Simon a Vontroulez/Chabistr XXVII
A. Ledan, 1834 (p. 113-118)
Simon a Vontroulez a ra ur rancontr hac a brouv e zeo alies an dud gourmand punisset dre ar gourmandis memes.
Recit Simon a Vontroulez a voe arrêtet dre ur rancontr drol aoüalc’h pehini a rejomp, hac hor spontas, evitàn da veza capabl da laqa meur a hini da c’hoarzin ; rac beza zeus tud hac a c’hoarz pa velont re all en ambaras : an dra-se n’en deo na poli nac humen. Guelet a rejomp var bord an hent ur pautr hac ur bautres, harpet peb-hini e benn ous ur vezen , o terc’hel o estomac, hac oc’h ober effortchou terrubl evit dislounca. Ur voestic vian cartons a voa var an douar. — Petra c’hoarvez ganêc’h, va bugale baour ? eme Simon, en eur redec d’o zicour. — Ah ! Autrou qèz, sicourit ac’hanòn en han’ Doue, eme ar bautrez ; maro oun, ampoesonet oun !… — O va Doue ! eme Simon, ha penaus eta ? Petra so arruet ganêc’h ? — Ia, ia, ampoesonet. — Ha me ive, eme ar pautr ; ounnes eo so caus eus a se, qen gourmand eo ! — Oh ! gallout a res cozeal, te, eme ar bautres, hac ober reprochou dìn, evel pa ne ves-te qet qen gourmand ha me !
Eguile a falvezas dezàn replica ; mes forcet voe da oboissa d’ar vomitif, pehini a guntunue d’o scarza terrubl o daou. Qemer a rejomp soign diouto, ha pa voent anfin en em gavet brao passabl, Simon a c’houlennas outo : Arça ta, va bugale, expliqit dìn eta un nebeut ar pez so arruet ganêc’h. Petra eo ar voestic vian-se ? — Ar poeson eo, eme ar pautr : ar c’hoqin apotiqer a vezo en em dromplet. — Ah ! eme Simon, qestion so deus un apotiqer ? Guelomp an dra-se… Brema ec’h ellit beza certen noc’h qet ampoesonet. — Credi a rit-hu se, Autrou ? — Ia, ia ; en em rassurit, ha contit deomp hoc’h avantur.
Ret eo lavarat dêc’h, Autrou, eme ar pautr, penaus e chomomp amâ tost, gant hor mam, pehini neo mui yaouanq, hac a vez alies clàn. Dec’h en em gavas goal indisposet ; etoufi a rê bep moment. An A. Bonin, medecin ar barros, en deus scrifet dezi un ordrenanç, n’hon eus qet gallet lenn, na den eus an ty. Mes, lavaret en devoa deomp cass anezàn d’an apotiqer da Vontroulez, pehini en devije roet deomp ar pez a voa necesser. Partiet omp er mintin-màn, va c’hoar ha me, hac eo chommet hor c’hoaric vian er guêr da guemer soign eus hor mam. Bet omp e ty an apotiqer, pehini en deveus gouezet mad lenn an ordrenanç, ha ractal en deus roet deomp ar voestic vian-se, leun a voulouigou guenn evel sucr. Me eo a zougue ar voest, hac e redemp evit erruout qentoc’h er guêr, pa lavaras va c’hoar din : Clêo ta, Yan, ne gao qet did e zeus traou mad er voest-se ? — Bah ! emedòn-me, marteze eo un drogach fall benac. — Oh ! ne gred qet dìn ; rac e ty an apotiqer e zeus calz a draou mad, hac e pariàn e zeo bouledou sucret ar re-se. — A sonch dit ? — M’en toue. — C’hoant tànva a c’heus ? — Oh ! ia ; mes ma teufet da santout ? — E lavarimp ne voa qet leun a voest. — Mes peguen mad o deus ar fêçon da veza ! Qementse en deveus roet ivez c’hoant do dànva : digueri a ris ar voest, hac e lonqjomp peb-hini ur voulic. Ya c’hoar er c’havas mad ; me gave ur blas c’hoero, mes gouscoude mad aoüalc’h ivez. Anfin, debri a rejomp hon daou an anter eus ar voestat. Ur moment goude, va c’hoar a lavaras e devoa poan en he c’halon ; me a sante ive, mes ne greden qet en lavaret. Alafin e ranqis conveni, pa na meus mui allet gant ar c’hoant da vomissa. Er memes amzer e zeo bet croguet an dra-se ennomp, ha cetu ni harpet ous ur vezen, en eur ober peb-hini eus hor c’hostez effortjou horrupl capabl d’hon laqat da zirenta bon bouzellou. Anfin, vardro un heur so, me gred, e zomp o souffr hac o credi e voamp ampoesonet, pa zoc’h deut eurusamant d’hon sicour. — Ya breur a gont se evel a gar, eme ar bautres ; mes me assur dêc’h autrou, en devoa qement a c’hoant ha me da daànva ar voulou ; mes ne grede qet lavarat se da guenta. — Guelet a ràn, eme Simon a Vontroulez, n’en doc’h qet nebeuloc’h da damal en eil eguet eguile ; mes ho preur a dleye beza rêsonaploc’h, ha nonpas en em lezel tenti ; rac an oageta eo. Mes anfin, punisset oc’h ho taou deus ho faut. Guelit petra eo ar gourmandis ! ho laqat a ra da ancouat meur a dra ba da ober diotachou, assambles. Noc’h eus qet sonjet e voa clàn ho mam baour, hac e teporde ar remed-se, a behini e deus ezom ; noc’h eus qet sonjet e voa ret dezi caout tout ar voestad marteze evit en em yac’hât : ar sonch oc’h eus bet da lavarat guevier, ma teujet da santout e vanqje un dra benac. Hoguen, da betra eo servichet dêc’h coeza en tentation-se ? Debret oc’h eus boulouigou ne voant qet re vad, hac o deveus ho rentet clàn. Ar gourmandis so evel ar viçou all, da lavaret eo, en em garg da bunissa ar re en em lès gounit gante. An dra-mâ so ur vomitif, ha n’eo qet estonapl en deve ho rentet clàn. Mes, mar doc’h gourmand, ec’h elloc’h en em renta clàn memes gant an traou yac’hussa, rac o c’hemer a reot hep moderation. Ar pez a blich d’ar guinou, a zifres alies an estomac. Pa en em roer hep moderation d’ar pez hon tent, ar c’horf en em sant eus a se. Ar yec’hed eo a bae dleyou al licheri. Var digarez ma zoc’h yaouanq ha yac’h, arabat eo dêc’h sonjal e tle an dra-se padout atao. Ma na stourmit qet ous ar goall inclination, e vezot côs abred, hac hoc’h estomac en devezo tri-uguent vloaz, d’ar c’houlz n’ho pezo-hu nemet trêgont. Marteze memes ho coal inclination a gousto ho puez dêc’h ; rac anfin, ma tiguesse dêc’h caout etre ho taouarn ur poeson benac, ha na anavessac’h qet, ec’h elfec’h beza tentet gantàn, evel ma zoc’h bet hirio gant ar voulouigou-se. Sonch ameus da veza guelet un den yaouanq goal gourmand, da behini un errol evel hoc’h hini a so bet diseür. An den yaouanq-se na vele james un dra benac a zisqeuze beza mad da zibri, hep caout c’hoant d’en tànva. An disposition-se en devoa grêt dezàn coumeti meur a imprudanç. Anfin, beza e voe ar victim. O veza bet cavet un deiz ur paqadic poultr guenn, e sònjas e voa sucr, pe un dra benac all a vad ; dibri a eure… Arsenic e voa ! Un nebeudic goude e santas ur c’holica horrupl ha convulsionou spontus. Dre na vouiet qet ar sujet eus e boan, na eljot rei dezàn nep sicour, hac e varvas en un tourmant an eüzussa. Ra deuyo an exempl-se, hac an hini so o paoues erruout ganêc’h, da servich dêc’h da guentel, va bugale guèz. Ar gourmandis so ur viç goal humiliant ha gaoal dangerus, eus a behini ne zeus nemet mez pe drouc da zeport. En em gaout a rit brao bremàn : It buan da gass ar voest-se d’ho mam. Souheti a ràn e teufe ar remed-se da zervicha er memes amzer d’ho yac’hât, hi demeus e c’hlenved, ha c’houi deus ho tispositionou meurbet fachus. Qen a vezo va bugale, ha bezit fur.