an aotrou « Prefet », d’an aotrou Baraz, hon « depute » ! Nag a baper gwenn am eus duet evit klask plijout d’ar Skouarnek, ar mestr-skol, evit dont a-benn da veza mat gant an aotrou Droch, mear ar barrez ! Ah ! tanfoeltr !… C’hoant am befe a-wechou da gredi eo deut ar Gouarnamant da veza dizanaoudek e-kenver e galoneka, e wella servicherien !
Bonjour, moucheu Fistoulik. Setu aman ho liziri, ha kenavo, moucheu Fistoulik, kenavo !
(Mont a ra er-meaz, hag e serr an nor war bouez, hep gouzout dare da Fistoulik.)
Setu aman eul lizer da genta. Eus Montroulez e teu ; gwelomp. (Dre ma lenn). — A ! ya, ya, Gwenole, va niz soudard, o c’houlen eun draïg bennak adarre digant e yontr madelezus, dek skoed, pe bemp lur war-nugent, ha pa ne ve ken, abalamour m’en deus bet galonsiou ruz ar c'haporal…
Gwenole, te zo o servicha ar Gouarnamant, bevet, gwisket, lojet. Peseurt ezommou all a c’hellfes c’hoaz da gaout ?… Ha ma n'emout ket mat gant ar Gouarnamant, distro d'ar gear da labourat. Dek skoed ? Da gousket, va niz ! Gra koraïz gant da c’halonsiou !
Setu aman, d’an eil, va c’hazeten. Arôk lenn anezi, e c’hellan lavaret n’eus netra warni nemet duig o tansal war gwennig, rak n’eo ket c’hoaz douget warni hanoiou perc’hennou ar medalennou. Setu aman, d’an trede, eul lizer. Digant va merour e teu. Petra ’n diaoul ema o klask adarre ? (O lenn) : « Va moc’h a zo strilhadet da vervel, ha n’eo ket eur souez, p’eo gwir e ra glao er c’hraou, hag ez a an avel a-dreuz ar mogeriou ! » — Gortoz, va merour, n’out ket gwasoc’h egedon ; me rank ive gortoz va medalen !
Hag evit achui, eul lizer all. Sell, sell, digant piou hennez ?… Eus Kemper e teu, am eus aoun ; gwelomp ha lennomp. — « Aotrou Fistoulik enorus, ha karet meurbet, ar blijadur am eus da roi d’eoc’h da c’houzout e plij gant ar Gouarnamant, (Ah ! va Doue, Doue !…), lakat da lugerni war ho peultrin medalen a enor al Labour-Douar, e testeni hag en anaoudegez vat eus kement ho peus great evitan. Kendalc’hit, hag ar Gouarnamant, hen kennebeut, n’hoc’h ankounac’ho biken ! Ha me, an aotrou Baraz, ho « tepute », a vezo eur blijadur ganin mont d’ho starda war boull va c’halon, daoust pegen dalc’het bennak ez oun gant va labouriou tenn ha grevus ; hag eun enor a gavin o vont da gas d’eoc’h ho tenzor prisius. Digouezout a rin en ho ti, warc’hoaz disadorn, a-benn an abardaez. Pourchasit eun tammig frikou, mar plij, ha va gwella gourc’hemennou d’eoc’h, aotrou Fistoulik meurbet karet hag enoret. Kenavo emberr ! Baraz, « depute ». — Ah ! lizer benniget, emout deut ! Emout o tont, va medalennig keit-all gortozet ! Arôk kuz-heol e welin ac’hanout ! Ah ! Pôtr al liziri, petra rin d’it ? — (O welet n’eus den ouz e zelaou) Sell, eat eo Jakou kuit. Ma ! red eo d’in pedi anezan da zont da goania ganeomp en noz-man… Mont a ran da bedi dioc’htu an aotrou mear, ar mestr-skol, va amezeg Yan Avalou medalennet bloaz a zo, hag unan bennak all.
Ya, ya ! va niz soudard, hanter-kant lur, n’eo ket tregont, a vo kaset d’it ! Va merour, eur c’hraou nevez a vo savet hep dale evit da voc’h, da vihana ma n’int ket eat en tu-all c’hoaz. Oh ! medalen, medalen !… Bennoz-Doue d’eoc’h, Gouarnamant, bezit fizians war Fistoulik, keit ha ma vo buez ennan !
Deomp buhan ha buhan da bedi ar vignoned da zont da goania. Mes arôk, em eus c’hoant da ober eun tammig katekiz d’am mevelien. — Hep, Lom Bitous, pelec’h emout ? Lom Bitous ! Deus d’am c’haout, ba buhan !
Setu aman, mestr.
Em eus aoun, e oas aze dilabour a-walc’h, n’eo ket gwir ? Dalc’h sonj mat, mignon Lom, e rankan me beza ar mestr em zi, hag hep mestr all ebet.
Ya, aotrou ker, sonj mat am eus ; abaoue m’emoun o tibri eus ho para en ho ti, e klevan ato ar c’homzou fur-ze o koueza diwar ho muzellou. Ya ya, c’houi eo ar mestr aman !
Mestr war gement tra a zo em ziegez, war va c’hezeg ha va zaoud, va c’hi ha va c'haz, ha warnout ive, dreist-oll, warnout ha war va zervicherien all. Rak me n’oun ket azen a-walc’h c’hoaz evit lezel kanfarded, evel ma ’z eo servicherien an amzer vreman, da c’hoari o fôtred vat, da foeltra va zammig peadra, ha da ober ar zod ac’hanon goude-ze. Nan, nan, n’oun ket c’hoaz kouezet er pec’hed-ze, rak diskenn betek eno, war va meno, sur a vefe pec’hed. Beza touzet evel se, a boan ma ’z eo mat kement-se evit va amezeg tost aze !
Evit ho kenderv Yan ? — Ya, aotrou ker, mes sonjit ive na pegen hirr eo diskouarn hennez, diskouarn ar Yan-ze e-kichen ho re : eun hanter goured hirroc’h, d’an taol izella. Redet em eus ar foariou, ar marc’hajou, ar goueliou, ar pardoniou ; bet oun alies-alies er frikojou, en eurejou, en ebatou, en nozveziou, en deveziou-charadeg, pe o terri terien, pe o vedi, pe oc’h endram, pe o tourna…
Ha goude, digouez da benn, pe e kolli da alan.
Kement-se zo evit lavaret d’eoc’h em eus gwelet
kalz a dud, ken gwazed, ken merc’hed, ken koz,
ken yaouank, epad ar seiz vloaz warn-ugent seiz
miz ha teir zizun abaoue an nozvez ma ’z ’oun bet
stlapet da yena war an tamm douar sklaset-man…
Sur a-walc’h, mignon Lom, abaoue ec’h eus gwelet meur a zen, ha goude ?
Mad ! Ha mar em eus gwelet meur a zen etre Beg ar Raz ha Roazon, diouz Eusa da Gastel Pol, azalek Keraez betek Gwened…
Sell, kement-all ec’h eus muzulet henchou ar Vro ?… Mes, en eur randonna evel-se e-giz eur wrac’h koz, diwall da lakat ac’hanon da goll va amzer. Ha goude ’ta ?…
Ya sur, meur a voutou-lergoad am eus uzet, penn-da-benn gant an henchou, ar gwenojennou, ar ribinou… ha c’hoaz da vihana pa n’em eus ket bet uzet treid ha divesker betek pennou va daoulin ! Ya sur, meur a nozvez eo bet red d’in kousket er c’hrevier, ha c’hoaz, da vihana, pa n’oun ket bet toulgofet gant kerniel ar zaoud hag an tirvi, ya, diwallet e rankan beza bet. Eur wech…
Selaou, mignon Lom, marteze n’em eus ket c’hoaz hel lavaret d’it betek-hen ; mes hirio, da vihana, digor mad da ziouskouarn : me ne fell ket d’in chom keit-all da dremen va amzer o selaou digant va zervicherien randonennou merc’hed koz dizemez. Da genta, oc’h ober kement-se, em befe diou wech koll, koll va amzer va-unan, ha lakat va zervicherien da goll ive o amzer. An dra-ze n’ez a ket kalz d’in, an dra-ze a c’helfe hepken marteze beza mat evit Yan, va amezeg tost. — Neuze ’ta, lez buhan da zont er-meaz eus da c’hourlanchen ar pez a zo o klask kaout an hent da zont er-meaz, pe ma ne rez ket, e weli.
Ya, aotrou kez, hep an distera fouge ennon, e c’hellan lavaret em eus baleet, ha redet, ha kerzet war droad ha war varc’h, war vor ha war zouar, pe araok pe adrenv, ha koulskoude…
Ha koulskoude petra ? Pod an dien ! Mignon Lom, na pebeuz teod gleb a zo o trei ez kenou ! Deus buhan ganti, pe me… rak gouzout a rez, pe ne rez ket, prez a zo warnon er mintin-man. Va marc’h Laouik a dle beza sterniet ouz va gwetur a-benn vreman.
Prez a zo warnoc’h, aotrou ker, ha gwir e vefe kemend-all ? Arabad d’in neuze dalea ac’hanoc’h pelloc’hik. Ha neuze, n’eo ket goulen diganeoc’h a ran, mes da belec’h emoc’h o vont ganti evelse ?
Pez divergont, her gouzout a ri arôk ma ’zay an heol da gousket hirio ; mes, a-hend-all, an dra-ze ne ket da stal eo, ha me garfe klevout diganit, me, ar pez e oas o klask lavaret d’in bremaïk…
Piou ? Me ? Aotrou ker ? C’houi ’gav e oan-me
war ar pare da lavaret eun hanter-ger bennak
d’eoc’h ? Evidon-me ne gredan ket, n’em eus mui
seurt sonj ebet.
Setu aze ! Pod an dien ! Debret eo ganit neuze ’ta ! Hirio ne c’houlennan ket krozal a-dreist muzul, mes ma vije c’hoarvezet kement-se dec’h, d’it e vije bet ar gwasa, mignon Lom.
Poan am eus ouz ho kredi, eur mestr mat eveldoc’h… Neuze emoc’h o vont da ober eun droïg da ziskuiza, e sklerijen an heol mintin ?
Da stal n’eo ket pez divergont, ha mar kendalc’hez ganin evelse, n’ouzoun ket ha me…
Aotrou ker, ne c’houlennan netra krenn diganeoc’h… Neuze ’rankan er mintin-man gwelc’hi an diri, kempenn an ti azalek al laëz d’an traon, faouta keuneud, ha…
Ya, hag ar buhana ar gwella !… Ac’hanta, p’eo gwir, mignon Lom, ne lavarez grik ebet eus ar pez e oas o klask drailha d’in, mont a ran da welet ha me gavo…
Ha c’houi gavo piou, aotrou ker ?
… Va amezeg amziod, va c’henderv furzod, Yan Avalou, rak c’hoant bras am eus d’e welet.
Ha ! ha ! ha ! Yan Avalou ! da glask Yan Avalou !
Perak c’hoarzez ken krenv ha ken difoutre kaer ?
Yan Avalou, aotrou ker, gwir e lavarit, setu aze eun amziod, eur furzod : ne ra morse netra egiz ar re-all. Bremaïk e oan war ar pare da lavaret d’eoc’h, sonj am eus breman, n’em oa morse gwelet diouskouarn ken hirr ba diouskouarn azen ho kenderv Yan !
Mad ! Lom Bitous, c'hoarzin diwar goust mignoned e vestr a zo fall fall evit eur mevel, ha difenn-grons a ran ouzit hiviziken dont da zigeri da c’henou evit drouk-prezeg diwar-benn va nez-amezeg, Yan Avalou. Gwelloc’h kant gwech e kavfen ac’hanout oc’h en em emellout muioc’hik eus da labour war-dro va ziegez.
Mont a ran buhan, ha kenavo ! (Outan e-unan) Aotrou Doue ! hag int a zo teodou fall en o genou, ar zervicherien a vreman !…
(Mont a ra er-meaz),
A zo mat da gaout, eun teod-fall ! Koulskoude me garfe gouzout petra zo kroget e… en e ben a-drenv. Sur a-walc’h, traou nevez zo gant ar pôtr-koz !
Me an hini zo o tistrei. N’em eus kavet er porz na gwetur, na marc’h, nag ar mevel Fanchik-Fall. Daoust ha n’ouzout ket e pe du eo troët Fanchik-Fall ? Ha setu aze c’hoaz servicherien ha ne vezont kavet nemet pa ne vez ezom ebet anezo. Dampret vo va ene, ma n’eo ket diwar an diaoul-koz an holl zervicherien a zo en amzer-vreman !
Aotrou ker, n’oun ket evit lavaret d’eoc’h da belec’h e vefe eat Fanchik-Fall. N’em eus gwelet liou ebet anezan abaoue ma ’z eo eat ac’halen en eur chokat eun tamm kreun, goude beza lounket e vanne « rouzik ».
« Tammou kreun ha banneou rouzik » !
An amprevan ma zo anezan ! N’eo ket dizonjet gantan na dibri nag eva ! Oh ! nan, tanfoeltr ! Ankounac'heat en deus hepken beza prest da zervicha e vestr !… Hirio ne grazan ket re, mez ma vije bet c’hoarvezet kemend-all gantan daou pe dri devez zo, Fanchik-Fall a vije bet er-meaz eus an ti a-benn ar c'houlz-man. Sell ! nav eur-heol war bouez nebeut !
Mont a ran en hent, war droad ; buhannoc’h e rin va zro. Ha koulskoude louza va boutou-ler a rin, rak war lerc'h ar barrou amzer-fall a zo breman, pri ha fler a zo kenan ac’han da di va c’henerv Yan.
- (En eur vont er-meaz).
Ah ! koz servicherien an amzer-vreman, gwelloc’h e vefe tremen hep o c’haout ! — Kenavo, mignon, Lom.
- (Mont a ra war e bouezig er-meaz.)
Ma ! Droug zo eat ennan. E pelec’h an tanfoeltr ive e chomm Fanchik-Fall da guzat ? Ar pôtr koz ne vefe ket pell evit sina d’ezan e baper. (Trouz)
Pep ! Savomp ! Piou zo aze ?
Mignon Lom, ankounac’heat em oa. Sur a-walc’h, a-barz ma vezin en distro, e teuio aman meur a zen ; mad, p’eo gwir an devez hirio ne dle ket digouezout bemdez, ro bep a lommig da gement-hini a deuio aman. Del ! setu aze alc’houez arbel ar gwin mat !
Sell, en eur zigeri an nor bremaïk, em eus sonjet gwelet ac’hanout azezet aze ; faziet em eus marteze, rak an den a fazi ken prim ha ken alies ! Koulskoude, mignon Lom, arabad e vefe d’it koll da amzer evel-se. Red eo labourat ha poania, poania ha labourat. Me an hini hel lavar, ha me eo ar mestr aman. Alo ! kenavo, mignon Lom, kenavo hep dale !
Kenavo ! Ya, kenavo, kerz da bourmen, pôtr koz ! Kerz da c’hwitellat kioc’hed war gribel Menez Are ! Biskoaz kemend-all ! N’oun ket evit entent petra ’c’hoarvez gantan. Sur a-walc’h, e vefe red lavaret ez eo strilhadet, Eun hanter-zac’had maliz a zo en e gorf, mez petra zo a nevez hirio an deiz ? Me garfe gouzout, p’eo gwir e lavar hirio ne fell ket d’ezan krozal nemet war bouez, p’eo gwir e lavar roi eus ar gwin mat da gement-hini a deuio aman ? Daoust hag-en e vefe o vont gant an ankou ?
(Trouz gant unan bennak o tont en ti.)
Sell, me gred ema adarre o tout war e giz, ar
pôtr koz !
Mad ! Mad ema an traou o vont en dro ; lez da ober !
Hag eus pelec’h emout o tont ? Ah ! Fanchik-Fall, me gred e ranki chench kalz da zoare ha bale eünoc’h gant an hent, da vihana ma ec’h eus an disterra c’hoant da uza kalz a vouteier en ti-man. Entent a rez ac’hanon ?
Sell ’ta ! Bremaïk, mar kendalc’hez da zermon ken brao, an aotrou person a vo red d’ezan lezel ac’hanout da bignat en e gador-brezeg a·benn disul.
Nan, Fanchik Fall, n’eo ket ar c’hoant sermon a zo warnon. Nan, tamm ebet ! Koulskoude, kaout a ra d’in e c’helfes beza bet prest bremaïk ha staget ar marc’h Laouik ganit ouz ar wetur, evit kas hon aotrou Fistoulik da di e genderv.
Da di piou ? Da di e genderv, Yan Avalou ? Lez da vont, daou vat e vezint, p’en em gavint o daou fri ouz-fri.
N’eus forz ! Ne gavan ket brao gwelet ac’hanout
o vont evel-se a-eneb an aotrou Fistoulik.
Penoz ’ta ? Ni a zo mevelien gantan, hag ar mevelien,
war va meno, a dle tremen diouz o mistri,
d’an nebeuta tremen diouto.
Tremen diouz ar vistri ? Poent e vefe !… Ha perak, mar plij, tremen diouto, ar vistri-ze ? Me lavar, me ! ar gwella mestr ne dalv ket ar falla mevel. Forz pegement a fallagriez a c’helfe kaout en e gorf, ar falla mevel a vezo c’hoaz eun hanter re vat evit mont da zervicha ar gwella mestr.
Sell ’ta, e pelec’h out bet er skol o tiski kemend-all a « langach » ? Me gave d’in koulskoude e oa dies ober eun doktor eus eun azen-gornek !
Te, Lom Bitous, war zigarez ma ’z out bet er skoliou gwechall o skuba ar bankeier gant da vragou, te eo brao d’it kaozeal. Mes me, paour kez droch, me a vije da neuze o tiwall ar zaoud ? Ha dre va fenn va-unan, ha n’eo ket er skol, an hini em eus disket eun tammig lenn, eun tammig skriva, ha kalz servicha ar vistri eus ar falla ma c’hellin ober.
Diwall, pôtr, na deufe ket da daol da vad ganit aman.
Ha perak ta ? Te ’gav d’it, Lom, eo en eur boania muia ma c’heller, en eur en em laza war al labour, e vez ar mevel ar gwella deut d’e vestr ? Tra, tra, tamm bet, pell ac’hano ! Me, gwelet a ri, ne rin morse netra evit plijout d’an aotrou Fistoulik, pell ac’hano, ha koulskoude me vo kenkoulz deut d’ar bourc’hiz hag e vezi-te.
Gwelet a rimp, ha mar karez e lavarin d’it penoz e c’hellimp gwelet an dra-ze : eun devez bennak a zo, em eus klevet an aotrou Fistoulik o lavaret d’e genderv, Yan Avalou, e kave d’ezan en doa re gant daou vevel ha penoz ne zalc’hje nemet an hini a blijfe ar muia d’ezan. Gwelet a rimp piou ac’hanomp hon-daou a c’hounezo.
Ya, gwelet a rimp ! An hini a gollo a baeo d’egile eur flipaden pewar gwenneg.
Ha sell ! E pelec’h ema va zammig envor ganin ? Pa glevan ac’hanout o komz eus flipadennou, e teu sonj d’in. Ar mestr, arôk trei kein, en deus gourc’hemennet d’in roi eur flipadennig eus e win mat da gement-hini a deuje en ti. Te, Fanchik-Fall, eo ar c'henta deut. Greomp ar peoc’h, ha deus da danva gwin ar mestr… An alc’houez a zo lezet ganin.
Penoz ? ar mestr peurvuia ken disfizius, ken piz, ken tost ouz e draou hag e arc'hant, en deus lezet ganit alc’houez ar gwin ?
Ya, red eo lavaret e vefe eat e dammig spered da c’haloupat bro, ha kollet e dammig penn gantan, ar paour kez aotrou.
Pe marteze c’hoaz ez eus deut eun nevezenti, eur c’helou mat bennak betek ennan hag a ra d’ezan diliamma e yalc’h.
Te oar eun dra bennak, Fanchik-Fall ? Gant
piou ha petra a teus klevet ?
Petra ? Piou ? Me ?… N’ouzoun netra, Lom baour, ha n’em eus klevet seurt ebet.
Nan ?… Marteze a-walc’h n’ouzout ket ive, p’eo gwir e lavarez. Koulskoude eus pelec’h emout o tistrei ?
Du hont oun bet o kovez gant plac’h ar person.
Hag out chommet berr, me lakfe, da gaout an absolven. Arabad d’it mouzat evit kement-se, va fôtr ; ha deomp da garga bep a werennadig, p’eo gwir ez oun mestr war an alc’houez. Klask diou weren dre aze, epad ma vezin-me oc’h ober va zro er c’hao o kerc’hat eur voutailhad hini mat. — Doubleviou ! E pelec’h em eus laket an alc’houez benniget ? Han ! Koulskoude ! Ne c’hellan ket kredi em beze debret ha lounket anezan, rak panefe-ze am bije poan-gof gantan !… Ah ! sac’h ar zoner ! Sell hag hen aman ! — Gortoz, pe vezin ket seizdaletoc'h gant va zro. (Mont a ra kuit, hag e klever anezan o c’hwitellat ton ar « Zouben al Leaz ».)
Mad ! Evomp ato eus gwin ar mestr da c’hortoz c’hoarzin diwar e bouez en abardaez-man — N’eus forz, me garfe gouzout peseurt digemer en deus great ar Fistoulik d’al lizer hon deus kaset d’ezan. Al lizer a zo great mat, p’eo gwir ganin-me eo skrivet, ha va mignon Mazo an Treut, mevel an aotrou Yan Avalou, en deus taolet anezan e toull ar « Post » dec’h e Kemper. Aoun am eus na vefe ket digouezet er mintin-man gant ar Fistoulik… Na me zo eun den, kement-se ; ne ket eun hanter-bugel ez oun ! Sinet em eus al lizer e hano hon « depute » Baraz ; hag ar Fistoulik Beg-bras, sod da staga, ha klanv da vervel gant klenved c’hoant kaout eur penn ruban, a lounko hag a zebro kement am eus laket war al lizer. Oh ! mall zo ganin da welet penoz e troio an traou… Piou oar ive ? Deut eo al lizer, pe n’eo ket ? Deut eo sur a-walc’h, rak setu aman kazeten ar mestr war an daol… Ar gazeten liou ruz-tan !… Sell ’ta, n’eo ket pôtr al liziri a welan o tremen dre aze ? (Mont a ra d’ar prenestr). Hep ! Jakou, Jakou ! — Mouez Jakou : Hag a nevez ? Eul lizer da gas d’an toull ?
Deus ato, Jakou, deus betek aman, deus ’ta.
N’eus nemedout, Fanchik-Fall ?
Deus ’ta, Jakou, deus ’ta, pôtr. Ha penoz emout ganti ? War wellât pe war fallât ? Deus 'ta pa lavaran d’it ; n’eus nemedoun aman.
Hum ! Gwelloc’h eo beza sur da genta, gouzout a rez. Warlene e oan bet gwelet n’ouzoun dare gant piou o koms gant an aotrou person. Ha dioc’htu, krak ! ez oun bet diskuilhet, ha kaset va hano da Gemper, da gaout ar « Prefet », Hag an tammig kresk a dleen da gaout war va faeamant a benn ar bloaz neyez a zo chommet a-drenv, siouaz d’am yalc’h louedet !
Ya, ya ! Dek gwech evit eur wech em eus klevet ar zorc’hen-ze diganit. Mes deus tre en ti e-lec’h chomm aze toull an nor, o korronki gant an avel da gonta randonerez mam-goz. Lavar dvin ’ta penoz emout ganti.
Me ? Penoz emoun ganti ? Etre fall ha mat, pe ma karez gwelloc’h, dalc’hmad etre mont ha dont. Va divesker, va breur paour, ar re-ze eo ar gwasa evidoun. An hi ni gleiz, hounnez a zo o laza ac’hanon. Va gwreg, skuiz o klevet ac'hanon ato klem-diglem, ne ra nemet terri va fenn d’in ha bouzara va diouskouarn o klask lakat ac’hanon da c’houlen eun devez bennak da ziskuiza. Ya, mes, me oar re vad, pa garin klemm pe goulen eun dra bennak, e vezo lavaret d’in mont da bourmen. Ha c’hoaz va brasa aoun eo na vefe diframmet va zammig bara diganin eus tre va ginou,
Alo ! Alo ! Jakou, paour kez Jakou, ha piou a gav d’it en defe ar galon da ober kemend-all d’it ? Den ebet n’en defe eun hevelep krizder.
Nan, den ebet ne rafe, mes ar Gouarnamant ne lavaran ket !
Ar Gouarnamant, ar Gouarnamant ! Eun eston eo na pegement a dud a glever o wall-goms anezan.
Oh ! Lez da vale ! N’eus forz penoz, ne lavarer ket diwar e benn an hanter eus an droug a dlefed lavaret, rak ar Gouarnamant, (n’eo ket drouk-lavaret eo a ran eus an hini a ro bara d’in), mes hennez eo ar falla mestr a c’heller da gaout.
Ar vistri-all n’int ket kalz gwelloc’h kennebeut. Mes piou eo ar Gouarnamant ?
Ha me oar, me ? Lod a lavar eo an holl : Per, Yan, Herve… Me gred, ar Gouarnamant a zo eur c’horf divalo ha ne gaver nemet pennou d’ezan, n’ouzer ket pegement, avad. Ya, pa vez eun draïg bennak da lipat ! Mes, a-hend-all, pa vez eun dra bennak da zelaou, pe da welet, ar Gouarnamant a zo eun aotrou bouzar-gloc’h, hep diskouarn marteze, eun aotrou dall-put, ha ganet hep daoulagad, piou oar ! Pa vez red bale, eo kamm, hep gallout flach na finval. Pa vez da gaout, oh ! neuze eo doun ha ledan e c’hodellou ; mes pa vez da roi, n’en deus mui na dorn na godel. En eur ger, ne gaver ar Gouarnamant nemet evit ober droug ouzoc’h, morse evit ober vad ; evit ober vad d’ezan e-unan ne lavaran ket !
Mez e pelec’h erna an aotrou-ze o chomm ?
An aotrou Gouarnamant, pe gentoc’h an aotrounez Gouarnamant, rak piou oar ped a zo anezo ? Lavaret a ran d’it, Fanchik-Fall, ar re-ze zo laboused treut hag e kaver anezo e pep lec’h ma ’zeus eun dra bennak da grignat. Alies, da vare kala-goanv, en eur ober va zroiou war ar maez dre aze, e welan ar brini-du-torch-pod o tiskenn war ar parkeier nevez-hadet, hag o krabat-diskrabat an tachennadou ken na c’hellont dont a-benn da denna ar greun war c’horre ; arabad d’it kredi e tiskennfe ar brini-ze war an hent bras pe e-barz al lanneg ! Mad ! Laboused treut ar Gouarnamant a gaver ive e kement lec’h ma c’hellont kaout da ziskrabat, mes eno hepken : arabad e kollfent o foan, ar re-ze !
N’out ket gwall-dener outo, Jakou ; ha me garfe anaout al laboused-ze. Daoust ha dre aman n’eus ket anezo ? Peseurt liou o deus ?
Dre aman zo sur anezo ; mes klask anezo, o c’haout, o diskuilh, aze eman an dalc’h ! Rak al laboused-ze o deus a bep seurt liou : koulskoude ar re liou-ruz eo ar stanka. Mez an neb en deus c’hoant e gwirionez d’o dizoloï, hennez a alian anezan d’o c’hlask e tu ar boued.
Dizoloet zo bet unan bennak ganit ?
Ah ! kement-se eo va stal. Te oar, me n’hellan
ket flepat a zeou, a gleiz : an nep a zo eveldon
dindan ar Gouarnamant ne c’hello morse bale re
eün, re zoun. Morse, a dreist-all, ne c’hello lavaret
re nebeut a gomzou. Ha peurliesa, elec’h digeri e
c’henou, e vefe gwelloc’h d’ezan, ober eur skoulm
pe zaou war beg e deod ; pe ma ’n deus arc’hant,
prena eur potailh, da gloza e vuzellou.
Ya, mes aman, kleo, n’eus nemedomp hon-daou etre ar peder moger.
Lod a lavar e klev hag e wel ar mogeriou a wechou, hep d’ezo kaout na skouarn na lagad.
Sotoniou ! Randonerez plac’hed koz, ha netra ken ! Lavar ’ta, daoust hag aman ar mestr n’eo ket eul labous Gouarnamant ?
An aotrou Fistoulik ?
Ya, ar Fistoulik, petra ’gav d’it ?
N’ouzoun ket kalz ; mes sonj am eus da veza bet diskuilhet abalamour m’oan bet…
Ya, abalamour m’oas bet o welet ar person ; hel lavaret a rez seitek gwech war-nugent evit eur wech. Mes breman an dra-ze n’eman ket e-barz.
Eo, eo, an dra-ze zo e-barz, er c’hontrol. Ha
d’it e lavaran, pa oan bet o kaout ar person, em oa
gwelet mont-dont ar Fistoulik, hag hen eur penn
outan !… Gwelloc’h e vije bet ganin kaout eun
hanter dousen chas klanv war va hent !…
Neuze ’kredez e ve bet fall a-walc’h ar Fistoulik…
Peoc’h war gement-se ! (Trouz gant Lom Bitous o tistroi en eur c’hwitellât ton « ar Pilhaouer. »)
Arabad d’it spounta. Lom Bitous, ar mevel all, an hini a zo o pignat eus ar c’hao. Neuze, Jakou, kalz a liziri oa er mintin-man ? Netra evit Fistoulik ?
Kalz a oa, ha muioc’h e vijen bet sammet c’hoaz, ma ’m bije ranket kas da bep ti kement hag aman. Fistoulik en deus bet e gazeten ha tri lizer.
(Outan e-unan) Tri lizer ? Va hini oc’h ober tri, emichanz. (Da Jakou) N’ouzout ket digant piou e teuent, al liziri ?
Unan a deue eus Kemper da vihana, rak hennez a oa war c’horre hag em eus sellet ouz ar ziel. Sell ! ouz skritur piou oa henvel ar skritur ? Ah ! ya, ouz da hini, Fanchik-Fall,
(War bouez) Ah ! ema d’in, lez da vale breman !
(Uhel). E c’helfe beza : skrituriou a-walc’h a
weler henvel an eil ouz egile. — Ha war e gazeten,
netra a nevez ?
Nan, n’em eus gwelet netra a bouez, netra a dalvoudegez ; gwir eo ive n’em eus ket gellet lenn anezi adalek an eil penn d’egile. Kleo, ema Lom o tont.
Foei ! Foei ! Foei ! war va zammig aotrou
Gant gwin e varrikennou !
Ac’hanta, Lom, pell a-walc’h out bet gant da dro. Daoust ha ne oa ket great ar gwin c’hoaz ? Digas d’eomp buhan eun tanva. Jakou aman a zo deut da glask e lod.
Oh ! te, Fanchik Fall, te vez ato prez warnout da lounka, gouzoug frank ma zo ac’hanout ! Korzailhen war ziskenn ! Ha te, Jakou, kemer eur banne ganeomp, p’emout aze. — Pell oun bet ? Gwir eo ive n’oun ket boazet da zisken er c’hao : aze zo doriou teir pe beder ; eun dibad am eus ranket ober. Morse n’em eus gwelet kement a voutailhadou, bihan ha bras, gwin ruz ha gwenn, jistr. Aman zo merket : gwin evit ar vignoned ; aze : gwin badezet da roi d’ar re hanter-vezvet ; du-hont : jistr evidoun, va-unan.
Ne vezez ket alies neuze er c’hao ?
Morse n’oun bet arôk breman ; morse n’eo bet an alc’houez etre va daouarn.
Petra a zo digouezet hirio gant ar Fistoulik neuze ?
O klask gouzout emomp. Bremaïk eo eat eus ar gear, laouen e-giz an heol en eur lavaret roi bep a vanne eus e win mat da gement-hini a deuje en ti. Biskoaz kemend-all !
Enn dra bennak a zo koulskoude, red eo kredi.
(O tisken teir gwerennad, war bouez.) Me oar, me ? C’hoarzin a raimp.
Alo, yec’hed mat ! Poent eo d’in mont en-dro.
Ya, savomp ar re man, ha bep a vanne all ne raio ket a zroug.
Mat eo, fidamdoustik, kalz gwelloc’h eget gwin ar Bornik, an hostiz a gaver lonched en e vanneou !…
Sell, e pelec’h ema va spered ganin. Eun dra e oan war-nez dizonjal : en eur c’horn eus ar c’hao em eus gwelet boutailhadou poultrennet o c’hof, ha skrivet a-us d’ezo : « Da eva, pa vezin medalennet. » N’ouzoun ket petra ar skrid-ze.
(War bouez.) Oh ! N’eo ket eston, keit ha ma ’z eo da ziouskouarn. Me oar mad, me.
Marteze eo digouezet an deiz da eva ar boutailhadou-ze.
Marteze ! Lakomp marteze, ha ne lavarimp ger gaou ebet.
Alo, pôtred, n’eo ket skuiza ganeoc’h a ran, mes
« Eur c’hard-eur ha daou
Ha setu an hanter-eur genta eat e-biou ! »
Me ive eo poent d’in mont e-biou. Kenavo ar c’henta.
Kenavo, Jakou, kenavo.
N’eus forz, lavaro an neb a garo hag ar pez a
garo, n’oun ket evit disonjal diouz ar pez am eus
gwelet skrivet a-us d’ar boutailhadou gwin koz
aze e korn ar c’hao.
Marteze e vefe gwelloc’h d’eomp lakat hor c’horf da ober eun dra bennak, gant aoun e tigouesfe ar mestr warnomp.
Petra eo ar geriou-ze, boulzeiz ? « Gwin da eva pa vezin medalennet ? »
Abarz gwelet petra da ober, mont a ran da azeza ha da ziskuiza eur pennadig.
Neuze ar mestr a zo o sonjal beza « medalennet », ha peseurt medalen, mar plij, ema o c’hortoz kaout ?
(Oc’h azeza e penn an daol war eur gador-vrec’h.)
Setu aman eur gador hag a c’heller azeza warni. Ar Fistoulik, gwechall p’edo o labourat douar duze, e Kerc’hwitel, n’en doa ket eus ar seurt kadoriou. Neuze ec’h azeze goude koan war ar bank-mean e kichen treujou an ti, evit mogedi e gorniad butun. Rak neuze n’edo ket c’hoaz deut da aotrou ; e zaouarn a oa kalet ha rouz d’an ampoent. Abaoue ma ’z eo deut da vourc’hiz, ne ra ket kalz a dra, nemet azeza aman war ar gador-man, ha chacha war ar « sigar », mar plij : ne gav ket mat ken ar c’horn-butun. Sell ! e pelec’h ema ar « sigar » dre aze ? N’eo ket pec’hed-bras sikour ar mestr d’o devi : e pelec’h emaint ?
Ha peseurt medalen ’c’hellfe kaout ? Ar vedalen a enor ? Nan, ne vez roet nemet d’ar zoudarded pe d’ar vartoloded ; ar mestr, gwir eo, a zo bet e brezel dek-ha-triugent, o kaout anoued du-ze e Kamp Conly. Mes abaoue zo pell. En amzer vreman, gwir eo, e vez roët kalz a vedalennou, n’ouzer dare evit petra.
(Kavet ar « sigar » gantan, e teu da azeza en dro). Mad ! Setu aman unan deo. Prim, tan warni ha moged !
Chom a ran berr da zonjal peseurt medalen a c’helfe kaout. Gwelomp ha traou nevez zo war ar gazeten. (Azeza ’ra ive ouz an daol.)
(An daou vevel a zav hag a guz kazeten ha « sigar »).
Ah ! Va mignoned, mad ez a an traou, mad e tro ar bed. Na me zo laouen an tamm ac’hanon ! — Sell ! em eus aoun, emoc’h dibrez ha dilabour ! Respont, Lom, petra e oas oc’h ober ?
Me, feiz d’am mestr, en eur c’hortoz ac’hanoc’h da zistroi, e oan o… o… oc’h ober…
Oc’h ober petra ?
Netra, mestr !
Divalo, divalo ! Diwall da louedi ha da vergla. Ha te, Fanchik-Fall ?
Me oa o sikour Lom Bitous, aze.
Divalo, divalo ! Diwall da louedi ha da vergla, rak an diegi a zebr an den, e-giz ar mergl a zebr eur benveg houarn dilabour. Petra eo ar vogeden a zo o nijal dre an ti aman ?
Ah ! ya, ranket em eus ober moged, kement a gelhien a oa o fraoual dre an ti.
D’ar mare-man eus an deiz. Hag ar paper ze dindan an daol ?
Sell ’ta ! ho kazeten ! Ma ! ma ! me zo sur, ar c’haz a zo bet ganti !
Alo ! Alo ! Na lavarit ket a zroug eus va c’haz, ar furra loen a zo en ti-man. Me gav d’in, eur c’haz daou bao an hini a zo bet ganti war he zro. Eürus eo d’eoc’h ho-taou, ne fell ket d’in krozal en deiz a hirio. Na pebez devez kaer !
Eman o tont !…
Tenval eo an amzer, koulskoude.
Tenval an amzer ? Ha pa vefe, ar c’haera devez eus va huez eo ! Buhan, mignoned, red eo en em drei en eun tu bennak. Tud a deuio hep dale d’am gwelet : red eo netaat dre aman. Gwelc’h an daol, Fanchik-Fall ; ha te, Lom Bitous, deus ganin d’am c’hao da welet penoz ema va boutailhadou gwin koz.
Ar re zo da veza evet, mestr, pa vezoc’h medalennet ?
Hirio ’vezint evet, rak an deiz a zo digouezet. Ha c’houi ho-taou ho peus ho lod da gaout. Oc’h ober eun toulladig pedadennou oun bet. bremaïk. — En abardaez-man, e vo koan vras hag evadeg. — Deomp d’ar c’hao, Lom ; gwelc’h an daol, Fanchik-Fall. (Mont a ra kuit gant Lom.)
Oh ! Oh ! Oh ! da vervel e vo o c’hoarzin en noz-man ! Fistoulik paour, klanv gant klenved ar medalennou !!!…