Simon a Vontroulez/Chabistr II
A. Ledan, 1834 (p. 13-17)
Simon a Vontroulez a ya da foar Castel, e pelec’h e rancontr c’hoarierien dinçou, mil-a-câz, flu, ha meur a c’hoari all a hazard difennet, charlatanet, etc.
Calz a dud a voa e foar Castel ; darn a verze, darn all a brene, hac oll gouscoude en em glêmet dious an amzer dies a rene.
Qerqent ha ma parissas Simon, e tiredas calz a dud pere en anaveze, d’en em laqat endro dezan. Dre ma voa fontet mad e reputation a honestis, en devoe buan guerzet ar varc’hadourez a dleye guerza, ha prenet ar re a bere en devoa ezom ; rac an afferaou so prest renget gant an dud zo anavezet evit nonpas trompla den, na beza tromplet o-unan. Neuze ec’h ejomp da bourmen dre ar foar. Simon a arrête bepret el lec’h ma voa foul. Ah ! cetu c’houi eta er vro, tad Simon ! a lavaret dezàn. Eh bien, penaus e za an afferaou ? — Eleal, eme Simon, mad aoüalc’h ; gousout a rit ervad e zòn bepret contant, ha n’en em glêmàn james. — Eurus oc’h, tad Simon , da sonjal er guis-se, rac an amzer neo qet favorabl ; na rêr netra, hac ar c’hontributionou a so spontus. — Gouzout mad a ràn, eme Simon, n’en deo qet pinvidic ar vrô hac e zeus calz a gargou da baea ; mes anzav a reot dìn penaus, ma na ouffen qet se, ne alfen qet nemeur en em doueti , hervez ar pez a velàn amâ. Cetu dre aze nombr bras a varc’hadourien pere a seblant dìn güerza mad a oüalc’h o marc’hadoures. Fachet bras oun gouscoude da velet ar re na verzont nemet c’hoariellachou ous en em disober eus anezo buannoc’h eguet ar re a offr traou util. Emedoc’h o paouez prena goalinier ha dantelezou da orni ho pried, ha pa vezo deut an amzer yen, e vanqo dêc’h marteze un tapis mad a c’hloan ; ha neuze e leverot na ellit qet er prena, dre ma oc’h eus ho contributionou da baea. Clêvet a ràn dija ac’hanoc’h o vurmuri a enep ar mêr, evel pa ve se deuse faut ; hac a enep ar gouarnamant, evel pa elfe paea die ar vrô hep ho sicour. Elec’h murmuri hac en em glêm, na raec’h-hu qet guelloc’h o labourat ha dastum ? Al labour a chasse ar vizer, hac an dastum eo en ampech da zont.
Pa zistrois da Vontroulez demeus va diveza beach, na gavis mui nemet tyes a gommerç, nemet goaset, graguez ha bugale pere en em avise da gomz evel pennou scanv eus a afferaou ar gouarnamant, ha da gontrolia qement a rêt. Epad an amzer-se al labour a chomme a blat, hac ar vizer a errue e trein vad. — Parbleur ! emedòn-me, ober a rit aze traou caer, hac e qemerit ur fêçon vrao evit diminui ho contributionou ! Cuntinuit da fumi, da feneanti, hac ho pezo souden ar blijadur da velet hoc’h amezeyen o tont da veza pinvidic divar ho coust, ha da ober goap ac’hanoc’h. Comprenet o deveus se ; commancet int da labourat gant courach, ha cetu ma n’en em glêmont mui bremâ. Grit ivez evelse, va mignonet, ha ne santoc’h qet ar bouez eus ho cargou. Ne zeus qet a vrassoc’h cargou eguet ar re en em roomp hon-unan dre ar feneantis hac an dissipation.
Ha n’en deo qet ho mab-hu eo a velàn duont o c’hoari dinçou, e pelec’h e coller an arc’hant, peguement benac e c’honezer ive diouc’h-tu ? Penaus e souffrit-hu se ? N'a ouzoc’h qet eta, Fanch, ne zeus habitud ebet qen dangerus da zelc’hel evel ar jeuyon hazard ? Beza zo lezennou mad a zifen bep seurt jeu fall evel ennes, ha calz a re-all eveltàn, hac ec’h autorisit ar re a vanq dezo, en eur laqat anezo da c’hounit ! Gouzout a rit-hu petra eo ur c ’hoarier ? Un den eo pehini a gommanç dre goll an arc’hant a apparchant dezàn, goude-se arc’hant an hini so sot aoüalc’h da bresta dezan, hac a achu peurvuia da laeres e dad pe re-all, pa na ell caout credit.
Ha c’houi, Yan, ma n’eo em dromplàn qet, e velàn ho merc’h occupet bras o selaou ur c’hanjoler, pehipi a gont dezi falibolennou, Hervez fêçon an amourous-se, e veler ne glasq nemet amusi ho merc’h. Laqit evez mad, Yan ; ho merc’h a rafe guelloc’h serri he diouscouarn d’an horistal-se, evit en em delc’hel da ur paurt yaouanq fur, courajus en e labour, hac en deus ur güir attachamant evit ar religion : ennes eo hepqen a rayo boneur ho merc’h, hac a rento ho côsni eurus. — Penaus, tad Simon, eme Yan, ne garfec’h-hu qet e teufe ar yaouanqis d’en em hanti, d’en em amusi ? — Eo certen, eme Simon, mes en honestis e pep tra. Sonjit mad penaus ar merc’hed yaouanq alies a ro re a benn da certen tud yaouanq, pere na glascont nemet o zrompla, ha dre o c’homzou flour, o fromessaou vean, d’o goapât. Digorit mad ho taoulagad var guementse, rac ar c’heus a erru re divezat peurvuia.
Yan a santas ervad en devoa Simon rêson, hac a yas da guerc’hat e verc’h.
Er moment-se Simon a appercevas un den o tont etrezec hac én, gant un tamic paper pleguet en e zorn. — Petra eo an dra-se oc’h eus prenet, eme an tad Simon ? — E feiz, Simon, louzou eo hac a-zo excelant evit ar boan dent hac ar rêm — Piou en deus-én guerzet dêc’h ? — Atoue, an autrou-ont pehini zo guintet var ur gador, hac a c’hoari drompilh — Ah ! va mignon, un drogach fall oc’h eus prenet aze, hac an hini en deus-én guerzet dêc’h n’en deo nemet ur charlatan. Laqit eves mad da nonpas ober usach a guementse, rac na dleer james en em fiout er seurt remejou-se, pere zo guerzet gant tud n’o deus nep anaoudeguez er vedecinerez. Ha noc’h eus-hu qet sqiant aoüalc’h evit compren penaus ar boan dent hac ar rêm ne dint qet ar memes tra, ha na c’houlennont qet ar memes remed ? Ar seurt tud-se zo ampoesonnerien, pere a ra goab ac’hanoc’h en eur receo hoc’h arc’hant. Ur vech emeus cavet unan hac a verze bouligou bian milfic bara, dindan an hano a billinennou a enep ar c’holica, hac a c’hoarze a greiz calon en eur laqat o faea goal guer d’an dud diot a amuse gant e gomzou caer. Remed ur charlatan a zo dangerussoc’h eguet an droug. It, va mignon, ha pa ho pezo ur boan benac, consultit ur medecin anavezet.
Estrancha tra, eme Simon a Vontroulez ! en em glêm a rêr eus an amzer a vizer, hac e caver arc’hant evit prena traou sot, evit c’hoari, evit prena drogach fall pere na dalvezont netra !