Studi var an astrou/a-bezh

Eus Wikimammenn
Paul Lebreton
Imprimiri J.-B. Lefournier henâ, 1848
Skrid a-bezh



STUDI


VAR


AN ASTROU,


GRÊT GANT


Paul LEBRETON.


————


BREST,
Imprimiri J.-B. LEFOURNIER henâ,
Rû Vras, 86.
————
1848.


AVERTISSAMANT.


————


Ma ne m’eus quet ar mérit da vea grêt eul labour parfet en peb fêçon, e m’eus, da viana a gredan, an hini da vea ar c’henta antreprened unan var an astrou. Ar gonsideration-ze an eus va decidet da scriva al léor bian-ma. Caout a rêyo lennerrien ? an amzer da zont a lavaro-ze.

Aleïs a dud divar ar mêz a voar brêma lenn ha specialamant lenn brézonnec, ha couscoude an descadurez ne avanç quet en o zouesq ; ar memeus téchou a zalc’hont, o spéret neubeut exercet var stad, caracter hac opinion certen tud, a zo bet, a zo pe a alfe béa var an douar, a ra d’o jujamant beza striç, didalvé ; langach ar galon, hini an enor, hini ar santimanchou nobl, bras, délicat, n’int comprenet nemet gant eun niver bian a dud.

Er c’hontrol, ar santimanchou nebeut générus péré a ra deomp preferi ac’hanomp d’ar re all ; eur grédanç dall en praticou ha principou fôz, supersticius pe memeus criminel, ar re-ze ho anavéer mâd.

Al lectur a zo necesser evit francaad ar guiêguez, diguerri ar speret, formi ar jujamant : ar mâd an eus muioc’h a briz pa er c’homprener parfêtamant. Mes réd ê commanç dre gontraign an dûd da garout all leoriou, hac evit-se e ranquer divertissa al lenner en eur e instrui. Al leoriou a rer ordinal evit ar vretonet a zo re sec’h, re d’euc’h evit rêi an divertissamant a gle accompagni an instruction. Nequet evit droug-coms d’eus al leoriou-ze ; ne ran nemet essa explica perac a zo quen nebeut a c’hoûd evit al lectur en touesq an dûd divar ar mêz.

Al leor a guinigan hirio d’ar vretonet n’ê quet divertissant ; esper am eus couscoude ne vo quet cavet re inouüs, rac ar pez so ebars a zo nêvé evit an darn vuia.

Ezom marteze em eus da avertissa penos ar pez a avançan em leor a zo guirionéou anaveêt pell-zo, pere ne deuont quet d’eus ouzin va unan, rac n’em eus grêt nemet ho explica guella ma allen, sclerra ma allen var-lerc’h tud savant da bere certenamant ec’h aller en-em rapporti.

En eur finissa e quelennan eta ar vretonet da ober muioc’h a gâz d’eus al leoriou ; ne vanq nemet eur gommançamant, ha neuze eb quélennadurez en-em rofer d’an instruction.

Doue a lavar deomp : en-em sicour ha me a sicouro. Me ive a garfé lavaret-se d’am broéïs. Va gallout a zo bian ; mês ma santfen e c’hoantéfé unan bennac gouélet ar sclerigen me alfé caout c’hoaz evit e zervich eur c’houlaouen bennac luc’heduz.

Ar firmanant, — Ar pevar Boent Cardinal. — An Telescop.


————


Anaveout a reomp gallout ha madelez Doue, netra nemet dre ar pez an-eus crouet er bed-ma ; dre an attantion en-eus quemeret evit na vanqfé netra deomp, quement evit om ezomou evel evit om agremanchou : oll ar pez so crouet var an douar a zervich d’an den directamant pe indirectamant, ha ma sonj deomp avichou en-eus Doue crouet loenet noazus eb pere ec’h aljemp tremen, en-em dromplomp, rac al loenet-se a zistruj loenet ha traou noazussoc’h c’hoas evidomp ha d’eus pere e vefe diessoc’h deomp en-em dioual evit d’eus ar re guenta a gomzan.

Ma c’hadmiromp labouriou hor c’hrouer netra nemet d’eus ar pez a velomp en dro deomp, peguement ne admirfemp-ni quet davantaj e buissanç ma c’houfemp petra eo ar steret, al loar hac oll ar pez so er firmamant !

Evit reï an anaoudeguez-se quement a ma ê em gallout am eus grêt al leor-mân.

Aroc commanç da explica dec’h composition hac march an astrou ac ho distanç d’eus om bro e rancan disqui dec’h ar pêvar boent cardinal, rac eb an anaoudeguez-se ne alfemp quet en-em gompren.

Ar poentchou-se ê ar sao-eol, ar c’hréis-dé, ar c’huz-eol, hac an anter-noz.

Evellen ho c’haver : en miz Even troït ho faç d’an eol pa vo o sevel hac o po dirazoc’h ar sao-eol hanvet ive an Oriant ; adreg ho quéin e po ar c’huz-eol, a c’halver ive an Occidant ; ho torn deo e vo er c’hreis-dé hac ho c’hini cleïz en anter-noz.

Dalc’hit-mat sonj anêzé rac alies e vont mantionet.

Ret ê ive din lavaret dec’h eur guir d’eus eun instrumant hanvet télescop, d’eus a behini an astronomet en-em servij evit sellet d’eus an astrou. Dre ennan o guelont calz brassoc’h ha tostoc’h dêze ; hac eun infinité a steret hac ha blanédennou a ne allomp quet guelet gant om daoulagat noaz, na echapont quet dèze dre sicour an intrumant-se.

An télescop so composet d’eus eun duozen hac a zo strissoc’h d’eus eur penn evit d’eus ar penn all. En peb penn eus an duozen-ze zo eur veren ac a zo teo er c’hreïz ha plateet betec mont da netra varzu ar bordou.

Al lagat e ve placet d’eus gueren ar penn moan. Pa ve braquet an instrumant-se var eun tour a eul leo distanç pe ouspen e seblant an tour bea stog er penn all an duozen hac e c’halfer conta ar meïn benerez ennan.

Dre an télescop ive ez-eus gouet just pegueit e ve eur blanéden ec’h ober e zro annuel ; cetu aman penos en-em guemerer evit-se : placet ve an instrumant varzu an astr ; quemer a rer merq d’eus an dé, an heur hac ar minut, hac e condaoner an télescop da non-paz bouj d’eus e blaç. Compren e rêr penos pa ve êchu tro ar stereden e tigoe d’ei en eur gaout adarre crag en beg an telescop, ha neuze e êz goût pet dervez, heur ha minut e ve bet oc’h ober e zro.

AN EOL.


————


An eol ê buez ar bed-ma, eb-tan ne vefe na peuri nac eost er parquêyer, na fleur, na legumach, na frouez er jardinou ; petra lavaran-me ! eb-tan ar bed-ma a berisfé… Hac ac’h alfemp beva eb madou an douar na frouez ar gouez, ar yenien a renfe var an douar a lac’hfe tud ha loenet en ber amzer.

Remerq a reomp penos en peb amzer, hac er goan spécialamant, ê yennoc’h dre ma tosta d’ar mintin evit e commançamant an noz ; ar rêzon a ze ê ma yenna atao an douar e forz da rea privet d’eus tomder an éol, evel ma ra eur vacinat lêz bervet tennet divar an tân ; yennaad a ra beb moment ac e finis da vea qer yén evel arôg ma voa bet laquet var an trébez.

An éol a zo pêvar ha trégont million pemp cant mil léo d’eus an douar.

Evit réi dec’h eun idé d’eus an distanc-sé, supposomp eur voulet pehini a ra o sortial d’eus ar c’hanoill daou-vil pemp-cant-uguent toazen dré vinut, pe c’houec’h-cant-tri ha tri-uguent léo beb heur, pe trizec-mil-no c’hant léo bemdé ; en eur suspposi dei ar memeus nerz bétec an éol, ar voulet-se a laquefe couscoude c’huec’h vla da vont bétec ennan.

Hé vent a zo eur million pêvar c’hant mil guech brassoc’h evit ar bed-ma.

Placet è e créis bolz ar firmamant evel eul lambr brillant e créis plafon eur zall ; ne vouj qet d’eus e blaç… Comprenit mat ; an eol ne vale quet.

Ar savantet o d’eus couscoude rémerquet penos e ra eun dro varn’an e-unan d’eus an Occidant d’an Oriant en pemp dervez varn’uguent, hac an dro-zé e ra evel eur velin, eb bouj eus e blaç.

Drẻ e nerz o trei o chach d’ê eûll en dro dean, mes pep hini en e c’heill, eunnec planeden d’eus a bere an douar a zo unan.

Lavaret em eus penos ne vouj quet an éol d’eus e blaç, evit en explica e ranquan coms d’eus an douar.


————


AN DOUAR.


————


Ar bed-ma zo ar pez a hanver eur blanéden, rond ê evel eur voul ; ober a ra e dro d’an éol en tri c’hant pemp ha tri-uguent dervez pemp heur no ha daou-uguent minut, ar pez a ra eur bla.

An hent a ra oc’h ober an dro-zé a zo unan-varn-uguent mil léo beb heur ; uguent guech buannoc’h evit eur voulet o sortial d’eus eur c’hanoill.

Euspenn an dro annuel-ze e ra eun dro varn-an e-unan, evel eur vélin, en peder heur varn-uguent, ar pez e ra eun dervez hac eun nosvez. Oc’h ober an dro-zé e ra c’hoec’h léo hanter dré vinut, ha tri c’hant pemzec ha tri-uguent léo beb heur.

Penos, a lavaro meur a hini, an douar a dro evel eur velin ? se n’ê quet guir ; neuze-ta e ve daouzec heur om fen d’an traon hac om zréit d’an ec’h ! ar resonamant-se a seblant bea just ha couscoude n’en dê quet.

Me c’houlen diganec’h peur e sonj d’êc’h e ve ho pen d’an ec’h ? epad an dé, a gredan a respontoc’h ; perac epad an dé quentoc’h evit epad an noz ? abalamour e sonj dec’h e mân an eol d’an ec’h hac an douar d’an traon. An errol-se a ampêch ac’hanoc’h da gompren penos ec’h all an douar tréï.

Mes cetu aman ar pez a zistrujo oc’h opinion. Anaout a rit gallout, madelès, caranté hor c’hrouer ; atao int bet consideret evel infinit, da lavaret-ê, eb arrêt, eb muzur abet : ar firmamant a zo ive infinit evel e grouer. Nê quet evel eun desert peguer bras benac ê en d’eus atao eur fin ; ar firmamant, da lavaret-ê, ar plaç bras gollo en pehini en d’eus Doue laquet an éol, ar steret, an douar ac al loar ne n’eus na crec’h, na traon, na costes ebet.

Ar glaz a velomp a ûz ar c’houmoul n’en dê nemet an èr a zo en dro d’an douar.

Ma teufe an douar da goéa eus e blaç eb souten abet pelloc’h, e coéfe, hac e coéfe atao eb james caout fonç abet evit en-em arrêti, rac an hent en pehini e vefe ê an infinité, eun dra a n’an eus allet den crouet abet compren.

Ar pez a anzafoc’h da viana ê ma ê gollo dindan an douar, pa ê guir e velit an eol o font da gouscat er mor pe en douar hac en eur gaout da zevel er c’hosté control en devez varlerc’h.

Cetu aman en pe feçon a ra an douar e dro bemde ac e dro annuel.

Dalc’hit eur rôd cârr en e za en eur feçon ma ruilfe varzu ar zao-eol : plaç an aël è an eol. Laquit eur voul da drei var ouarn ar rod betec ober an dro. Ar voul-ze ê an douar ; an dro a ra varn-y e-unan ê an dé hac an noz, hac an hini a ra en dro d’ar rôd ê ar bla.

Evel-se unan d’eus aëlou an douar a zo tro d’an anter-noz hac eguile d’ar c’hreis-té.

Brema e santan e c’houlennit pe sort rêzon em-eus da gredi quentoc’h ê an douar a dro élèc’h an eol, hac e lavarit ê credaploc’h e tro an eol a velit o sével er zao-eol ac o cousquet er c’huz-eol. An douar, er c’hontrol, e mezoc’h, ne santomp o trei en fêçon abet.

Da zé e respontan, pénos ê naturelloc’h trei eur poncin dirac an tân evit e rosta cof ha quein evit trei an oalet hac an tân en dro déan ; penos an douar pehini n’ê en quichen an eol nemet evel gros eur spillen e quichen eun tour a all ober eun dro en peder-heur varn-uguent ar pez n’alfe james ober an eol placet queit d’eus ouzomp ; penos pa vec’h en eur vag var ar mor e seblant dec’h guelet an tiez, ar parqueyer hac ar gouez o vale varzu ennoc’h ha c’hui couscoude ê a za d’ho c’haout eb ma n’em santit bouj. Mes pe sort comparêzon couscoudé etre eur vaguic hac ar bed-ma pehini en eus èis-mil-leo tro !

Pérac e fell d’ec’h e ve an eol, pehini ê bué hac éné, pas ebquen ar bed-ma, mes calz a re-all, penos e vanq dec’h e ve ên a ranqfe cass e domder ac e sclerijen dre oll ? e ve ên e-unan, ar brassa d’eus an astrou, a elfe bouj, hac ar re bianna pere tout o deus ezom anean a véfé stag en ho flaç ?

Ar re ne fell quet dézé e vé an douar a drofé, a ranq lacat necesseramant tout an Ee da drêi en dro deomp. Neuze an eol a ranqfe ober cant anter-cant mil leo beb minut, pe nô million beb heur pe daou c’hant c’huezec million en péder heur varn-uguent. Hac ar steret eta d’eus a bere an hini dosta a zo d’eus ouzomp daou c’hant mil guech pelloc’h evit an eol ; n’eus dén capabl da nombri an hent a ranqfent d’ober bemde en dro deomp.

Inutil ê en-em arrêti pelloc’h var eun dra quer sclêr.

Rac-se an eol ne chanch quet a blaç ; an douar a ra eun dro varn-an e-unan d’eus ar c’huz-éol var-zu ar sao-éol en peder-heur var-ugent, hac evel eur voul a ruill en eur drei, è ra c’hoas epad ar bla eun dro d’an éol.

Evit compren penos e ve an eol en miz Even huel en créis bolz ar firmamant, hac izel è miz Querdû, quémérit eur c’heill barriquen pehini a zalc’hfoc’h en e za en eur feçon ma ruilfe varzu ar zao-eol. Supposit an éol en creis ar c’heill-ze. Mar talc’hit ar c’heill sonn ha ma supposit e ra an douar e dro er feçon-zé e vefé eun hân perpetuel ; atao e vefe an éol a bic a uz om fenn. Mes lêzit léin ar c’heill da goéa eun tam varzu an anter-noz eb bouj an éol ; neuze eman ne vo a bic nemet varzu d’an traon. Var-zé pa vo rentet an douar d’an traon e vo an hân, ha pa vo d’an ec’h ar goan, rac dre ma pign e costéch d’eus an éol.

An douar en eus en dro dezan pemp leo varn-ugent tro ront eur c’houch êr pehini a zo necesser d’an dud ha d’an anevalet evit beva ; d’eus an êr-ze e chachomp ennomp continuellamant.

Pignat a ellomp éta bétec pemp leo varn-uguent a uz an douar : huelloc’h e ranqfemp étouffi.

An douar en eus bétec fin ar c’houch êr-ze eur buissanç a attraction da lavaret-è eur gallout da chach varzu ennan. Rac-se ar pez e véfé laquet en êr n’eus caz en pe tû d’an douar a gouezfé var an douar.

Dre an anaoudeguez-ma e êz compren penos ma ve allet toulla an douar part-ha-part, hac e c’hessafe unan bénac disquen en toul-ze ne zisquenfe nemet hetec an hanter, rac ma felfé déan continui e hent e ranqfe neuze lacat e benn e plaç e dreit, rac pignat var an douar en tû-all e rêfé.

Evel ive ma coézfe unan bénac en toul-zé e chomfé e calon an douar evel var neun, rac êruet er c’hréis e c’hoarvezfé gantan evel gant eur vaz a dolit var e fenn en fonç eur rivier ; disquen e ra eun tam hervez an nerz o peus laquet d’e anfonci, mes ractal e teu var c’houré an douar.

Ar c’hréis e véfé evit-an fonç an toul evit an eil costé hac éguilé.

An douar éta a zo dalc’het en êr, en créis eun espes vapeur a bemp varn-uguent leo teoder. Er mes a c’hané n’allomp quet beva en defot a êr.

AL LOAR.


————


Al loar zo eun espes planéden compagnon d’an douar da behini e servich dre e sclerijen.

E vent so no-ha-daou-uguent guech biannoc’h evit an douar.

Pa veler eun dablen d’eus an astrou e caver al loar evel eur poent bian cazi stog d’an douar ; couscoude ez ê c’hoec’h ha pêvar mil leo d’eus ountan. Se ra deomp jugi d’eus distancç om bro d’eus ar planédennou all ha d’eus an éol, péré a veler var an dablen oll brassoc’h evit al loar ha pell pe belloc’h tout d’eus an douar.

Lavaret em eus ê al loar compagnon d’an douar : cetu aman pe sort liamou zo etrezé.

Doue, réd e ve, o sonjal e voamp re bell d’eus an éol evit caout sclérijen abet épad nozvechou dû ar goan, an eus roet deomp al loar. Ne d’eus sclerijen abet d’eus outi e-unan ; ar sclerijen a ro deomp a deu d’ei d’eus an éol pehini a bârr varn-y ; rac al loar zo composet d’eus douar, ménéyou caonniennou ha môrr evel an douar, ha zé zo quer guir quen a vélomp gant om daoulagat noaz ével ménéyou ha goazou môrr enni.

Al loar a zéblant evel an éol sével ive er zao-éol ha cuzet er c’huz-éol. Balé ra, guir ê, mes n’en dê quet d’eus ar zao-éol d’ar c’huz-éol : an hent control a ra.

An douar o trêi a chach gantan al loar dre ar memeus direction, da lavaret ê d’eus ar c’huz-éol d’ar zao-éol, en eur feçon ma ra-y tro an douar en seïz dervez varn-uguent seïtec heur ha tri ha daou-uguent minud.

Evit compren guelloc’h ar pez a lavaran hac ive evit gout pérac e cresq hac e timinu al loar, heulliomp anei oc’h ober e zro : roït mad attantion.

Supposomp e maomp en nosvez aroc hini all loar neve. Neuze e ma-y entre an douar hac an eol ; Ne velomp quet anéi pa ê guir n’en d’ê sclerijennet nemet d’eus coste an éol ; mes e forz da vale varzu ar zao-éol, aben an noz-vez goudé e seo varn-y an éol eun tam d’eus e bord d’eus coste ar c’huz-éol ; en noz-vez goudé e veler muioc’h d’eus outi, ac evel-se beb noz.

Erfin pa zigoe d’ei bea o sevel pa ve an éol o font da guzet neuze ve ar c’hann, da lavaret-é, e ve rond evel eur billic-crampoez ; rac neuze e ma an éol leun dirazi.

En deyou goude ar c’hann e ve êt an éol da guzet pell aroc ma sao al loar ; neuze e timinu dre ar c’hoste control rac e sclérijen a deu déi ive d’eus ar c’hoste control, ha dre ma tosta d’an éol e timinu betec mont adarré da netra abalamour ma ve étré ni hac an éol evel ma meus-an lavaret.

Ne gredan quet e ve util lavaret pérac e retard al loar var dro tri c’hardeur bemdé da zével, rac pa ouzor e za d’eus ar c’huz-éol var-zu ar zao-éol e comprener penos ne gle quet sével er memeus heur evel an dervez aroc pa ê guir e d’eus baleet var-zu ar zao-eol epad eun dervez ac eun nozvez.

An dro a ra an astr-sé d’an douar a zo evel an hini a ra eman d’an éol, da lavaret ê é chach eun tam var-zu an anter-noz betec ar c’hann ; neuze e talc’h var-zu ar c’hreiz-dé betec ma tosta d’al loar nêvez ; rac remerquet o peus al loar o passeal cazi a uz o penn aroc ma ve leun, hac en e discarg o font da zével calz pelloc’h var-zu ar c’hréis-dé.

Disquel e ra deomp ar memeus costez atao ; var-zé e deveehou hac e nozvechou n’int quet evel om ré péré o d’eus lec’h en peder heur varn-uguent ar pez a vé an douar oc’h ober eun dro varn-an e-unan.

An dé eta el loar a bâd an anter d’eus ar pez a laca da ober e zro, da lavaret-ê trizec dervez uguent heur unan hac anter-cant minud, hac an noz quement-all.

Credi ran penos an donar a ro sclerijen ive d’al loar er memeus fècon evel ma ro-y déan. E blavez a zo evel om hini, pa ê guir en-em heuillomp epad ar bla en dro d’an éol.


————


AR BLANEDENNOU.


————


Lavaret em eus dija penos an éol en eur drêi varn-an e-unan eb chanch a blaç, d’eus an Occidant var-zu an Oriant é chach en dro déan dre ar memeus direction eunnec planéden. Bea zo anê seiz vras ha peder vian, placet en distançou pelloc’h pe dostoc’h d’eus ountan.

An astronomet o d’eus convénet d’eus a beb hano evit-int, evit gallout anaout an eil d’eus ébén. Cetu aman ho hanvou dre an urz ma zint placet, en eur bartial d’eus an éol pehini zo er c’hreiz.

Mercur ê ar c’henta ; goude teu Vénus pehini ê ar stéréden gaër ha hanver stéréden al labourer, goude Vénus e ma an douar gant e gompagnones al loar ; Mars a gaver neuse, ha goude ar peder vian Cérès, Pallas, Junon ha Vesta. Goude ar peder-ze en-em gav Jupiter, unan d’eus ar re vrillanta. Ac’hane o peus Saturn, ar guriussa d’eus oute-oll ; anfin en eun distanç incalculabl e ma an divea hanvet Herschell pe Uranus.

An teïr divéa-ma o d’eus ive evel an douar compagnonet pere a ra an dro deze evel ma ra all loar an dro d’an douar : Jupiter an eus pêvar, Saturn, ouspen eun dra all a barticulier, d’eus a behini e comsin divézatoc’h aman, an eus seiz, hac Herschell c’hoêc’h.

Ar blanédennou a zeblant deomp evel steret brassoc’h pe biannoc’h, sclêroc’h pe téfalloc’h peb hini anêze.

Gant an télescop o guéler lod anê d’eus vent al loar, ront evel-y pa ve leun.

Ar bobl guech all a damalle d’ar blanédennou qualiteou fall ha re vad, hac eur pouër da renta cren pe sempl, êvrus pe malêvrus an dud a c’hané en amzer ho apparicion. Abalamour d’a-ze e lavarer c’hoas d’eus eun dén a voneur pe a valeur ê ganet dindan eur blaneden êvrus pe galet. Mes calomnia an astrou-ze a rêr ervez va opinion, rac me n’ho c’havan coupabl nemet da veza re bell d’eus om demeuranç.

Mont a ran da gozéal d’eus peb hini anê en particulier, en eur reï ho distanç d’eus an éol.

Mercur, an tosta d’an éol a zo couscoude trizec million-tri-c’hant-tri-uguent mil léo d’eus ountan. Ar blanéden-ze ê an hini a dro ar buana ; ober a ra daou-uguent mil léo beb heur. An domder vras a receo d’eus an éol a ra d’ei eb douétanç mont quer buan, rae an domder èn Mercur a zo seïz guech crénvoc’h evit aman, hac a glé trémen hini an dour bêro.

Ar blanèden-ze en pehini e remerquer, gant an télescop, menéyou d’eus ar re huella, pa ê guir ec’h estimer a zo d’eus a ouspen eïz mil toazen meur a hini, ar blanéden-zé n’ê quet atao vizibl, dre ma ê bian ha quer toșt d’an éol d’eus a behini ar sclérijen, a ra d’êi disparissa evit om daoulagat. Guelloc’h er guéler pa dremen var an astr-se, rac neuze e sèblant varnan evel eun tarch dû. Treï a ra varn-y e-unan en peder heur varn-uguent pêvar minud ; e zro a vla d’an éol ne bâd nemet seïz-ha-pèvar-uguent dervez, teir heur varn-uguent hac eur minud bénac. Dre-ze ar bla en Mercur n’ê quet hir : en nebeutoc’h evit tri miz e tremener êno dre ar peder sêzon.

Goude ar blaneden-ze, étré-y ac an douar, e ma ar blanéden vrillant hanvet Vénus, pehini a hanver ive stéréden al labourer.

Vénus a ra e zro a zéïz-noz en teïr heur varn-uguent unan varn-uguent minud, hac e hini a vla en daou-chant pêvar-varn-uguent dervez c’hoézec heur unan ha daou-uguent minud. E distanç d’eus an éol a zo pemp varn-uguent million léo. Oc’h ober e bla en dro d’an éol e ra tregont mil léo beb heur. E vent zo eun tam biannoc’h evit an douar.

An déirvet planéden ê an Douar, d’eus a behini em eus dija comzet.

Ar bedervet ê Mars pehini a zo tri-hac-anter-cant million léo d’eus an éol. An astr-ma a veler d’eus ar blanéden an anter biannoc’h evit ma er gouelomp. Vent Mars a zo pemp guéch biannoc’h evit an douar ; e sclérijen a zo rû.

An dro a ra d’an éol a bâd c’houec’h-cant-c’houec’h ha pêver-uguent dervez div-heur trivac’h minud anter. Dre-zé ar bla êno a zo, var nebeut a dra an doubl d’om hini. Trivac’h mil léo beb heur a ra. An dé hac an noz a zo eun anter heur hirroc’h evit aman, hac an domder a recever êno d’eus an éol a zo pemp gouéch nebeutoc’h evit an hini a recevomp. D’eus an oll blanédennou, Mars ê an tefalla, hac an eus an tarchou brassa.

Goude Mars e tigoê ar peder blanéden vian Vesta, Junon, Cères ha Pallas.

Vesta a laca tri bla c’houéc’h-ha-tri-uguent dervez peder heur da ober e c’heil en dro d’an éol. Y vent re vian a ra d’éi échappi d’om daoulagat noaz ; trivac’h-ha tri-uguent mil leo da nebeuta e m’an d’eus an éol.

Junon, eun tam brassoc’h a ra e zro en pêvar bla eïz ha c’houec’h-uguent dervez ; estima a rêr e distanç d’eus an éol daouzec-ha-pevar-uguent million léo.

Cérès a vé pêvar bla hanter oc’h ober ê zro d’an éol ; y vent a zo evel Junon pe var dro.

Pallas, quéit a Cérês d’eus an éol, a laqua pêvar bla seiz miz eunnec dervez d’ober y bla.

Ar peder blanéden vian-ma a zo quer tost an eil d’ében ma zo sonjet n’o d’eus gret guechall nemet unan ; va avis-me n’ê quet-sê, rac ne gredan quet e ve labour Doue sujet da véa dispennet gant netra abet, ha va c’hredanç a zo penos peb astr a zo chomet antier er plaç merquet déan gant ê grouer.

Jupiter a deu goude ; ar vrassa è d’eus ar blanèdennou ; cazi quen éclatant ha Vénus ê, hac e vent zo pêvarzec-cant guech brassoc’h evit an douar. Ar blanéden gaër-man a laca eunnec vla daou c’hant trivac’h dervez pêvarzec heur d’ober an dro d’an éol ; da lavaret ê, ar bla enni a zo eunnec vla seiz miz d’eus om blavéchou.

Ma ê hir ar bla eno an déyou n’int quet, pa ê guir e ve an noz hac an dé en nov-heur c’hoéc’h hac anter-cant minud. Ha gant-sé, en eur gonsidéri vent ar blanéden-ze e quichen hini an douar e caver e vale-y oc’h ober eun dro varn-y e-unan pemp guech varn-uguent buannoc’h evit om bro, ha beb andret d’eus outi a ra eïz mil leo dre heur.

Gouélet a rer en Jupiter leun a darchou, hac en dro déan a zo eur chouch immanç a ér.

Possedi a ra peder loar pere a ra an dro déan evel om hini d’an douar.

Aman ê al lec’h d’ober d’ec’h admira attantion ar brovidanç en andret ar pez so crouet. An douar an eus bet eul loar evit er sclérijenna épad an noz, ha Jupiter ervez e vent, hac abalamour d’e zistanç immanç d’eus an éol an eus obtenet péder. Mes nequet ebquen an diou blanéden-ma a zo bet favorizet d’eus an donezonou-ze evel ma er guelfoc’h varlerc’h aman.

Goude Jupiter ha tri-c’hant no-varn-uguent million leo d’eus an éol ê placet Saturn pehini a zo no-c’hant guec’h brassoc’h evit om douar, ober e ra e dro d’an éol d’eus an Occidant varzu an Oriant evel ar blanédennou-all, en no bla varn-uguent pemp miz ha pêvarzec dervez. Bea en eus ive loariou en dro déan, hac an nombr a zo bet gant Doue proportionet d’an distanç a sépar anéan d’eus roue an astrou : seïz loar an eus.

Ar blanéden-ma a bossed eun dra estonnussoc’h ac admiraploc’h c’hoas, ar pez n’ho d’eus hini d’eus ar blanédennou-all. Pa seller d’eus Saturn en télescop e véler en dro déan eur c’heill pe eur vanden immanç lédan d’eus a zec mil léo pe var dro ha d’eus a guément-all a zistanc d’eus ar blanéden. Ar c’heill-ze a zéblant bea séparet en daou dam, da lavaret-e doubl, hac an distanç étré peb goalen a estimer cant léo. Remerquet so ive er c’heill doubl-se tarchou hac a chanch a form, ar pez an eus roët da grédi penos ar voalen estonus-se a dro assambles gant ar blanéden hac er memes direction.

Ar vanden-ze, evel ar séiz loar, a gass da Saturn ar sclérijen a réceo d’eus an éol, ar pez a glé ober en noz eur spectacl caër evit habitantet ar blaneden.

Anfin, ar blanéden diveza ê Herschell, (hano an hini en eus-y remerquet ar c’henta.) E distanç d’eus an éol a zo c’hoêc’h cant tri-uguent million léo. Ar c’heill a draç è ar brassa pa è guir e ma en diavêz d’eus ar blanédennou-all. Lacat a ra pêvar bla ha pêvar-uguent hac eun nebeut deyou d’ober e zro. Y vent a zo pêvar uguent guech brassoc’h evit an douar ; mes quêit ê d’eus ousomp quen n’er gueler nemet gant an télescop. Ar savantet a lavar e d’eus ive c’hoêc’h loar hac e roont distanç peb hini d’eus ar blanéden.

Cetu aze bétec vrêma ar blanédennou a zo bet anavéet evit dépanti d’eus om éol ; mes un astronom hanvet ar Verrier en eus er bla trémenet (mil-eiz-cant-seiz ha daou-uguent), remerquet unan all pehini a zo (Se c’ha eb en lavaret) calz pelloc’h evit ar re am eus hanvet aman. Planéden ar Verrier ne veler nemet gant eun télescop mad.

Gant-se evit en em révémori e lavarin penas an éol a zo er c’hréiz ho trein dre e nerz euzus eunnec planéden, (eb conta hini ar Verrier) ha trivac’h loar pere a dro dirazan oll d’eus ar c’huz-éol varzu ar zao-éol.

Lod eus ar blanédennou a ra ho zro pe ho bla en eun nebeut michou ; lod all meur a vla ha memeus ar re bella a laca tost da gant vla.

Ma vev en proportion queït an dud er blanédennou all evel en om hini, habitantet Saturn, dre exempl, a glé béva daou vil tregont vla en comparêzon da eun dén d’eus an douar pehini a vevo dec vla ha tri-uguent. Eur buguel a laca aman uguent vla da zont da zén hac eno pemp cant pêvar-uguent vla.

Mes ive possublê ne véver en Saturn nemet queit hac en douar ; va avis couscoudé n’ê quet-sé, rac nequet possubl d’ar blanéden-zé caot tud savant, tud anaoudec en labouriou an douar ac en meur a dra pere a c’houlen expériançou meur a vlavez, nequet possubl e lavaran me, d’ar béd éno béa sclérijennet, ma c’hall eun dén, ganet goude an eost, mervel dre gosni aroc an éost goude.

Aoualc’h ! Aoualc’h ! a grio meur a hini, aroc fixa héd ho bue d’an dud-ze, sûr omp e zo tud er vro bell-zé ? Eur chabistr am eus consacret evit respont d’ar goulen-zé.


————


Ar Stéret. — An Hent guen pe Hent sant Jacquèz.


————


Communamant ec’h hanver stéret quement poent luc’heduz a veler er firmamant gant al lagat noaz, (eb conta an éol ac al loar) ; mes eun différanç vras so étré ar blanédennou hac ar steret ; pa zeller er firmamant gant an télescop nêquet possubl en em drompl : ar blanédennou a veler corf dêzé evel al loar, élèc’h ar steret ne zéblantont james nemet evel poenchou sclêr.

Al lagat noaz ne remerq nemet d’eus a bèvar da bemp mil stéréden ; dre an télescop e veler pemzec ha tri-uguent million da nebeuta. Rac avertissa ran penos ez-eus ouspen a uz om fenn : bea zeus ive a-zindannomp. Goude ar pez so lennet betec vrêma el léor-ma e cléer va c’hompren parfêtamant.

Henvel a rêr Constellation eur vandennat steret hac a zeblant ober eur gompagnunez e-unan, evel constellation Orion, hanvet an tri roué, hac en pehini, eb ma n’em doueter, a zo dec-ha-pêvar-uguent stéréden. Aléis a gonstellationou zo ; peb hini a d’eus y hano ; mes sonjal a ran ê inutil ho henvel, rac se ne rêfé nemet carga ar memor inutilamant.

Lavaret em eus ne véler ar stéret, memeus gant an télescop, német evel poentchou sclêr eb corf ; ar re sclerra ê ar re vrassa pe ar re dosta. Ne quet possubl calculi ho distanç d’eus an éol ; couscoude ar pez zo sûr ê ne recevont sclérijen abet d’eus ountan, rac ên a glé béa evite evel eur stéréden ive. Forcet e voar éta da gonclui penos ho sclérijen a apparchant dézé o-unan ; ez-int éolou bras pe vian o unan.

En effet pa gomprener eun tam en infinite, er plaç bras gollo-ze d’eus a behini em eus dija comzet, e ranquer avoui penos ê impossubl ma ve tout ar pez so crouet a velomp a uz om fen. Sonjal a rer éta, ha rezon zo, penos so crouet éolou all hac o d’eus o flanédennon ive evel om hini.

Dre ma confectioner an instrumanchou dre béré e veler an astrou pella e tizoloër re nêvé ; n’eus rezon abet ac a ampechfe da zizolo re all divezatoc’h, ha c’hoas, eur véach all, pa vo ivantet ar goella télescopou, pa vo anaveet eun infinité a astrou all c’hoas, e vomp pell da velet oll astrou immancité ar firmamant.

Aroc finissa ar chabistr-ma e lavarin eur gomz d’eus ar vanden venn a veler en Eê en nosvechou e ve an amzer caër, eb coumoul.

Ar vanden vras-se pehini a hanver ive hent Sant Jacqaes a zo composet d’eus a eun infinité a stéret bian ha guen pere a zo en andret-se evel berniet an eil var eben ; sclérijen an eil en hini eben a ro d’an Eê al liou guen a remercomp.

An astronom Herschell o sellet d’eus hent Sant Jacques gant an télescop a velas en eun heur ebquen ouspen pemzec ha tri-uguent mil d’eus ar steret bian-ze.


————


AR GOMETTENNOU.


————


Ar gomettennou ê ar pez a hanver communamant steret lostec abalamour d’al lost a sclerijen a lezont var ho lerc’h.

Gueach-all apparicion ar gomettennou a roe aon ha spouron d’ar bobl pere a vélé enne eur sinn d’eus a eur malheur bras bénac. Muioc’h a nec’h a roent evit an éclipçou d’eus a bere e comzin souden. Mes brema e commançomp en-em habitui d’eus o apparicion, ha ma rer câz d’eus oute n’è nemet abalamour ma int râl ha curius da velet.

N’en-em accorder quet c’hoas mad var ar matier a bretanter a gompos lost ar stéret-se. Sonjal a rer couscoude e occasionnet gant sclérijen an éol var an doûr, pe ar vapeur a zo en dro d’ar stéréden, en coumoul.

Ar pez so sûr e veler ar stéret treuch-trẻ dré al lost-sé.

Ar gomettennou a ra eun hent ha nè quet en fêcon abet henvel d’eus hini ar blanédennou. Ho zroyou a zo striç hac hir, hac ho directionou n’int quet régulier : lod a c’ha var-zu ar zao-éol ; lod var-zu ar c’hréisdé ; lod var-zu ar c’huz-éol ha lod var-zu an anter-noz.

Evit compren an dro a réont, quémérit eur ficellen hir eun nebeut ; scoulmit an eil penn d’eus éguilé ; neuzé formit gant-y eur c’heill pehini a bosfoc’h var an douar pe var eun doll ; chachit var beb coste evit renta ar c’heill-zé hir ha moan, hac ho po neuzé eur model d’eus hent eur gometten, en eur supposi an éol en diabars unan d’eus ar pennou striz.

Ar re d’eus ar stéret lostec ac’ha var-zu ar c’huz-éol hac ar c’hréisdé ne chomont quet pell visibl. Dre ma n’allomp o guelet nemet en noz ha ma vent tost d’an éol e c’héont prest da gouscat goude an astr-ma.

Er poent-sé ma chom eun nebeut an amzer goloet ec’h all eur gometten tremen eb bea apercevet ; ével-se ive e zo poan o quemer merq d’eus apparicion beb hini evit anaout termen e zro.

An hini a zo bet ar guella studiet ê unan apparicet er blavez pevarzec-cant c’hoec’h hac anter cant, er blavez pemzec-cant unan ha trêgont e voe guélet adarre ; goudé en c’hoézec cant seiz, hac en c’hoèzec cant daou ha pêvar uguent ; anfin diou vech-all ê bet guélet abaoue. D’eus ar blavechou hanvet aman e véler e laca pemzec vla ha tri-uguent d’ober e zro.

En amzer bresant e rapporter penos er blavez daouzec cant pêvar ha tri-uguent ec’h apparissas eur gometten d’eus ar gaëra, cazi d’eus vent al loar, hac unan henvel d’eus outi er blavez pemzec cant c’hoec’h ac anter-cant, da lavaret ê daou c’hant daouzec vla ha pêvar-uguent goudé. Ma ê ar memeus hini e voa, e tigoé dei distréi adarre er blavez-ma (trivac’h cant eiz-ha-daou-uguent).

Eur bla a zaou-c’hant daouzec vla ha pêvar-uguent a zo en conscianç re hir. An hent euzus a ra ar stéréden-zé evel meur a hini-all d’eus ê sort a ra din sonjal ec’h éont da glasq an hân digant meur a éol an eil goude éguilé.

Bea zeus ive ac a zo primoc’h, pe evit lavaret guelloc’h, o d’eus eun hent berroc’h da ober ; dre exempl, an hini a voe remerquet en mil eiz cant daou varn-uguent hac en mil eiz cant pemp varn-uguent. N’er guelet nemet gant an télescop.

An amzer en pâd pehini ar stéret lostec a chom visibl a zo, evel ma m’eus-an lavaret, ber alies : ar re a zo chomet an hirra n’int bet nemet c’houec’h miz.


————


AN ECLIPSOU.


————


Eun astr a zo éclipset évidomp pa drémen unan all étré ên hac an douar.

Eclips éol zo pa dremen al loar étré ên hac an douar, mes evel ma ê brassoc’h an éol evit al loar, pa ve ar muia cuzet e velomp eur c’heill a sclérijen ; couscoude e teu tefal hac an amzer a fresca. An éclips-se a véler guelloc’h dre eun tam gouër duet, evit gant al lagat noaz.

Eclips loar é ve pa zigoé d’an douar béa crac étré-y ac an éol. Se a zo èz da gompren, pa ê guir al loar ne d’eus sclérijen abet nemet an hini a d’eus digant astr an dé pehini a zco neuzé var an douar en tû control.

An éclipsou a zo antierlodenniec ; er c’haz diveza-ma n’en-em gav cuzet nemet eul loden d’eus an astr.

Alies n’int vizibl nemet evit certen broyo.

An armanagou a anonç en avanç an dé hac an heur d’eus an éclipsou ac an amzer ma cléont padout. Gant quement a scurpul ec’h annonçont ar re invizibl evel ar re vizibl.


————


AR MARÉOU.


————


Ar môr a bign hac a zisquen diou vech en peder heur varn-uguent ; an oll a voar-zé, mes an oll ne voar quet dre be sort puissanç e c’hoarvé an dra-zė.

Betec vrema cetu aman var ar sujet-se opinion an dud savant.

Remerquet-so penos e sao ar môr eur veach pa zao al loar, hac eur veach-all pa c’ha da gousquet ; penos evel-t-y e retard var dro tri c’hart-heur bemde, hac erfin, penos e ve calz brassoc’h pa ve al loar er c’hann, ha pa ve loar-nevez.

Decidet-so neuze penos al loar oc’h apparissa […] an douar (er zao-loar) hac o vea var ar poent d’en em guzat d’eus ountan (er c’huz-loar) e d’eus eur gallout dre behini e chach d’e heul ar môr ; penos e clé-y er c’hann pa ve leun en tu control d’an éol, hac e commançamant y béach (loar nevez) pa ve er memeus coste gant an astr-sé, penos e lavaran-me e clé neuzé possedi eur gallout brassoc’h var ar môr hac en chach davantach.

Dre-ze eta e tamaller d’al loar mouvamant ar môr.

Cavet o peus marteze extraordinal gouelet var an armanagou annoncet en avanç ar maréou brassa d’eus ar bla : cetu aman eur goms var guement-se.

E commançamant an nevez-amzer (fin miz meurs) hac e commançamant an discar amzer (fin miz guengolo) e ma an daou vare brassa d’eus ar bla.

Ervez ar pez am eus lavaret aman huelloc’h e cléer compren penos an daou vare bras-sé a glé bea er c’hann d’eus al loar pe el loar-nevez, ervez ma tigoe d’an eil pe d’éguile d’eus an daou gartier-ze bea d’eus an drivac’h d’an dri pe d’ar bêvar varn-ugnent d’eus an daou viz am eus hanvet dija ; rac evit bea an nevez-amzer commancet en unan varn-uguent d’eus a viz meurs, ma ne ve loar nevez pe ar c’hann nemet er bêvar varn-uguent d’eus ar miz pe memeus daou pe dri devez divezatoc’h, ar mare bras a retardo ive d’eus a guement-sé.

Cetu ama brema ar rêzon suppozet d’eus an daou vare huel-zé.

Epad ar goan, neb quet a vâr, ar scorn ac an erc’h a guemer eun deoder incomprenabl ebars er vroyou a zo en dro da vég an aël anter-noz d’eus an douar, rac ar vroyou-zé neuze a boan ma velont an éol, ha nebeut a amzer ebquen bemde. Pa deu an nevez-amzer ar vroyou-zé a dosta d’an éol hac o c’houchou teo ha donn a scorn ac a erc’h a glé neuzé teuzi ac ober môr bras.

Pa ziscorn béc an anter-noz e commanç hini ar c’hreiz-dé da scorna ive d’é dro, ha pa deu an discar-amzer ar penn-ze ive a fournis dour bras miz guengolo.

Ar rêzonnamant-se a vérit eun tam crédanç.

Aroc finissa an articl-ma e rin d’ec’h remequi c’hoas eur veach all peguement ê bed Doue mad en om andret o lacat ar maré da zont er porzou môr ha d’ho c’huitaad diou veach bemde evit digaz a quemer ar marc’hadourez gant ar vatimanchou, hac evit ampech ma teuje an dour-ze d’en-em gorrompi en eus-an sallet.

N’ê quet an aon d’eus justiç hor C’hrouer a gle gonit dean hor c’halonou : e c’hallout, e vadeles, hac oll ar pez a velomp dirac om daoulagat a glè ober om c’haranté evit-an.


————


AN ARMANAC.


————


Gouzout a rer penos an dro a ra an douar d’an éol ne êchu quet en tri c’hant-pemp ha tri-uguent dervez just ; manqout a ra var dro c’houec’h heur pere a ranquer abret pe divéat conta ebars er bla, pe aben nebeut a vlaveziou ar sêzonniou ne deufont quen er memeus coulz. Miz Meurs a finisfe da zont en amzer en pehini e ve miz c’huêvrer ; divézatoc’h e teufe er poent ma ve miz guenver, hac evel-se evit ar sêzonniou-all. Ne vouêfer mui peur labourat an douarou, pê goulz ada na pe amzer destum an éostou.

Evit remedia d’an danger-ze, dre ma chom eun dervez antier en pêvar bla e voe convenet e vije ajoutet eun dervez da viz c’huevrer d’eus ar bevare blaves, hac ar miz-ze an eus neuze no dervez varn-uguent elec’h eiz-varn-uguent. Ar bla-ze a hanver biseost.

Mes an arranjamant-ze ne rê nemet diminui an irrégularité, rac goudé an tri c’hant pemp ha tri-uguent dervez ne chom quet c’huec’h heur-tré evit caout fin tro an douar.: daouzec minud a vanq, da lavaret-ê, an armanac neuze a chom daouzceec minut beb bla varlerc’h ; anfin evit pari adarre d’an difficulté-zé e voe convenet ma vije lamet er mêz tri viseost beb pêvar c’hant vla.

En armanac e vé question d’eus ar cycl-éol, d’eus an nombr aour, d’eus an épact hac anfin d’eus al lizéren dominical.

Ar Cycl-éol a zo eun termen a eiz vla varn-uguent goude pehini ar zuliou ac an déyou all d’eus ar zizun a gomanç a-nêvé dre ar memes urz : da lavaret-ê, goude an eizvet blavez varn-uguent ar bla a gomanç dré ar memeus dervez evel commançamant ar cycl.

An nombr aour a zo ivé eun termen a nontec vla, goudé pehini quartiériou al loar a gomanç adarré drẻ ar memeus urz.

An épact a ro da c’houd oad al loar, da lavaret-ê, péd dervez zo abaoué al loar nêvez bet en miz querdû) bétec an dé quenta ar bla.

Anfin, al lizéren dominical a zo ar seiz lizéren quenta d’eus an alphabet a b c d e f g pere a réprézant ar seiz dervez quenta d’eus ar bla.

Unan d’eus al lizérennou-zé a zisquel beb bla er bed e ma ar zul quenta d’eus miz guenver. Dré-zé ma ê A, ar zûl quenta a viz guenver a zo an dé quenta ar bla ; ma ê B an eil dé ar miz ; C an dri, etc.

Pa anavéer èta al lizèren a verq ar zûl quenta d’eus ar bla ê facil goûd neuzé er bed d’eus peb miz e tigoé peb sûl.


————


Hac èn zo possubl mont d’al Loar pe d’eur Blaneden all bénac.


————


Ma ne mije quet lavaret dija e voa impossubl deomp pignat huelloc’h evit var-dro pemp leo varn-uguent a uz-omp, abalamour ma n’eus quet a êr huelloc’h, e vije bet meur a hini marteze da allout sonjal ec’h alfemp mont d’al loar pe d’eur blanéden all bénac, en eur ballon pe dre sicour asquellou.

Aman ê al lec’h da goms d’ec’h d’eus eun ampechamant all ac ive d’eus eun danger d’eus pehini e vefe impossubl deomp dioual.

Me suppos e c’hoantêfé da unan bénac mont d’al loar hac ec’h alfé pignat en tuont d’ar c’houch êr d’eus a behini am eus comzet ; consanti a ran ive e c’houfe mâd dre be lec’h en-em dirija evit caout al loar, ar pez couscoude e ve eun nebeut diez dre ma valé atao an astr-zé, ac evit er gortos en e bassach e ranqfé om béajour eb en-em drompla, (eun dra diez ive) choas ébars en immancité, eur plaç dre behini e clé passéal ar vro évit pehini en devoa quéméret e baspòr ; me suppos éta ne gaffe ampêchamant abet d’eus ar c’hosté-zé, ha ne nefé da ober nemet antréal el loar pehini a vefe dirazan ével d’eus e c’hortos. Credi a-voualc’h e ran e parvenfé neuzé da vont enni, mes cazi sûr on ive penos ec’h antrefe buannoc’h evit ma tézirfé ; rac eur véac’h man défé tapet ar c’houch a attraction a glé ive caout ar blanéden vian-ze, ne quet pignat e refe quen, mes couéa el loar quer buan ével ma sorti eur voulet d’eus eur chanoill. Doueti a ran en-em amusfe om béajour, goudé al lamp-se, da examina habitantet e vro nêvé, hac an traou curius a alfé bea ebars.

Anaveomp eta penaos Doué en eur groui ar blanedennou an eus grêt ma vijé impossubl deomp mont d’eus an eil d’ébén. Evel-se ni a zo grêt evit beva er blanéden-ma hanvet an douar, evel ma ê grêt al lapoucet da veva en êr, ar pesquet er mor hac ar bleïzi er c’hoajou.

Hac èn zo habitantet er Blanedennou-all hag en Eol.


————


Arog essa décida petra zo er betchou-all, roomp eun toll lagad er bed-ma.

N’eus den capabl da nombri ped espès loënet zo var an douar ; ne zavan quet eur balad douar, ne zellan quet en eur vojen, en eur blanten, en eur banne dour pur memeus eb caout loënet peguer bian benac ez-int. Ar rêzon d’eus a guement-ze ê m’an eus, quement tra ha quement loën zo oll ho adversourien : an eil a zervich da bevanç d’éguilé hac erfin e tigoëont tout d’an douar, evel ive an douar ho vâg oll directamant pe indirectamant.

N’eus eta netra crouet eb ma ve querquent crouet, d’en distruji, loënet pere ho-unan zo distrujet gant re-all. O considéri quement-se ne m’eus neuzé douétanç abet e zo habitantet ébars el loar, er blanédennou-all ha memeus en éol. Traou crouet int, loënet a glé bèa enné, hac evel ma zo entouesq an anevalet raçou hac o d’eus muioc’h a vouiéguez evit ar re-all e clé an astrou-zé possédi craouadurien d’eus a bere ar spéret, an nerz, ar rêzon ho laca da vea ar puissanta d’eus oute-oll : ar re-ze ê an dud eno. Mes piou a allo lavaret hac int a vale var daou droad pe var pêvar ; pe int so grêt eveldomp-ni ha d’eus om vent ? allas evit er gouzout e ranquer mont da velet : n’er gouefomp biquen.

Var sujet habitantet an éol, martézé alfé meur-a-hini doueti abalamour d’an domder a glé béa en astr-sé. Respont a ran penos ê êzetoc’h caout habitantet d’an éol evit lacat ar guédon da veva en fonç ar môr hac ar pesquet er voarimou. An habitantet a zo grêt d’eus ar vro en pehini e cleont beva.

Doué pa voa felvéet dean lacat lapoucet da véva en êr a roas dêzé diouasquel ; ar re a voa destinet da veva var an dour a voe staguet dêzé eur groc’hénen d’eus ho biziet evit neûn ; ar re a voa condaonet da glasq ho bévanç en fonç al lic’hi a receve eur bég d’eus a eun troatad hirder.

Al loënet a voa carguet da spurja ar bed d’eus al loënet maro, pere o tont d’en-em gorrompi a rofé clénvéjou da zistruj oll tud hac anévalet, ar ré-zé o d’eus evit ho servich dent hac ivinou commod evit diframmi. Ar blêizi ha calz a loënet-all a zo evit an douar ; ar brini ha meur a lapoucet-all a zo evit an toullou dôn ac ar ménéïou huel.

Ne finisfen quet ma felvefe d’in henvel d’ech ar voyenou a ro ar brovidanç da beb tra crouet da veva er plaç so merquet déan ; arabat ê demp eta caout impossubl e néfé Doué gouêt ober habitantet evit an éol.

Béa ez-eus éta loënet en quement tra crouet so, hac en touesq al loënet-se ez-eus eun espès hac a surpas oll ar re-all en gallout, en spéret hac en rêzon : an éspès-se è an dén, pehini ré aliés, siouas, a ra implij fall d’eus an donêzonou précius-sé.

Cetu azė, var éd nebeut à dra, tout ar pez a ouzon var an astrou. Ma m'eus ancouêt eun dra benac e cléer va fardoni ; va intancion ne voa quet da nac’h netra d’eus ar pez a anavéen, pa ê guir em eus aliès lavaret traou ha ne anavéen quet mâd.


FIN.