An Inkin benniget
Eur verc’hig hanvet Godik a ia a dreuz ar c’hoad, en eur neza he c’hegil hag o poulza en he raok daou zanvad guenn. Diarc’hen eo ha guisket paour ; evelato avad he c’hlever o cana gae. An Env azioc’h he fenn a zo ker glaz hag an heol a zo ker skedus ; ar bleuniou a zo ker caer, hag al labouset zo ken dudiuz ho c’han !
Pa e devoa treuzet ar c’hoad, Godig a lezaz he denved da beuri hag a azezas var bord eur sterig a ioa eno evit neza en eur zourrigal eur ganaouen.
Souden e chenchas son ; he neuden a dorraz, hag he inkin a guezaz er ster.
O va Jesus ! emezhi en eur vouela, collet va inkin ; ha petra lavaro va mam ! va inkin a ioa dija eur bloueneud varnezhan. O Guerc’hez Vari, o pet truez ouzin !
Caer e devoue dask he inkin, n’her c’havas ket. Goude beza furchet eur pennad mad gant he daouarn ha gant he c’hegil, ec’h azezaz adarre var ar geot evit gouela he goalc’h.
Ker glac’haret e voa ma na glevas ket an deliou nag ar bodennou o trouzial er c’hoad gant eur potrik coant a deue etrezeg eno, hag a jomaz a za da zellet outhi.
Ar potrig a ioa guisket caer ; he zrem a ioa skeduz, he vleo melen a luie dindan eun tog a ioa eur bluen venn oc’h he gern.
Pa velas ne rea van ar verc’hik glac’haret, ez eas beteg enhi hag e lakeaz he zorn var he scoas.
— Perag e lenvez, emezhan ?
Godig a reaz eul lam ; o velet bizach vrao ar potrig a ioa en he c’hichen, e reaz eur musc’hoarz a dreuz he daelou. — Ar potrig a lavaraz adarre :
— Glac’haret braz out, em eus douet ?
— O ia, va aotrou bihan ; glac’haret oun sur, ha glac’haret bras. Va Doue ! petra a rin-me ! Ha Godig adarre da vouela.
— Petra zo digouezet ganhez-ta ? Eat euz unan eus da zenved gant ar bleiz ; Em euz aoun ne c’heus ki ebet evit ho dioual.
— Fant Madek zo re baour evit caout eur c’hi. N’on eus nemet daou zanvad, ha morse ne deont diouzin. Ar pez a ra din gouela eo ma’zeo torret va neuden ha va inkin zo coezet er ster.
— Hag e caf dit ez eo eur goalheur bras beza collet da inkin, a lavaraz ar potrig en eur vusc’hoarzin.
— Anat avoalc’h eo ne anavezit ket Godik ; anez na lavarjac’h ket an dra-ze. Me n’em eus ket, evel ar vugale-all, eun tad hag eur vam leun a garantez evidhon. Va mam zo maro pa voan bihanik ; va zad ive zo maro tri bloas zo. N’em eus nemet eul lezvam, hag hi e deuz eur bugel all… Godik ne lavaras ken.
— Ha da lezvam ne ket mad ouzit ?
— Me zo eur zam evithi. Gouscoude panefe hi me rankje mont da glask va bouet ; hag an dra-ze zo cris !
— Da viana ne vezez ket bazatet gant da lezvam ?
Godik ne lavaras ger.
— Asa, pa zi d’ar gær, bazatet e vezi-te abalamour mac’h eus collet da inkin ?
Godik ne lavaras ger adarre, mes en em lacat a reas da grena.
Ar potrig a azezaz neuze var ar geot en he c’hichen, hag a lavaras :
— Paour kez Godik, me vel ervad ec’h eus cals da c’houzanv gant da lezvam. Ma vijen bet eur goas me am bije da zifennet, m’em bije miret na vije great poan dit ; mes ne doun nemet eur bugel, Jilik ! Ma c’helfen da viana caout dit da inkin ?
— Siouaz ! aotrou, ne zervich ket. Ar Verc’hez epken a elfe he renta din. Me zo bet pell avoalc’h oc’h he glask. Ha va lezvam pa velo n’em eus nezet tam ! O va Doue, nag hen zo reuzeudig an hini n’en deus ket eur guir vam ! Nag hen a ioa carantezus va mam, an hini zo eat gant Doue ! Hag o lavaret kementse Godig a zave varzu an Env he daoulagad leun a zaelou.
— Paourkez Godig !.. Mar kerez me ielo er ster da glask an inkin — Jilig a ioa o sonjal laraet en dour, mes Godig a grogas buhan enhan hag hen dalc’has.
— Oh, aotrou, emezhi, guelloc’h e ve ganhen beza lezet daou zervez dioc’htu ep tam bara, ha caout bazadou bete’r goad, eget ho kuelet o vont d’en em deleur en dour aze. Sellit mar kirit ni ielo da bidi Guerc’hez an derven. Claoustre e teui d’hor zicour.
Godig a grogaz e dorn Jilik. N’e doa mui a aoun rag he zillad brao. He gas a reas da gichen eur ve zeu dero eleac’h ma e devoa cavet eun toul ha laket enha eun imach d’ar Verc’hez. An imach a ioa dister ha divalo, n’eus fors, imach mam Doue oa.
Godig a reaz, a greiz calon, eur beden d’an Itron-Varia, ha Jilig a lavaraz ive ar beden var he lerc’h. Pa zavaz ar goueriadezik paour, he daoulagad a ioa skedus gant ar feiz hag an esperans.
— Godig ! Godig ! eme Jil, me da zaveteo. Sell, epad ma edomp o pidi ez eus deut eur zonch vad em speret ; ar Verc’hez, ep mar eo e deuz he digaset din. Chom aze d’am gortoz ha da drugarecat mam Doue.
Ha Jil kuit ac’hano d’ar red. Godig a glevaz eur pennad trouz he dreid o skei stank stank dre ar c’hoad. Abenn eur pennadik ne glevas mui trouz ebet. Hogen ne devoa ket a encrez. Ne anaie ket ar potrig iaouank-ze ; hogen ker mad en doa doare da veza, ma crede stard n’en doa ket clasket ober goab anezhi.
Godig a jome ato var he daoulin, o pidi patronez an dud reuzeudig, hag he c’halon a ioa leun a fizians.
Pa e devoa Godik pedet eur pennad, e clevas trous.
— Ema erru, emez-hi.
E guirionez, Jil a ioa o tont, d’ar red, eat ber he halan, ha ruz evel eur gerezen. N’edo ket he unan ; oc’h he heul ez oa eur verc’hik coant, eun demezellik eis pe nao bloas.
— Godig, eme Jil, paouez da vouela, setu Franseza ama deut d’as sicour.
Godig a zavaz he daoulagad da zellet oc’h an demezel.
— O va Doue, ernezhi, lavaret a rafet eun æl euz ar barados.
— Lavaret mad a rez, eun sel eo ive, eme Jil.
Jil, eme an demezel, gouzout a rit e deuz an itron, va mam, difennet ouzoc’h comz ac’hanon evelse. — Hag o trei oc’h Godik. — Da inkin, emezhi, ac’h eus collet ?
— Ia, demezel, aze, aze eo coezet er ster.
— Cleo, eme Franseza, mar kerez prometi din e lavari bep mintin ha bemnoz eur beden evit mad Breiz, me roio dit eun inkin all.
Daoulagat Godig a deuas laouen.
Franseza a ziskuezas dezhi eun inkin brao, eur vozad neud varnezhan.
— Oh ! hennez zo cals caeroc’h eget va hini-me ! Hag o pefe ar vadelez d’he rei din, demezel ? Godig ne grede ket cregi enhan ; mes Franseza hen lakeas dezhi en he dorn.
— Oh ! na c’hui a zo mad, demezel ! Ha penauz e c’hellin-me ho trugarecat ? Oh ! ar Verc’hez e deus silaouet mad va feden.
— Ha ma c’houfes-ta euz a beleac’h e teu an inkin-ze ? Unan euz va mamou coz, an itron Huelina a Zinan, a ieas da bardona d’an douar santel. Evel ma zoa eur vaouez ha ne eane tam, o veza ato o neza pe o c’hriat evit guisca ar beorien, e devoa c’hoant e vije benniget ar benviachou ma en em zerviche anezho. Cas a reas ganthi d’an douar santel eur stroillad inkiniou, hag e lakeaz ho bennigen ha touch anezho oc’h bez hor Zalver, en eur bedi Doue da rei he vennos d’ar merc’hed iaouang a nesje gantho, gant ma vijent fur hag aketus d’al labour. Unan euz an inkiniou benniget-ze eo a ginnigan dit hirio, Godik. Dioual avad na golli hennez !
— Doue ra viro, eme C’hodig, en eur boket c’hoek d’an inkin.
— Me’m eus clevet, eme Jil, gant an inkin-ze e tor an neuden dalc’h mad, pa vez etre daouarn eur plac’h ha ne ket fur. Guir eo Franseza ?
— Ia, an itron va mam e deus lavaret an dra-ze din meur a vech.
— Mes ganec’h-hu, Franseza, an neuden ne ket bet torret morse.
— Me ra va gallout evit servicha mad hor Zalver Jesus hag he vam ar Verc’hez, eme Franseza. Me gred ervad Godig a raio ive. Alo, Jil, deomp ac’hann d’ar c’hastel, rak nec’het e vior ganeomp, ha neuze miret a reomp oc’h Godik da labourat.
— Oh nan, nan, demezel ; mes kement a blijadur am euz o caout an inkin brao-ma, ma ne ouzon ket ha me c’hello labourat ganthan.
— Eo, eo. labour gantha, ha buan, eme Jil ; amzer a pezo c’hoas da ober da gegillad, ha neuze da lezvarn. Godig a reas eur zell oc’h Jil hag a gasaz he bez d’he muzellou evit diskuez dezhan ne felle ket dezhi e vije tamallet he lezvam, ha Jil a davas.
Neuze Godig a c’hlibiaz he bez, a stagas penn an neuden a ioa var an inkin oc’h al lin a ioa var he c’hegil, hag en em lakeas da neza.
— Oh ! nag hen zo scanv, emezhi ! Brema n’em eus ket a geus d’an hini zo coezet er ster. Nag hi a zo mad, ar Verc’hez Vari ! Roet e deus din cals muioc’h eget na c’houlennen !
— Va mam, eme Franseza, e deus lavaret din e tifen ato ar vugale zo mad ha devot. Me en em gaf eurus da veza gallet dont d’as sicour.
Jil ha Franseza ne skuizent ket o velet inkin Godig o vont en dro. An demezel gouscoude a lavaraz eun eil guech da Jil e vije nec’het ho c’herent gantho, hag e leverjont kenavezo d’an nezerez vihan.
Godig a lavaras kel lentig ha tra :
— Aotrou, ha c’hui, demezel, livirit din hoc’h hanoiou evit ma c’hellin caout sonch ac’hanoc’h em pedennou.
An daou vugel a reas eur musc’hoarz an eil oc’h egile, ha Jil a lavaras :
— Va hano zo Jil a Vreiz, ha Franseza zo merc’h d’an aotrou a Zinan, perc’hen ar c’harter-ma.
— Map an aotrou duk ? eme C’hodig, estlamet oll. O Jesus ! penauz em eus-me meritet eur c’hras ker braz ? Ha c’hui, demezel, c’hui eo ar brinsez vihan-ze ker mad a leverer kement a vad anezhi er vro-ma ?
— Comz a rer ac’hanon ? eme Franseza ; me zo c’hoas gouscoude eur bugel disterik.
— An hini a dle beza prinsez a Vreiz ne ket eur bugel disterig eo, eme Jil.
Franseza ne lavaras ger ; ne reas nemet musc’hoarzin. Asten a reaz he dorn d’an nezerez evit kimiada. Godig a lamas gant dorn guenn an demezel hag a bocas calonek dezhan en eur lavaret : bennos Doue !
— Kenavezo, Godig, eme an daou vugel. Neuze e zejont adarre dar red adreuz ar c’hoat.
Godig a jomas da zellet outho keit ha ma c’hellaz ho guelet ; goudeze e chomas da zilaou keit ha ma c’hellaz ho c’hlevet ; ha pa n’o c’hleve mui, e teuas puil an daelou euz he daoulagad.
— Marteze n’ho guelin mui, emezhi.
Ar pez a elle avoalc’h beza guir ; rak Jannet a Frans, pried Ian-a-Vreiz n’oa nemet eun derveziou bennag abaoue ma edo gant ar prins Jil e castel an Hardouinay, castel hag a ioa da aotronez Dinan, hag e tlie mont ac’hano daou zervez goude d’an Naonet da c’houel Sant Donatian ha Sant Rogatian a ioa, ervez ar bobl, euz a c’hoad duked Breiz. Aotronez Dinan ive a jome peurliessa e castel Guildo, ha ne deuent nemet eur vech en amzer da gastel an Hardouinay eleac’h ma tremene ar pez a vercomp ama. Dibaot e vije-ta da C’hodik guelet eno ken an daou vugel mad-ze.
Ar verc’hig, en eur huanada, a ieas da azeza e troad derven an Itron-Varia, hag en em lakeas da neza en dra c’helle. Abenn m’oa deut ar mare dezhi da vont d’ar gaer, e devoa rinset he c’hegil. Pa zigoueaz, eur penn tenval a vaouez a ioa oc’h he gortos var dreuzou an ti, hag en he c’hichen eur potrik divalo, eur pennad bleo rus biscoulet dezhan. An daou-ze oa Fant Madec lezvam Godik ha Per Madek he lezvreur.
Fant a lavaraz eur goms trenk bennak d’ar plac’hik ; Godik ne lavaras ger. Da c’hortos coan en em lakeas da c’hoari gant he anter breur ; mes hema a ioa eur bugel kintuz ha ginet, hag eleac’h c’hoari, en em lakeas da lenva. Al lezvam pehini ne glaske nemet eun digarez evit canna ar verc’h, a gemeraz eur vaz, ha goude beza he bazatet, e stlapas dezhi eun tam bara du hag he c’hasas da gousket.
Godig a ioa he guele en eur c’horn euz an ti, e kichen eur c’hos toul prenest. Ar guele-ze ne voa varnezhan nemet eur c’hos tam liser bennak var eun nebeut colo. Eno gouscoude e couske c’hoek, daoust ma voa kizidig he izili gant ar bazadou a reseve bemdez.
Godig a ioa devot, hag a garie staga imachou sænt oc’h he guele. Al lezvam a c’houie kementse, hag a lamaz an imachou-ze kuit. Neuze Godig a bede muia ma c’helle dirag Guerc’hez an derven ; da noz avad oa eur boan evithi ne alle ket, araok cousket, poket da dreid imach hor Zalver hag hini he vam santel. En nosvez-ze avad e voa laouen meurbet dre ma c’hellas poket d’an inkin a ioa bet touch oc’h bez map Doue.
— Daoust pe ger reuzeudig oun, emezhi, n’em bezo morse kement da c’houzanv hag en deus gouzanvet va Jesus carantezuz evidhon ! hag en em roas neuze da gousket o sonjal en tenzor e devoa bet digant ar brinsez Franseza.
Abenn eun nebeut bloaveziou goude ar pez on eus merket er pennadou diaraok, Godik ne voa mui ar bugel on eus guelet e kichen ster Itron-Varia an derven, he liou fresk ha ruz evel ar roz. Evel ma voa tenn he buez, ma voa red dezhi dioueret cals traou, ma voa goal gaset aliez ha m’e devoa cals nec’hamanchou da c’houzanv, e voa eat he ners da netra. He bizach a ioa ato coant, mes ken drouklivet, ker guenn, ken treud oa ma voa eur scrij he guelet. He daoulagad c’hlaz a ioa eur c’helc’h brondu en dro dezho, hag he c’horf a ioa croumet varzu an douar evel pa vije coz.
Ar re he guele var an hent a drueze dezhi hag a lavare :
— Godik kez ne dai ket abell ken !
Pa lavaret an dra-ze dirak Fant Madek, houma a zave he diouscouaz hag a lavare :
— Ne garfen ket he maro, ar verc’h kez ! Gouscoude ma teufe Doue d’he c’has ganthan, e ve eur zam tennet divar va c’hein.
O velet he c’halon griz, hiniennou a responte dezhi :
— Me gave din gouscoude e rea Godik cals sicour. deoc’h, rak dalc’hmad ema o neza pe oc’h ober traou all, eleac’h ho map, ar Ruzik, ne ra nemeur a dra, a zonch din.
— Ma na c’hounesfe ket he bara ive ! eme Fant. Avoalc’h eo, a gredan he guisca hag he loja evit netra. En ti ne ra vad ebet din, rak n’e deus na ners na calon. Ma crette, a lacan, e lesfe ganhen he guele da aoza.
Etre daou Godig a droe ato he inkin, ha pa na veze ket he lesvam var al leac’h e rea eur c’hraf bennag en he dillad, rag eur burzud oa ne deant ket a damou keit he lezet ep rei dezhi re nevez.
Eun nosvez, e mis meurs, Fant hag ar ruzig (ar mab a ioa bet leshanvet evelse abalamour d’he vleo ruz) en em lakeas goaz eget biscoas var buez ar vinorez paour. Cas a rejont ar grisderi bete bihanaat an tam bara du a roent dezhi bemdez evit poan he dervez. Godig en em dennas da dal he guele evit cuzet he daelou. Eno stouet var an douar gleb, he daouarn e croas ganthi var he inkin muia caret, e chomas pell da bidi.
N’oa trouz ebet mui en ti ; Fant hag ar ruzig a ioa cousket, ha Godig a bede ato. Souden e reaz eur scrijaden ; caout a rea dezhi e devoa clevet skei eun taol var an or. Sevel a reaz hag e tigoraz eun toul prenest a ioa eno e kichen. Lacat a reaz he fenn hirra ma c’helle da zellet er meaz. An noz a ioa ien, rag ar goan n’oa ket eat c’hoaz ebiou. Mes al loar a ioa sclear hag e c’helle guelet splam kement a ioa a dost d’an ti. Hogen caer e devoa sellet, ne vele den.
— Ne ouzon ket petra am eus clevet, em euz aoun, emezhi ; hag hi o serra ar prenest, hag o sonjal en em lacat en he guele.
Pa edo o tivisca he dillad e clevaz eun taol all. Neuze e chomas da zonjal ha da zilaou eur pennad, evit beza sur ne ket uvreal eo a rea. Lacat a reas neuze buan an dillad e devoa divisket, hag e redas da gaout guele he lesvam.
— Va mam emezhi en eur grena, aze e maer o skei var dor an ti. N’oc’h eus-hu ket clevet ? digoret e vezo ?
— Pe seurt diotach a zo adarre tremenet dre da benn-te ? Ne glevan netra nemedot-te aze o vatouillat, kea alesse da gousket ha ro peoc’h din-me.
— Va mam, ha mar deo eur paour kez bennak chomet dindan an amzer, ha ne garfac’h-hu ket rei digor dezhan ? Mar kirit me ia da velet petra a c’houlen.
— Me’m eus lavaret dit out eun diodez, ha ne zigori ket pe me velo. Marteze ez euz eul lampon bennag aze. Na jom ket da derri va fenn din-me, pe bremaik.
Godig e devoa c’hoant da lavaret eun dra bennak c’hoas ; mes ne devoue ket a amzer. Al lesvam a ioa keuneut e kichen he gueie. Kemeret a reaz eur pennad keuneut corden, hag her stlapaz a drojou oc’h he lesverc’h. Guella pez a zo, an noz a ioa sclear, ha Godig a ellas trei divar hent an tam keuneut, hag a ieaz adarre da gichen he guele ep lavaret ger mui.
Godig a ioa nec’het meurbet. Mont a reaz adarre da zellet dre an toui prenest, mes caer e devoue, ne velas netra. Gouscoude n’oa ket evit en em rei da gousket.
— Petra a rin-me ? emezhi. Va lesvam ne fell ket dezhi e tigorfen, ha gouscoude marteze ez euz aze unan bennag o c’houzanv poan.
Dont a reas da zonch dezhi e voa, e kichen he guele eun or hag a scoe var ar c’hraou zaout. Setu hi-ta oc’h ober he zonch da vont dre’n hent-se da velet hag hen a ioa a dost d’an ti unan bennag o c’houlen sicour.
— Mar d’eo, emezhi, eur paour hag eh deus naon, e roin dezhan va zam bara ; rak ne devoa ket debret an tam bara roet dezhi evit he c’hoan. Morse ne deuaz en he zonch e c’halje beza eno eul laer pe eul lampon bennak. Ne zonje nemet da ober vad da eun den reuzeudik chomet er meas dindan an amzer.
Setu-hi ta o vont gouestata ma c’helle evit na zihunje ket he lesvam hag he anter vreur. Ober a reaz an dro dan ti ; sellet a reas piz a bep tu ; mes ne velas netra. Kementse he lakea nec’het.
— Gouscoude emezhi, clevet em eus skei var an or, hag a dra zur e tle beza dre aze unan bennag hag en deus riou ha naoun, pe marteze encrez.
Setu-hi, eleac’h mont d’an ti en dro, hag o vont varzu ar c’hoat, varzu Itron-Varia an Derven. Eun dra bennag a lavare dezhi e voa unan bennag hag a c’houlenne sicour diganthi. An avel a c’hoeze hag a voude : lavaret e vije e clefjet moueziou tud oc’h en em glem. Godig a zonje en eneou ar purgator, hag a valee en eur lavaret ar chapeled hag an De profundis.
Godik n’oa ket aounik. Ne alle ket miret gouscoude da veza strafuillet eun tamig o clevet an avel o sourral hag o sonjal er pez a deue en he speret.
Goude beza pedet eun nebeut dirak Guerc’hez an derven, Godig en em gave diencrezet, hag e sonje sevel ha distrei d’an ti, pa glevaz eur griaden skiltruz, eur iouaden glemnuz hag a ieas beteg he c’halon.
— Daoust, emezhi, ha va fenn a ia e barboel, daoust petra zo en nos-ma ? ha neuze eur baourez kez eveldonme, pe seurt vad a oufen-me da ober da zen ? Gouscoude mar deuz unan bennag e poan, eo red din he zicour. Ne ket evit netra en deus Doue va digaset beteg ama.
Ha Godig, he chapelet en eun dorn, hag he inkin benniget en eun dorn all, en em lakeas da dreuzi ar c’hoad.
Castel an Hardouinay ne veze tud enhan nemet eur vech en amzer. Abaoue ma voa tremenet Jannet a Frans dre eno, tud ar c’harter n’o devoa guelet nemeur digor doriou ar C’hastel ; en hevelep doare ma o devoa evel aoun o tremen ebiou d’ar c’hreou ha d’ar mogeriou dilezet-ze.
Pa e devoa treuzet ar c’hoat, Godig en em gavas dirag ar C’hastel. An amzer a ioa ien ; hogen ar verc’h paour n’e devoa ket a riou. Kentse divera a rea ar c’hoez dioc’h he zal ; rag ouspen ma voa eat buan, aoun e devoa ive. Clevet a rea ato bep er mare ar griaden e devoa clevet e kichen Guerc’hez an derven, hag ar vouez a iea ato truezusoc’h truezusa.
— Ar vouez-ze, ep mar, a deu euz ar C’hastel, eme C’hodig ; Enr prizonier bennag a rank beza aze. O va Doue ! ha me n’em eus netra da rei dezhan !
Ar plac’h iaouang a lame he c’halon en he c’hreiz. Mont a reas beteg an doufez, hag e selle o clask guelet eun dra bennak. Neuze e clevas freaz ar c’homzou-ma :
Truez ! truez evit eur prizonier ! abalamour da Zoue, eun tam bara da vab an Dug a Vreiz !
Me ho les da zonjal pe ger mantret e chomas Godik Eur mab a Vreiz o c’houlen bara ! Coeza a reas d’an douar fatet ; mes an daelou a ziruillaz euz he daoulagad hag e c’hellas neuze sevel en he za. Tam bara he c’hoan a ioa c’hoaz en he godel ; red oa e gis pe c’hiz he gas da vap Breiz.
Ar c’hlemou e doa clevet a deue euz a eun tour a scoe var eul leac’h distro euz ar c’hoat. Evit mont beteg eno oa red treuzi an doufez. A drugare Doue e zoa nebeut a zour enhi ; hogen hag e vije bet leun, Godik ne vije ket chomet da varc’hata. Disken a reaz a ruz en doufez, hag en tu all e cripas guella ma c’hellas.
Ar prizonier a ioa eno oa Jil a Vreiz he unan. Tamallet oa bet da veza a unan gant ar saozon a ioa neuze e brezel oc’h he vreur, Fransez kenta, Dug a Vreiz. An dug a ioa en em lezet da veza tromplet gant he ofiserien a rea al lez hag al lezen dezhan. Unan anezho dreist oll, en devoa casoni oc’h ar prins Jil abalamour d’ar brinsez Franseza en devoa bet c’hoant da gaout he unan evit pried. An dostennerien-ze a reas kement var speret an Duk, ma hen lakejont da gassat he vreur, ha ma hen lezaz etre ho daouarn ; hag ar re-ma hen diskennaz en eur c’hao euz ar c’hastel dilezet evit ma varfche eno gant an naoun.
Pa zigouezaz Godig e kichen prenest ar c’hastel, e velaz eno eun den drouklivet, toullet oll he zivoc’h, he zaouarn treud ha seac’h evel re an ankou. Cregi a rea en dra c’helle er barrigner houarn a ioa a dreuz hag a hed er prenest evel eur c’hrill, hag e lavare gant eur vouez glac’harus : m’em eus naoun ! m’em eus naoun !
Panefe he c’harantez hag he c’hoant da ober vad, Godig a vije bet fatet o velet eun dra evelse He anken a roas ners dezhi, hag e chellas, dioc’h an diaveas, cripat ive oc’h ar barrigner houarn ha lavaret goustadik d’ar prizonier :
— Aotrou Jil ! setu ama bara.
— Piou out-te ? eme ar prizonier o tistrei buhan da velet piou a gomze. Eal a bers Doue, hag euz ar Baradoz e tenes-te ?
— Oh nan, ne d’oun nemet eur goueriadez paour, ker paour zoken, ma n’am eus da ginnigen da eur mab a Vreiz nemet eun tam bara du. Me eo Godik Madek.
— Godig ? eme ar prins en eur gas buhan ar bara d’he c’hinou hag o chocat varnezhan chasun, Godik ? Peleac’h em eus-me clevet an hano-ze ? ha ne ket te oa ar verc’hik-ze da behini Franseza ha me a gasaz eun inkin brema ez euz eun nebeut bloaveziou ?
— Ema ama ganhen an inkin, va frins ; n’oun ket bet discroget anezhan abaoue.
— Ha penaus, merc’h keaz, ec’h eus-te gallet e creiz an noz dont da zicour da brins ? rak va buez a zaveteez din, Godik Daou zervez zo, daou zervez hir, cleo, n’o deus roet tam din. Eat oun diners, dare oun da vervel. Ah ! plijet gant Doue pardoni din va fec’hejou o velet ar poaniou am eus da c’houzanv. Godig, eur banne dour ? en han’ Doue, eur bannik dour !
Jil a ieaz-a drein da gaout eur gos skabel dorret a ioa en toul prizon-ze, hag a zigasas ganthan eur podik dour a ioa eno seac’h. He rei a reas da C’hodig dre voask ar barrigner, hag houma, goude beza lavaret dezhan kemeret fizians, a ieaz adarre dre an hent ma voa deut evit kerc’hat dour. Treuzi a reaz ar c’hoad, hag ez eas da garga he fod da ster Guerc’hez an derven. Teleur a reaz he inkin benniget var ar geot evit caout he daou zorn dieub da garga dour.
O burzud, pa deuas da gerc’hat he inkin, e voa en dro dezhan eur vodennad sivi fresk ha dare. Sivi e mis meurs ha dre eun amzer ker ien ! An dra-ze ne elle beza nemet eur prezant digant ar Verc’hez. Mont a reas d’an daoulin da drugarecat Mam Doue ; neuze e cutuillaz ar sivi hag ho c’hasas ganthi kempen en he zavancher, hag hi adarre d’ar red a dreuz ar c’hoat.
Ar prizonier paour a loskaz eur griaden a laouenidigez o velet ar sivi-ze ker fresk ha c’hoez ker mad gantho.
— Sivi ! emezhan ; ha sorserez out-he, Godik ?
— Oh ! n’oun ket, va frins ; me zo ker souezet ha c’hui ! Doue hag an Itron ar Verc’hez a zo mad meurbet em c’henver. Debrit ar sivi-ze ep aoun ; evidoc’h int lakeat da zarevi. Me am boa laket inkin an Itron Huelina a Zinan var an douar keit ha ma edon o tenna dour, hag epad an amzer-ze ar sivi-ma zo coezet euz ar Barados. Ouspen ar burzud-ze zo digouezet henoz. Neuze keit ha ma torre ar prins he naoun hag he zec’het, ha ma saoure ar sivi blazed mad-ze, Godig a gontas dezhan ar pez a ioa digouezet, an taoliou e doa clevet da skei var an or, ar c’hlemmou truezuz e doa clevet dre ma treuze ar c’hoat.
— An dra-ze, va frins, emezhi, a ioa eun ali a roet din me. Hoc’h eal mad eo a felle dezhan e teujen d’ho sicour daoust pe ger reuzeudig oun. Ar c’hlemou-ze a gleven e blenchou ar guez, ha ne voant-hi ket eneou ho tud coz o truezi deoc’h ?
— Ah ! va mam ! va zad ! mar guelont euz an Env ho map paour Jil, nag hi a dle kunudi o velet pe gen dall eo an hini a lez he dreina a gastel da gastel, a brizon da brizon, ato chadennet, goal gaset ha lezet ep tam ! N’en em glemjen ket ma vijen bet cablus ; mes me zo divlam, Godik, n’em eus great netra euz ar pez a damaller din !
— Er bed-ma ne deus nemet dislealdet, eme C’hodig, o sonjal er pez e devoa he unan da c’houzanv. Hor Zalver a zo bet ive dianavezet, goal gaset, great pep seurt dismegans dezhan. Diskuezet en deus deomp hent ar C’halvar o vale he unan dreizhan da genta.
— Ar zonch-ze eo en deus roet calon din beteg hirio, eme Jil, hag a rai din kenderc’hel beteg penn. N’em bezo ket pell da c’houzanv mui, emezhan gant eur mousc’hoars glac’harus. Paour kez Godig, eur c’hras en deus great Doue dit oc’h da lacat da c’henel en eur stad dister.
— Pep stad en deus he enouamanchou hag he boaniou, o va frins !
— Me evelse, Godik, me am eus bet goasoc’h eget enouamanchou ; me am euz efet calir ar c’hoervder beteg al li. Lamet o deus diganhen kerent, mignonet, mitizien, huisien. Pelleat o deus diouzin va fried carantezuz ep va lezel zoken da lavaret dezhi eun diveza kenavezo. Eus va breur, eus a Fransez a garien kement hag a garan ato a greis calon, o deus great va brasa enebour. Tolet o deus caillar var va zonjezonou ar re eüna. N’eus ket a c’heier ha n’ho defe savet em enep. Etouez ho geier all, o deus lavaret e voan enebour d’am bro.
Nan, mil guech nan ! Mar d’oun bet pell e Brozaos n’oun ket deut da veza saos ; va c’halon ha va ene a zo chomet ato stag oc’h va Breiz muia caret ; ha me en eur vro estren ne sonjen nemet enhi. Ama, er prizon enk ha tenval-ma, mar em eus c’hoaz eur blijadur bennag, eo sonjal an ezen a deu dre ar prenest-ze eo ezen Breiz, ar c’hornig euz an oabl a c’hellan da velet eo oabl Breiz. Pa vezin maro, Godik, mar gell da vouez dister en em rei da glevet oh ! lavar d’am bretonet, mar en deus bet Jil anaoudegez vad evit prinset Brozaoz, he galon a ioa ato oll da Vreiz.
Ha brema, merc’h ker, digaset ama gant Doue, kea d’ar gær ; va goardou a alfe dont ama, ha ma coesez etre ho daouarn, ar vad ac’h eus great din a goustfe da vuez dit. En eur dremen dirag Guerc’hez an derven, laca dirazhi an tam-ma euz va gouriz a zo herminik Breiz merket varnezhan ; setu kement a c’hell eur prizonier reuzeudik da ginnigen d’he batronez gallouduz. Godik, te ac’h eus great vad d’am c’halon ; ra vezi benniget !
— Kenavezo ! ô va frins, me deui adarre varc’hoas ! Red eo e chomfac’h beo ; arabat eo falgaloni. Gant sicour Doue e teuot abenn da ziskuez trubarderez hoc’h enebourien, ha da ober ho peoc’h gant an Duk Fransez.
Jil a hejaz he benn, a reas sin gant he zom da C’hodik, hag houma eu em dennas kuit.
Na Fant Madek nag ar ruzik n’o devoa gouezet e voa eat Godig er meaz euz an ti. Distrei a reas ker goustad ha ma voa eat kuit. En em lacat a reas neuze etouez he zruillou da glask cousket. Izom e devoa da gousket evit mouga an naoun a zante ; rak bara he c’hoan e devoa roet da Jil, hag abaoue ar mintin ne devoa debret tam.
— Paour kez prins, emezhi outhi he unan ; gouzanv a ra poan du-ze, ha me a c’houzanv poan ama. Ra roi Doue deomp ar c’hras da veza sentuz oc’h he volontez santel.
Godig a zalc’has mad d’he ger. Bemdez, epad eur pennad amzer, en despet d’ar goardou, e cave tro da vont beteg ar prins ha da rei dezhan eul loden euz an tam bara du a rea he magadurez. Avechou he lesvam, pa veze en he mad, a roe dezhi eun tamik kik gant he bara, ha neuze an tam kik-ze a ioa oll evit ar prins.
E kichen Guerc’hez an derven e cave ato sivi da gutuil ; hag ar sivi-ze n’ho zanvea morse. Pa veze re evit ar prizonier, e roe ar pez a jome d’ar c’henta paour a gave, en eur lavaret dezhan : pedit Doue evit ar prins Jil.
Eun dervez ma zea Godik, evel ma voa boas, da gas he zam bara d’ar prins, e voue souezet o velet n’edo ket er prenest oc’h he gortos, rak peurliesa her c’have eno.
— Va Doue, emezhi, maro eo douetus !
Ar plac’h kez a viscas liou ar maro, he c’halon a deuas da vantri, hag e voue eur pennad ep gallout tenna he halan. Pa voa deut enhi he unan, e tosteaz oc’h at prenest, hag e sellaz en diabars.
Oc’h ar sclerijen dister euz eur c’hleuzer stag oc’h ann treust, e velas ar prins Jil. Mes ha beo oa ? Astennet oa var eur scaoun, drouklivet, stenet he vizach, ne finve ezel, henvel oa oc’h eur c’horf maro. Daoust d’he anken, Godig e devoue nerz avoalc’h evit skei eun taol calet var ar prenest. Jil a reaz eur scrijaden, a zavaz he benn, hag a droaz he zell varzu ar barrigner houarn. Ne ket maro ; mes penaoz en deuz-hen collet ar pez a nerz a jome ganthan ? Ne c’helle ket bale, a ruz epken ha dre boan e c’hell dont beteg ar prenest hag he zigeri.
— Te a zo aze, Godik, oh ! bennos Doue !
— Va frins, petra zo digouezet ganeoc’h ? petra zo great deoc’h ? eme ar plac’h kez he daouarn ganthi e croaz hag an daelou en he daoulagad.
— Godig ! eur bannik dour, abalamour da Zoue ! oh ! m’em eus poan ! ro din eur beradik dour !
Godig a roas d’ar prins eur pot dour leun. Jil a stagaz he benn outhan hag a efas he voalc’h. Mes neuze e couezaz anter varo var ar scaon eleac’h ma edo astennet araok.
— Godik, emezhan gant eur mousc’hoars truezus, ne gaf ket dezho e varfen buan avoalc’h.
— Petra livirit ? va frins, eme C’hodik strafuillet oll.
— Daou eus va goardou o deus digaset din eur souben druz ; ha me, dare gant an naoun, a zo lamet varnezhi evel var eur boued ar c’hoeca. Goude beza bet trahiset ken alies, n’em eus ket c’hoas desket anaout an dud. Godik ! Godik paour ! ar souben-ze a ioa contam enhi… Oh ! red eo beza cre evel ma zoun evit beza gallet herpel oc’h ar c’hontam-ze. Mes abenn daou pe dri dervez, marteze kentoc’h, map an duket a Vreiz ne vezo mui etre daouarn ar iudazet-ze pere ne dint tud nemet a hano. Eun dra avad am befe c’hoant da gaout araok mervel ; daoust ha me hello he c’haout ?
— O va frins ! mar dema e gallout ho servicherez, n’oc’h eus nemet lavaret.
— Rei a rafen an diveza beradou euz ar goad a chom c’hoaz em goazied evit gallout guelet eur belek. Mar gouzout peleac’h caout unan euz a veleien an Doue a drugarez, Godik, kea d’he bidi da zont da zicour Jil a Vreiz d’en em bourchas d’ar maro.
Ar verc’h kez a zonjas redek da gouent Boken, ne voa ket pell ac’hano ; mes ne devoa ket treuzet ar c’hoad oll pa zigouezas ganthi eun tad cabusin.
— Doue ra vezo ganeoc’h, va merc’h, eme ar manac’h.
— O va zad, eme C’hodik, ma carfac’h, ma c’helfac’h dont eur pennad d’ar C’hastel-du-hont ! hag e tiskueza dezhan touriou ar C’hastel a velet euz al leac’h ma edont.
— Mont avoalc’h a rin, mar deuz eun dra bennak da ober evit gloar Doue.
— O va zad, eun den dare da vervel a c’houlen cofez, an Aotrou Jil a Vreiz, breur an duk.
— Diskuezit din an hent, ha me ia d’hoc’h heul. Godig a gasaz ar manac’h dre an hent-ze a rea bemdez abaoue eur pennad, dre zicour Doue, evit mont da gaout ar prins, ep beza guelet. Pa voant eat beteg ar chastel, e tikuezas dezhan ar prenest a rez an douar, en eur lavaret :
« Aze, va zad, ema o chom mab an duket ! »
Ar manac’h a ioa boas pell a ioa da velet ar re vras discaret izel, ha ne ziskuezas beza tam souezet. Epad ma en em denne Godig a gostez, ez eas da gaout ar prenest. Ar prizonier o veza he velet, a gavaz eun ners nevez evit dont beteg enhan.
— Bennos Doue deoc’h, va zad, eme ar prins, c’hui pehini a laca ho puez var var evit dont d’am zicour !
En em deleur a reas var he zaoulin adre ar barrigner houarn, ha goude m’en doa cofeseat he oll bec’hejou, goude m’en doa lavaret pegement en doa bet da c’houzanv abaoue pevar bloaz, ha discleriet e voa divlam euz a gement a ioa bet tamallet dezhan, ar beleg a c’houlennas diganthan ha pardoni a rea d’he enebourien.
— Va enebourien, eme ar prins, ho anaout a ran oll, ha dezho oll e pardonan, it, va zad, da gaout va breur Fransez a Vreiz, ha livirit dezhan pa n’am eus ket gallet caout justis diganthan var an douar, her gortozan abenn antercant dervez [1] dirak lezvarn Doue eleac’h ma vezimp barnet hon daou. An urs-ze a roan deoc’h, ne ket dre gasoni, nag o clask en em venji, mes evit ma c’hello ober he bourchas.
— Bolontez eun den dare da vervel a dle beza great, prins, hag ho kevridi a vezo great, eme ar manac’h.
Ar manac’h a zouge ar sacramant santel varnezhan hag a roaz he Zoue d’ar prins. Godig, a ioa eur pennad ac’hano o pidi, a dosteaz evit adori an Doue carantezuz a deu d’en em rei d’he vugale en eur prizon couls hag en eur palez.
Ar prins hag ar beleg a lavaras c’hoaz eur ger bennag an eil d’egile. Goudeze Jil a astennaz he zorn treud dre voask ar barrigner houarn, hag ar manac’h a bocas dezhan c’hoek. Neuze e kimiadjont an eil dioc’h egile.
— Kenavezo dit ive Godik, merc’h carantezuz ac’h euz abaoue c’huec’h sizun, roet d’in da dam bara, astennet va buez ha digaset din ar pez am eus bet a eur-vad abaoue pevar bloas. Pa na vezin mui, na ancounac’ha ket en da bedennou ar prizonier reuzeudig ac’h eus sicouret en he zerveziou diveza.
— Me hoc’h ancounac’hat ! O va frins, eme C’hodig en eur vouela puill, oh biken ! biken !
Ar prins Jil a lavaras da C’hodik :
— Godik, me garfe rei dit c’hoaz eur gevridi all, mes marteze ne c’helfes ket hen ober, va merc’h paour.
— Da viana, mar gellan, her grin, va frins.
— Mad, kea da gaout an Itron Franseza a Zinan, ha lavar dezhi.... Mes gortos.... Jil a ieas da gaout an daol goz a ioa eno, hag en em lakeas da furchal… mes ne gavas netra, hag e tistroaz adarre d’ar prenest.
Godik kez, ar paoura den a Vreiz ne ket ker reuzeudig ha map an duket. N’em eus ket zoken eun tam paper evit gallout scrifa da Franseza, d’am pried muia caret, eo va zonch diveza evithi ! netra ! netra ! n’o deus lezet netra ganhen.
Eur zonch a deuas dezhan ; cregi a reaz en inkin a zouge ato Godik d’he heul ; tenna a reas goad euz he vreac’h, hag en eur vouela e vercaz eur ger bennak var an inkin benniget-ze.
— Cas an dra ze da Franseza, ha lavar dezhi, Godik, lavar dezhi mad, abaoue ma zomp dispartiet, n’em eus ket tremenet eun heur ep sonjal enhi. Paourkez Franseza, n’he guelin mui nemet en Env. Kenavezo, Godik, kenavezo ha ra vezi benniget mil guech.
— Kenavezo varc’hoas, va frins !
— Varc’hoas ! eme Jil, en eur vousc’hoarzin, hag o sevel he zell etrezeg an Env ; varc’hoaz e vezin ahont, tennet a dre daouarn va enebourien.
Mes Godig a ioa eat ac’hano, ha ne glevas ket ar c’homzou diveza-ma.
Antronoz, kerkent ha goulou-deiz, Godig a ieas adarre varzu castel an Hardouinay. Esperans e devoa da velet ar prins ; gouscoude ne alle ket miret da veza nec’het hag encrezet, ken dinerz ha ken toc’hor oa an derc’hent pa e devoa he guiteet.
Ne voa mui goard ebet var dro baliou ar c’hastel, evel ma voa boas da velet bemdez. Kementse a lakeas calon Godik da vantri. N’eus mui goard ebet, emezhi, maro eo eta ar prins, rak ep mar n’o deus ket he lezet da vont kuit. Mont a reas gouscoude beteg ar prenest eleac’h m’oa boas da velet ar prins ; herella avad a rea var he zreid.
Ar prenest a ioa digor. Godik ne reas nemet teleur eur zell hag a gouezas d’an daoulin o leskeul eur griaden. Guele Jil a oa dispak ; n’oa den er prizon.
— Maro eo ! emezhi, maro eo !
Pa zavaz e tolaz eur zell diveza var brizon ar prins, hag e lavaras gant eur galon mantret :
— Brema e c’hellan mont da gaout ar brinsez Franseza.
Ober a reas tro ar c’hastel en esper caout eur c’helou bennag, ha caout a reas. Pa edo dirag ar vali vraz, e velaz o tont gant ar c’hoad eur vanden menac’h ha tudchentil o vont d’ar c’hastel. E lost ar vanden ez oa eun denik iaouang, eur floc’hik dioc’h an doare anezhan ; Godik, daoust pe gel lent, pe ger strafuillet oa, a ieas beteg enhan hag a c’houlennas :
— Ha c’hui a c’helfe lavaret din-me petra zo a nevez e castel an Hardouinay ?
— Petra zo a nevez ? eme ar floc’h en eur ober neus da lenva, an Aotrou Jil a Vreiz a zo maro, rannet he galon o clevet oa bet trec’het ar Saozon e Flamigny.
Godig a reaz eur grenaden o clevet tamal evelse ar pris Jil, o clevet ober goab anezhan c’hoas goude he varo. Derc’hel a reas gouscoude varnezhi he unan, rak c’hoant e devoa da c’houzout hiroc’h.
— Da bet heur, mar plij, emezhi, eo maro an Aotrou Jil ?
— Eun nebeut tudchentil zo eat d’he gambr vardro teir heur dioc’h ar mintin, hag o deuz he gavet maro var he vele. Setu ama abad Boken, hag he venac’h gant eun toullad tudchentil a deu da bidi evit he ene. Ha c’hui ive, plac’hik koant, livirit eur beden evit ene an Aotrou Jil, ma plijo gant Doue he digemeret en he varadoz.
Godik ne lavaras ger. Treuzi a reas buan ar c’hoad, hag e zeas da zaoulina dirak Itron-Varia an derven, eleac’h ma voa boas da vont da scanvaat he c’halon pa veze re vec’hiet.
Edo o pidi, eur pennadig a voa, pa glevas trouz a dre he c’hein. Sevel a reaz he fenn, strafuillet ; he strafuil ne badas ket pell ; ar manac’h e doa guelet an derc’hent a ioa o tremen.
— Ah ! va zad, emezhi en eur vouela, an hini o poa sacramantet deac’h a zo maro !
— Her gouzout a ran, eme ar manac’h ; maro eo evel eur zant.
— Gouzout a rit, va zad, penaoz eo bet sammet ker buan ?
— Gouzout a ran kement zo tremenet er prizon abaoue ma em eus kuiteet ar prins.
— En han Doue, lavarit-hen din !
— Hen lavaret a rin deoc’h, rag ober a dleit ho callout evit goalc’hi hano ar prins euz a gement zo bet tamallet dezhan, dreist oll euz ar pez zo bet tamallet da ziveza.
An aotrou Jil a ioa eur breizad guirion. Setu ama petra zo digouezet. Da deir heur er mintin-ma, c’huec’h euz he enebourien zo eat d’ar prizon, a zo lamet varnezhan en he vele, hag o deuz he vouget dindan an dillad.
— O drouk sperejou ! eme C’hodig o c’holo he daoulagad gant he daouarn. O prins paour ! pebez maro ! ah ! va zad, Doue ne deuio-hen ket da gastiza ar vuntrerien griz-ze ?
— Ne ket deomp-ni eo da varn ar pez a dle Doue da ober, eme ar manac’h ; ni n’on eus ken da ober nemet pidi evit ar re o deuz izom pedennou.
— Ha corf ar prins petra o deus great outhan ?
— Goude beza mouget ar prins, evel am eus lavaret deoc’h, he vourrevien o deus stanket dezhan he fri hag he ziouscouarn evit miret na deuje goad dre’n hent-ze. Neuze o deus douget ar c’horf d’ar gambr caera zo er c’hastel hag he laket en eur chapel venn.
Di eo e za ar venac’h hag an dudchentil da bidi.
— Hag ar vuntrerien griz zo eno ive ?
— Eat int d’ar chase. Mar digouezont ganeoc’h, Godik, n’o pezet ket aoun evit guelet sin ar vuntrerien scrifet var ho zal ; na roit ket ken nebeut ho mallos dezho ; mes pedit Doue evit ene ar prins Jil, ma plijo ganthan he zenna euz ar Purgator, mar d’ema c’hoaz eno ; pedithen ive ma pardono d’he vourrevien.
Var gementse ar manac’h a roaz he vennos d’ar plac’h iaouang hag a ieaz en he hent.
Ar prins Jil a Vreiz a voue beziet d’ar 26 a viz ebrel 1450. Abad Boken e penn he venac’h a deuas da zevel ar c’horf evit he gas d’an douar, hag eun niver braz a dudchentil a ioa var he lerc’h. Godik kez en em gavaz iveha ne ket hi eo a bede nebeuta.
Ar vuntrerien a bedaz an dudchentil, deut d’an enterramant, da renta testeni ne voant ket er c’hastel, e voant lod en iliz ha lod er chase d’ar mare ma voa maro ar prins ; hogen an dudchentil ne vouent ket touellet gant ar gaou-ze, ha morse ne c’heljont caout diganto ho discarg a varo ar prins.
Abad Boken a lakeaz eur mean-bez, e sclent, var gorf Jil a Vreiz, hag he skeuden e coad, var gorre ar mean-bez.
Setu aze penaoz e varvas, dre gasoni he enebourien, eur prins braz a Vreiz. Guelomp brema dorn Doue o tont da boeza var an dud cablus.
Godik, goude ma voue laket corf ar prins en douar, a ieaz a brez varzu he lochen. Pa zigouezaz ne voa en ti nemet Fant Madek, a ioa azezet e tal an tan oc’h aoza eur vasinat iod guinis du. Laouen oa he fenn ar pez ne veze ket aliez ; hogen pa velaz he lezverc’h o tont en ti e zeaz al laouenidigez divar he zal.
— Ah ! digouezet out, emezhi, araog an noz ? Me zonje din ne vijes ket deut hirio.
Mar d’oun chomet pell, eme C’hodig, eo em oa eun dever da ober.
— Eun dever ? eme al lezvam gant eur vouez trenk, da zever oa senti ouzin-me hag ober al labour a roan dit.
— Guir a livirit, va mam ha cridi a ran ive ne d’oun na dizent na didalvez. Doue zo plijet ganthan va choaz evit ober eur gevridi.
Eur gevridi ? eme Fant en eur ober eul lam, kement ma voue dare stleper en tan iod ha bassin.
— Ia, va mam, eme C’hodik ken dizroug ha tra. Eur gevridri am eus bet. D’an Naonet eo red din mont ; va lezel a reot, me gred, da ober ar pennad beach-ze.
Al lezvam a ieas neuze kement a zroug enhi ma crene gant he c’hounnar. Evel ma kendalc’he Godik da lavaret e voa red dezhi mont d’an Naonet ep discleria petra oa ar gevridi e devoa da ober, Fant a gemeraz eur geuneuden hag a roaz eur zaead d’he lesverc’h. Neuze he zaolaz er meaz euz an ti hag e serraz an or outhi en eur lavaret :
— Kea alesse, ha ne laca mui troad ebed en ti-ma. Kea alesse da grevi d’an Naonet pe e leac’h ma kiri ; mes na deu biken mui dirak va daoulagadme.
Godig e divije gallet lavaret, mar he lakeat er meaz, e devoa guir da viana da gaout he lod a zanvez he zad ; hogen ar zonch-ze ne deuas ket dezhi. Pa velas serra outhi dor he lochen, e chomaz evel pa vije sebezet, he c’halon a vennas ranna, ha daelou puil a ziredaz euz he daoulagad. En ti-ze e devoa gouzanvet cals poan, mes da viana eno e cave eun doen. evit he goudouri, hag eun tam bara du da derri he naoun. Brema peleac’h ez aio-hi da glask repu ? Piou a roio bara dezhi ? Ne deus mui na car na mignon ; ne deus den da asten dorn dezhi. Goude beza chomet eur pennad evelse mantret da zonjal ha da vouela, e savaz he speret etrezeg an env, ha neuze e teuaz ar fizians en he c’halon :
— Alo ! emezhi, Doue n’em dilezo ket ; kemeret a ra soursi beteg euz al labousedigou bihan. Abalamour da Zoue an dud divar ar meaz a roi din eun tam bouet bennag evit beva, hag am lezo da dremen an noz e corn eur c’hraou pe eur chardi.
Neuze e sec’haz he daoulagad, hag ep sellet en dro, e zeas varzu ar c’hoad e doa treuzet kel liez a vech.
Evel ma e devoa sonjet, Godig a ieas d’an Naonet en eur veva divar an aluzen. Bemdez e cave eun tiek bennag da rei dezhi bara hag eul leac’h da dremen an noz. Digouezet e Naonet, e voue caset dirak ar brinsez Franseza a Zinan, ntanvez ar prins Jil a Vreiz.
Ar brinsez a ioa eat kentoc’h beteg enhi ar c’helou euz a varo he fried, hag e devoa guisket dillad kanv. Pa glevaz e teue ar plac’h iaouank-ma euz a gastel an Hardouinay, e coezaz a stok corf var he c’hador, hag e voue eur pennad mad ep gallout coms, mouget gant he daelou hag he huanadou.
Godik ne deas ket da glask euz ar c’homzou divlas-ze a leverer alies d’an dud ankeniet evit ho c’honsoli. Gortoz a reas, sioul, gant respet, hag an daelou en he daoulagad, ma vije tremenet d’ar brinsez ar gaouat rann galon-ze.
Franseza a grogaz e dorn ar goueriadez paour hag a lavaras dezhi : O va mignonez, comzit din euz an Aotrou Jil !
— Euz he berz eo e teuan d’ho caout, eme C’hodik.
Neuze e tiskuezas dezhi an inkin a ioa eur ger bennak scrifet varnezhan gant ar prins.
— Va frinsez, anaout a rit-hu an inkin-ma ?
— Inkin va mam goz ! He anaout ? Oh ia. Penauz oc’h eus-hu bet an inkin-ze ?
— Me eo Godik Madec, ar vesaerez baour da behini o poue ar vadelez, c’hui hag ar prins Jil, da rei an inkin-ma pa em boa collet va hini en dour. An Aotrou Jil, Doue r’her pardono, eun devez bennag araok mervel, evel n’en doa netra da c’hellout scrifa, en deus merket, gant he c’hoad, eur ger bennak var an inkin-ma ha gourc’hemennet din he zigas deoc’h.
— Oh ! digas-hen din buan ! eme ar brinsez, hag e crogaz en eur grena en inkin, hag e lennas varnezhan ar c’homzou-ma :
« Franseza ger, va foaniou a ia da echui. Mont a ran d’an env evit da c’hortoz ha da garet eno evel am eus great var an douar. Kenavezo, Franseza ! Dalc’h ato en da gichen an hini a gaso dit an inkin-ma, an æl a rer Godig anezhi. »
Franseza a bocas d’al lizerennou scrifet gant goad var an inkin, hag a lavaras : « Ah ! Jil ! mar plich gant Doue, ne jomin ket pell var da lerc’h. »
Ar brinsez vad ne vouie ket pegement a drubuillou e devoa c’hoas da c’houzanv er bed-ma, araok mont d’ar bed all da gaout ar pried-ze ma voa bet couls lavaret ato disparti diouthan var an douar. Bez’e devoa c’hoas da dremen a dreus calz a zrez hag a spern Hirio, siouas ! e c’houezer guell eget neuze ez euz, e curunen ar brinsed, muioc’h a zrein eget a roz.
Ar brinsez a lakeas neuze ar goueriadez paour da azeza en he c’hichen, hag a grogaz en he daouarn evel pa vije bet eur c’hoar dezhi.
— O Jil ! va fried paour ! emezhi ; te Godig, a zo bet eürusoc’h evidonme. Te ac’h eus gallet he velet, he glevet, beza test euz he amzer diveza. Lavar din, oh ! lavar din, Godig, ha maro eo ar prins evel eur guir gristen evel m’en doa bevet ?
— Oh ia sur, itron ! Oh ! an Aotrou Doue en deus great trugarez dezhan, rag ar prins en deus pardonet ker calonek d’he oll enebourien !
— Godig evit ma en defe va fried muia caret roet dit ar gevridi en deuz, eo red en divije cals fizians enhout. O, coms din anezhan ; lavar din he boaniou, he drubuillou, he c’hlac’har : lavar din oll, oll kement a c’houzout. Ma n’am eus ket gallet caout va lod euz he boaniou, e fell din da viana kemeret perz enho o clevet ho c’honta.
Godig a lavaras dezhi kement a ioa tremenet, kement on eus merket er pennad scrit-ma. Meur a vech e voue red dezhi chom a za. kement a rea an brinsez o vouela hag o kunudi epad ma cleve ar histor glac’harus-ze.
Goude m’e devoa Godik lavaret kement a vouie divar benn ar prins Jil. hag eur pennad mad e voue o couta an histor-ze, rak beb en amzer, oc’h he c’hlevet, an intanvez paour a zirolle da vouela ha da gunudi, hag e voa red dezhi chom a za ken na vije distrafuillet ar brinsez, Franseza a Zinan a lakeaz he daou zorn guenn var discoaz ar goueriadez truillennog, hag oc’h ober eur zell carantezus outhi e lavaras :
— Eur zantez out, Godik ; me am euz evidout carantez hag anaoudegez vad. Me a zo ama prizonierez ; ne vezo ket gouscoude miret ouzin da zerc’hel em c’hichen. Te ac’h eus consolet ha sicouret Jil a Vreiz, ha chom a ri-te gant he intanvez ?
— Itron, eme C’hodik, he c’halon mantret o sonjal er pez a ioa digouezet ganthi, me a zo tolet gant va lesvam er meaz euz a di va zad, hag evelse n’em eus ken da ober brema nemet ho polontez hag hini Doue.
Ar brinsez a astennaz he dorn da C’hodik, hag houma a bocas choek d’an dorn-ze.
Franseza a Zinan a zalc’haz eta Godik ganthi. Ober a reaz dezhi kuitat he dillad coueriadez, hag e reaz anezhi kentoc’h he mignonez eget he matez. Anaout mad a rea petra a dlie d’an hini e devoa roet bara d’ar prins Jil.
Ar brinsez e devoue goudeze an otre da vont da bidi var bez he fried ha da velet ar chastel hag ar vro eleac’h m’en doa gouzanvet he boaniou diveza. Cas a reas ganthi Godig, e devoa ive c’hoant avoalc’h da velet ar c’harter ma voa ganet.
Unan bennag a anavezaz ar goueriadez etouez ar re a heuille ar brinsez, hag ar brud a gementse a ieas dre ar charter evel eul luc’heden ; an eil a lavare d’egile : « N’oc’h eus ket guelet ? Godik vihan zo deut, da veza eun itron vras !
Hogen etre daou brec’h Doue a ioa deut da boeza var ar re gablus. Fant Madeg a ioa coezet goal glanv, hag evit ar vech kenta oa deut ar morc’hed en he ene. Dalc’h mad edo hano Godig en he genou An derzien a ioa ganthi, hag e devoa alter. He c’hlevet a reat o pidi ar vinorez ne roje ket he mallos dezhi abalamour ma e devoa he laket er meaz a di he zad ! Mes ar vinorez a ioa pell ac’hano ha n’he c’hleve ket. Bep en amzer, dre ma teue ar morc’hed da grignat he ene, al lesvam a c’halve Godik gant eur vouez truezus.
Ar ruzig, he map, an hini ma e devoa caset he lesverc’h kuit evit derc’hel he lod dezhan, ar ruzik, skuiz oc’h he c’hlevet, a lavaras dezhi gant eur vouez trenk :
— Petra dal deoo’h gelver Godik ? Godik zo eun itron vraz, ha ne deui ket ama.
— Godig eun itron vraz ? petra a leverez, Per ?
Ar ruzik n’en devoue ket a amzer da respont ; dor al lochen a zigoraz, hag an hini a c’hortozet a ioa var an treuzou hag a deuaz en ti. Godik ive e doa clevet ar brud e voa clanv he lesvam, hag a zirede d’he guelet. Fant Madek ne grede ket he daoulagad. Sellet a rea outhi tu ha tu ; caout a rea dezhi e voa eno bizach Godik ; mes ha Godig oa e guirionez ?
— Ha te a zo aze ? Godik, a lavaras goustadig al lesvam.
— Ia, va mam, eme ar verc’h iaouank.
— N’ec’h eus ket a gasoni ouzin, eme ar glanvourez ?
— Oh nan, va mam ; ha Godig a dosteaz evit briata he lesvam.
— Godik, pardon din ; eur goal bez oun bet en da genver ; hogen keuz am euz… hag e tiruille an daelou a zaoulagad Fant Madek.
— Va mam, na vouelit ket ; ma n’oc’h ket bet mad em c’henver, kementse zo anaounac’het ganeme.
— O va merc’h gouela a ran gant laouenedigez.
Fant Madek ne vevas ket pell goudeze ; mervel a reas goude beza great ar peoc’h gant he merc’h ha gant Doue ; hag oll dud ar c’harter a gomzas pell goudeze euz al lesverc’h a bardone ker calonek d’al lesvam e doa bet kement da c’houzanv ganthi.
Godig, ato madelezus, a lezas gant he anter vreur kement a deue dezhi euz a zanvez he zad. Franseza a Zinan a roaz ive eun dra bennag, hag evelse ar ruzig en em gavaz en he æz.
Ar brinsez ha Godig a ieas neuze da velet Castel an Hardouinay, Couent Boken hag Itron-Varia-an-Derven ; hag e zejont neuze en dro d’an Naonet, rag ar gær-ze a ioa merket gant an duk da Franseza evel al leac’h ma tlie chom enhan.
An duk a Vreiz, goude beza kemeret Avranch var ar Saozonet, a ieas da gousket da venez sant Mikeal. Pa edo o vont var varc’h hed al leo drez, e tigouezas ganthan eur c’habusin, an hini en doa sacramantet ar prins Jil en he brizon. Mont a reas da gaout ar prins, hag e lavaras dezhan e voa carget gant he vreur Jil da ziscleria dezhan her galve, araog an antercantvet dervez, d’en em gaout dirak lezvarn Doue, evit beza barnet eno ho daou.
Ar prins a jomaz abafet o clevet kementse. Goudeze, o veza dizebezet, e falvezas dezhan coms c’hoaz oc’h ar c’habusin. Hogen hema a ioa eat, den ne c’houie peleac’h, ha caer a voue he glask ne voue ket cavet.
« An duk, eme eur scrifagner coz, a jomas ker sebezet, ker mantret, ken ankeniet, ma na c’hellas mui kemeret plijadur gant netra, hag e varvas souden goudeze. Ar pez a dle deski d’ar brinset e tlefent beza fur ha dioual da gridi da gement a lavar dezho ar re zo var ho zro ; rag an den en deuz avoalc’h da ober o terc’hel penn d’he voal ïoulou he unan, ep en em lezel da veza renet gant goal ïoulou ar re zo en dro dezhan. »
An antercantvet dervez goude maro Jil, an duk Fransez pehini ne rea mui nemet langisa, crignet gant ar morc’hed, a zestumaz en dro dezhan tud chentil, alierien ha re vraz euz he lez. Dirazho ha dirag an eskeb a ioa eno e roaz ar gurunen d’he vreur Per a Vreiz, hag hen anavezaz evit an hini a dlie beza duk en he c’houde, o lezel a gostez he ziou verc’h, Mari ha Mac’harit pere ne c’hellent caout ar gurunen nemet ma na vije bet goaz ebet euz al lignez.
Meur a vech e pedaz ar re a ioa en dro d’he vele da bardoni dezhan he faziou.
Reseo a reaz he zacramanchou diveza gant santimanchou braz a feiz hag a relijion, hag e varvas d’an 19 a vis gouere, er bloas 1450.
Franseza a Zinan ha Godig a ioa o pidi e chapel ar brinsez pa zigouezaz ar c’helou-ze gantho.
— Eat al lazer da gaout an hini en deus lazet, eme an intanvez en eur grena.
— Doue r’her pardono, eme C’hodik. Ar prins Jil en doa pardonet a greis calon d’he vreur ; oh ! pardonit eveldhan !
Franseza, o clevet Godik, a voue tenereet he
c’halon. En em lacat a reaz adarre d’an daoulin, dirol a reas da vouela, ha goude beza taolet eur zell truezus var he c’hrucifi, en em lakeas da bidi calonek evit he breur caer Fransez a Vreiz.
— Ah ! itron, a lavaras Godik, mar d’eus bet disparti etre an daou vreur-ze var an douar, esperout a ellomp, pa zint maro evel daou vir gristen, ha pa ema Breiz oll o pidi evitho, e zint hirio unanet ho daou en Env.
— Doue ra zilaouo ac’hanout, va merc’h, eme ar brinsez.
Franseza a zalc’has Godig en he c’hichen ken na blijas gant Doue dont d’ho dispartia. Godig a varvas da genta. Ar brinsez, mantret gant glac’har, ha beuzet en he daelou, a zerras dezhi he daoulagad.
D’an noz varlerc’h ma voa caset he matez d’an douar, Franseza a ieas da denna euz eur c’hased, eleac’h m’hen dalc’he dindan alc’hoez, an inkin benniget a ioa bet etre daouarn Godik. Mont a reas d’he staga a zistribil oc’h moger he chapel, evel eur relegig a zigase da zonch dezhi euz a gement a garie : Doue, he fried hag he matez vad.
Eno stouet var he daoulin, e lavare da ene Jil ha da ene Godik : Oh ! mar em c’hlevit, pedit Doue ma em galvo davethan, en ho kichen.
He goulen e devoue ep dale, rag abenn eur mis goude e teuaz ar maro dezhi.
Araok mervel, e c’halvas da gichen he guele an dukez santel a Vreiz, Franseza Amboaz, hag e lakeaz an inkin benniget etre he daouarn.
D’he zro, Franseza Amboaz her c’husas d’he chapel, hag ez eaz evelse a zorn e zorn euz an eil dukez a Vreiz d’eben, bete ma zeas, gant an dukez Anna, var an tron a Frans.
Ar brinsezed a Frans, evel ar brinsezed a Vreiz, a ioa din da gaout eun hevelep prezant, rag labouret o deuz oll, pe gant ho inkin, pe gant ho nadoz, evit guisca ar beorien.
- ↑ Lod a lavar daou ugent