Merc’h ar Bunision
Epad an dispac’h vras, eun tiegeziad tud a yeas da jom d’ar Faouet (Morbihan). Eno, brasa ebat ar wreg oa mont bep mintin war dachen Bouffay, el leac’h ma veze dibennet beleien, noblans ha kristenien vat.
Na pebeus plijadnr eviti gwelet sevel ar c’hilhotin !
Ha pa goueze ar gountel vras war benn ar reuzeudik kondaonet e save war begou he zreid, he daoulagad a lugerne, a strinke tan gant ar blijadur, egiz daoulagad al loen gouez a za da zailha war e breiz ha da eva e wad. Strakal a rea he daouarn gant levenez ha yudal a-bouez penn : « Gwad ! Gwad an aristokrated ! »
Koulskoude ar vaouez-se a oe brazez. Lakât a reas war an douar eur plac’hig, pe kentoc’h eur grouadurez spontus da welet.
Ar plac’hig-se a zo heuzus evel kalon he mamm. Bez ez eo krouadur ar “bunision”. Diodez adalek he bugaleaj, n’he deus gellet deski netra, ne c’hoar nemet yudal evel ma rea he mamm. N’edo ket c’hoaz anezi war an douar hag e kleve ar c’hri-ze a loske he mamm.
Ha brema, da bep mare eus an deiz e ve klevet o youc’hal. C’hoant o deus he c’herent d’ankounac’hât an amzer dremenet o testum en dro d’ezo tud henvel outo, krouadur ar “bunision” a zo aze, ha ker buhan, pa zonjer an nebeuta, e vez klevet ar youc’h spontus-ze a laka ar joa da dec’het kuit hag an dristidigez da bara war benn kement hini a zo war al leac’h.
Diouz tôl, en deiz, en noz, eo ret mat d’ezo he c’hlevet. Kaer o deus klask miret outi da leuskel youc’hadennou, ne c’heller netra. Mar bez skoet, bazatet, n’ez aio ket er mêz evit se, rak gouzout a ra ar spont a skign a bep tu ar gwel anezi. Neuze e tremeno an nemorant eus an deiz en eur c’horn bennak eus an ti ; dioc’h an noz hepken ez a da ober eun dro er mêz.
Goude beza troet ha distroet e pad eur pennad, ez a
war eur groaz bet diskaret d’an douar epad an dispac’h.
Neuze e teu euz he genou eur youc’haden spontus ; he
mouez skiltrus a vez klevet a-bell en despet d’an avel
ha d’ar gwall amzer. Ar beachour sabatuet (souezet
bras) a zelaou, hag e klev ar c’homzou divalo-ma :
« Gwad ! gwad a zo red evit renevezi ar Republik ! »
kanaouen a garie kement he mamm p’edo brazez ha pa
’z ea da welet dibenna ar gristenien vat.
Merc’h ar “bunision” he doa eur breur ganet araok an dispac’h (Revolusion). Deuet en oad da veza soudard e c’houlennas digant e dad ma vije prenet evit chom er gér. An tad a yoa e tro d’hen ober, rak pinvidik oa, hep m’o divije e zanvez koustet gwall ger d’ezan. Mes ne glaskas ket miret ouz e vab da vont da zoudard. Gwelloc’h e kavas miret e arc’hant eget miret e vab.
Goude beza tremenet eun nebeut miziou en arme e tistroas d’ar gêr, poan d’ezan chom en e zav, kement oa dinerzet gant ar skuisder hag an dizursiou. Dont a reas, eme an hini a skriv an dra-ma, [2] dont a reas evel bleinet gant Doue evit kastiza c’hoaz muioc’h-mui eun tad hag eur vamm ken dinatur.
Eun abardaez edo e dad war dreuzou e zor ; gwelet a reas eun den o tont war eün d’ezan, beac’h gantan en em stleja.
— It ebiou, diaveziad, it ebiou ; ama ne roer ket !
— Her gouzout a ran ! a lavaras ar beachour.
Ha koulskoude e tostea ato.
Ar wreg a deuas ive.
— Petra c’hoari… emezi drouk mort enni, petra c’hoari gant ar paour-ma ?
Ar “paour” a ye ato, en eul lavaret :
— N’anavezit ket ac’hanon ? Me eo ho mab koulskoude…
— Ni grede oas maro, eme an tad ker yen ha ker sklaset hag ar mean a yoa dindan e dreid.
— Sell, a lavaras ar vamm, bet ec’h eus eta da gonje ! Hag evit pegeit ?
— Evit ato ! eme ar zoudard.
— N’eo ket posubl ? a lavaras an tad ; ni zo eat da
baour, ha ne c’hellimp ket derc’hel ac’hanout.
— O bezit dichal a gement-se ; n’ho pezo ket d’am derc’hel pell bras, rak dizale am c’hasot d’ar vered… Ne deuan ket da jom d’ho ti, da vervel eo ! eme an den yaouank. Va mamm, sec’hed am eus !…
Ar vamm a c’halvas ar verc’h ; ar verc’h, ken nebeut, n’anavezas ket he breur.
Eun dervez bennak a-c’houdevez e fallaas d’ar pôtr. O c’houzout ervad e teue ar maro d’an daoulamp e reas gervel e dud, hag e lavaras d’ezo :
— C’hoant em boa e vijec’h testou eus va maro. C’houi eo ho peus va lazet ! Gwelloc’h ho peus kavet eun tammig aour eget ho mab, hag ho peus hen lezet da vont kuit ; ha pe seurt kelennadurez ho peus roet d’in evit va miret dioc’h an droug ? Diskoaz em buez n’ho peus komzet d’in a Zoue… Buntet hoc’h eus ac’hanon er meaz ho ti, o sonjal kaout eur c’hrouadur nebeutoc’h da vaga… Ha ma teu ar c’hrouadur-ze d’ar gêr n’eo ket evit mervel etre ho tivreac’h, mes evit ma vezo e varo eur boan muioc’h evidoc’h. Va mamm, c’houi a gemere ho plijadur o welet ar gwad o redet, ha va c’hoar a zo aze eur groaz pounner evidoc’h… Va zad, c’hoant am beus bet ho pije ive hoc’h hini, ho kroaz. Va bez a vezo d’eoc’h, e bered ar gêr-ma, m’ho pezo sonj hoc’h eus bet muioc’h a garantez evit an aour eget evit ho mab…
Keit ha ma prezege ar mab evelse, an tad hag ar vamm kablus a jome eno e kichen ar gwele, tenval o fenn, hep lavaret ger.
Ar c’hlanvour a droe hag a zistroe.
— Hag hen ez eus eun Doue ? Hag hen ez eus eun Doue ? a youc’he heman bep eur mare. Ar gerent avat a jome dilavar.
— Eur beleg !… Buhan, eur beleg !… Digasit d’in eur beleg ! eme an den yaouank gant eur vouez c’holoet.
An tad neuze a lavaras d’ar vamm :
— Deomp ac’halen !… Alteri a ra !!!
Mont a rejont er mêz, ha pa zistrojont edo ar verc’h war gwele he breur, o kana !!!
Ar potr a yoa maro !
- Feiz ha Breiz koz (5 Even 1875).
- ↑ Skrivet gant Mab ar Bae (Alan Mari Drezen). Notenn gant Wikimammenn.
- ↑ Paul Féval, kredi a ran. (Klaoda).