Sinatur an eil testamant
0.60
- Kenta Priz
- Broadus Breiz
Kont ALAN A LANDELO, eil-offiser
chaseourien demeuz An Afrik, 25
bloa.
Lom LAZBLEIZ, mevel koz, 80 bloa, hag ouspen.
MONA, enebarzerez, 22 vloa.
PERRIK, ar paotr-saout, 10 vloa.
Gweled a rer war al leur-c’hoari, arrebeuri euz eur zal-dibri, ebarz eur maner a Vreiz-Izel. A benn 4 pe 5 eur deuz ar Beure.
(E-unan o tond a gleiz, eul letern en e zorn).
Piou a zigouez eta d’an eur-man ? N’eo ket c’hoaz goulou-deiz ! Ha neuze ne dleer ket son evel-se ! N’e ket niz ar markiz eo (Doue da bardonno an Anaon !) rag heman na erruo nemed varc’hoaz. Dihuna reï an holl ! (Mond a ra kuit eur pennadik dre an traon, hag eun neubeud goude ec’h en em ziskouez a nevez, en eur zevel e letern da sklerijenni Alan).
A benn ar fin, sethu aze eun drem !
Neuze, sethu ar maner Landelo dirag
va daoulagad !
Ia, aotrou, heman eo !
(gleb e zillad a hij anezo)
Pes amzer spontus ! Pe seurt beach kavet gant an diaoul ! Red eo kaout nerz kalon, evid treuzi, en noz, ho tezerchou ! Morse na meuz gwelet eur vro henvel ouz Breiz-Izel, peb hent ho kas d’eul lagen benag ! Ouspen ugent gwech eo bet tost d’in chom er vouillen ; lavaret eo ar vro-ze, an hini a zo dindan skoazel an drouiz Marzin, ha ken karet gant an doueez Viviana ! D’an diaoul braz Breiz-Izel, ha foeï war e hentchou. Erfin (en eur azeza) digouet oun ! n’euz forz penaoz ! Ouf !
C’hui, aotrou, eo eta mestr nevez ar maner !
Me, va-unan ! Lan a Landelo, niz ar markiz (en eur zellet en dro d’ezhan). Hennez eo ar maner ! N’eo ket brao a ouzout !
N’eo ket c’hoaz renket mad an traou
en e ziabarz ! N’oamp ket war c’hed
ac’hanoc’h, araog warc’hoaz !
Ia… me oar… Mez, hast am boa da welet va ferc’heniach, va heredigez, rag evid doare, oun e gwirionez an herr. P’am euz digemeret lizer an ali, oan en Afrik, hag em euz ranket goulen eur c’honje ! (en eur zellet eur wech-all en dro d’ezhan). N’eo mad nemed evid beza diskaret, ar c’hoz kerik-ze !
Eur c’hoz-ti ar maner-ze ? Ho !
Petra ho ? Ha kredi a rez e c’hell beza lakeat en gwerz ?
En gwerz ! Maner koz Landelo ! N’eo ket possubl ! D’an hini a baëo ar muia ? Na kement-se a ve eur gwall-darvoud ? Oh mil diaoul ! Daonet vo kroc’hen va ene ! (Lakaat a ra eur brizen hag a ra kalz trouz o strefial). Goude tout, en ho kalloud eman ober ar pez a geroc’h euz ho maner !
Hè ! Tankerru ! Ta ! E werza a c’hellan. Den na gredfe sonjal ar c’hontrol !
N’eo ket henvel ouz an aotrou markiz eat d’an Anaon ! (Doue d’o fardonno !) sethu aze unan hag a oa eun den mad !
Red eo dihuni tud ar maner !
N’hen deuz ket an ear da veza drouk, mez ne anavez ket ar Vretoned. Morse n’euz komzet ouzin ken rust ! (d’ar c’hont). Tud ar maner ? Pe seurt tud, aotrou ?
Penaoz ? Ar vevelien, na petra ’ta ?
Nemed oun me…
Da-unan emout !
Daou all zo c’hoaz… Tual ar jardiner, ha Perrik ar potr-saout.
Ra vezo dihunet ar jardiner !
Da betra ? Ne dal ket ar boan !
Arsa ! rezoni a rez ?
Ia ! komz a ran rezon ! Hadkousket a raffe, rag ne ra nemed kousket. Sethu penaoz eman !
Ha te ?
Oh me ! ne gouskan mui abaoue m’eo maro ar Markiz ! Doue d’e bardono ! kalz e garen ! Bez e oamp evel pa lavarchet daou vignon. « Va Lom kez a lavare d’in, evelse… pa
(e galon tenereat hag o viret outan da lavaret muioc’h) Pe seurt hano teuz ?
Lom, pe kentoc’h Gwillom Lazbleiz, deuz Kervoualc’h, e Lanrien. Oajet oun a bewar ugent vloaz. Paket am euz Abd-el-Kader e kompagnunez mab Loeiz-Fulup, ha bet oun e Kamp-Konli er bloavez 1870, gant an aotrou markiz. Kement-tra-man a bouez evid eun dra benag !
Gwelet a ran ez out eur gwaz mad euz ar re gosa. Neuze ’ta va Lom kez, evit komz evel va iontr maro (ra vezo e ene da Zoue ! evid komz evel ma rez da-unan !) Mervel a ran gant an naon ! Hag eun tam benag a zo, da vihana, evit lakaat etre va dent ?
Eun dra benag da zibri ? Evid an dra-ze ne vank ket ! Beza deuz hor bioc’h, lez… Beza deuz aman…
Beza deuz ho pioc’h bara, n’eo ket ta, va bonomik ! (en eur vond ouz taol hag oc’h azeza). Deomp ! e Breiz-Izel evel en Breiz-Izel !
Dioc’htu aotrou ! (mond a ra er stalaff hag e tigas war an daol, eur pladad amann, eur podad leaz hag eun dorz vara).
Ro d’in eur gountel !
An aotrou n’en deuz kountel bed
M’euz ket vat !
Ma bresto va hini d’an aotrou (digerri
a ra e gountel ; hi zec’h a ra war e
vreac’h hag e kinnig anezi d’ar c’hont).
Bôn ! Trugarekaat d’id ! (kemeret a ra ar bara). An dra-ze ne ket bara eo ! Ha sur out n’eo ket eun tam mean-meil (klask a ra dibri eun tam) muioc’h e stourm ouz ar dent eget na stourmaz Smala Abd-el-Kader, eneb d’an duk d’Aumal !
Eun tammik eo kaled ! gwir eo !
E gwirionez, n’oun ket evitan !
Gwelet a ran n’hoc’h ket kontant, aotrou iaouank !
Bast ! Pa vezer soudard, dao eo senti dioc’h peb tra dreist-oll pa vezer sous-offiser !
Eur sous-offiser ! C’hui hag a zo eur c’hont evel ma lavarer en noblanz, a dlefec’h beza kapiten d’an nebeuta !
Me hag a hanver aotrou kont, hir
evel va breac’h, a zo marechal-des-logis
er rujumant chaseourien an
Afrik.
Uheloc’h eun tamik eged eur greunader evel m’oen bet va-unan, en amzer an tad Bugeaud.
Petra fell d’id ? Mestr war va zanvez d’an oad a ugent vloaz, oun bet eur gwir vab prodig. A-benn tri bloa am oa dispignet kement gwennek am boa, ha ne ouien petra da ober deuz va nerz, pa deuaz sonj d’in am boa, er penn pella euz a Vreiz, eur iontr d’am zad, eur iontr braz d’in, eur breizad koz, ha ne m’oa gwelet morse. Evid ar wech kenta, e teuan er vro an diaoul-man !
Ar iontr koz-se d’eoc’h oa va mestr, a zo maro ? Doue d’e bardono !
(Troc’h a ra eun tam bara hag en em lak da zibri).
Evel a larez ! N’hon deuz bet anaoudegez
an eil euz egile nemed dre liziri.
Skriva rean d’ezan evit goulen digantan
arc’hant hag a responte d’in e dlie va
disherita. « Disherita a rin ac’hanoud »
a lavare, eur vech an amzer. Epad e
vuez, n’en deuz komzet d’in, nemed
deuz disherita (en eur droc’ha e
gomz en eur wélet Lom, oc’h eva al
leaz). Hé ! Mad e za ganez, muioc’h
evidon a nerz-kalon e teuz ?
Al leaz ne dalv ket ar chistr ; mez al leaz-man a zo deuz ma bioc’h !
Hogen, komzomp a nevez euz ar iontr ! Ar pez a skoë muia gant va daoulagad oa e zinatur ken nobl ! (oc’h ober ar jest evel sina). Eul linen vraz kamdigam, evel eul luc’heden ! Pa iea treut ar ialc’h e welen ar sinatur dre hunvre, ha breman ec’h implijan anezi : vlan ! LANDELO (hag a ra jest ar sinatur).
Diaoul a zinatur ! Sethu eun devez va iontr da skriva d’in oa had dimezet hag e roë d’in evelse eur voëreb ! Oh ! evid an taol-ze e skrifchen d’ezan va lizer diveza :
— Va iontr bihan karet, eun den hag a zo evid al lealded e kenver ar rouantelez na dlefe ket noazout d’eur gwir heritour ! Hag an dra-ze oa evid rei d’ezan da intent e oa re goz pa zimeze (chench a ra mouez). Daonet e vin ! Sakerdié ! Malloz ma butun !
Pe seurt keillienen a beg ennoc’h ?
Mez dao eo d’in mond da weled ma
moëreb ?
An itron markisez ? N’ema ket mui aman !
N’ema ket mui aman ?
C’huec’h miz zo, pa varvaz ma mestr, e kuittaaz eur maner ha ne oa ket d’ezi, evid mond da chom war ar meaz en eun ti tost aman.
Ah ! e gwirionez ! Dommach eo ! Mankout a ra d’an ti ! Ar gear zo kalz tristoc’h, dre n’eman ket ebarz.
Hein ? Perag ?
Arsa ! gwelomp breman, pe gwir am euz debret va fred e mod Breiz, ha moïen zo da repoz eun neubeud. Ah ? eur ger c’hoaz ! N’ouzout ket mad ar gallek, Lom ?
E gwirionez, ne gomzer ket ar iez-ze
aman. Ar markiz zo maro (Doue d’e
bardono !) a gomze d’in brezonek hag
ober a rea memeuz gwerziou meuleudiuz
evid an eureujou hag ar charreou.
Ma chomez ganen, e vezo red d’id boaza da gomz aliez e gallek, abalamour d’am c’hamaladed, ha zoken d’in va-unan, rag ne gomzan brezonek nemed gant poan. Eur ger benag hepken am euz desket gwechall, e skolach Sant-Charlez…
Heman n’eo ket eur Breizad evel e iontr maro ! Ra vezo e ene da Zoue !
Gwelomp ha kousket a c’heller epad eun neubeudik amzer ebarz va c’hastel.
Ma kar an aotrou mond er gampr zo e-kichen (digeri a ra an nor) ar gampr-ze eo hini an aotrou markiz.
Hini va iontr ! Skorna a dleer er gampr-ze. An deiz a c’houllaouo ne vo ket pell. Eun eurvez repoz er gador vreac’h-ma, a vo awalc’h. Nozez vad !
(Ober a ra sin gante zorn d’ar mevel da vond kuit, ha ker pront e c’halv anezan) Ah ! Kleo ’ta !
Aotrou ?
Kemen d’eun noter benag lakaat ar c’hoz-ti-ze e gwerz : n’euz forz pe seurt priz. Kasomp an traou goz da netra. Kompren a rez (en eur skoï war e gof) Bédouin koz ?
Ne garan ket an ardou-ze ! Ar markiz hag a oa ker mad… Sur on n’eo ket kontant mar ma dre aman oc’h ober e binijen.
Sethu me heritour d’an oll danvez ! Nag e vezo chenchet ar maner-kez-se en eur zal aour lugernuz, hag en neubeud amzer c’hoaz ! (ober a ra mouez ar gwerzer). Diredit oll ! Eur maner koz, warnan daou dour briz, lakeat e gwerz evid ugent mil liur ! Pemp mil liur warnugent ! Allo tregont ! Taolit atao ! Muioc’h ! muioc’h c’hoaz ! Ar gaerik-se a zo euz an amzer-greiz ! Talvout a ra he fouez arc’hant ! Pemp mil liur ha tregont ! Brao ! Daou-ugent ! Tri-ugent ! Tri-ugent eur wech ! Tri-ugent diou vech ! Tri-ugent, diou vech hanter ! Teir gwech ! Gwerzet. (Skoï a ra gant an daol, e zorn e giz eur morzol, en eur floura e varo). Tri-ugent mil liur ! Eur som brao ! Lavaret eo… Paëa a rin friko braz da oll dud ar skoadron. Allo ta… mignoned… Evit… karit… dansomp ar jabadao… Mez da beleac’h ez a va spered ? Ne m’aomp ket eno c’hoaz… Da c’hortoz an amzer eurus-se, klaskomp kousket eun eur pe ziou, hag e teui an noter direbech am euz lakeat goulen. Evit kousket, e karjen lenn eun dra benag… (kemer a ra eul leor war an daol). Barzaz Taldir… Petra eo an dra-ze ? Brezonek ? Ah… nag e ve gwelloc’h ganen eun dra benag evel Les Gaités de l’Escadron (en em lakat a ra da gana) :
(En eur zellet ouz al leor). Gwelet a reer enhan, penaoz Douar-Breiz a c’houlen e vugale. Ouspen-ze, ar barz a bretant e teu an den, en despet d’ezan pa zon heur spered an Tadou koz, da veza diffener kalonek ar vroïk, pe vezer troët d’hen ober, pe na vezer ket…
Korn butun ! Ne fell ket d’in poulza va griziou aman hag an oll varzed euz ar bed ne virint ket ouzin da redek bro dindan oabl an Afrik, evel ar gwella chaseour aljerian !
Kenavo, mogeriou koz, a welan evid ar wech diveza ! Araog lavaret, e-harz an aoter, geriou ha na c’hellint kel beza torret am ’euz c’hoanteat kemeret ho skeuden hag he skriva dôn em c’halon ?
Sell ! eur vaouez ! hag unan goant, va feiz !
Unan benag aman ! Gwerc’hez Kerzeot ! (da Alan, e gallek :) Oh ! monsieur, veuillez m’excuser !
C’est plutôt à moi, Madame, de vous prier de me pardonner, si je ne vous ai point vue entrer, dès l’abord…
Non ! je suis confuse de mon indiscrétion
(en eur stouï dirag Alan) Adieu,
monsieur !
Madame ! (Mona a ia kuit dre an traon).
Petradinme ! daoust hag eur spez koant benag en em ziskuez er c’hoz-ti-man ? Va c’haso an diaoul ganthan ! Bez e tlien beza hi dalc’het mad ! Eat eo aze ! Mar gelchen gwelet… (Tostaat a ra ouz an nor).
Va digarezit, aotrou iaouank ! Kaset am euz ar paôtr-saout da di an Noter Lagadek hag am euz lavaret d’ezan distrei war dro ar c’hreizteiz. Evelkent, aotrou Landelo, n’eo ket mad gwerza ar maner evel-se !
Bôn ! Bôn ! Mez lavar d’in, piou eo ar plac’h iaouank-ze am’euz gwelet aze bremaïk ?
Eur plac’h iaouank ?
Koant ! Deuet eo aman !
Mez, n’euz plac’h iaouank ebed aman. Gortozit ! Gortozit ! (eur neubeudik goude) Gortozit ’ta ! Daoust hag ar varkizez eo ?
Merc’h an hini koz ?
Pe seurt hini koz ?
Malloz ma butun ! Markisez koz Landelo !
Mez n’euz aman markisez koz ebed !
Penaoz ?
Hi oa ar varkisez he-unan.
Ha bast !
Intanvez an aotrou markiz !
Va moereb koz ? (droug ennan) Ha ! mez, lavar ’ta Lom goz…
Mez pa lavaran d’eoc’h eo hi ho moereb koz !
Va moëreb koz ? Va iontr en deuz roet d’in eur voëreb euz an oad-ze ? Mez ne ouzout ket am euz hi c’havet koant braz ?
Koant ? Ah ! me gred, sur ! ha mad ha karantezuz… da lavaret eo n’euz ket e Kerne, nag e Leon, a-leiz, eun all hag e ve par dezhi !
Gwelet a reer e karez anezhi kalz.
Hag hi c’haran… Eur gwir bennoz aberz an aotrou Doue, eo an itron-ze. Digemeret he deuz merc’h ma nizez hag a oa chomet he-hunan e Pont-Losket, goude maro he mam. He maget he deuz hag he skoliet. Ker mad eo !
Paour keaz bihan ! Ia red eo d’in he hadgwelet. Petra zonj ac’hanon ! Deuet eo hag eat kuit ker buan ! Lavar dezhi eman ar c’hont Alan a Landelo o vond da renti d’ezhi e zeveriou.
Mad aotrou ! (outan e-unan). N’ê mui ken du e lagad ! (mond a ra kuit)
Petra ? hounez a vije va moereb-koz… mez iaouank, iaouank am’euz kavet anezi ! Nag eo eun dra souezuz ! kaout eur voëreb koz euz an oad-ze ? Nag hi zo koant ha leun a vravente ! Eun taol lagad mad en doa an daonet tonton koz ! Doue d’e bardono !
Ia ! Itron, hennez eo niz an aotrou markiz, e heritour, a ouzoc’h.
Je suis confus, madame, de m’être ainsi introduit chez vous. Mon excuse est que j’ignorais totalement…
Ne vous excusez pas, monsieur. Tout malentendu eut été evité, si j’avais pensé à me présenter moi-même (goude eun neubeudik amzer hag e brezonek). Mez, aotrou, Lom en neuz lavaret d’in ec’h ouzoc’h ar brezonek. Komzomp ’ta e brezonek, pe gwir eo iez ar Vro. Ia, c’hoant am boa da weled evid ar wech diveza, ar maner-ze…
Ar maner… ah ia ! mez ’pad ar goanv e tle beza trist meurbed ?
Morse n’on bet eurusoc’h em buez. Tremenet am euz aman tri bloaz el laouenedigez ar vrasa. Hag al laounedigez a dlean d’an aotrou markiz. Ra vezo e ene da Zoue ! Dalc’het en deuz d’ar ger en doa roët d’am zad gant hevelep teneridigez. Deuet e oan da veza e verc’h. Oh ! an nozveziou hir euz ar goanv, tremenet e-kichen an oaled ledan-ze. Me a laboure brodërez, hen a gentelie d’ar vugale euz ar gear ar brezonek karet-se, komzet gant ar Vreiziz, iez hag a ouie ken reiz, hag hen doa evitan kement a garante, ma ne vize klevet morse aman eur gir gallek !
Ah ia ! hen a oa eur gwir denjentil euz hor bro, ha nan euz al lakizien-ze kouezet dioc’h lost ar c’har, hag o deuz moustret hon tadou !
Allaz ! an amzer euruz-ze ne zistroio mui ! (en eur chench mouez) Mez gwelet a ran, va Lom paour, eo poent aoza kement tra evid mond kuit.
Petra ? mond da beleac’h ?
Ia, itron markisez, c’hui vezo er gouent-ze, araog an oferen seiz eur. N’eo ket breman ouspen pemp eur !
D’ar gouent ? (da Vona) Malloz ru !… Oh ! va digarezit, mez mil diaoul ! c’hoant oc’h euz da vond d’eur gouënt ?
Ia. aotrou kont ! N’am euz mui a diegez ! Ar re a stage va c’halon ouz an douar-man, a zo maro ha na zistroïnt ken, hag el leac’h am euz choazet, e kavin a nevez ar peoc’h hag an evurusted.
Ia… just eo, sûr awalc’h !
Lom, e peleac’h e tle ar wetur dond evid va c’hemeret ?
Aman, itron markisez !
Mad eo ! Va gelver a ri n’eo ket ’ta !
(da Alan) Aotrou, ho pet ar vadelez da
reseo va c’himiad.
Itron markisez !
Chom, va Lom koz, e-kichen an aotrou, e c’hallez ober vad dezhan (mond a ra kuit).
Tosta eun neubeud ha respont…
Morse n’euz bet komzet d’in er giz-se…
Ar wreg iaouank-ma, neuze… hini va iontr ! Evid ober an dimezi-ze, penaoz zo bet great ?
Klevit, aotrou ! Evid doare an dimezell Mona a zo merc’h d’eur c’hompagnon-soudard d’eomp hag a zaveteaz e vue d’ar Markiz, pa oamp treac’het er Mans, eleac’h ne oan ket en e gichen.
Ah ia ! ar stourmad spontuz ze ? Va iontr kalonek a iea war eün d’an tan… Ra ’z in gant an diaoul ! En hor gwad eo…
Ha neuze, pa deuaz Mona da veza emzivadez, ar Markiz hi c’hemeraz en e vaner.
Hag e tlie he c’haret, n’eo ket gwir ?
Me gred sur… Hi adori a rea. Hi a oa evit an ti, evel eur ban-heol o para. Hag evelse eur mintinvez, ar Markiz en deuz hi c’hemered da bried.
Evit lezel ganthi e zanvez… Sethu ar
pez a zonjen… Mez neuze, abalamour
da betra on-me hiritour gant karg da
rei d’an intanvez iaouank-ze pevar
mil lur leve, epad he beo ?
Oh ! en despet d’eomp eo, a ouzoc’h,
Te zo jentil ! Te lavar an traou war eeün…
Ia, aotrou ! pa lavaran en despet deomp n’euz ket menek deuz Mona, deuz an dirnezell Mona, am euz c’hoant da lavaret. Iskuzit… e Kerne, ne gomzer ket aliez deuz aotrou nag itron, hag e karer goulskoude ar mistri. Evid neuze, va mestr eat d’an anaon (e ene vo da Zoue) o welet e eur diveza o tont, a skrivaz evel pa lavarfet eun testamant mez araog e zina e kouezaz seizet. Neuze buan e oe galvet an noter.
Ac’hanta !
Mona, va iskuzit aotrou iaouank…
an itron markisez hen deuz harzet an
noter da vond er gampr. A briz e-bed
ne bermettaz tostaat outhan, Hag evel
mac’h aspedet anezi da ober sina eur
paper, ha na dalvche netra hep sinatur
hi deuz tapet ar paper, hag hen taolet
en tan !
Penaoz ? great he deuz an dra-ze ?
Mez me oa eno… me ! Hag e peden kement Sant-Weltas biniget, ma…
Lavaret a rez…
Me ! Netra ! Da lavaret eo… (nec’het) me garfe goulen diganeoc’h eun dra benag, aotrou ?
Komz…
An itron markisez en eur vond kuit ac’hann, a vije bet plijadur ganthi, kaout poltred ma mestr maro. Peoc’h d’e ene ! Neuze, am ’euz sonjet… Ma ne werzot ket anezan re ger…
Penaoz ? (kounaret.) Eur c’hlaoustr’
eo ? Arsa… Tankerru… hag ober a rez
goap ac’hanomp ?
Va Doue… c’hui c’hell evel a lavarchet refuz. Ho tra eo !
Evid piou e kemerez ac’hanon aman ? Hag eur bleiz garo on, eur c’hoz fripon eur c’hrafer koz re stag e groc’hen ouz e gein, eur grier arc’hant ! Mez mil malloz ru… Hag henvel on ouz eul laër ?
Ar pez am euz lavaret, n’eo ket evid ho facha…
Gwerza eur poltred ? Mez e ginnig a ran, a greiz va c’halon d’an itron markizez…
Ma ’z eo possubl ? Ho trugarekaat a ran aotrou, evid va mestrez. Nag eurus e vo ! me hag a grede e zoac’h eun den fall… C’hui zo mad… C’hui zo eun denjentil a zoare…
Daoust ha kredi rez on eur gwall
den ?
Nan ! eun tam re e tennet d’ar Barizianed. Mez anaout a reer mad eo ho tud koz deuz an tu-man, ha c’hui a deuio da veza henvel outo, aotrou Landelo, en digemer a reoc’h d’an dud a renk izel. Gwelet a rit, ni etrezomp Bretoned, ne ouzomp ket delc’her hon teod dirag ar mistri evel mevelien pe larbined ar c’heariou braz ; mez etre ar mistri ha ni eo d’ar vuhez ha d’ar maro ! Bep mintin, an aotrou markiz a roe d’in e zorn, ha d’an noz ive. Kredi a ran stard, n’euz bet disparti ebed etrezomp epad ar vuez.
Ac’hanta ! va Lom koz, ro d’in da zorn ha bezomp mignoned (outan e-unan) Diaoul ! mevelien Breiz n’o deuz ket kalonou evel larbined Pariz ! (Da Lom) Mez gwelomp ar poltred-ze euz va iontr. E pelec’h ema ?
Aze, en e gampr.
Oh ! me gred sur… lavaret e ve eman o vond da gomz.
Feïdime ! n’am euz ket a c’hoant e komzfe d’in ! Va disherita rafe… Mez kontant o ven da weled ar iontr mad-se, rag na m’euz morse e welet. Gortoz ac’hanon… Distrei a ran (monet a ra er meaz, a zeou).
N’en deuz morse e welet hag eo hiritour… Sethu eun dra drol goulskoude (o welet Mona o tond dre an traon) Oh ! deuit buan, itron markisez, eur c’helou mad am euz da lavaret deoc’h.
D’in me !
Ar poltred-ze euz an aotrou markiz, ho poa kement a c’hoant da gaout ! Hep klask tro ha didro, am euz goulennet digant an aotrou kont ha c’hoantaat a rea e werza ?
A zonjez-te ?
Kerkent eo eat en eur gounnar !
Ah ! te wel !
Ra vezin d’an diaoul ! emezan. Evid piou e kemerer ac’hanon ! evid eur grier arc’hant ? evid evid eur raz gouez ! Ar poltred-se a ginigan a greiz kalon d’an itron markisez !
Ah ! lavaret en deuz an dra-ze ?
Braô eo evitan, n’eo ket ’ta !
Brao awalc’h !
N’eo ket gwall drouk an den-ze ! Mez
ter eo, itron markisez, hag eun tam
rog gant an dud izel, evel ma’z eo ar
Fransizien a renk uhel…
Ro peoc’h ! sethu hen !
o tond dre an tu deou, eur paper gantan en e zorn hep gwelet Mona na Lom).
Eur skrid am euz kavet adreg poltred ar Markiz ! Na souez ê ! (Poursu a ra da len, pa wel an daou-all) Ah ! (kuzet a ra buan e baper).
Lom a deu da rei d’in da anaout,
aotrou kont, ar zonj ho peuz bet ennon
hag e pedan ac’hanoc’h da zigemer va
anaoudegez vad !
Gortozit itron… Ar zonj-se n’eo ket marteze hep esperanz da gaout eun digoll. Me miche d’am zro eur zervich da c’houlen diganeoc’h ?
Eur zervich ? Mez mar ’man em galloud !
En ho kalloud sûr ! Evel ma weloc’h mar kirit va zelaou eun neubeud amzer.
A galon vad ! Lez ac’hanomp, Lom goz !
Mond a ran ! en eur vond) Sell ! sell ! Petra a c’hallfe beza da lavaret eta ! (mond a ra dre an traon)
Ho selaou a ran, aotrou !
Mil bennoz ! Mez plijet ganeoc’h kemeret ar boan da azeza. (astenn a ra eur gador vreac’h). An dra-ze a roï d’in amzer da renka va giriou evel soudarded en eun emgann.
Brezel a ziskleriet ’ta, aotrou ?
Marteze… Mez ho tigarez ! c’hoaz
eur c’hras all ? N’am zellit ket evelse,
rag araog kregi e refoc’h d’an enebour
tec’het.
Re droet emaoun evid ho mad hoc’h-hunan, hag evid ho kas war araog !
Va c’has war araog ? Sethu aze eur gomz hag a ro d’in nerz kalon hag ez amp da weled ma vezin bremaik war gresk.
Komzit aotrou !
Mad, itron ! Me a anzavo ouzoc’h e kavan eun dra dreist-ordinal beza perc’hen… N’on ket bet boazet euz kement-se !
Eur voazamant eo hag a zo eaz da gemeret !
Nan, paz kement ha ma zonjit ! Nan, war va enor. N’em gavan ket em flas er vro-man, eleac’h ma komz ouzin eur mevel, evel eun denjentil. C’hui hoc’h-unan, itron, hoc’h euz an ear da garet muioc’h eged ho puez, ar iez-se am euz bet desket gwechall e skolach Sant-Charlez Sant-Briek. Mez lavaret a rankit n’eo ket great evid hon amzer-ni. Me n’on ket em eaz aman, ha ma karche itron va moëreb beza mad evidon, ec’h assantfe beza perc’henez d’ar maner-man. He c’houarn a raffe ker mad ! Gwir ! servich a rentfe en eur rei d’in ar pewar mil lur leve a c’hon karget da rei dezhi, hag o telc’her ar peur-rest. Eun dra benag a lavar d’in e rankit chom aman ! Evidon, me a gwitaio lawen ha buhan, evel m’on digouezet !
Ar pez a ginniget d’in aze, n’eo ket mad, aotrou kont. Tenna a rit diganen ar joa am oa bremaïk, oc’h ober d’in kaout ar boan d’ho refuz.
Dinac’h a rit ?
Dinac’h a ran !
Mez perag ? Livirit pe seurt abek, me ho ped ?
Perag aotrou ? Abalamour oc’h mestr war gement tra zo aman, abalamour oc’h ar gwir herr, hag an abek a zo dreist ar re-all c’hoaz, abalamour oc’h eun denjentil euz Breiz. El leac’h mond en eul leac’h-all, ’vel eun divroet, e tleït reï d’ar re zo izeloc’h evidoc’h ar skouer sakr euz ar garantez evid ar vro m’oc’h ganet enhi, evid ar brezonek, evid giziou hon tadou koz. Erfin abalamour hérez Landelo na dle ket chom hep eur penn, hag ez eo dever eun denjentil hirio pa ren ar Bobl, beza eur rener ma n’eo mui eur mestr ! Ouspen-ze, na boursuit mui, aotrou, ober a raffec’h poan d’in, great am euz va zonj !
Neuze fell d’eoc’h kuitaat ! Ne andurin ket kement-se !
Aotrou kont !
Ha me zo kaoz, me na ouzon ken petra on, abaoue m’am euz ho kwelet nag e peleac’h emon, ha me zo kaoz, mar ho peuz abaoue ma ’mon aman roët d’in da anaout evid eun amzer da zont eun evurusded er peoc’h hag en dever ha ne anavezen ket ?
Aotrou !
Ar gwel ac’hanoc’h… ho iez a ra d’am c’halon, tridal gant ar brasa joa… Me gar breman ar maner koz-man, ar Vretoned man, ar zonj euz va iontr ! Gwelet a ran pegen talvouduz eo evidôn gouzout awalc’h a vrezonek, evit lavaret d’eoc’h, er iez-se a garit, ar pez o deuz lavaret va zadou d’am mammou-koz a-hed ar c’hantvejou. « Ho karet a ran, » ha karout a rafen implij va buez evidoc’h (o kemeret he daouarn). Petra zo da ober evid plijout d’eoc’h ?
Ho truez ! Grit peoc’h ! Na c’hellomp
ket en em garet !
Itron, ar paotr-saout a zo aze hag am sikouro da lakaat ar poltred ’barz an tilburi. Hag neuze, tud ar barrez a zo er porz deuet evid kimiadi ouzoc’h.
Ia ! ia ! breman ! touchantik ! mond a ran !
Kenavoiou atao ! kenavoiou ! Ha pa zonjan eo me hag a deu d’ho laërez ha d’ho kas er meaz !
An douarou a zo deoc’h, aotrou, ia deoc’h int…
Mez n’am euz ket ezom euz ho maner… Ne zin morse da chom ennan…
Perag hoc’h euz goulennet an noter
neuze ?
Evid e werza en uhela priz.
E werza ! Gwerza an ti-ze a garec’h ! hag a lakeec’h da veza braoc’h… c’hui, al limach dudius euz ar Breiz-Izel-se, atao iaouank hag atao nevez, a deu en eun taol d’en em ziskuez d’am daoulagad ! Gwelomp, itron, ha na fell ket d’eoc’h assanti da gemeret an doare da chom aman, an hini ho peuz heb-ken ?
Red eo lezel an traou evel m’emaint, aotrou !
Ho ker diveza eo ?
Ia…
Mad ’ta ! (o chench ali) Mez ar poltred-se hag a zo plijet ganeoc’h digemeret, lezit ac’hanon d’her c’hinnig deoc’h va-unan.
Perag aotrou ?
C’hoantaat a ran kalz kement-se !
A galon vad !
Distreï a ran, itron ! (outhan e-unan) Aman eo e ranker sabrenna ar iontr ! Kamdigamomp ! Hadsinomp ! (antreal a ra buan e kampr an daolen)
Me gred e ra eun taol fall benag.
Ah ! kredi a ran am euz great poan d’ezan, bez ez eo leal ha kalonek !
Evid an dra-ze, serten ! Ne vijer ket pell, a welet, itron markisez (en eur zellet a zindan) evid ober eur breizad mad anezan, evel ma oa an aotrou markiz. Doue en devezo e ene…
(o tond adarre, en e raog Perik ar paotr saout a zoug ar poltred goloët gant tul glaz. Da Berik :
Allo, kerz war eün, koffik ioud… Diwall-mad d’ober drouk da netra… (ar paotr a vrall, an tul zo direnket eur paper a gouez deuz ar stern).
Sell, eur skrid eo !
Lak an daolen ouz ar voger !
N’on ket kouezet, aotrou… Ma vije
bet Tual ar jardiner en dije brallet evel-se,
evit-sur en dije torret eun dra
benag, pe gwir eo hir evel tour ar
C’hreiz-Ker ! (an oll a c’hoarz)
Mez sethu ama an testamant…
Pe seurt testamant ?
An testamant, a lavaran d’eoc’h, an testamant n’oa ket gallet ma mestr sina, abalamour ma oa seizet gant ar paralizi (tenna ra e lunedou).
An testamant ?
Impossubl eo !
« Me, Alan-Herve-Tugdual ar Waster, markiz a Landelo, bet letanant a vag-brezel, kommandant ar mobiled euz Kerne, iac’h a gorf hag a spered, a ziskleria :
Distruj a ran dre ar skrid-ma, an testamant a zo etre daouarn an aotrou Lagadek, noter e Lanrien, dre behini ec’h instituen va niz Alan ar Waster, kont a Landelo, deuz an eil skour euz va zad, hag em goude, mestr a hano hag a armou, va hiritour evid maner Landelo.
« Lakaat a ran an itron Mona, va fried hervez al lezen hag an iliz, en e leac’h ha plas evel hiritourez d’am oll draou. »
An dra-ze eo just ar pez en doa skrivet war ar paper am boa taolet en tan...
(goude beza lakeat, a-nevez, e lunedou hag en eur zellet dreist skoaz e vestrez).
Ia ! mez n’eo ket tout…
« A zisklerian ouspen-ze, ar skrid-ma
na dalvezo da netra, mar teu Alan a
Landelo va niz, eur wech e gonje soudard
echu ganthan, d’en em angagi
dre skrid, da genta da chom er maner,
ha d’an eil, da gendelc’her ma oberou
evit diwan ar brezonek, ar skoliou
hag al leac’hiou-c’hoari evid ar zul,
savet ganin er barrez-ma a Lanrien.
An divizou-ze o veza respetet, an eil
destamant a vo nul, hag an testatour
a gont war enor an denjentil e niz,
evit rei e leve d’an itron Mona hag
e bansion da Willom Laz-Bleiz.
Great em c’hastel a Landelo, parrez Lanrien, an eil a viz Even mil naô c’hant ha tri. »
Hag eo sinet.
Hag ez eo Doue possubl ?
Petra lavarit aze ? Sinet ?
Mez, n’eo ket possubl pegwir am oa e daolet en tan…
Mez me ’m euz e dennet euz an tan me… Hag eo sinet. Beniget e vezo an oll Sent a Vreiz hag an aotrou Sant-Weltaz, ar c’henta anezo…
Erfin na gomprenan netra !
Me zo ’vond da isplika kement-se d’eoc’h
Ia ! ia ! isplik ’ta neuze !
Gouzout a ret penaoz ar re a hanver ar Re Varo, n’int ket maro penn-da-benn evid ar gwir gristenien. An Aotrou Doue a lez atao d’an dud vad evel ar Markiz, dond da ober o finijen el leac’hiou o deuz karet. Neuze am euz en em lavaret evelhen : Ma lakan bemdeiz da zek heur dioc’h an noz, ar paper a-drenv an daolen, e vezo sûr sinet epad euriou ar Re Varo, rag red eo d’ar Re Varo peurachui ar pez n’o doa ket gallet ober war an douar. Evel-se ar paper zo bet sinet, netra na vank d’ezan !
Gwir eo ! Anaout a ran mad sinatur va iontr ! eur skilfou kam-digam evel eul luc’heden (ober a ra ar jest.)
Ia, n’eo ket ’ta aotrou ?
Ar gwir zo ganeoc’h ! (Da Lom) Kas anezan buan d’an noter…
Eur pennad-amzer aotrou, d’am zro
me zo prest da ranna ganeoc’h.
D’am zro, ive, da lavaret : nan ! C’hui eo ar gwir benherez…
Bez ’ez euz kondisionou ha na gomzit ket anezo, hag ouspen, ar zinatur-ze…
Hini va iontr eo…
Pe hini eun all benag marteze…
Diwallit, itron. Me mije great eur paper faoz, me Landelo… Ah ! sethu aze eun tamall hag e c’hallfe lakaat eur zoudard kalonek, da veza diskaret deuz e garg dirag an oll…
Nan… nan… aotrou. (kemeret a ra an destamant hag hen freuz).
Ho…
Petra rit ?
Va dever, netra ken… Mez mar fell d’in non paz dizoloï ar mister… burzudus-ma, eo d’eoc’h d’ho tro da zigemer va c’hondisionou…
Ia, va moëreb…
Breman p’eo distrujet an testamant, am euz c’hoant e dalfec’h dre garantez evidon, ar c’hondisionou euz an eil skrid, eur wech ho servich soudard echu.
Mona, ha kaout a c’hellit douetans ? (kemeret a ra e dorn.) Va fried…
Komz ar barz zo deuet da veza gwir. Douar Breiz he deuz hadkemeret he mab, abalamour oa sonet an eur, ha ma oa c’hoant ar Re-Varo.