Ur merour hag he Député
Ann Député. — Deiz mad d’heoc’h, Iann ar Floc’h, ma mignon, oc’h ober petra ez oc’h aze evel-se ?
— Iann. — Deiz mad d’heoc’h Aotrou ; o lemma ma falz emoun, evit mont da troc’ha melchon d’ar c’hezek.
— Ann Député. — Hag ho pried hag ho pugale, iac’h ez int ive ?
— Iann. — Iac’h ez int ive, Aotrou, dre c’hraz Doue.
— Ann Député. — Mad, mad, Iann. Hag ann traou, ha mont a reont-hi hervez ho c’hoant ?
— Iann. — Glao a oa ezomm, en deiziou diveza-ma, evit ar melchon hag ar peuri, hag evit ann ed ive : Doue hen eûs digaset glao d’imp, ha pep-tra a zo brema evit ar gwella.
— Ann Député. — Wel a-se, Iann ; met ann traou, ann afferou, petra a lavaret out-hê ive ?
— Iann. — C’hoaz ur bloaz evel ar bloaz tremenet, Aotrou, ha na vezo ket da em glemm. Arc’hant mad a ra breman ur merour mad euz a bep tra, ha, pa ve deut ann amzer, n’hen defe ket a boan o paea he aotrou…
— Ann Député. — Kement-se holl a zo mad kaer, Iann ; met ann traou-all, ar politik, evel ma ve lavaret en gallek ? Petra a lavaret diwar-benn ar republik, pa eo gwir e lavarer ez omp en Republik ?
— Iann. — Evidomp tud diwar ar maez, n’hon eûs ket da em glemm euz ar Republik, Aotrou, ha na c’houlennomp nemet gwelet ann taou o kenderc’hel da vont evel brema.
— Ann Député. — Hag e kredet, Iann, e c’hello ann traou kenderc’hel da vont evel-se ?
— Iann. — Perag nann eta, Aotrou ? Na vezo ket ni bepred a harzo ar Republik ; na d-eûs grêt drouk a-bed d’imp.
— Ann Député. — Koulzgoude na d-eûs ket ive bihannêt ho kontributionou, me oar vad ?
— Iann. — Petra, n’oc’h eûs ket votet anezhe, Aotrou ?
— Ann Député. — Eo, met ar Republik a gresk atao ar c’hontributionou.
— Iann. — Na welan ket ann dra-se sklêr, Aotrou, rag ann Aotrou ar mear, pehini a zo unan euz ho mignoned, a gredan, hen eûs lavaret d’imp penaoz mar eo bet kresket ar c’hontributionou, ez eo evit paea ar Prusianed, — ha na eo ket ar republik a d-eûs grêt d’ar Prusianed dont en Franz, me oar-vad ?
— Ann Député. — Gwir eo ; met gant ur roue a vefe buhan paeet hon dle holl, ha bihannêt ar c’hontributionou.
— Iann. — Ha penaoz se, Aotrou ? Ho roue eta na digasfe gant-han kalz braz a arc’hant, ha na gomerfe netra euz hon hini ?
— Ann Député. — Iann, ma mignon, diraisoni a ret o komz evel-se, ha na ouzoc’h netra er politik…
— Iann. — Na lavaran ket nann, Aotrou ; met ar pez a ouzomp mad ez eo penaoz ur gwennek a zo ur gwennek, hag hon eûz ezoumm euz ar peoc’h, evit galloud labourad hon douarou, maga hon loened hag ho gwerza er foariou.
— Ann Député. — Penaoz, Iann, n’hoc’h eûs ket aoun eta euz hunvreou foll ar Republikaned, ar Socialisted ?…
— Iann. — Bah ! bah ! hunvreou, evel ma lavaret, Aotrou ; ha neuze, ha harza a refont ann ed hag ar ieod da sevel er parkou hag er prajou, mar ro Doue d’imp amzer vad ?
— Ann Député. — Na rafont ket, Iann, met marteze ho harzfont da werza ho hed hag ho loened.
— Iann. — Penaoz se eta, Aotrou ?
— Ann Député. — Beza a zo tud ha n’ho d-eûs netra, hag a fell d’ezhe beva hep labourad, ha beva evel aotronez, ha kemer traou ar re ho d-eûs madou.
— Iann. — Ann dud-se a zo laeron. ha n’am eûs ket klevet a ve bet lavaret d’ann archerrienn gant ar Republik na lakafont ket anezhe er prison.
— Ann Député. — Beza a zo re-all hanvet ar rannerienn, pe partajerienn.
— Iann. — Na eûz ket ar seurt tud-se dre-aman, en hon bro, Aotrou… Ha mar deufe unan bennag, hen kavfe gwall digemer, kredet-se mad, Aotrou. Gwez-all a vije roët d’imp da gredi ann hevelep fablennou ; met hirio na eo ket ken diot ann dud.
— Ann Député. — Pa lavaran d’eoc’h, Iann, ar partajerienn hag ar socialisted a zo gwall-dud (de méchantes gens), hag a zo da diwall out-hê. hirio a fell d’ezhe kaout ann holl blasou ha kargou paeet mad.
— Iann. — Evel-se, c’hui, a zo ive ur partajer eta, Aotrou, pa ê gwir ho mab Alfred a zo hanvet sous-prefet ?
— Ann Député. — Oh ! se na eo ket ar memeus tra, Iann, rag ma mab a vezo pinvidik, un deiz.
— Iann. — Na welan ket sklêr en dra-se… Neuze eta, Aotrou, evit beza paeet mad gant ar gouarnamant ez eo rèd beza pinvidik ?
— Ann Député. — Evel-se eün, Iann, rag a-nez (sans cela), na vefe urz a-bed… Ha na eûs nemet ur roue da c’hallout lakaad urz vad en pep-tra, en Franz, evel el lec’h all…
— Iann. — Neuze, Aotrou, eo gwelloc’h
ganen ar Republik. En eur Republik, da vihanna,
a ve roët ar plasou ha kargou uc’hel
d’ar re a ve disket mad, hep sellet pa a veent
pinvidik pe nann… Me na on ket pinvidik, pa
zê gwir ez oun ho merour, ha koulzgoude ez
oun un den honest, ha na ioulfenn ket
(je ne voudrais pas) ur mean hep ken euz ho
kastell, nann zoken da harza ma zi goloët gant
kolo da goueza.
Ann Député. — Evel-se eta, Iann, e rofet ho mouez da ur republikenn evit an elektionnou kenta ?
Iann. — Ha perag na rafenn ket, Aotrou, pa’z eo gwir ez omp en Republik, ha na ra drouk a-bed d’imp ar Republik-se nemed mad ?
Ann Député. — Evel-se eta na rofet ket ho mouez d’in-me pehini a zo hoc’h Aotrou ?
Iann. — En gwirionez, Aotrou, mar ne ioullet ket (si vous ne voulez pas} euz ar Republik, (hag e kredan na ioullet ket annez-hi), — ha mar hoc’h eûz c’hoant da digas d’imp ur roue pehini na anavezomp ket, hag a c’houlenno koulzgoude diganimp kalz a arc’hant… da betra ho kasfemp duhont a-nevez da labourad a-eneb d’imp, pe da vihana da ober ar pez na ioullomp ket ?
Ann Député. — Met na eûs ket pell amzer c’hui hag ar re-all eveldoc’h a vote evit ann Impalaër. —
Iann. — Voti evit an impalaër… heuh ! … evit lavaret ar wirionez, rèd a oa d’imp ober evel-se, Aotrou. Roët a oa bet d’imp da gredi penaoz o voti evit ann impalaër e votemp evit ar peoc’h… ha kalz a aotrenez eveldhoc’h, ha c’hui hoc’h-unan, marteze, a vote eveldomp, d’ar c’houls-se. Met ann amzer-se a zo tremenet : kastiet mad ez omp bet, ha Iann-Gouer (le paysan), a ouzoc’h mad, na ve ket gwasket diou wez memeus tra.
Ewit lavaret ar wirionez d’heoc’h, Aotrou, hep troïdellou (sans detours), — ar Republik eo ar gouarnamant a fell d’imp da gaout. Aboe ann amzer ma eman o reen, e welomp skleroc’h en pep-tra. Ar rouane, an impalaërien a zo mad evid holl kement ho deveus kestell ha mereriou, ha kalz a arc’hant, hag amzer da goll, eveldhoc’h, Aotrou, hag ho re ; met ar paour keaz labourer douar hag ann oberour (l’ouvrier), na gomzit ket d’ezhe ken euz un impalaër pe ur roue.
Gouzoud a ran mad penaoz un impalaër pe ur roue a ro d’heoc’h ha d’ho re kroaziou a enor, ha plasou paeet mad, hag o hirraont zo-ken ho hanoïou d’heoc’h ; met berraad a reont ive ialc’hig al labourer douar hag ann oberour. Ni a labour atao hag en pep amzer, indan ar Republik, evel indan ur roue, ha na em glemmomp ket a se ; met plijadur a raë d’imp ive gouzoud penaoz hec’h allfe mab ur labourer douar pe un oberour dont da veza mestr war Ar Franz holl, hag indan ur Republik, ann dra-se a zo bet gwelet, hag a vezo gwelet c’hoaz me oar-vad.
Pa digwezo d’hon bugale mont d’ar brezel, hon bezo, a dra sur, keun ha glac’har ; met mar deuont da veza lazet pell diouzimp, a vezo evit difenn ho bro, ba nann evit miret da un impalaër pe da ur roue tregont million, evit ho dispign en pep seurt plijadurezou, evel kesek pere na int mad da netra, dansou, festou braz ha bep seurt c’hoariou. Ar pevar bloaz diveza a zo tremenet ho deveus disket d’imp kement-se holl, Aotrou. Na vefomp ken bourdet (trompés), kredet mad, gand ar falz republikaned hag ar gwir royalisted.
Pa sonjan mad, e welan sklêr penaoz indan ar Republik ez eo rèd, evel indan ur gouarnamant all, labourad ha kemer poan evit beva, ha na eûs drouk a-bed en dra-se rag ann den a zo ganet evit labourad, evel ma lavar d’imp alies an aotrou ar person : met libr ez omp ive, pa ve elektionou, da reï hon moueziou hervez hon c’hoant, d’ann hini a blij d’imp ar muia hag a gredom ar muia douget evit mad he vro ha mad ann holl. Deiz ar votadek, na welan ket a ve kalz trouz ne blec’h ; ha mar komzer un tammig uc’helloc’h, hoc’h eva ur chopinad gist po ur werennad bier, ha mar na em glewer ket atao war ann hanoïou evit reï hon moueziou, ann dewarlerc’h a em gaver mignoned braz, evel kent. Ha setu, evit un darn (en partie), perag a fell d’imp miret ar Républik.
Mar sonjet evel-se ive, Aotrou, skoït em dorn, hag e vefet arre hon den, evit ann elektionou kenta. Klewet am eûz lavaret en kêr, Aotrou, penaoz kalz a dud pinvidik hag uc’hel, imperialisted, pe royalisted gwez-all, eveldoc’h, a zo deut da veza republikaned ha republikaned vat, ha n’ho deveuz keun a-bed a gement-se. ha n’ho defo ket ive, me oar vad. Ha perag na rafeac’h-hu ket evel-d-h’hê, Aotrou ?
Ann Député. — Komz a ret evel un levr, Iann, pe evel un député… Met aoun braz am eûz penaoz ez eo bet disket deoc’h ho kentel gant unan hag hen eûs ive c’hoant da gaout ho mouez.
Iann. — Den a-bed, kredet-mad, n’hen eûs disket d’in ma c’hentel, Aotrou ; o labourad er park, pe o sellet euz ma c’hezek, ma ijenned, ha ma zaout o peuri er prad, ez eo dioanet (ont germé) ann holl sonjou-se em penn. Ar pez a sav euz ann douar a zo atao mad. Aotrou, hag ar gwez hag ann hed ar ro d’al labourer douar kusuiliou mad, alies.
Ann Député. — Kenavo, Iann…
Iann. — Kenavo, Aotrou, ha chanz vad, dissul !…
Ann Député. — he hunan o tistrei d’he gastel. Ann den-se na eo ket un diod ha marteze e lavar gwir ?… Gant hon Ordr moral, hag ann Aotrou Brogli hag he seurt, n’hon eûs grêt be-te vrema nemet labour fall… Ur roue, Herri pemp, ar bobl na ioullo (ne voudra) biken anezhan. Ann dour a gas d’ar Republik, ann dra-ze a-zo sklêr. Ma feiz heuillomp ann dour. Gwelet a ran kalz a dud disket mad a fur, evel ann aotro Thiers, ann aotronez de Rém-usat, de Montalivet, Kasimir Perier, de Noailles, ha re-all, pere a zo em grêt republikaned, ha kement-se a dle reï da sonja d’ann holl royalisted a gar ho bro muioc’h eget ho mad ho unan. Ha neuze kaër a vezo stourma, ar Republik a vezo ar c’hrenva, pa eman a du gant-hi ar bobl kazi holl…
- F.-M. Ann Uc’hel.