Les Bardes bretons

Eus Wikimammenn


LES
BARDES BRETONS
POÈMES DU VIe SIÈCLE

TRADUITS POUR LA PREMIÈRE FOIS
EN FRANÇAIS


AVEC LE TEXTE EN REGARD REVU SUR LES MANUSCRITS
ET ACCOMPAGNÉS D’UN FAC-SIMILE


par le vicomte
HERSART DE LA VILLEMARQUÉ
membre de l'institut

————
Nouvelle Édition.


————

PARIS
librairie académique
DIDIER ET Ce, LIBRAIRES-ÉDITEURS
35, quai des grands-Augustins.
──
1860




POÉSIES DE LIWARC’H-HENN.

————

première partie.

————

POÈMES HISTORIQUES.

————













I.

MARONAD
GERENT, MAB ERBIN.


————


I.

Pan ganet Gerent, oez agoret — pers nev ; —
Roze Krist a arc’het :
Pred miren Preden, gogoned.[1]

Molet pob ë ruz Gerent,
Arglouiz ; molam menneu Gerent,
Gelen i Saïs, kar i sent.

Rag Gerent, gelen dic’hrad,
Gweliz ë meïrc’h kemruz oc’h kad,
Ha, gouede gwaour, garv poelliad.


Rag Gerent, gelen kezruz,
Gweliz ë meïrc’h tan kemruz,
Ha, gouede gwaour, garv ac’hluz. [2]

Rag Gerent, gelen gormes,
Gweliz ë meïrc’h kan heu krees,
Ha, gouede gwaour, garv ac’hes. [3]

Enn Longport, gweliz tredar.
Ha geloraour enn gwear.
Ha gouir ruz rag ruzr eskar. [4]

Enn Longport, gweliz ë gwezent,
Ha geloraour moui na ment,
Ha gouir ruz, rag ruzr Gerent. [5]

Enn Longport, gweliz gwaedfreu,
Ha geloraour rag armeu,
Ha gouir ruz rag ruzr Ankeu. [6]

Enn Longport, gweliz ë gotoeu

Gouir ne kilient rag oun gwaeu,
Hag evet gwin oc'h gwezr gloeu. [7]

Enn Longport, gweliz ë mogedorz,
Ha gouir enn gozef amborz
Ha gorvod gouede gorborz. [8]

Enn Longport, gweliz ë armeu
Gouir, ha gwear enn tineu.
Ha, gouede gwaour, garv adneu.[9]

Enn Longport, gweliz kemminad,
Gouir enn kren, ha gwaed ar iad,
Rag Gerent, maour mab he tad. [10]

Enn Longport, gweliz trabluz ;
Ar mein braïn ar goluz ;
Hag, ar gran Kenrann, man ruz.[11]

Enn Longport, gweliz ë briz-red

Gouir eun ked, ha gwaed ar traed :
« A bo gouir Gerent bresiet » ! [12]

Enn Longport, gweliz brouedrin
Gouir enn ked, ha gwaed het deu glin,
Rag ruzr maour mab Erbin. [13]

Enn Longport ë laz Gerent,
Gour deour oc'h koet-tir Deuvnent,
Houint-houei enn laz, keda he lazent.[14]

Enn Longport laz i Arzur
Gouir deour kemmenent oc’h dur ;
Amperoder, leviader lavur.[15]


II.


Oez re redent
Tan morzoued Gerent,
Gar hirion, greun heiz,
Ruzr gozaez ar difez menez. [16]

Oez re redent
Tan morzoued Gerent,
Gar hirion, greun goteu,
Ruzion, ruzr ereron gleu. [17]

Oez re redent
Tan morzoued Gerent,
Gar hirion , greun mehen, [18]
Ruzion, ruzr ereron gwenn. [19]

Oez re redent
Tan morzoued Gerent,
Gar hirion , greun moloc'h,
Ruzion, ruzr ereron koc'h.

Oez re redent,
Tan morzoued Gerent,
Gar hirion ; greun heu boued ; [20]
Ruzion, ruzr ereron loued. [21]

Oez re redent
Tan morzoued Gerent,
Gar hirion, greun azdas, [22]
Ruzion, ruzr ereron glas.


Oez re redent
Tan morzoued Gerent,
Gar hirion, greun magu, [23]
Ruzion, ruzr ereron du.

Oez re redent
Tan morzoued Gerent,
Gar hirion, greun gwiniz, [24]
Ruzion, ruzr ereron briz.

Oez re redent
Tan morzoued Gerent,
Gar hirion, greun heu c’hoant, [25]
Blaour ; blaen heu reun enn ariant. [26]


II.

KAN MAENWINN.
————

Maenwinn, tra boum e’z oed,
Ne sezret më lenn-i a troed ;
Ned erzed meti tir-i heb gwaed. [27]

Maenwinn, tra boum e’z erben,
Am ieuenkted e’m dilen, [28]
Ne torre gwas-all men terven.

Maenwinn tra boum e’z erled
E’m dilen më ieuenkted,
Ne kare gwas-all men gwezled. [29]

Maenwinn, tra boumi e bras,
O dilen diwall galanas,
Gounaoun gwezred gour, tra bezoun gwas. [30]


Men deuis, ë kefrann ha he gaen — arn-han [31], —
Enn lemm, megis draen.
Ned ober gen-i-mem hogi maen. [32]

Anrek r'em gallad, oc'h defren Meverniaoun,
Enn kuz enn kelourn,
Haearn lemm, laez oc'h dourn. [33]

Maenwinn, mezer te enn gall ;
Anken keisouet ar gwall ![34]
Keisiet Maelgoun maer arall !

Bet bendiget er ankesbel — gwrac'h —
A diwed oc'h treuz he kel :
« Maenwinn , nag azav të kellel ! [35]


III.

MARONAD
URIEN REGED.
————
I.


Demkefarweziad, Unhouc’h — diwall ! —
Baran enn kevlouc’h !
Gwell ez laz nag ez edolouc’h ! [36]

Demkefarweziad, Unhouc’h — diwall ! —
Diwezet enn treuz lec’h :
« Dunod, mab Pabo, ne tec’h. » [37]

Demkefarweziad, Unhouc’h diwall ! — c’houerv —
Bloung c’hoarzin mor revel — torvlozead —
Urien Reged, greidiol gavael. [38]

Erer gall, Unhouc’h, gleu, hael,
Revel gozik, budik mael,

Urien, greidiol gavael ; [39]

Erer gall, Unhouc’h,
Perc’hen enaour,
Ken leir, ken eber, gwer glaour.[40]


II.


Penn a porzam oc’h men tu
Bou kerc’heniad rong deu lu,
Mab Kenvarc’h, balc’h bieuvu. [41]

Penn a porzam ar men tu,
Penn Urien lari levie lu :
Hag ar he bron gwenn, bran du ! [42]

Penn a porzam enn më krez
Penn Urien lari levie lez :
Hag ar he bron gwenn bran a hes. [43]

Penn a porzam em nezer

Enn er ec’houez oez neg er :
Teïrn bron treuliad kenniouer. [44]

Penn a porzam tu'm morzoued
Oez eskoued ar he gwlad, oez kolovn enn kad,
Oez klezev kad kewiad roued. [45]

Penn a porzam ar men klez
Gwell, e beo , nag ez he mez ;
Oez dinas i henourez. [46]

Penn a porzam oc’h gorzir Pennok, [47]
Pell henook — he lued ; —
Urîen geriaok — klod-red. — [48]

Penn a porzam ar më eskouez
N’em arvolle gwaradouez : [49]
Gwae raë lao ! laz më arglouez ! [50]

Penn a porzam ar më brec’h

N’ez gorugaz tir Brenec'h ?
Gouede gwaour, geloraour meïrc’h. [51]

Penn a porzam enn ankad — më lao —
Lari az levie lie gwlad ; [52]
Penn post Preden reallad.

Penn a porzam oc’h du paol,
Penn Urien, uc’h dragonol.
Ha keit dei deiz breud, n’em tavor ! [53]

Penn a porzam am porzez ;
Ned adwen ; na dei’r më lez.
Gwae më lao ! lam’m digonez ! [54]

Penn a porzam oc’h tu riou
Hag he geneu e gwenriou — gwaed ; —
Gwae Reged oc’h heziou ! [55]

Ne tervez më brec’h ; regarzouez më aez ;

Men kalon, n’er torrez ?
Penn a porzam am porzez ! [56]


III.


He kelan gwan-gwenn a goloer heziou
Adan priz ha mein ;
Gwae më lao ! laz lad Owen. [57]

He kelan gwan-gwenn a goloer heziu
Enn mesk priz ha deru ; [58]
Gwae më lao ! laz më kevenderu !

He kelan gwan-gwenn a goloer heno
Adan mein ha he deouet ;
Gwae më lao ! lamm r’em tonket ! [59]

He kelan goan-gwenn a goloer heno
Enn mesk priz ha teouarc’h : [60]
Gwae më lao ! laz mab Kenvarc’h !

He kelan gwan-gwenn a goloer heziuo
Tan gwered hag arwez ; [61]
Gwae më lao ! laz më arglouez.


He kelan gwan-gwenn a goloer heziuo
Adan priz ha tevaod ;
Gwae më lao ! lamm r’em daeraod ! [62]

He kelan gwan-gwenn a goloer heziou
Adan priz ha lenad :
Gwae më lao ! lamm r’em gallad ! [63]

He kelan gwan-gwenn a goloer heziou
Adan priz ha mein glas ; [64]
Gwae më lao ! lamm r’em gallas !


IV.


Anoez bet ; braod bou enn kennull,
Am kern buelen, am trull,
Rebez miled Reged tull. [65]

Anoez bet ; braod bou enn kennouez,
Am kern buelen amouez,

Rebez miled Regedouez. [66]

Handid Eurzel avlaouen — henoez —
A luosez amgen :
Enn aber Leu laz Urien. [67]

Ez trist Eurzel oc’h traillaod — heno —
Hag oc’h lamm am daeraod ;
Enn aber Leu laz he braod. [68]

Diou Gwener, gweliz ë digwez — maour —
Ar bezinaour badez,
Hed heb modridaf er gwez. [69]

N’em rozez i Run, revelvaour,
Kant hed, ha kant eskoued aour ?
Hag un hed oez gwell pell maour. [70]

N’em rozez i Run, rouev iolez

Kant trev ha kant eizionez,
Hag un oez gwell nag hez. [71]

Enn beo Run, reder dihez,
Deren anwir enn bezez ;
Haearn ar meïrc’h anwirez. [72]

Maour eo, gogoun, më anam ;
Ar kleo pob un, enn pob ham,
Ne goer neb nebaod ar-n-am. [73]


V.


Poelle Dunod, marc'hok gwaen,
Erec'houez gouneuzur kelen,
Enn erbenn herruset Owen ! [74]

Poelle Dunod, uz prezen, [75]
Erec’houez gouneuzur kadouen,
Enn erbenn kevresed Pasken ! [76]

Poelle Gwallok, marc’hok trin,

Erec'houez gouneuzur tefin [77]
Enn erbenn kevresed Elfin !

Poelle Bran, mab Mellern !
Bou’n diol e loski oc’h ifern,
Bleiz a mouge ourz he bern. [78]

Poelle Morgant, he hag he gouir !
Bou’n diol o loski, enn tempir,
Loc’h a krave ourz klegir. [79]

Poelliz-em, pan laz Elgno !
Frouelle laven a reizio
Peil, a pebel oc’h he bro. [80]

Eil gwaez gweliz, gouede gwezien,
Aour eskoued ar eskouez Urien :
Bou eil eno Elgno-henn. [81]


Ar erec’houez ezeo gwalt
Oc’h braou marc’hok esgwall ;
A bez biz Urien arall ? [82]

Es moelmë arglouez euz he braz — gourz —
N’ez kar kadouir he kas ;
Liaoz gwledik redruliaz. [83]

Angerz Urien ez agro — gen-em —
Kerc’henniad enn pob bro,
Enn gwesk Lovan lao divro ! [84]

Tavel, avel, te, hegleo !
Odid a bo moledio,
Nam Urien ken n’edeo. [85]

Laouer ki gelik, hag hebok gwerenik
A lizived ar ë laour,
Ken bou Kerleon laouedraour [86]


VI.


Er aeloued hon a goglud gaour,

Moui gorzevnase ar he laour
Mez ha mezvion geriaour. [87]

Er aeloued hon n’ez kuz lenad ?
Tra bou beo he gwarc’hedouad, [88]
Moui gorzevnase erc’hiad. [89]

Er aeloued non n’ez kuz glazin ?
Enn beo Owen hag Elfin,
Bervase he per brezin. [90]

Er aeloued on n’ez kuz kallaouder loued
Moui gorzevnase, am he boued,
Klezeval diwall diarsouet. [91]

Er aeloued hon n’ez kuz kae bieri ?
Koed keuneudok oez izhi ;
Gorzevnase reged rozi. [92]

Er aeloued hon n’ez kuz drein ?
Moui gorzevnase ë kengren
Kemmouenaz kewezaz Owen. [93]


Er aeloued hon n’ez kuz meir ?
Moui gorzevnase babir — gloeou —
Ha kevezeu kewir. [94]

Er aeloued hon n’ez kuz tavaoul ?
Moui e gorzevnase ar he laour
Mez ha mezvion geriaour. [95]

Er aeloued hon n’ez klaz houc’h ?
Moui gorzevnase elouc’h
Gouir, hag amgern kevezouc’h. [96]

Er aeloued hon n’ez klaz keouen ?
N’ez ezigane anken,
Enn beo Owen bag Urien ; [97]

Er estavel hon, ha’r hon drao,
Moui gorzevnase amdanao
Elouc’h lu, ha loueber anao ! [98]


IV.

MARONAD
KENDELANN, MAB KENDROUEN.
————
I.

Savouc’h ac’hlan, morwenion, ha sellouc’h gweredre — Kendelann ! —
Lez Pengwern n’ez tande ?
Gwae ieuenk a eizun brodre ! [99]

Un prenn ha gwezwid — ar-n-han —
Oc’h diank ez odid !
A menno Diou deruid. [100]

Kendelann, kalon ien — goam ! —
A gwan tourc’h troue ë penn,
Ti a rozez-t’kourou Trenn. [101]


Kendelann, kalon gozaez — goanouen, —
O kevlouen am keviez,
Enn amouen Trenn, trev difez. [102]

Kendelann, pever post kewlad
Kadouenok, kendeniok kad ;
Amesker Trenn, trev ë tad. [103]

Kendelann, pever pouel oc’h pru,
Kadouenok, kendeniok lu,
Amesker Trenn, lied tra bu. [104]

Kendelann, kalon milgi,
Pan diskennei enn kemmelri — kad, —
Kelanez a lazei. [105]

Kendelann, kalon hebok,
Bezei’r, enn gwir, kendeiriok,
Keneu Kendrouen kendeniok. [106]


Kendelann, kalon gwez-bouc'h,
Pan diskennei enn prif huc'h — kad, —
Kelanez enn deu trouc’h. [107]

Kendelann, goul-houc’h kenniviad — leou, —
Bleiz delen diskeniad ;
Ned adver tourc'h trev he tad. [108]

Kendelann, hed tra attad
Ez ade ë kalon, mor gwelad [109]
Gant-han, mal ë tourouf e kad.

Kendelann, Pouis porfor — oez it, —
Kel esbed : beoued ior,
Keneu Kendrouen kouenitor ! [110]

Kendelann, gwenn mab Kendrouen,
Ne mad gwisk barv am he froen,
Gour ne bez gwell na morwen. [111]


Kendelann, kemmouiad ouet ;
Ar meized na bedeloued,
Am trebouil toul të eskoued. [112]

Kendelann, kae-te er riou :
Enn hi dai Loegrouiz heziou ;
Amgelez am un n’ed eou. [113]

Kendelann, kae-te të penn :
Enn hi dai Loegrouiz troue Trenn ;
Ne gelver koed oc’h un prenn. [114]


II.


Gan men kalon-i mor dru ;
Keselti estellod du
Gwan knod Kendelann, kenrann kant lu ! [115]

Estavel Kendelann ez teouel — heno , —
Heb tan, heb gwele :
Gwelam dru, tavam gouede. [116]


Estavel Kendelann ez teouel — heno , —
Heb tan, heb kanouel :
Namen Diou, piou a’m direi pouel ?

Estavel Kendelann ez teouel — heno, —
Heb tan, heb goleuad ;
Elid amdav am danad !

Estavel Kendelann ez teouel — he nen, —
Gouede gwenn kevezez :
Gwae ne goura da he divez ! [117]

Estavel Kendelann n’ed aezoued — heb gwez ? —
Mae enn bez të eskoued :
Hed tra bou, ne bou toul kloued ! [118]

Estavel Kendelann ez digariad — heno : —
Gouede er neb piaouad.
Wi ! o Ankeu, berr emgad ! [119]

Estavel Kendelann n’ed esmouez — heno, —
Ar penn karrek Hedouez,
Heb ner, heb niver, heb ammouez. [120]


Estavel Kendelann ez teouel — heno, —
Heb tan, heb gwerzeu :
Degestuz deu-ruz dagreu. [121]

Estavel Kendelann ez teouel — heno, —
Heb tan, heb teulu ;
Hidel-ma ez genu. [122]

Estavel Kendelann am gwan — he gweled —
Heb toed, heb tan :
Marv më gleou, beo me unan ! [123]

Estavel Kendelann ez peiziok — heno, —
Gouede kadouir bodok : [124]
Elvan, Kendelann, Kueok.

Estavel Kendelann ez oergre — heno —
Gouede ë parc’h am boue ;
Heb gouir, heb gwragez a hi kadoue. [125]

Estavel Kendelann ez ar tav — heno —
Gouede kolli he henav.
Oh ! maour trugarok Diou ! pa gounav ? [126]


Estavel Kendalann ez teouel he nen,
Gouede diva oc’h Loegrouiz
Kendelann hag Elvan Pouiz.

Estavel Kendelann ez teouel heno
Oc’h plant Kendrouen :
Kenan, ha Gwion, ha Gwenn.

Estavel Kendelann am erwan — pob haour, —
Gouede maour emgennerzan
A gweliz ar të penn-tan. [127]


III.


Erer Eli, ban he lev,
Leiz eo gouir lenn,
Kreu kalon Kendelann gwenn. [128]

Erer Eli, gorelvi, — henoz, —
Enn gwaed gouir gwenn novi ;
Hef enn koed ; troum hoed i-mi ! [129]

Erer Eli a klevam — heno —
Kreuled eo ; n’ez beiziam, [130]
Hef enn koed ; troum hoed ar-n-am.


Erer Eli gorzremet, heno,
Defrent Mesir mogedok,
Tir Broc’hmael ; hir regozed.

Erer Eli ec’hedou mir ;
Ne treuz peskod enn ebir ;
Gelvet, gwelet oc’h gwaed gouir. [131]

Erer Eli goremza — koed, —
Kevore koania ;
A he laouc’h louezet he traha ! [132]

Erer Pengwern, penn-karn louet,
Ar-uc’hel he adlez :
Eizik am kik [133] a kerez. [134]

Erer Pengwern, penn-karn louet,
Ar-uc’hel he levan, [135]
Eizik am kik Kendelann.

Erer Pengwern, penn-karn louet

Ar-uc’hel he adam,
Eizik am kik a karam. [136]

Erer Pengwern pell galvet — heno —
Ar gwaed gouir gwelet :
Re gelver Trenn trev difed. [137]

Erer Pengwern pell galvet — heno —
Ar gwaed gouir gwelet :
Re gelver Trenn trev lezret.


IV.


Eglouizeu Basa e gorfouiz — heno —
E divez emgennouiz
Kleder kad, kalon Argoedouiz. [138]

Eglouizeu Basa int faez — henoz —
Më tavod a heu gounaez ;
Ruz int houei ; re më hirraez ! [139]

Eglouizeu Basa int enk — henoz —

E etivez Kendrouen,
[Tir] [140] mablann Kendelann gwenn.

Eglouizeu Basa int tirion — heno —
E gwaed heu mellion, [141]
Ruz int-houei ; re më kalon !

Eglouizeu Basa kollasant heu braint,
Gouede ë diva oc’h Loegrouiz
Kendelann hag Elvan Pouiz.

Eglouizeu Basa int diva — heno, —
Ec’hed houint ne para :
Goer a goer ha me ama. [142]

Eglouizeu Basa int barvar — heno —
Ha menneu oum diar ;
Ruz houei ; re men galar ! [143]


V.


E trev gwenn enn bron ë koed,

Ez ev eo he ervraz, eirioed
Ar enep he gwelt ë gwaed. [144]

E trev gwenn, enn ë tempeir
He ervraz, he glas beveir
E gwaed adan traed he gouir. [145]

E trev gwenn enn ë defrent
Laouen e bezer, ourz kevamuk kad ;
He gwerin n’er derint ? [146]

E trev gwenn, rong Trenn ha Trodouez,
Oez gnodac’h eskoued ton
Enn deuod oc’h kad, na ged eic’h enn ec’hoez. [147]

E trev gwenn, rong Trenn ha Traval,
Oez gnodac’h er gwaed....... [148]
Ar eneb gwelt, nag aredik braenar.

Gwan he bed, Freuer, mor eo hent,
Heno, gouede kolli kevnent !
Oc'h ann faot më tavod ez lazent ! [149]


Gwan he bed, Freuer, mor eo gwan,
Heno, gouede ankeu Elvan,
Hag erer Kendrouen , Kendelann ! [150]

Ne t’ ankeu, Freuer, a’m te
Heno, amdamborz brodeur’-de :
Dihunam, gwelam bore. [151]

Ne t’ankeu, Freuer, a’m gouna hent, [152]
Oc’h derou noz bed deouent, [153]
Dibunam , gwelam pelgent !

Ne t’ankeu, Freuer, a’m tremen — heno —
A’m gouna grudieu melen,
A koc’hao dagreu droz erc'houen ; [154]

Ne t’ankeu, Freuer, a’m ernivam
Heno, namen me un, me gwan-klan ;
Më brodeur ha’m temper a gwelam. [155]

Freuer gwenn, brodeur a’z maez
Ne ganoezent oc’h difaez,
Gouir ne magent megeliaez. [156]


Freuer gwenn, brodeur a'z bu,
Pan klevent kevrenin lu,
Ne ec’hoeze bod gant-hu. [157]

Me, ha Freuer, ha Medlan,
Keit bo kad enn pob ban,
N'en taor ne lazor hon rann. [158]

E menez, keit a bo uc’houc’h,
Ne eizigav am dougenn mem buouc’h,
Er eskenn gan re më kouc'h : [159]

Amhaval ar af Vernoui,
Ez aa Tren enn ë Tredonoui,
Hag ez aa Tourc’b enn Marc’hnoui ;

Amhaval ar Elouizen,
Ez aa Tredonoui enn Tren,
Hag ez aa Geirou enn Havren. [160]

Ken bou men golc’hed kroen

Gaver kalet, c’hoantok i kelen,
R’em gorue enn mezo mez Tren. [161]

Ken bou men golc’hed kroenen — gaver —
Kalet, kelan kar er gelen,
R’em gorue enn mezo mez Tren. [162]

Gouede më brodeur oc'h temper Havren,
I am douilann Douiriou ;
Gwae-me ! Diou ! me bod enn beou ! [163]

Gouede meïrc'h hiwez ha koc'h-wez dilat
Ha pluaour melen,
Mein men koez, n’em euz dremen ! [164]

Gwarzek Edernionne bouant — kerzenin, —
Ha gan neb ned aezant
Enn beo Gorvinion, gour oc'h Uc’hnant. [165]


Gwarzek Edeirnion ne bouent — kernezin —
Ha gan neb ne kerzent
Enn beo Gorvinion, gour ezvent. [166]

Edouen gwarz gwarzegez :
Gwerz gwil a negez ;
Ar a deufo tragwarz a he deubez ! [167]

Me a gouezoum a oez da :
Gwaed am egile gourda !.... [168]
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .


VI.


Rag gwreg Gourzmoul beze gwan ;
Heziou beze ban he desgeir
Hi, gouede diva he gouir : [169]

— « Teouarc’hen Erkal ar diwal
Gouir oc’h etivez Morial ;
Ha gouede Rez mae reusional. [170]


» Helez houiedik ani gelvir !
Oh ! Diou ! pa’d-eo ez rozir
Meïrc’b më bro hag hon tir ? [171]

» Helez houiedik am kiveirc’h.
Oli ! Diou ! pa’d-eo ez rozir gouroum seirc’h [172]
Kendelann hag he peduar-dek meïrch.

» N’er selliz goligon ar tirion — tir —
Oc’h gorsez Gorvinion,
Hir heuil heol, houei men kovion ? [173]

» N’er selliz oc’h din-le — Vrekon —
Freuer gweredre ;
Hirraez am tamborz brodeurde ? [174]

» Laz më brodeur ar un gwez : [175]
Kenan, Kendelann, Kenvrez,
Enn amouen Trenn, trev difez.

» Ne sange gwehelez ar neiz — Kendelann ; — [176]

Ne tec’he troedvez biz ;
Ne magaz he mamm mab liz. [177]

» Brodeur am bou ha ne foll ;
A deuent vel gwial kol ;
A un e un edent holl ! [178]

» Brodeur am bou a doug Diou rag-oum ;
(Men anfaot a he gorug)
Ne gobrenent fam er fug. [179]

» Tano avel, teo ledkent ;
Perez er rec’heu ; ne parad a heu goreu ;
Ar’ a bou ned edent. [180]

» A’s klevo ha Diou ha den,
A’s klevo, ieuenk ha henn :
» Mevel barveu, mazeu eheden. » [181]


» Enn beo, eheden ehediei ;
Dillad enn araoz gwaed bei ;
Ha’r glaz bereu nav nouivei. [182]

» Rivezav din klair n’ed eou !
Enn holl, kilez kelwez kleou !
Enn gwall, tourc’h torc’hi knao-kneou. [183]

» Niou nioul a ai moug ;
A ai kedouir enn kevamoug :
Enn gwerglaoz aer ez ez droug. » — [184]


VII.


Andaviz oc’h gwerglaoz aer : eskoued
Digevink dinas ë Kedern :
Goreu gour Keranmael ! [185]


Keranmael, kemmouin ar-n-ad !
Azgwenn të estle oc’h kad !
Gnod man ar gran kenniviad ! [186]

Kenniv oez ognao lao hael
Mab Kendelann, klod gavael
Divezour Kendrouenin, Keranmael. [187]

Keranmael oez dihad,
Hag oez diholedik trev-tad
A keisouez Keranmael, enn henad. [188]

Keranmael kemoued ognao,
Mab Kendelann klod ar lao ;
Ned henad kemmenad oc’h honao. [189]

Pan gwiske Keranmael kad-peiz Kendelann
Ha pererzie he ounen,
Ne kave Frank trank oc’h he penn. [190]


Amzer e boum braz boued,
Ne terc’hafoun më morzoued
Er gour a gwane klanv kornoued. [191]

Brodeur am boead menneu
N’ez gwane klenved kornouideu ; [192]
Un Elvan, Kendelann deu.

Ne mad gwisk briger neou diber — aour —
Gour enn dirvaour kevrisez.
N’ed oez levaour më broder. [193]

Onid rag Ankeu hag he aeleu — maour, —
Ha gloez glas bereu,
Ne bezam levaour menneu. [194]

Maez Maozen n’ez kuz reo
O diva da he godeo ?
Ar bez Erinouez erc’hi teo ? [195]


Tom Elouezan n’ez gwlec’h glao ?
Mae Maozen edan hao,
Den be Kenon i’o gwenao. [196]

Peduar poun brodeur am bu,
Hag hi pob un penteulu :
Ne goer Trenn perc’hen ezhu. [197]

Peduar poun brodeur a’m bouant,
Hag hi pob gorouev noueviant ;
Ne goer Trenn perc’hen keugant. [198]

Peduar poun terwen hag azgwenn
Brodeur i’m bouant oc’h Kendrouen :
N’ed euz i Trenn perc’hen mouen. [199]

Gosgo enn kod ; azoed ar-n-od ;
N’ed oud pelgent kevod ;
N’em gwan esgour oc’h gour devod ? [200]


Gosgo-te enn kod, ha tec’h ;
N’ed oud emadraoz dibec’h ;
N’ed gwiou klain ; az kren e krec’h. [201]


VIII.


Amzer e bouant azgwenn,
E keret merc’hed Kendrouen :
Helez, Gouladiz, ha Gwenzouen.

C’hoarez am bou dizan ;
Me a heu kollez holl ac’hlann :
Freuer, Medouel, ha Medlann !

C’hoarez am bou ived ;
Me a heu kollez holl eget :
Gouleder, Meiser ha Kenvred.

Laz Kendelann, laz Kenvrez
Enn amouen Trenn, trev difez :
Gwa-me ! maour araouz heu lez !

Gweliz ar laour maez Togoui
Bezinaour, ha gwaour kemmoui ;
Kendelann oez kennerzoui.

Kelan a sec’h oc’h tu tan

Pan klevoum godourev godaran
Lu Lemenik, mab Mahavan,

Arbennik leizik lurik
Enn kehoez aer-gouez gweiz-buzik,
Flam tafar, lac’har Lemenik.


————



V.

KAN
LIWARC’H-HENN AR HE HENENT.
————
I.


Ken boum kam baglaok,
Boum, kevez, geriaok ;
Kenmeger ; ne eres,
Gouir Argoed erioed a’m porzez. [202]

Ken boum kam baglaok, boum hi ;
A’m kennouesed enn keverdi
Pouiz, paradouez Kemri. [203]

Ken boum kam baglaok boum eirian,
Oez ken gwaev mem par ;
Oez ken-nouer kevn kroum ;
Oum troum ! oum truan ! [204]


II.


Baglan-prenn, n’ed kenhaoam,
Ruz raden, melen kalam ?
N’er digeriz a karam. [205]

Baglan-prenn, n’ed goam hen,
Ez bez lavar gouir ar len ?
N’ed diannerc’h më erc'houen ? [206]

Baglan-prenn, n’ed gwanouen,
Red kogeu, goleu eouen ?
Oum digariad gan morwen. [207]

Baglan-prenn, n’ed kentevin ?
N’ed ruz rec’h, n’ed krec’h egin ?
Edlid enn edrec’h az gilvin ! [208]

Baglan-prenn, kangen bozok
Kennelec’h henn hiraezok,
Liwarc’h leverez nodok ? [209]


Baglan-prenn, kangen kaled,
Am kennouesi ; Diou difred ;
Gelver prenn kewir kennered ! [210]

Baglan-prenn, bez esteouel,
Am kennelec’h a bo gwell ;
N’ed oum Liwarc’h laouer pell. [211]


III.


E ma henent enn kemoued — a me —
O’m gwalt i’m daned,
Ar kloen a kerent er gwraged. [212]

Dergroun er gwent ; gwenn gne godre — gwez ; —
Deour heiz, diwliz bre ;
Eizil henn ; houer e dere. [213]

E delien hon n'ez kenneret — gwent ? —
Gwae hi oc’h hi tonked !
Hi henn, elene e ganet. [214]


A kiriz-i, enn gwas, ez e kas — gen-em : —
Merc’h estraon ha marc’h glas ;
N’ed nad me heu kevazas. [215]

Mem peduar priv kas, hed em oed,
Emkevarvezont enn unoed :
Paz ha henent, heint ha hoed. [216]

Oum henn, oum unik, oum anelouik — oer ; —
Gouede gwele keinmik,
Oum truan, oum trideblig. [217]

Oum trideblig henn ; oum anwadal — drud ; —
Oum ehud ; oum anwar :
E seul a’m karaz n’em kar ; [218]

N’em kar rianez. N’em kenneret — neb —
Ne gallam daremred.
Wi ! o Ankeu, n’am digred ! [219]


N’em digred na hun, na hoen,
Gouede ë laz Laour ha Gwenn ;
Oum anwar, abar, oum henn ! [220]

Truan ë tonked a tonkouet
I Liwarc’h, ar ë noz e ganet :
Hir knev, heb esgor luzed ! [221]


IV.


— « Na gwisk gouede kouein ; na bet brouen — të pred,
Lemm avel ha c’houerv gwanouen.
— » N’am kihuz, më mamm ; mab i’t oum !

Ned azwen ar men awen ;
Enn hanvod kun, ac’hen :
Tri gwezorik elwik awen. [222]

Lemm, mem bar, lac’har enn kred ;
Armaam e gwelia e red :
Kennerz angev, Diou, kenned ! [223]


Oz dienged, az gweloun-ev,
O’z relezir az gweinoun-ev ;
Na koll gweneb gouir ar knev ! [224]

Ne kollam të gweneb, trin gwoseb re :
Pan gwisk gleou er estre,
Porzam knev, ken mudam le. [225]

Redegok ton ar bed traez ;
E gadam ; tored arvaez
Kad akdo : gnod foi ar fraez. [226]

Ezeu d’im’ a lavaroum :
Brieu palader parz e boum :
Ne lavaram, na foioum. [227]

Mezal mignez, kaled riou ;
Rag karn kaoun tal glan a briou ;
Ezevid ni gouneler n’ed eou. [228]

Gwasgaraot nant am klaoz kaer !

Ha menneu armaam ;
Eskoued bez briou ken tec’ham ! [229]

E korn az rozez ti Urien,
Ha’r arwest aour am he gen ;
C’houez enn-d-ho o’z deu anken. [230]

Er ergred anken rag angewir Loegrouez,
Ne legram më maourez ;
Ne dic’hanam rianez.

Tra boum enn oed ë gwas-draeu
A gwisk oc’h aour he gotoeu,
Beze re e ruzroun ë gwaeu. [231]

Diheu, diweir te gwas ;
Te enn beo, ba’z test relas ;
Ne bou eizil, henn, enn gwas ! [232]



VI.

KAN LIWARC’H-HENN
AR MARV HE VEIBION.
————
I.


Gwenn, ourz Laouen, ez gweliaz
Neizour ; Arzur ne tec’haz ;
Aer a traoz ar klaoz gorlaz. [233]

Gwenn, ourz Laouen, ez gweliez — neizour —
Hag he eskoued ar he eskouez ; [234]
Ha, pan bou mab-im’, bou evez. [235]

Gwenn, ourz Laouen, ez gweliiz
Neizour, ha’r eskoued ar egniz ;
Pan bou mab-im’, ne dienkiz. [236]


Gwenn gouged, më pred gorc’haour,
Të laz ez kasnar maour :
N’ez kar a’z levaour ? [237]

Gwenn, morzoued toull braz, a gweliaz
Neizour enn koror red Morlaz ;
Ha pan bou mab-im’, ne tec'haz. [238]

Gwenn, gouezoum të eisilid ;
Ruzr erer enn eber oez-it ;
Bezoun dedouiz, diankit. [239]

Ton torvet, toet ervid,
Pan ant kevrein enn govid ;
Gwenn, gwae re henn o’z edlid ! [240]

Ton torved, toet ac’hez,
Pan ant kevrein enn gnez ;
Gwenn, gwae re henn re’z kollez ! [241]


 
Oez gour më mab ; oez deskeouen,
Hael, hag oez nei i Urien ;
Ar red Morlaz e laz Gwenn. [242]

Prenial diwall gall esgoun
Gorug al Loeger lu kengroun ;
Bez Gwenn, mab Liwarc’h-Henn, eo houn. [243]

Tek ez kan’er aderin ar perwez prenn,
Iouc’h penn Gwenn, ken he golo dan teouarc'hen ;
Brevae kalc’h Liwarc’h-Henn.

Peduar mab ar-ugent am bu
Aourtorc’hok, tiwesok lu ;
Oez Gwenn goreu anezhu. [244]

Peduar mab ar-ugent am bouead
Aourtorc’hok, tiwesok kad ;
Oez Gwenn goreu, mab oc'h he tad. [245]

Peduar mab ar-ugent am bouen’

Aourtorc’hok, tiwesok unbenn ;
Ourz Gwenn, gwasionien oezen. [246]

Peduar mab ar-ugent enn kenvaent — Liwarc’h —
Holl gouir gleou galouezaent ;
Touel heu devod, klod tra ment. [247]

Peduar mab ar-ugent a gwesiaent, — men knaod — [248]
Troue më tavod [249] lazesaent :
Da devod men kod koledaent ! [250]


II.


Pan laz Pel, oez teoel — briou, —
Ha gwaed ar gwalt hell ;
Hag i am douilann Fraou, frouel.

Dec’honad estavel oc’h eskel — eskouedaour, —

Tra bezed enn sevel,
A brioued ar ankad Peil. [251]

Den deviz ar më meibion,
Pan kerc’hae pob he gallon,
Peil gwenn, pouel tan troue livou. [252]

Mad dodez he morzoued troz obel
He gorvez, oc’h oung hag oc’h pel,
Peil, pouel tan troue saouel ! [253]

Oez lari ! lao aergre ! — oez aeleu he luez !
Oez dinoz ar estre
Pel gwenn ; toed erc’hel hon de ! [254]

Pan save enn treuz pebel,
I ar gorvez erevel,
Arzeloue oc’h gour gourek Peil. [255]

Breouet rag Peil penglok fer !
Ez odid louver, ez lever

Enn tav : eizil heb dim digoner. [256]

Peil gwenn, pellenik të klod !
Handoum nouev er od ! o’z devod,
Men mab, o’z taran adnabod ! [257]

Goreu tri den edan nev
Ha gwarc’hedouiz heu hazev :
Pel, ha Selev ha Sanzev. [258]

Eskoued a roziz i Peil,
Ken na he kouski ne boue tol,
Teniao he hazev argol ? [259]

Ked delae Kemri hag elev lu — oc’h Loeger, —
Ha laouer oc’h pob tu
Dangosae Peil pouel izhu. [260]

Na Peil, na Madok ne bezent — hiroedlok, —
Oz devaod, e gelvent :

« Rozint ? — Na rozint ! — Ned kengraer biz erc’hent ! [261]

Lema më mab ; oez difae. — Tringar —
I Beirz, ez he glod nid elae
Peil, pe pellac’h parae. [262]

Maen, ha Madok ha Medel,
Deour gouir, diesik broder,
Selev, Heilen, Laour, Liver.

Bez Gwel enn Riou-melen,
Bez Saouel enn Langollen ;
Gwarc’hedou Laouer boulc’h Lorien.

Bez ruz n’ez kuz teouarc’h ?
N’ez evrez gwered Ammarc’h
Bez Lengedoue, mab Liwarc’h ? [263]

Goreu tri gouir enn heu gwlad

E amzifenn heu treoad :
Eizar, hag Ersar hag Argad.

Tri mab Liwarc’h, tri ankemmen — kad ; —
Tri keimiad anlaouen :
Lev, hag Arao hag Urien.

Handid haoz he amc’houeson,
O’hi adao ar lann avon,
Eged ha lu oc’h gouir louedion. [264]

Taro trin, revel adoun,
Kleder kad, kanouel esgoun,
Reen nev, re a endevid houn ! [265]

E bore gan sav ë dez,
Pan kerc’houed Moug-maour-trevez, [266]
Ned oez tagod meïrc’h Mec’hez. [267]

Kevarvan a’m kavall, [268]
Kelaen ar gwear ar gwall :
Kevrank Run ha’r drud arall.


Diaspad a doder enn gwarsav Lug — menez —
Oziouc’h penn bez Kenlug :
« Ma kerez, me a he gorug ! » [269]

Odid erc'hi toet estrad ;
Devrisient kedouir i kad ;
Me ned am, anav n’em gad !

Ned oud te eskolaek, ned oud elaeg ;
Unbenn n’ez gelver, enn deiz red ;
Oh ! Kenzilik, na buost’ goureg ! [270]

Pell oc'h aman Aber Leou,
Pellac'h hon doui kevedliou ;
Talan, teliz të degr heziou. [271]

Er evez ë gwin oc’h kaok,
Ev a ragwan rag reiniok :
Eskel gwaour oez gwaev maour Duok. [272]


Oez edivar gen-em pan em erc’hiz,
Nad gant-ho ë deviz ;
Kenez e be hael hoedel miz. [273]

Azwen leverez keni — bran : —
« Pan diskennei enn keverdi,
Penn gouir, pan gwin a delei. » [274]

Meregok marc’hok maez !
Tra menouz Douez më lez,
Ned ezoum, megiz moc’h, mez !

— Liwarc’h-Henn, na bez te gwel ;
Trouezed a kevi-te anouel ;
Tarn të lagad ; tao, na gwel. [275]

— Henn oum-me, n’az oziwezam ;
Roz, am kuzul, kouz ; arc’ham :
Marv Urien ! anken ar-n-am. [276]


— Ha e të kuzul kerc’hi bran,
Kan dioug hag argenan ?
Marv meibion Urien ac’hlan. [277]

— Na kred bran, na kred Dunod,
Na kae gant heu un fosod,
Bugel-loe, lavnaour louebrod. [278]

— Ez ez Lanvor tra gweilgi
E gouna mor molud ourz-hi ;
Lallogan ni goun a hi. [279]

— Ez ez Lanvor, tra banok,
Ez aa Kloued enn Klevedok ;
Hag ni goun a hi lallok. [280]

— Aez Deverdoui enn he terven,
Oc’h Meloc’h hed Traweren,
Bugel-Loe, lavnaour louebren. [281]


IV.


Truan ë tonked a tonkoued
I Liwarc’h, e noz i ganed :
Hir knev, heb esgor luzed ! [282]

Tano, më eskoued, ar asoue men tu !
Ke boum henn, oz gallam,
Ar rodouez Morlaz gweliam ! [283]


————



POÉSIES DE LIWARC’H-HENN.


————


SECONDE PARTIE.


————


POÈMES GNOMIQUES.



I.

KALAN-GAEAM.
————

Kalan-gaeam, kaled greun,
Deil ar kerc’houein, lennouen leun,
E bore ken na monet :
Gwae a emziried i estren ! [284]

Kalan-gaeam, kann kevrin,
Kevred avel ha drec'hin :
Gweiz kel louez eo keli rin. [285]

Kalan-gaeam, kul heizod,
Melen blaen bezou, gwezou havod :
Gwae a haez mevel e’r bec’hod !

Kalan-gaeam, kroum blaen gouresk :
Gnod oc’h penn diried tervesk ;
Lec’h ne bo don, ne bez desk.


Kalan-gaeam, garo hin ;
Anhebig i kentevin ;
Namen Diou, ned euz devin.

Kalan-gaeam, kann gifreu — adar, —
Berr deiz, ban kogeu,
Trugar daffar Diou goreu. [286]

Kalan-geam, kaled, kras ;
Purzu bran, buanoc'h bras ;
Am gwemp henn, c'hoerzed gwen gwas. [287]

Kalan-gaeam, kul karoued.
Gwae gwan, pan ser berr bez bet !
Gwir, gwell hegarouc'h na pred. [288]

Kalan-gaeam, loum godaez ;
Arader enn rec'h, eic'h enn gweiz :
Oc'h kant, odid kedemmaez.


————



II.

GWENT.
————

Gnod gwent oc’h deheu; gnod adneu — enn lann ; —
Gnod gour gwan gotaneu ;
Gnod i den goven c’houedleu,
Gnod i mab ar maez moezeu. [289]

Gnod gwent oc’h douiren ; — gnod den bronraen balc'h ; —
Gnod mouialc’h emlez draen ;
Gnod, rag traha, tra-levaen ;
Gnod, enn gonik, kael kik oc’h braen. [290]

Gnod gwent oc’h goglez ; — gnod rianez c’houek, — [291]
Gnod gour tek, enn Gwenez ;
Gnod i teïrn arloui gwelez ;
Gnod, gouede lein, ledvredez.


Gnod gwent oc'h mor ; gnod degevor — lano ; —
Gnod i bano magi bor ;
Gnod i moc'h turia kelor.

Gnod gwent oc'h menez ; gnod merez — enn bro ; —
Gnod kael to enn gweunez ;
Gnod ar laez maez den krefez ; [292]
Gnod deil ha gwial e gwez. [293]

Gnod neiz erer enn blaen dar,
Hag enn keverdi gouir lavar,
Goloug menud ar a kar. [294]

Gnod deiz a tanlouez enn kenlaez — gaeam —
Kenreinion ken rouez iez ;
Gnod aeloued difeiz enn difez. [295]


————



III.

ER GWIAEL. [296]
————

Krin kalam ha liv enn nant.
Kevneoued Saïz hag ariant ;
Digun ened mamm gaou-plant. [297]

E delien a treoet — gwent ; —
Gwae hi oc’h hi tonked !
Henn-hi, elene e ganet. [298]

Ked bez bic’han, ez kelfez
Ez adeil adar enn gorvez — koed : —
Kevoed bez da ha dedouez.

Oer, gwleb menez ; oer, glas ia ; [299]
Emdiried i Diou ; n'ez touella ;
Ned edeo hirbouel hir pla.


Baglok bezin, bagouei on ; [300]
Houied enn lenn, graenwenn ton ;
Trec’h na kant kestuz kalon. [301]

Hir noz, gorziar morva ;
Gnod tervesk en kemanva ;
Ne kevred diriad ha da.

Hir noz, gorziar menez ;
Goc’houihan gwent ouc’h blaen gwez ;
Ne touel droug-anian dedouez.

Marc’hgwial bezou brig glas
A tenn men troed oc’h gwanas :
Nag azav të rin i gwas. [302]

Marc’hgwial deru, meoun louen,
A tenn men troed oc’h kadouen : [303]
Nag azav rin i morwen.

Marc’hgwial deru deiliar
A tenn men troed oc’h kac’har :
Nag azav rin i lavar.


Marc’hgwial tresi ha mouiar ar-n-hi,
Ha mouialc’h ar he neiz,
Ha kelouesok ne tav biz. [304]

Gwlao allan ; gwlec’het raden ; [305]
Gwenn gro mor, goron eouen ;
Tekav kanouel pouel i den.

Gwlao allan ; enkav gledour,
Melen eizin, krin evour ;
Diou reen nev, pe pereist levour ! [306]

Gwlao allan ; gwlec’het men gwalt ;
Koenvanuz gwan, difouez alt,
Gwelougan gweilgi, heli halt. [307]

Gwlao allan ; gwlec’het eikiaoun ;
Goc’houiban gwent ouc’h blaen kaoun :
Gwedou pob kamp heb he daoun. [308]


————



IV.

GORWENNION.
————

Gorwenn blaen on ; hir gwenion bezent ;
Pan deuant enn blaen nent ;
Bron koula, hiraez he hent. [309]

Gorwenn blaen nent, deouent — hir ; —
Kenmegir pob keourent ;
Dele bun pouez hun i hent. [310]

Gorwenn blaen halek ; eilek pesk — enn lenn — [311]
Gorc’houiban gwent iouc'h blaen gouresk — man —
Trec’h anian nag azesk.

Gorwenn blaen eizin, az kevrin — a doez, —
Hag andoez diskevrin : [312]
Namen Diou, ned euz devin. [313]


Gorwenn blaen mellion ; digalon — levour — [314]
Luzedik eizigion :
Gnod ar eizil ovalon.

Gorwenn blaen kaoun, gwez laon — eizik ; —
Ez odid ha he digon : [315]
Gwezred kall eo karou enn iaon. [316]

Gorwenn blaen menezez — rag anhunez gaeam [317]
Krin kaoun ; [318] troum eo traousez :
Rag naouen, n’ez euz gwelez.

Gorwenn blaen menezez — heder oervel gaeam ; —
Krin kaoun ; krouiber ar mez :
C’houevris gwall enn alltudez.

Gorwenn blaen derv, c’houerv brig on ;
Rag houied gwesgered ton ;
Peber touel ; pell oval e’m kalon.


Gorwenn blaen derv, c’houerv brig on ;
C’houek evour ; c’hoerziniad ton :
Ni kel gruz kestuz kalon. [319]

Gorwenn blaen egroez ; nid moez — kaledi ; —
Kadvet bob he eirioez ;
Gwasav anav eo anvoez.

Gorwenn blaen banadel, kennadel i serc'haok, [320]
Gorvelen kangeu magouiaok ; [321]
Baz red gnod hevred enn hunaok.

Gorwenn blaen aval ; amgall — pob dedouiz ; —
C’houevriz i arall ;
Ha, gouede karou, kadou gwall. [322]

Gorwenn blaen aval ; amgall — pob dedouiz ; —
Hir deiz merez mall : [323]
Kroueber ar gwaour karc’harour dall. [324]


 
Gorwenn blaen koll ger Digoll — bre —
Diael bez pob foll ; [325]
Gweizred kadarn, kadou arvoll.

Gorwenn blaen korsez, — gnod merez enn droum —
Ha ieuenk deskedez ;
Ne tor, namen foll, he feiz. [326]

Gorwenn blaen elester ; bez menester, pob drud ; [327]
Ger teulu enn eskoun : [328]
Gnod gan angewir ger toun. [329]

Gorwenn blaen krug ; gnod seuzug ar louver ;
Heder bez douver ar tal glan :
Gnod gan kewir ger kevan. [330]

Gorwenn blaen brouen ; kemmouen biou ;
Redegok më dager heziou : [331]
Amgelez a den ned ediou.

Gorwenn blaen raden, melen kadavarz ; [332]

Mor bez diward dallion ; [333]
Redegok, manok, meibion.

Gorwenn blaen keriaval ; — gnod goval ar henn ; —
Ha gwenen enn enial ;
Namen Diou n’ez euz dial.

Gorwenn blaen dar, didor trec’hin ; [334]
Gwenen enn uc’bel, keuvel krin ; [335]
Gnod gan reouez re c’hoerzin. [336]

Gorwenn blaen kelli ; gogehed — esouez, — [337]
Ha deil deru digouedet : [338]
A gwel a kar gwenn he bed. [339]

Gorwenn blaen deru ; — oer, berv douver ;
Kerc’hed biou blaen bedoueru !
Gounelit aez saez i siberu !

Gorwenn blaen kelen kalet, hag he deil aour agored ; [340]

Pan kousko pob ar kolc’hed, [341]
Ne kousk Diou, pan ro gwared. [342]

Gorwenn blaen halek, heder, elouik,
Gorvez hir deiz derliedik,
A karo egile n’ez dirmik. [343]

Gorwenn blaen brouen, brigaok gwez ;
Pan tenner dan obenez. [344]
Mezoul serc’hok siberu bez. [345]

Gorwenn blaen esbezad ; — heder gweliad gorvez ; —
Gnod serc’hok erlenad ; [346]
Gounelit da dioued kennad !

Gorwenn blaen berour ; — bezinour gorvez, —
Kan kivreu koed i laour ;
C’hoerzet pred ourz a karour. [347]

Gorwenn blaen perz ; heouerz gorvez ; [348]
Ez da pouel geda nerz ;
Gounelit angelvez annerz.


Gorwenn blaen perzi ; kan kivreu — adar ; —
Hir deiz daoun goleu ;
Trugar dafar Diou goreu.

Gorwenn blaen erouen ; hag elaen enn louenn,
Gouec'her gwent gwez migeuein : [349]
Eiriaol ne gorol, ne kengaen. [350]

Gorwenn blaen eskao, hedr anao — unik ; —
Gnod taer i treisiao ; [351]
Gwall a doug dafar oc’h lao.


————



V.

BEZ !
————


Bez koc’h klip kiliok, bez anianol
He lev, oc’h gwele buzigol :
Laouenez den Diou he mol. [352]

Bez laouen moc’hiad ourz uc’heued — gwent ; —
Bez tavel enn teled. [353]
Bez gnod avlouez ar diried.

Bez kehuzok keisiad, bez kniviad — goued ; —
Ha bez kennaez dillad :
A karo barz bez harz roziad. [354]

Bez gleou unbenn, ha bez aoui ;
Ha bez bleiz ar bleiz, ar adoui ;
Ni kado gweneb ar na rozoui. [355]


 
Bez buan redent enn ardal — menez ; —
Bez enn keudod gofal,
Bez anniweir anouadal.

Bez amlouk marc’hok ; bez gogelok — leder ; [356]
Touellet goureg golidok ;
Kefel bleiz bu gel diok.

Bez gwir baglok , bez redegok — kelouez ; —
Bez mab leen enn c’hoantok,
Bez anniweir daoueriok.

Bez gourm biouc’b , bez louet bleiz ; [357]
Eskut gorvez i ar heiz, [358]
Goesket goan greun enn he kreiz. [359]

Bez krom pezar, bez troum kaou ;
Eskut gorvez enn kadaou ;
Goesket goan greun en he adnaou.

Bez anouadal, ehud ; bez aha bouzar ;
Bez enved emlazgar ;
Dedouiz ar he a gwel he kar. [360]


Bez douvn lenn, bez lemm gwaev maour
Bez gran klanv gleou ourz gwaour ;
Bez doez dedouiz, Diou ha he maour. [361]

Bez lemm ezin,
Bez ezein alltud, bez desgezrin — drud, —
Bez c’hoantok enved e c’hoerzin. [362]

Bez gwleb rec’h ; bez menec’h mac’h ;
Bez gwen klanv, bez laouen iac’h ;
Bez c’houerniad kolouen, bez gwenouen gwrac’h. [363]

Bez diaspad aele, bez ae bezin ;
Bez peskitor dire ;
Bez drud gleou, ha bez reou bre.

Bez gwenn gwelan, bez ban ton ;
Bez hevagel gwear air on ; [364]
Bez louet reou : bez leou kalon.

Bez glas luarz, bez diwarz — geriad ; — [365]

Bez reiniad enn kevarz ;
Bez goureg droug a he menec’h gwarz.

Bez grafangog iar, bez tridar — gan leou ; — [366]
Bez enved emlazgar ;
Bez ton kalon gan glac’har. [367]

Bez hofder laouer a he heirc’h ;
Bez gwenn tour, bez goroum seirc’h ; [368]
Bez glout c’hoantok ; [369] bez rengok kleirc’h.

Bez anhegar diriez; [370]
Bez henent i delodez ;
Bez azgwenn, enn ankouen, mez.

Bez c’houerniad kolouen, bez gwenouen neider ;
Bez noviao red, ourz peleder ;
Ned gwell er otour na’r leider.

Bez gwer gwelgi, bez gorawen ton ;
Bez kouein pob glac’haruz ;
Bez avlaouen benn heinuz.


————



VI.

KAN ER KOG.
————

Goreiste ar bren, aergwen — mem — pred ; —
Hag ivez n’em kerc’houen ;
Berr men deiz, difez men tizen. [371]

Lemm avel, loum pened er beou ;
Pan gorwisk koed ham teleou,
Terriz klanv oum heziou. [372]

N’ed oum enn hued, miled — ne kadvam ;
Ne gallam tarempred ;
Tra bo da, kan kog kanet ! [373]

Kog lavar a kan gan deiz
Kifreu eic’hiok enn dolez — Kiok : [374]
« Gwell koraok na kibez. »

Enn aber Kiok — ez kanant kogeu —

Ar kangeu blodeuok :
Gwae klanv ha heu kleo, enn bozok ! [375]

Enn Aber Kiok kogeu a kanant :
Gan men pred ez adgwant ; [376] ;
Ha heu kleo ivez ne'z klanvant !

N’ez andeviz er kog ar eiliorok prenn ?
N’ez laesouiz men kelc’houi ?
Edlid a keriz ; a keriz n’ed moui. [377]

Enn ë ban, oziouc’h lon dar,
Ez andeviz-i laïs adar ;
Kog ban; kov gan pob a kar.

Kezlez kazel bozok, hiraezok — të lev ; —
Taez gozav tiz hebok ;
Kog, breuver enn Aber Kiok ! [378]

Gorziar adar, gwleiz nent,
Luc’hed loer ; oer deouent !
Krai mem pred rag govit hent !


Gwenn gwarzav nent! deouent hir !
Kemmeger pob keourent ;
Deliet pouez hun i henent. [379]

Gorziar adar, gwleb gro ;
Deil kouezet, divred divro ;
Ne gwadam, oum klanv heno !

Gorziar adar, gwleb traez ;
Eglour nouevre, ehelaez — ton ; —
Gwev kalon rag hiraez !

Gorziar adar, gwleb traez ;
Eglour ton, tiz ehelaez ;
A great em mabolaez
Karoun, pe kavoun etouaez ?

Gorziar adar ; ar edred c’houez ;
Ban lev koun enn difez :
Gorziar adar eil gwez ! [380]

Kentevin, kann pob amhad,
Pan bresiant kadouir i kad,
Me ne dam anav n’em gad. [381]


Kentevin, kann ar estre ;
Pan brez kadouir i kadle,
Me ne dam, anav amde.

Louet gwarzav menez ; brao blaen on ;
Oc’h eber dehepger ton ; [382]
Pever pell c’hoerzin o’m kalon !

Ah ! zi-me ! heziou penn ë miz,
Enn hi gwestva ; n’ez adaviz :
Krai mem pred ; kred a’m deviz. [383]

Amloug goloug gweliadour ;
Gouneled seberoued segour !
Krai men pred, klenved am kour !

Alav, enn tail mail am mez,
Ned eizun. Dedouiz, dihez.
Amaeroui adnabod, amenez.

Alav, enn tail mail am lad,
Lizredaour leuren, lon kaouad,
Ha douvn red ; berved pred brad. [384]


Berved brad anvad ober ;
Bezo dolour, pan purer
Gwerzi bic’hod er laouer. [385]

Bervedor brad er anwir ! [386]
Pan barno Douez, deiz hir,
Teouel bez gaou, golaou gwir.

Perigel enn tir divad ; kerc’heniad — kaouik, —
Laouen gouir oziouc’h lad ;
Krin kalam alav enn teiliad !. [387]

Keglev ton troum, he taolo, — ban, —
E rong graean ha gro ;
Krai mem pred rag ledvred, heno.

Osglok blaen derv, c’houerv c’houez on,
C’houek evour, c’hoerziniad ton :
Ne kel gruz kestuz kalon.

Emong uc’hened a diwed — ar-n-ao, —
Enn holl men korzevned :
« Ne kad Diou da i direid. ». [388]


Da i diried ni ater,
Namen tristed ha preder ;
Ne adouna Diou ar a gounel.

Oez makoui mab klanv, oez goelin
Kewran enn lez brenin,
Poed gwel Diou ourz he edvin ! [389]

Oc’h a gouneler hen dere, [390]
Estiried her ha he darle : [391]
Kas den aman, eo kas Diou bre. [392]


————


ER GODODIN.
————
I.


Grezev gour oez, gwas :
Gourzet enn dias ;
Marc’h mouz, moung bras,
Adan morzoued, meger gwas ; [393]

Eskouet eskavn, ledan, [394]
Ar pedrein mein buhan ;
Kleze maour, glas, glan ;
Eze, aour a ban. [395]

Ne be hef ha mi
Kas ; e roim a ti
Gwell gouneim ; a ti
Ha’z mol dë moli. [396]

Kent ë gwaed ë laour
Nag it ë neiziaour ; [397]


Kent ë boued ë breïn
Nag ë argevrein. [398]

Ku kefel, Owen ! [399]
Kouli bot adan brein. [400]

Marz enn pa bro [401]
Laz un mab Marc’ho.[402]


II.


Kaeaok kenhaeok, men ez ae, [403]
Difun, enn blaen pun, mez a tallaet ;[404]
Toul tal he rodaour ; enn e klevae [405]
Gwaour, ne rozae naoz men dilenae ; [406]
Ne kiliae oc’h kamaoun, enn e berae
Gwaed ; mal brouen komene gouir ; ne terc’hae. [407]


N’ez adraoz Gododin, ar laour mordae,
Rag pebel Madok, pan atkorae,
Namen un oc’h kant, enn e delae. [408]


III.


Kaeaok kenneviad, keviaz hef erouet ; [409]
Ruzer erer enn er leir, pan liziouet ; [410]
He ammod a bou not a karouet ; [411]
Gwella gounaez he arvaez ; ne kiliouet
Rag bezin Gododin, o terc’houet ; [412]
Hezer, kemmellae brezel ; banaouet ; [413]
Ne nodi naz eskez nag eskouet ; [414]
Ne hellir annez re faez bouet
Rag erged kadvanneu kadouet. [415]


IV.


Kaeaok kenoraok, bleiz he baran, [416]

Gwevraour godroueaour torc’haour amran’ :[417]
Bou gwevraour gwerz maour, [418] gwerz maour gwin man. [419]
Hef gourzodez gouriz gouir diskran
Ez deue Gwened-a-Goglez, o rann,
Oc'h kesul mab Eskerann,
Eskouedour ankefan. [420]
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . (*) [421]


V.


Kaeaok kenoraok arvaok enn gaour, [422]
Kent na diweg, gour gourz enn gweaour, [423]
Kenrann enn rak gwan, rag bezinaour,
Koueze pemp pemp-pount rag he lavnaour : [424]
Oc’h gouir Deuir ha Brenec’h, dic'hraour,
Ugent kant e divant enn un haour. [425]
Kent ë kik ë bleiz nag it ë neiziaour. [426]


Kent he buz ë bran nag it ë gelaour ; [427]
Kent nag argevrein ë gwaed ë laour, [428]
Gwerz mez, enn kentez, gan livedaour. [429]
Kenet hir ! ermegir, tra bo kerzaour ! [430]


VI.


Gouir a aez Gododin c’hoerzin’ ognao ; [431]
C’houerven trin, a laen en emzuliao ; [432]
Berr blenez enn hez ez int int-hao : [433]
Mab Bodgad gounaez goueniez gouniz he lao. [434]
Kent elouent e lanneu e penitiao, [435]
Ha henn ha ieuank ha hezer a lao, [436]
Dadel diheu Ankeu enn heu treiziao. [437]


VII.


Gouir a aez Gododin c’hoerzin’ gwanar : [438]
Diskennez enn bezin trin diac’har ; [439]
Houei laze a lavnaour, heb maour tridar, [440]
Kolovn gleou, reiz, beo ; roze arfar.[441]
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .


VIII.


Gouir a aez Kaltraez oez fraez ë lu ; [442]
Glas mez, heu ankouen, ha heu gwenouen bu ; [443]
Tric’hant, troue peiriant, ennkadaü ; [444]
Ha, gouede elouc’h, tavelouc’h bu : [445]
Kent elouent e lanneu e penitu, [446]
Dadel diheu Ankeu enn heu treuzu. [447]
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .


IX.


Gouir a aez Kaltraez, mez maez mezoun, [448]
Ferv, frouez laoun ; oez kam na’z kempouelloun ; [449]
E am lavnaour koc’h, gormaour, gourmoun, [450]
Doues, dengen ez emlazen’ aer-koun. [451]
Ha ! ’r teulu Brinec’h ! pe ec’h barnasoun,
Diliou den enn beo n’ez gadaousoun ! [452]
Kefel a kolliz difleiz oz oun ; [453]
Rugel en emwerzrein ren riadoun ; [454]
Ne mennouez gouraoul gwadaoul c’houegroun,
Maban ë Kian, oc’h Maen gwenn koun. [455]


X.


Gouir a aez Kaltraez, gan gwaour,

Travodent enn hed enn hovnaour : [456]
Mil kant ha tric’hant a emtavlaour ;
Gwear leiz a gwenodent gwaev laour ;
Enn gorzav, enn gouriav, enn gouriaour,
Rag koskorz Menezok mouenvaour. [457]


XI.


Gouir a aez Kaltraez, gan gwaour,
Digemeruz heu hoed, heu ankenaour ; [458]
Mez event melen, melus, maglaour ;
Bloezen bou leuen ; laouen kerzaour ; [459]
Koc’h heu kleze maour ha plumaour, [460]
Heu lavn gwenn gwalc’h ha pedriolet pennaour,
Rag koskorz Menezok mouenvaour. [461]


XII.


Gouir a aez Kaltraez, gan dez,

Ne’z goreu, o kadaü, kewilez ? [462]
Houei gounaezant enn keugant gelorouez
A lavnaour, laeun anaaoud hemb bedez ! [463]
Goreu eo hen ken kestloun karentez. [464]
Eneint kreu hag ankeu oc’h henez, [465]
Rag bezin Gododin, pan bou dez : [466]
Ne’z goreu, dan poelliad, nerziad gouec’hez ? [467]


XIII.


Gour a aez Kaltraez, gan dez, [468]
Ne leouez hef mez gwenn be noezez ? [469]
Bou truan kenadkan kevlouez ; [470]
E neges hef oc’h trac’hourez dringedez. [471]
Ne kresiaz Kaltraez
 Maour mor ehelaez
 E arvaez, uc’h arwez ; [472]


Ni bou mor kefor,
Oc’h Eidin eskor, [473]
A eskare oswez : [474]
Tudvoulc’h-hir! ec’h ë tir a he trevez !
Hef laze Saezon seizved dez ! [475]


Perez he goured enn gour reiz, [476]
Hag he koven gan ugent kevezez. [477]
Pan deve Tudvoulc’h, tud nerzez,
Oez gwaed lan gwialvan mab Kilez. [478]


XIV.


Gouir a aez Kaltraez, gan gvvaour,
Gweneb uzen eskorva eskouedaour ; [479]
Kreu kerc’hent, ken hent treiaour ; [480]
Enn kenvan mal taran tourf aesaour. [481]
Gour gorvent, gour ezwent, gour laour


Hef rouege, a kezre a kezraour. [482]
Oz uc’h, le, lazez, a lavnaour, [483]
Enn kestuz, haearn, dur, arbennaour ; [484]
E mordaei estenge a deladaour ; [485]
Rag erze e tec’he bezinaour. [486]


XV.


Oc’h brezel Kaltraez pan azrodir, [487]
Maon dec’hourant ; heu hoed bo hir ; [488]
Edern diedern, ha mogen tir,
Ha meibion Godebok, gwerin enwir,
Deporzent gouesaour keloraour hir. [489]
Bou truan tonkedven, anken kewir [490]
A tonket i Tudvoulc’h ha Kevoulc’h hir ;
Keit event mez gloeou, ourz liou pabir ; [491]


Keit be da he blas, he kas bou hir. [492]


XVI.


Blaen, ec’h ec’hong-kaer klaer, e gwgae ; [493]
Gouir gwerez gwanar a he delenae, [494]
Blaen, digollovet bual, er eouenaour mordae ; [495]
Blaen, gwiraod bragaod hef debezae ; [496]
Blaen, aour ha porfor kan a he megae ; [497]
Blaen, he destraour pask a he gwaredae [498]
Gwarslev, hag heno pred a he derledae ; [499]
Blaen, e gwere gwaeour buzvaour, trae ; [500]
H’ars enn lourou, bis-houer e tec’hae. [501]


XVII.


Enn haour kenhornan [502]

Huan arweran, [503]
Gwledik ged kevkaen,
Nev enez Preden, [504]
Garv red rag ren
Aes, e lourou buzen ! [505]

Bual oez arwenn [506]
Enn kentez Eiden ; [507]
Erc’hez reodres é mez mezouod ; [508]
Eve gwin gwirod ;
Oez erfid fedel ;
Eve gwin govel, [509]
Aer bez enn arfel ;
Aer geni ’nn fedel, [510]
Aer adan klaer, [511]
Keinen, kennet, aer, [512]
Aer seirc’hiaok,
Aer edenaok. [513]

N’ez oez diref eskouet [514]

Gan gwaeaour; plemnoued [515]
Kouezen’ kenwezion. [516]

Enn kad plemnoued, [517]
Diesik ez eaz ;
Divevel ez talaz ;
Hud ez ewilliaz,
Ken be ë laour glas [518]
Bez, gour gwelink bras! [519]
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . .


XVIII.


Teizie amgant,
Tri loure novant,
Pemp pount ha pemp kant
Trec’houn, ha tric’hant ; [520]
Tric’hant kad marc’haok [521]
Eidin aour uc’haok ; [522]
Tri lu lorigaok ;
Tri aour teirn torc'haok ; [523]


Tri marc’haok diwal ;
Tric’hant kehaval ; [524]
Tri, kevnet kasnar, [525]
C'houerv gweskent eskar ; [526]
Tri, enn trin, enn troum,
Gleou lazent ploum : [527]
Aour ë kad kengron,
Tri teirn maon
A deue oc’h Breton :
Kenrik ha Kenon,
Kenren oc’h Aeron. [528]

Gogegwerz enn hon
Deuir diwerogion !
Ha deue oc'h Breton
Gour gwell na Kenon,
Sarf seri gallon ? [529]


XIX.


Eviz ë gwin ha mez ë mordae !

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Maour ment ë gwaevir, [530]
Enn kevarvod, gouir. [531]

Bouet ë erer eresmege
Pan gresie kediwal kevdouere ; [532]
Gwaeour, gan gwirz gwaoul, ken e dode ; [533]
Aesaour delt am pelt a azave ;
Pareu renn rouegiad degemmene ; [534]
E kad, blaen bragad breve
Mab Semno, siouedez a he goueze, [535]
Awerzuz ë enet, [536]
Er gweneb gribouillet, [537]
A lavn livet laze ; [538]
Lazese hag a grouez hag a pre, [539]
Er a mod arvod arvaeze. [540]
Ermege kelanez [541]
Oc’h gouir gouec’her, kounnez,
Enn blaen Gwened gwane. [542]
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .


Eviz oc’h gwin ha mez ë mordae ! [543]
Kan eviz, diskenniz gan fin manlud, [544]
Neb didrac’heved kobned drud. [545]
Pan diskenne pob ti diskennud ; [546]
Ez deupo gwaeaned gwarz, na tec’hud : [547]
Prezent adraoz oez breic’hiaol glud. [548]


XX.


Gouir a aez Kaltraez bouant henouok ;
Gwin ha mez oc’h aour bou heu gwiraod : [549]
Bloezen heu erben urzen devaod. [550]
Tri gour ha triugentha tric’hant aour torc’haod
Oc’h seul a gresiasant, uc’h gormant gwiraod,
Ne dianke namen tri, oc’h gouredri fosaod : [551]

Deu kadki Aeron ha Kenon taeraod,
Ha menneu, o’m gwaedfreu, gwerz më gwenngwaod. [552]


XXI.


Men kar, enn gwin bar, ned gogerc’haod
Oc’h neb un e be oc’h Gwenn Dragon deuod. [553]
Ne didolet enn kentez oc’h mez gwiraod ;
Hef gounae arbeizik perzin arvodiaok : [554]
Hef diskrein enn kad, diskrein enn aelaod. [555]
Ned adraoz Gododin, gouede fosaod,
Pan be no liven lemmac’h nebaod. [556]
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .


XXII.


« — Arv amkennull !

» Amkeman dull !
» Amkesgoget ! [557]
» Trac’heouet !
» Maour treigleset !
» Laouer Loegrouiz kiouet
» Haïset ! [558]
» Aïs e kengor, aïs enn kad bereü ! [559]
» Gorve gouir ludu ! [560]
» Ha gwragez gwezu
» Ken nag ankeu !
» Greit, mab Heoki,
» Hag esperi
» E peri kreu ! [561] — »


Arour e doug eskouet adan [562]
He tal briz, hag eil tiz Pridwan. [563]
Bou tridar enn aervre ; bou tan, [564]

Bou hud he gwaev maour ; bou buan ; [565]
Bou bouet breïn, bon bud ë bran, [566]
Ha ken edeouiz he reizon, [567]
Gan gwliz, erer tiz tirion :
Hag oc’h tu gwaskar, gwanet tu bron.
Beirz biz barnant gouir a kalon ! [568]


XXIII.


Diaberz ë kaez, ë kengir, [569]
Diva oez enn kevrein gan gouir, [570]
Ha ken he golo oc’h dan elerc'h, [571]
Un ez oez goured enn ë eirc’h ; [572]
Gorgolc’hez e kreu ë seirc’h,
Budvan mab Bleizvan dihavarc’h.
Kam e adaou heb kov kamb ebelaez,
Ned adave adoui er adouriaez,


Ned edeouis ë lez, les kerzorion Preden. [573]
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .


Diou kalan ionaour, enn he arvaez,
Ned erzit he tir ke be difez ; [574]
Trac’has enn dias, dreik ehelaez,
Dragon enn gwear gouede gwinmaez, [575]
Gwennaboui, mab Gwenn, kenhen Kaltraez. [576]


XXIV.


Bou gwir mal ë mez ë kazleu ! [577]
Ne deliis meïrc’h neb Marc’hleu, [578]
Heesit maenor ë gleu,
E ar Lemenek loueber deeu. [579]
Gan he baged, enn bern amporz. [580]

Diwall ë klezeval emporz. [581]
Hiset oun oc’h pedreoled he lao ; [582]
E ar meinkel mogedorz, [583]
Ez bane reguz rewin ; [584]
Ez laze a laven breic’h oc'h eizin, [585]
Mal pan del medel ar breizin ; [586]
E goune Marc’hleu gwaedlin. [587]
Issak anvonok, oc'h parz deheu, [588]
Tebek mor liant ; he devodeu
Oc’h gweled ha lariez. [589]
Hag hen evez mez [590]
Meu ez klaoz ofer ; e pouez mazeu ; [591]
Ni bou hill dihill na henn diheu, [592]
Seniesit he kleze enn penn mammeu ;
Mur kreid oez ; molet hef, mab Gwezneu ! [593]


XXV.


Karedik, karadoui he klod,
Ac’hube, gwarc’hadoue nod ; [594]
Ledwigen ez tavel ken deuod
Deiz gowec’hed ë gwebod ; [595]
Ez deupo kar kerz kevnod
E gwlad nev, azev adnabod. [596]

Karedik karadoui kenrann,
Keiniad enn kad gowann,
Eskouet aour gorwedr kadlann,
Gwaeaour usoued enn kevann. [597]

Klezeval diwall, diwahan,
Mal gour kadoue gwialvan,
Ken kestuz daear; ken afan,
Oc’h dafar difenne he man. [598]
Ez deupo kennouez enn keman
Gan Trindod, enn undod kevan. [599]


XXVI.


Pan kresie Karadok e kad, [600]
Mal baez koet troc’houn troc’hiad, [601]
Taro bezin enn trin komeniad ;
Hef lizie gwez koun oc’h he ankad ;
Ez men test Owen mab Eulad,
Ha Gwrien ha Gwenn ha Gwriad. [602]
Oc’h Kaltraez oc’h komeniad,
Oc’h bren hedoun kenkafad,
Gouede mez gloeou ar ankad, [603]
Ne gwelez burhun he tad. [604]


XXVII.


Gouir a kresiasant bouant kevnet ;
Hoedel berrion mezouon uc’h mez hidlet,
Koskorz Menezok henook enn red :
Gwerz heu gwlez oc’h mez bou heu ened : [605]
Karadok ha Madok Peil hag leuan
Gwgan ha Gwion Gwenn ha Kenvan,

Peredur armeu dir, Gwaourdur hag Aedan,
Ac’hubiad enn gaour, eskouedaour enn keman,
Ha keit lezesint houei lazasant :
Neb e heu temper ned atkorasant. [606]


XXVIII.


Gouir a kresiasant bouant kedvaez, [607]
Blouezen, oziouc’h mez maour he garvaez :
Mor dru eo adraoz houei ankaol hiraez !
Gwenouen heu hadlam n’euz mamm a heu maez [608]
Enn holl gouir peber tamper gwinvaez. [609]
Mor hir heu edlid hag heu edgellaez !
Gwliged oc’h Gododin enn erben fraez
Ankouen Menezok henook e gounaez ;
Ha prid er prenn e brezel Kaltraez. [610]


XXIX.


Gouir a aez Kaltraez, enn kad, enn gwaour ,

Nerz meïrc’h ha gwroum seirc’h hag eskouedaour.
Peleder a kec’houen’ a lemm gwaevaour,
A lorikeu klaer a klezevaour.
Ragore toulle troue bezinaour, [611]
Koueze pemp pemp-pount rag he lavnaour, [612]
Ruvon hir ! he roze aour ë allaour,
Ha ked ha koelvein kaen i kerzaour. [613]


XXX.


Ne gounaezpouet neouaz mor gorc’heman, [614]
Mor maour, mor oc’h gwaour ë kevlavan. [615]
Derlidez mezoud Morien tan ;
Ne traeze na gwele Kenon kelan [616]
Enn seirc’hiaok safoueaok ton ledan. [617]
Senieset ë klezev enn penn garzan [618]
Nok hag Eskik, kerrek maour, e kehed ban ; [619]

Ne moui keskoget out, mab Peizan ! [620]


XXXI.


Ne gounaezpouet neouaz mor annovok. [621]
Os ne be Morien eil Karadok, [622]
Ne diekiz enn troum, e lourou mennok : [623]
Diwall diwallac’h na mab Pedrok, [624]
Fer i lao fagleu, Pouis marc’hok,
Gleou dias, dinas ë lu ovnok,
Rak bezin Gododin bou gwaskarok : [625]
He kelc’houi dan ë kemmoui bou adenok ; [626]
Enn deiz gwes, bou estouez ; neu, pouez azfelliok, [627]
Derlide mez kern eilt Menezok ! [628]


XXXII.


Ne gounaezpouet neouaz mor diesik. [629]

Na Kenon, lari bron, gleinion gwledik, [630]
Ned hef eisteze enn tal leizik ;
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
E neb a gwane ned azgwanit.
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Raklemm he gwaev maour ;
Kalc’h tree, toulle bezinaour ;
Rakbuhan be meïrc’h, rakrekiaour. [631]
Enn deiz gwes, azgwez oez he lavnaour,
Pan kresie, Kenon, gan gwirz gwaoul. [632]


XXXIII.


Diskensez enn troum , enn kesevin :
Hef diodez gormes, bef dodez fin. [633]
Hud efid he goured, he louri Elfin ;
Erger gwaev rieu revel c’hoerzin ; [634]

Eizin enn goled, mur kreid, taro trin. [635]

Diskensez enn troum, enn kesevin ; [636]
Gwerz mez, enn kentez, ha gwirod gwin
Haïsez he lavnaour, rong diou bezin. [637]

Eizin enn goled, mur kreid, taro trin,
Diskensez enn troum, rag alavez gwerin : [638]
Gwere lu laeis eskouedaour, [639]
Eskouet breou rag biou beli bloezmaour,
Nag, oziouc’h gwear, fin festiniaour. [640]


Hon deliz ken loued ë arkengoraour [641]
Gorvez gware, briz, un ez aourtorc’haour, [642]
Tourc’h, gorug ammot enn blaen estre estrifaour.[643]


Teilingdez gourziad gwaour :
« Hon gellouit ë nev ! bet ac’hledaour !
Amit hef ! krainit ë kad gwaevaour ! [644]
Kadvanneu er Arc’hlud, kiodvaour, [645]
N’ec’h enkennit na be lu ezho laour! » [646]


XXXIV.


« — Am trenni, trelaou, trelenn,
» Am louez, am difoues teouarc'hen, [647]
» Am gwezeu gwalt e ar he penn, [648]
» E am gouir, eier Gwedien ! [649]
» Gwizouk n’ez amouk ha he gwaen, [650]
» Arduliad , tevelliad e perc’hen ?
» Amouk Morien, gwenn awen, [651]
« Murdein ha kevranneu penn ! [652]
» Prim e gwerez hag am nerz hag am en ! [653]

» Trefierer bod Bun Bradwenn,
» Deudek Gwennaboui, mab Gwenn ! [654]


XXXV.


Am trenni, trelaou, trelenn,
Gweineziaour, eskouedaour enn gwezen, [655]
Enn hareal klezeval am penn
E Loeger, troc’hion raktroc’hant unbenn [656]
A talc’he moung bleiz heb penn
Enn he lao. [657] Gnod gwic’hnod enn ë Lenn ! [658]
O kevrank gwez hag askenn ! [659]
Trenkiz, ne dienkiz Bradwenn ; [660]
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .


Hag ar mur kaer eskrouediad. [661]

Aer kret tena ; taer aeroloziad ; [662]
Ena, rag Arc’hludir, argadouiad [663]
Adar brouedriad. [664]
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .


XXXVI.


Sellovir reen ! n’ez adraoz a bo moui [665]
Oz damouen ë eilloui [666]
Oz amlouc’h livanent, [667]
Enn baour pelgent ? [668]
Na be kenhaval keneillouent, [669]
Pan buost e kennevin klod,

Enn araouen teouis enn gortirod. [670]
Os aezot enn gelver edrec’h gouir nod, [671]
Oez tre tor, diac’hor oez tor din tre. [672]
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .


Oez menez ourz goluz a he kerc’he ; [673]
Oez dinas ë bezin a he krete ; [674]
Ne elouit gwinvouet men na be. [675]
Keit be kaouaour eun un ti,
Azdouen govalon keni,
Penn ë gouir talbenik a deli. [676]


XXXVII.


Ned oum menok, blin ;
Ne dialam më gorzin ;
Ne c’hoarzam e c’hoerzin. [677]

Adan traed ronin ,

Estenniok men klin, [678]
Ha buntat e ink [679]
E ti daearin,
Katouen haearnin
Am penn me deu-glin, [680]
Oc’h mez, oc’h buelin, [681]
Oc’h Kaltraez gounin ; [682]
Me ana, me, Aneurin,
Ez goer Taliesin,
Govek kevrennin : [683]
N’e kenik Gododin, [684]
Ken gwaour deiz dilin?


XXXVIII.


Gourolez goglez gour a he goroug,
Lari bron, haela don ne eselloug, [685]
N’ez emda daear, n’ez e ong mamm doug ; [686]
Mir eirian kadarn, haearn kadouk, [687]
Oc’h nerz be kleze, klaer e amouk,
Oc’h karc'har anwar daear em doug,[688]

Oc’h kevle Ankeu, oc’h ankor tud :
Keneu mab Liwarc’h, dihavarc’h drud. [689]


XXXIX.


Ned hef porze gwarz gorsez,
Senelt ha he lestri laoun mez :
Gorzoleve klezev e karez, [690]
Gorzoleve lemen e revel ; [691]
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Deporze kenouesaour, oc’h brec’h, [692]
Rag bezin Gododin ha Brinec’h.
Gnod enn ë neouaz bez meïrch
Gwear ha gouroum seirc’h ; [693]:Keïn e el hiriel oc’h he lao
Hag enn egilez bresiao. [694]

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Gwen hag emhourzwen hourzbleit,
Diseirc’h ha seirc’h ar tro.
Gouir n’ez oezent traed fo
Heilin ac’hubiad pob bro.
Lec’hleiku tud gleou douere ; [695]
Gododin estre ; [696]
Estre, ragwor
Ar ë ankad, [697]
Ankad kengor ;
I leuver kad, [698]
Kangen kaer-gwes, [699]
Keue dreilloues ; [700]
Temper tempestel,
Tempestel temper ; [701]
E péri rester
Rag riallu ; [702]
Oc’h din-ti gwes enn devu,
Gwes enn-z-hi novu. [703]
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .


XL.


Doues ed boden, [704]
Lemm hed gwenen, [705]
Louer genen lu, [706]
Eskouet regin, [707]
Rag taro trin [708]
He tal breou bu. [709] . . . . . .

Er kren ë gallon, er afar,
E brouedrin trin trac’houar, [710]
Amgour e man karo. [711]
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
— » Heïset Brec’h ! brevaet bar ; [712]
» Hemp pouel ; dister, enn distar ; [713]
» Hemp pouel, hemb rod-ri, hemp rec’hoarz. [714]
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

» He bro ez bres treuliaz Rez, [715]
» Hon riou Drek ; ne bou, ne kavo he neges ; [716]
» Ned angou he oc’h man, ne ozigwez. [717]
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
» Ne mad manpouet eskouet [718]
» Ar groumal karnouet ; [719]
» Ne mad dodez he morzoued
» Ar bruched mein loued. — » [720]


XLI.


— » Gel, ë paladr gel
» Gelac’h, oc’h pell, [721]
» E mae të gour enn he kel,
» Enn knoi angel bouc'h.... [722]
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

» Buz oc’h lao ezhao pouet enn pell. [723]
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
» Da e daez adon houei azdouen ; [724]
» Ema deusez Gwenn beli, Bradwenn ; [725]
» Gounelez, lazez, loskez ; ne, Morien, [726]
» Ne gwaes gounelit ?...... [727]
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
» Ne delez-ti nag eizam na kengor ? [728]
» Eskenn ! drem dibennor ! [729]
» Ne gwelez-ti mor c’houez marc’hogion ? [730]
» Ne lazez houei rozint naouz i Saezon ? [731]


XLII.


Gododin, gomenam të pleged, [732]
Të noeu, tra trineion trin, haïset [733]
Gwas c’hoant ë ariant ; heb emwed

Oc’h kesul mab Doueoue, të goured ! [734]
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Ned oez kengor gwan. [735] . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Gwael, rag lann gwezin, [736]
Oc’h luc’hour i luc’hour, louamin, [737]
Luc’hdor ë porfor peirierin !
Laz gnod gwan maous mur trin ! [738]
Hed pan ai ë daear ar Aneurin,
Anesgarad bon ë nad hag Aneurin ! [739]


XLIII.


Keouerein kedouir kenrennin
E Kaltraez, gwerin fraez, fesgiolin ;
Gwerz mez enn kentez ha gwirod gwin
Haïsez ë lavnaour, rong doui bezin,
Arzerc’hok marc'hok, rag Gododin, [740]
Eizin enn goled, mur kreid, taro trin. [741]


Keouerein kedouir kenrennin ;
Gwlad atwel koc’h livet heu dilin ; [742]
Degoglaoz tonn pever peirierin ! [743]

Men edint e liosam kelein [744]
Oc’h pra Brech, ne gwelec’h Huvelin, [745]
Ne, kemet ha he tud a korzin, [746]
Ne porz mefel ? Morial heu dilin,
Lavn diraot, paraod ë gwaed lin. [747]

Keouerein kedouir, keourennin ; [748]
Gwlad atwel koc’h livet heu dilin.

Hef lazaoz, ac’h ë maon, a lain
A karnezaour, tra gogehuc’h, gouir trin. [749]

Keouerein kedouir, kevarvant

Eged, enn un pred, ez kerc’hasant ;
Berr heu hoedel, hir heu hoed ar heu karant ;
Seiz kement oc’h Loegrouiz a lazasant ; [750]
Oc’h kevresez gwragez gouec’h a gounasant ;
Laouer mamm ha he deger ar he amrant! [751]


XLIV.


Ne gouraez pouet neouaz mor dianam,
Leou mor hael, baran leou, loueber mouiam
Ha Kenon, lari bron, adon tekam,
Dinas ë dias ar led, eizam
Dor angor, bezin buz eliosam ! [752]
Er seul a gweliz hag a gwelam
Emet, enn emzouen arev, greid goured, gouriam,
Hef laze osouez a lavn lemmam,
Mal broen ez kouezent rag he adam ;
Mab Kledno klod hir i ti kanam,

Oc’ h klod, heb or, heb eizam ! [753]


XLV.


Oc’h gwinvaez ha mezvaez degozolin, [754]
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Goun leiz mamm goureiz Eidol, enn ial. [755]
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .


Ermege rag bre.
Rag bron buzigre,
Breïn douere
Gwebr eskennial ; [756]
Kenrein enn kouezao, [757]
Vel glas hed, am-n-hao,
Heb kiliao kehaval, [758]
Senouir, estouir, estemel, [759]
E ar gweilion gwebel, [760]
Hag arzemel klezfal
Blaen ankouen anhun ; [761]
Heziou, enn dihun [762]
Mamm reizin rouev tredar ! [763]


XLVI.


Oc’h gwinvaez ha mezvaez ez aezant
E kengen lorigogion ; [764]. . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
N’ez goun laz letkent. [765] . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Ken loueret heu laz dezarvu ! [766]
Rag Kaltraez, oez fraez heu lu
Oc’h koskorz Menezok, maour tru :
Oc’h tric’hant, namen un gour a devu, [767]


XLVII.


Oc’h gwinvaez ha mezvaez, ez gresiasant
Gouir enn red molet, eneit dic’hoant.
Gloeou dull, ë am trullez, kedvaezant,
Gwin ha mel ha mal amuesant. [768]
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .


Oc'h koskorz Menezok, [769]
Adoui azweliok, [770]
A rouev a kolliz a’m gwir karant. [771]
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Oc’h tric’hant ri a lu ez gresiasant Kaltraez, [772]
Tru ! namen un gour ned azkorsaez [773]
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Hu beze enn kevrein prezent mab Peil ; [774]
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Ha re hu beze, enn e be atre [775]
Hud ha moug Gododin oc’h gwin ha mez. [776]
Enn diedink, enn kestrink estre,
Hag adan, kadvanneu, koc’h, re
Meïrc’h marc’hok, godrud ë bore. [777]
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .


XLVIII.


Anker deour daein ; [778]
Sarf seri graen, [779]
Sanki gouroum gaen, [780]
Enn blaen bezin ; [781]

Arz arwenaoul,
Trusiad treisiaour, [782]
Sanki gwaevaour [783]
Enn deiz kadouenaour, [784]
Enn klaoz gwernin ; [785]

Eil Nezik Nar,
N’ez doug, troue bar,
Gwlez adar,
Tredar trin? [786]


Kewir az gelver o’z enwir gweizred, [787]

Ragan, roueviadour mur kadouiled , [788]
Merin, mab Madieu, mad ez ganet ! [789]


XLIX.


Ardeledok kanu keman kafat [790]
Kedouir am Kaltraez a gounaez brezred, [791]
Brez ha gwear, sazar sanket. [792]
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Sanki uz Gwened, bual, hemp talmez [793]
Ha kelanez keouiringet ! [794]
Ned adraoz kibno ket,
Pe keman keïn daeret,
Gouede kefro kad. [795]
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .


L.


Ardeledok kanu keman oc’h pri, [796]
Tourv, tan ha taran ha reverzi,
Goured arzerc’hok marc’hok meski,
Ruz medel, revel a eizuni ;
Gouir gouned divuziok dimoungiei
Enn kad, oc’h ment gwlad ez e klevi ; [797]
Hag he eskouet ar he eskouez, hed a rolei [798]
Laen, mal gwin gloeu oc’h gwezr lestri, [799]
Ariant am ë gwez, aour telei, [800]
Gwinvaez ; Gwaednerz, mab Leouri. [801]


LI.


Ardeledok kanu klaer gorc’horzon
Ha, gouede terraez, deleinou avon, [802]
Digonez lovlen penn ereron
Louet. Hef gore bouet ë eskiolion,

Oc’h a aez Kaltraez, oc’h aour torc’hogion,
Ar negez Menezok, menok maon, [803]
Ned oez, enn diwarz, oc’h parz Breton [804]
Gododin, gour bell, gwell na Kenon. [805]
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .


LII.


Ardeledok kanu keman kigweinit [806]
Laouen logel, bit [807]
Bou di dic’hoant, [808]
Ha mennei enn kelc’h bit [809]
Eidol anant;
Er aour ha meïrc’h maour ha mez mezveint. [810]
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Namen un ne delei oc’h bouet hofeint
Kenzelik Aeron gouir annofeint. [811]
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .


LIII.


Ardeledok kanu klaer gorc’horzon
Ar negez Menekok, menok maon,
Ha merc'h Eudaf-hir, treis gwanao hon, [812]
Oez porfor gwiskiadur, tir amtroc'hion ; [813]
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Deporzez meiner molud neived. [814]
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Baran tan teriz ban keneuet, [815]
Diou Meurz, gwiskiasant heu gouroum tuzed ; [816]
Diou Merc’her, perizent heu kalc’hdoed ; [817]
Diou Ieu, bou diheu heu diwed ; [818]
Diou Gwener, kelanez amzouget ; [819]
Diou Sadourn, bou divurn heu kedweizred, [820]
Diou Sul, heu lavueu ruz amzouget ; [821]
Diou Lun, hed penn glin gwaed lenn gwelet ; [822]
Ned adraoz Gododin, gouede luzed, [823]

Rag pebel Madok, pan azkoret, [824]
Namen un gour oc’h kant, enn e delet. [825]


LIV.


Moc’h douereok ë bore, [826]
Kenniv aber rag estre. [827]
Bon boulc’h, bou toulc’h tande ! [828]
Mal tourc’h e teouesezt’ bre ;

Bou gwlouz mounous ! bou le ! [829]
Bou gwear gweïlc’h gouroumde ! [830]

Moc’h douereok ë meitin, [831]
A kennin aber rag fin ; [832]
Oc’h dines tiwes enn dilin : [833]
Rag kant hef gwant kesevin. [834]

Oez garv e gouneouc’h c’houi gwaed lin ! [835]

Mal evet mez, troue c’hoarzin ! [836]
Oez gleou e lazouc’h c’houi denin, [837]
Klezeval, diwall feskiolin ! [838]

Oez mor diac’hor ez laze [839]
Eskar gour haval enn e be. [840]

Diskennouiz enn afoue’z tra penn ;
Ne deliiz gen-it kevrennin penn ; [841]
Diskiaour breint bou az laz ar gagen ; [842]
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Kennezev, Owen, eskennu ar estre ; [843]
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Estonk ken goror, gore kangen ! [844]


Diled, deleoum kazleu dilen [845]
Levi leviodez, rouec’h hag asken
Anglas, ha he souezeu ; lovlen [846]
Deporzez a he lao ; lorik gwehen ; [847]

Demgwaleu gwledik tal oc’h priz prennial. [848]
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .


LV.


Eidol adoer kreu ; granuaour gwenn ;
Diskiaour pan be Bun barn penn,
Perc’hen meïrc’h ha gouroumseïrc’h
Hag eskouedaour iaen.
Kevoed a keverger, eskenn, diskenn, [849]
Aer tiwes, re tiwes revel,
Gwlad, korz kare ; gourz medel
Gourz gwerez gwaed am irwez : [850]
Sankiad am seïrc’h ; meïrc’h sankiad
Seïrc’hiok. Nam gruz ez bez [851]
A’r delou laz drougiaour luzed,
Peleder enn heis enn dec’hreu kad.
Heint amgoleu, bou godeu peleidriad ; [852]
Keint am nant ; am divet ë kel [853]

Hag estavel ez beze derledel
Mez melus, maglaour,
Gourez aer ken kles gan gwaour,
Ged lues Loegrouiz liwedaour : [854]
Re pened ar hed ë attaour ! [855]


LVI.


Geillt Gwenez klever he arzerc’hez
Gwan am hon bet mez ; [856]
Safoue radaonoue Gwenez,
Taro bezin, treis trin teirnez,
Ken keouez hef daear, ken gorvez [857]
Bet orfin Gododin bez. [858]



Bezin gorzevnat enn ageru
Menok luezok, lao c’houeru ;
Bou doez, ha koez, ha seberu,
Ned oez hef ourz kevoez goc’houeru ; [859]

Buzen keïnion, ar heu helu, [860]
Ned oez ar les bro pob delu. [861]


LVII.


— « Hon gelver ! mor ra kenouer enij plemnoued !
» Emtrefrouet peleder, peleder gogemouet !
» Goglesir haearn lemet, lavn enn ased !
» Serzir ë korun enn tredar
» Gour frouezlaoun, flammdir, rag eskar ! [862]
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
» Deporzet kad meïrc’h ha kad seirc’h
» Kreulet a'r Kaltraez koc’h re !
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
» Mae blaenouez, bezin dinas ! [863]
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
» Aer ki gwec’h gwarz bre ! [864]
» Hon gelver-ni ! Ban klaer gwere [865]
» Ec’hadav eizen : haearn de ! » [866]


LVIII.


Menok Gododin, traez e antor, [867]
Menok-amrann koueniator,
Rag eizen arial flamm ned azkor ; [868]
Hef dodez hef, diles, enn kenhor ; [869]
Hef dodez rag trusi teodor ; [870]
Enn arial ar trewal diskennouez ; [871]
Gan leouez porzez maour pouez. [872]
Oc’h koskorz Menezok ne diankouez
Namen un arev, amzifurv, amzifouez. [873]

Oc’h gwlez bore hef ne bou aesaour,
Deporzen traez, e ennin laour !
Re doug oc’h he lovlen glas lavnaour ;
Peleder pouez periglen penn periglaour. [874]
Hef ar gorwez erc’hlas, penn-ë-mezaour, [875]
Trin degouez trouc’h trac’h he lavnaour, [876]
Pan gorvez ; oc’h kad ne bou foaour, [877]

Hon derled molet mez melus, maglaour ! [878]


LIX.


Gweliz ë doull, oc’h penn-tir Adoen, [879]
Aberz am Koelkerz, a diskennen’ ; [880]
Gweliz oez kennevin ar trev Redegein, [881]
Ha gouir Nouezon re kolesen’; [882]
Gweliz gouir dulliaour, gan gwaour, azdeuen’, [883]
Ha penn Deuvnwal-Brec’h, breïn a he knoen’ ; [884]
Mad mudik ; eskavn gwenn askorn advaon
Ha he glasok tebedok, tra mordoui gallon.
Gouraol, amzefrouez, gormaour ë lu,
Goured bron, gourvan, gwan heu armeu,
E kennezev diskenni rag nao riallu,
Enn gwez gwaed ha gwlad ha gorzevneu ! [885]


Karam të buzik leizik, tra bou anaou,
Kenzelik Aeron, keneu leou ; [886]
Karasoun diskenni enn Kaltraez kesefin,
Gwerz mez enn kentez ha gwirod gwin ;
Karasoun ne kablouez ar laïn,
Ken bou ë laz oc’h glas ufin ;
Karasoun eil klod deporzez gwaed lin,
Hef dodez he klezev enn goezin :
N’ez adraoz goured rag Gododin ? [887]
Na be, mab Keidio, klod un gour trin ? [888]


LX.


Truan eo gen-em, gouede luzed,
Gozav gloes anken troue ankevred !
Hag eil troum truan gen-em-me gwelet
Degoueze hon gouir-ni penn-oc’h-traed !
Hag uc’hened hir, hag eilioued
Enn holl gouir peber, temer tutoued,
Ruvon ha Gwgan Gwion ha Gwlighed,

Gouir gorsav, gouriav, gwrz enn kaled. [889]
Ez deupo heu ened houei, gouede trined,
Kennouez enn gwlad nev, azev anneued ! [890]


LXI.


Hef gourzodez tres, tra gwear lenn ; [891]
Hef laze vel deour dull ne tec’hen’, [892]
Taolae, ag eskez, taoleu gwezrin [893]
A mez, rag teirnez, taoleu bezin. [894]
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Ment e kengor, [895]
Men na lavare liaos ? [896]
Hag pe annaos, ned edeuez ; [897]
Rag ruzer poelladeuez. [898]

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

— » A klezevaour liveir ! [899]
» Handit gwelir [900]
» Lavar leïr ! [901]
» Porzloez bezin !
» Porzloez laïn ! [902]
» Ha lu ragwez [903]
» Enn ragerwez !
» Enn deiz gounez !
» Enn kevresez ! [904] » —

Bouan’ gwec’hod,
Gouede mezod ;
Ha mez evet,
Ne bou gwared. [905]


LXII.


Hon gorwelam [906]
Ened frouez lamm ! [907]
Pan adraozer
Torret ergir

Oc’h meïrc’h ha gouir,
Tonker tonked ; [908]
Pan emzewed
Liaos preder,
Prederam foun
Funen ar tek, [909]
Ar real, rodek [910]
Ar hent gwelao. [911]

kekestuzoum ; [912]
Kekarasoun, [913]
Keleïk fao, [914]
Hag Argoedouiz,
Gwal gorzevnouiz [915]
Enemduliao. [916]


DIWEZ.
————

Hef dadodez
Ha’r louez pouez,
Ha'r les rieu, [917]
Ha'r dilion koed ; [918]
Ha'r dileou boed
Er kevezeu [919]
Kevezouogouet ;


Hef hon dizoug ha’r tan adloeou, [920]
Hag ar kroen gwenn gosgroeou, [921]
Gerent rag deheu : gwaour azdodez, [922]
Louc’h gwenn toull ; ar eskouez


Ior espar, lari ior;
Molud menez, mor! [923]
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Gogoun hef esilez ; gogefie Gerent. [924]
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .


Hael menok oez-out ;

Diannod të klod e kludvan ;
Diac’hor ankor enn kemman,
Diec’her erer, gouir gwaran, [925]
Trin gozev eizav ; oez eirian ;
Ragore ë meirc’h rag buhan
Enn trin ; ledvegin gwin oc’h pan : [926]
Ken glas bez a glase enn ran, [927]
Bou gour gwlez uc’h mez, megr oc’h pan ! [928]


————

I.

KAD ARGOED LOUEVEN.
————

E bore diou sadorn kad maour a bu,
Oc’h pan douere heol hed pan kennu.
Degresouez Flamzouen enn peduar lu
Godeu ha Reged i emzullu. [929]

Devoue oc’h argoed lied ar menez,
Ne kefent eirioez hed er un dez. [930]


Atorelviz Flamzouen maour trebestaod :
« — A dodent hon gwestlon, ha int paraod ? » —
Er attebouez Owen doueren fosaod :
« — Ne dodent, ned edint , ned ent paraod. » [931]
Ha Keneu, mab Koel, beze kemoueaod — leou —
Ken e taie oc’h gwestl nebaod. [932]


Atorelviz Urien, uz er ec’houez :
« — O bez enn kevarvod uni karentez,
Derc’hafoun eidoed oziouc’h menez ! [933]

Hag emporzoun gweneb oziouc'h emeil !
Ha trec’hafoun peledr oziouc’h penn gouir ! [934]

Ha kerc’houn Flamzouen enn he luez !
Ha lazoun hag hef he kevezez ! — » [935]

Ha rag gweiz Argoed Loueven
Bou laouer kelen : [936]

Ruze breïn rag revel gwez. [937]
Ha gwerin a kresouez gan ë nevez ;
Ha rinam ë bloezen, nad bouem kennez. [938]


Hag enn e fallouem henn ;
I’m degn Ankeu anken, [939]
Ne bezim enn dirwen,
Na molouem Urien. [940]


II.

KAD GWENN-ESTRAD.
————

Arouere gouir Kaltraez gan dez
Am gwledik gweiz buzik gwarzegez
Urien, houn anaod heneuez,
Kevadeilad teirnez — a he goven revelgar —
Rouesk, anouar rouev badez ! [941]

Gouir Preden a deuzent enn luez
Gwenn-Estrad, estadl kad kinnigez.
Ne dodez na maez na koedez
Tud ac’hles, diormes pan deuez
Mal tonnaour tost a gaour troz elvez. [942]

Gweliz gouir gwec’hr enn luez,
Ha, gouede bore kad, briou kik ;
Gweliz hi tourv teirvlin trankedik ;

Gwaed gohoeou govaran gwlec’hit.

En amouen Gwenn-Estrad e gwelit — govur —
Hag angwer laour luzedik.

Enn treuz red gweliz ë gouir ledruzion
Eïrv dilong rag blaour goved tonn. [943]
Unent tank gan aezent golluzion,
Lao enn kroez, gred e gro, granwenion, [944]
Kevezouent ë kenren keouen tonn,
Gwanekaour golec’hent reun ë kavon. [945]

Gweliz ë gouir gospeizik gospelad,
Ha gwear a magle ar dillad, [946]
A dulliao diaflem douez ourz kad ;
Kad gourzo ; ni bou fo pan pouellad.
Gleou Reged revezai, pan peiziad ! [947]

Gweliz i gran greodik gan Urien

Pan amoueze gallon enn lec’h Gwenn Kalesten, [948]
E gweziant oez laven — aesaour gouir ; —
Goberzit ourz Anken ! [949]

Awez kad a divo Euronoui ! [950]
Hag enn e fallouem-mi — henn —
I’m degen Ankeu anken, [951]
Ne bezim enn dirwen,
Na molouem-mi Urien.


————

III.

KAD MENAO.
————

Ar un blenez,
Un enn darwez [952]
Gwin ha mal ha mez,
Ha gourhed digasez,
Hag hef leouez — gorod ; — [953]

Ha hed am bereu, [954]
Ha he penn funeu,
Ha he tek gwezvaeu ; [955]
Houei pob oc’h gwez,
Deuvent enn plemnouez ; [956]

Hag he marc’h edan hao,
Enn gozev gweiz Menao,
Ac’hoanek anao. [957]

Buz am lu amlaou !

Oueiz-ugent un liou
Oc’h loï ha biou ! [958]

Biou bliz hag ec’hen
Ha pob kein amgen. [959]

Ne bezoun laouen
Pe laz Urien ! [960]

Eski ken iezed
Saïz kengren, kengred ; [961]
A briger gwenn golc’het,
Ar gelor e douget,
Ha gran gwearlet,
Am gwaed gouir gonozet. [962]

A gour heongr bezik
A be gwezou be gwreik. [963]
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Am euz gwin felek!
Am euz gwin menec’h get-houn !
Am sorz ! am porz ! am penn !
Ken na par kevoueren ! [964]


Kemaran tarao !
Gwas ë treuz, gwrandao ! [965]

Pe trouz ! hag he daear a kren ?
Hag he mor a digen,
Degoueaok kec’hengar ourz ë pedez ? [966]
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Os ed uc’h enn nant,
N’ed Urien a gwant ? [967]

Os ed uc’h menes,
N’ed Urien a gorfez ? [968]

Os ed uc’h enn riou,
N’ed Urien a briou ?

Os ed uc’h enn kaoz,
Ned Urien a plaoz ? [969]

Uc’h hent, uc’h as,
Uc’h enn pob kamas ! [970]

Nag un tev nadao ;
Ne naoz ë rag hao! [971]


Ne beze ar neuen
A preiziei eiin he kelc’hen. [972]

Kegoriaok, gorlasaok, gorlasar,
Eil Ankeu ez he par,
Enn laz he eskar ! [973]

Hag enn e fallouem henn,
I’m degen Ankeu anken,
Ne bezim enn dirwen,
Na molouem Urien !


————

IV.

KAN I URIEN.
————

Urien er echouez,
Haelam den bedez !
Liaos a rozez
I denion efez ! [974]

Mal e kennullouet
Ed gweskeret !

Laoun beirz bedez !
Tra bo të gwec’hez ! [975]

Ez moui laouenez
Gan klodvan klodrez ;

Ez moui gogoniant
Fod Urien ha he plant ;

Hag hef enn arbennik
Enn goruc’hel gwledik.

Pellenik enn keniad :
Kenta er Loegrouiz a he koueziad. [976]


Enn dinas pellenik,
Enn keniad kentaik.

Loegrouiz a kouezant,
Pan emadrozant :
Ankeu a kavsant
Ha menec’h koziant. [977]

Loski heu treved,
Ha dougen heu luzed, [978]
Hag emik kollet, [979]
Ha maour, amkevret , [980]
Heb kavet gwared [981]
Rag Urien Reged!

Reged difreidiad !
Klod ior, ankor gwlad,
Më moz ez ez ar-n-ad [982]
Oc’h pob erglevad ; [983]
Douez të peledrad
Pan erglevad kad ; [984]

Kad pan e kerc’hout, [985]
Gweniez a gounaout.

Tan enn tai, ken dez, [986]
Rag uz er ec'houez,


Er ec'houez tekam,
Ha he denion haelam.

Gnod Engl heb gwaesam
A’m teirn gleouam ;

Gleouam esilez
Ti-te goreu ez ez.
Oc’h a bou hag a bez,
Ned oez kestedlez, [987]
Pan dremer ar-n-hao. [988]

Ez helaez ë brao. [989]
Gounaot gwlez amtan-hao [990]
A’m teirn, gognao, [991]

Amtan-hao gwelez, [992]
Ha liaos maranez, [993]
Eurteirn goglez, [994]
Arbennik teirnez ! [995]

Hag enn e fallouem henn,
I’m degn Ankeu anken,
Ne bezim enn dirwenn,
Na molouem Urien !


V.

DADOLOUC’H URIEN.
————

Leou bez egasam ;
Me n’hef dirmegam ;
Urien ez kerc’ham,
Ezhao ez kanam. [996]

Pan del men gwaesam,
Kenoues a kavam [997]
Oc’h parz goreuam,
Edan eilasam. [998]

Ned maour n’im tavam,
Bez gwehelez a gwelam ; [999]
Atad hint ned am,
Gant hint ne bezam ; [1000]

Ne kevarc’ham-me goglez
Ha he moui teirnez,
Ken pe am laouerez
E gweloum kengwestlez ; [1001]


Ned red em hofez,
Urien n’em gommez
Louevenez tirez ;
Ez meu heu reuvez,
Ez meu ë gwelez,
Ez meu ë larez ;

Ez meu ë deliedeu
Hag ë gorevraseu, [1002]
Mez oc’h bualeu,
Ha da divisieu,
Gan teirn goleu,
Haelam regigleu ! [1003]

Teirned pob iez
It holl edint kaez ; [1004]

Rag out ez kweniez
Enn dez të goleiz ; [1005]

Ked del menasoun ;
Gwe! ë helour henoun
Ned oez gwell a keroun,
Hed ez gwibezoun ; [1006]


Gweisian e gwelam
He ment, na kavam
Namen ë Diou uc’ham,
Nis dioveram. [1007]

Të teirn-meibon,
Haelam denedon,
Houei kanant heu eskeron
Enn tirez heu gallon. [1008]

Hag enn e fallouem henn,
I’m degen Ankeu anken,
Ni bezim em dirwen,
Na molouem Urien !


————

VI.
MARONAD
OWEN, MAB URIEN.
————

Ened Owen, mab Urien,
Gobouelled ë Reen
Oc’h he red !
Reged uz a kuz trom glas.
Ned oez fas
He kevezed ; [1009]

Eskel kerz klez klodvaour,
Eskel gwaev maour
Livet.
Kan ne kesir kestedlez
I uz leouenez,
Lazret, [1010]


Medel gallon geveliad,
Esilez he tad
Hag he taed. [1011]

Pan lazaoz Owen Flamzouen,
Ned oez fouen :
Oc’h hef kousked ; [1012]

Kousked Loegr, ledan niver,
A leuver
Enn heu laged ! [1013]

Ha re ne foent haeac’h [1014]
A oezent [gwaes] ac’h [1015]
Na kaed ; [1016]

Owen a heu kosbaz enn drud,
Mal knud
Enn emlid deved. [1017]

Gour gwiou, ouc’h amliou seirc’h,


A roze meïrc’h
I erc’hied ; [1018]

Keit ha e krone, mal kaled
Na ranned
Rag he ened ; [1019]

Ened Owen, mab Urien,
Gobouelled ë Reen
Oc’h he red !


————

TRIBAN MILUR
IN GUETID.
————

Ni guorkosam, n’em heunaur, — henoidj ;
Mi telu n’it gurmaur :
Mi a’m frank ; dam au kalaur !

Ni kanu, ni guardam, ni kusam, — henoid,
Ket iben med nouel ;
Mi a’m frank ; dam an patel !

Na mereit i’m nep leguenid, — henoid ;
Is diszur mi kouedid ;
Don n’am rikeur i’m guetid ! [1020]


————


TABLE
DES MATIÈRES CONTENUES
DANS CE VOLUME.
————
Fac-Similé d'un manuscrit des Bardes bretons. . . . . . . . . . . . . . . . . . . Page    
Préface de cette nonvelle édition. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1
Avant-Propos . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . j
Discours préliminaire : Les Bardes chez les anciens Bretons ;
— leur condition dans la Gaule et les Iles Britanniques ; — leur institution ; — leurs règlements ; — leur époque. — Les plus célèbres d'entre eux : — Taliésin, — Aneurin, — Liwarc'h-Henn ; — leur histoire ; — leurs ouvrages sous le rapport du fond et de la forme ; de l'intérêt historique, littéraire et philosophique. — Conclusion. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .






xvij-xc
Poésies de Liwarc'h-Henn, première partie , poèmes historiques.
Chant de mort de Ghérent, fils d'Erbin, prince de Cornouaille. . . . . . . . 1
Chant de Maenwin. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 25
Chant de mort d'Urien, prince de Reghed. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 21
Chant de mort de Kendelann. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 66
Chant de Liwarc'h-Henn sur sa vieillesse. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 127
Chant de Liwarc'h-Henn sur la mort de ses fils. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 145
Poésies de Liwarc'h-Henn, seconde partie, poèmes gnomiques.
Les Calendes de l'hiver. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 178
Le Vent. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 182
Les Rameaux. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 192
Soit !. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 206
Le Chant du Coucou. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 214
Poésies d'Ameurin. Le Gododin. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 231
Poésies de Taliésin.
La Bataille d'Argoed-Louéven. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 399
La Bataille de Gwenn-Estrad. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 405
Le Combat de Menao. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 413
Chant à Urien. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 423
Dédommagement à Urien. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 431
Chant de mort d'Owen, fils d'Urien. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 439
Appendice. — Chant d'un guerrier dans la détresse. . . . . . . . . . . . . . . . . . 447



FIN.


————


  1. :Pan anet Gereint oed agoret pyrth nef
    Rhodei Grist a arc’het
    Pryt mirein Prydein ogonet.
    (Le Livre rouge de Herghest.)

    Le texte de ce poème, imprimé dans le Myvyrian Archaiology of Wales, ne diffère guères, en général, de celui des manuscrits, que par l’orthographe. Voyez cette précieuse collection, 1re partie, Caniadau Llywarch Hen, marwnad Geraint ab Erbin, t. 1, p. 101.

  2. :Rhag Gereint gelyn cythrud
    Gweleis y veirch tan gymmrud
    A gwedy gwawr garw achlud. (Le Livre rouge.)
  3. Cette strophe manque dans le Livre rouge.
  4. Yn Llongborth gweleis drydar
    Ac elorawr yn ngwiar
    A gwyr rhud rhag rhuthr esgar. (Ibid.)
  5. Yn Llongborth gweleis y wytheint
    Ac elorawr mwy no meint
    A gwyr rhud rhag rhuthr Gereint (Mss. de Herghest.)
  6. Yn Llongborth gweleis waed frau
    Ac elorawr rhag aruau
    A gwyr rud rhag rhuthr angau. (Ibid)
  7. Yn Llongborth gweleis y ottew
    Gwyr ni gyllint rhagovn gwaew
    Ac yvet gwin o wydr gloew. (Ibid.)
  8. :Yn Llongborth gweleis y vigedorth
    A gwyr yn godde amborth
    Ha gorvod gwedy gorborth. (Ibid.)
  9. Cette strophe manque dans le Livre rouge de Herghest.
  10. Yn Llongborth gweleis gymynat
    Porthit gnif bob cyniuiat
    Rhag Gereint mawr mab ei dad. (Mss. de Herghest.)
  11. Yn Llongborth gweleis drablud
    Er vein brein ar golud
    Ac ar gran Cynran man rhud. (Ibid)
  12. Yn Llongborth gweleis y vrithred
    Gwyr yggryt a gwaet am draet
    A vo gwyr i Ereint brysiet. (Mss. de Herghest.)
  13. Yn Llongbortb gweleis y vrwydrin
    Gwyr yggryd a gwaet byd deulin
    Rhag rhuthr mawr mab Erbin. (Ibid.)
  14. Yn Llongborth y llas Gereint
    Gwr dewr o godir Dyuneint
    Wyntwy yn lad gyd asledeint. (Ibid.)
  15. Yn Llongborth llas i Arthur
    Gwyr dewr kymmynynt o dur,
    Amherawdyr llyviadwr llavur. (Ibid.)
  16. Oed re redeint
    Dan vodwyd Gereint
    Gar hirion grawn hyd
    Rhuthr godeith ar dhifeith vynyd. (Ibid.)
  17. Oed re redeint
    Dao vordwyd Gereint
    Gar hirion grawn odew
    Rhudion rhuthr eryron glew. (Le Livre rouge.)
  18. Garhirion graun wehyn. (Ibid.)
  19. À partir de ce vers les strophes suivent un autre ordre dans le Livre rouge de Herghest.
  20. Grawn eu bwyd. (Ibid.)
  21. Eryron llwyd. (Ibid.)
  22. Grawn adhas. (Ibid.)
  23. Graun vagu. (Ibid.)
  24. Garhirion grawn gwenid. (Ibid.)
  25. Graun au chwant. (Ibid., et dans un autre manuscrit.)
  26. Blawr blaen eu rhaun un yn ariant. (Le livre rouge.)
  27. Maenwynn tra fum ith oet
    Ni sethrit fy llen i a thraet
    Nid erdit fy nhir i heb waet. (Mss. de Herghest.)
  28. Am ieuenctit im dilyn
    Ni thorrei gasseil fyn terfyn. (Ibid.)
  29. Ni charei gesseil fyn gwythlid. (Mss. de Herghest.)
  30. Maenwyn tra fum i e vraz
    Peduli diwal galanas
    Gwnawn weithred gwr tra bydwyn gwas. (Mss. de Herghest.)
  31. Vyn deuis y gyfrau aegaen arnau. (Ibid.)
  32. Nid over gnyvymbogi maen. (Ibid.)
  33. Anrheg rym gall o Dyffryn Mireniawn
    Yn gud yn nghelwrn
    Haearn llym llaes o Dwrn. (Ibid.)
  34. Maenwn medyr di yn gall
    Angen kyssueil ar wall. (Ibid.)
  35. Boet bendiget yr anghysbell wrach
    A dywawt o drws ei chell
    Maenwyn nag adav dy gyllell. (Mss. de Herghest.)
  36. Dymkywarwydyat Unhwch diwal
    Barau ygkyuluch
    Gwell yd lad nog yd ydoluch. (Mss. de Herghest.)
  37. Diuedyd yn nrws llech
    Dunawd vab Pabo ni thech. (Mss. de Hengest.)
  38. Dymkywarwydiat unuch dywall chwerw
    Blwng ehwerthin mor ryvel dorvlodyat
    Urien Reged greidiawl gauel. (Ibid.)
  39. Graidiol eryr gall Unhwc gleu hael rhyfel
    Goddig buddig fael
    Urien greidiol gafael. (Mss. de Herghest.)
  40. Gauael eryr gall Unhwch
    Berchen enawr
    Kell llyr kain ebyr gwyr glawr. (Ibid.)
  41. Penn a borthaf o untu
    Bu kyrch ynat rhwng deulu
    Mab Kynvarch baleh bieufu. (Ibid.)
  42. Pen a borthaf ar vy nhu penn Urien
    Llary lyw ei lu
    Ac ar ei vron wenn vran ddu. (Ibid)
  43. Pen a borthaf mywn vy nghrys pen Urien
    Llary llywiai llys
    Ac ar ei vron wen vrein ai bys. (Ibid)
  44. Penn a borthaf ym vedeir
    Yr yrechwyd oed nugeil
    Teyrnvron treulyat genuweir. (Mss. de Herghest.)
  45. Penn a borthaf tu mordwyd
    Oed ysgwyd ar ei wlad oed olwyn yn nghad
    Oed cledyf cal kyulat ruyt. (Ibid.) Cette strophe paraît avoir été altérée par les copistes, comme la deuxième et la troisième.
  46. Penn a borthaf ar vy ngled
    Gwell ei wyw nog it ei ved
    Oed dinas i henwred (Ibid.)
  47. . . . . . . . o gotir Penawc (Ibid.)
  48. Pellyniawc ei lluyd
    Urien geiriawg glodryd (Ibid.)
  49. N'im arfollai waradwyd  (Ibid.)
  50. Gwae vy llad vy argluyd. (Ibid.)
  51. Neus gorug o dir Bryneich
    Gwedy gwawr gelorawr veirch. (Mss. de Hergh.)
  52. Lary ud llywiai wlad. (Ibid.)
  53. Penn Urien ud dragonawl
    A chyd del dydd brawd nim tawr. (Ibid.)
  54. Neud adwen nat yr vy lles
    Gwae vy llaw llym digones (Ibid.)
  55. Penn a borthaf o du riw
    Ac ei eneu ewynriu gwaed
    Gwae Reged o heddiw. (Ibid.)
  56. Ni thyruis vy mraich rhygardwys vy ais
    Vy ngalon neur dores
    Penn a borthaf am porthes.(Mss. de Herghest.)
  57. Y gelin veinwen a oloir heddiu
    Adan bridd a mein
    Gwae vy llaw llad Owein. (Ibid.)
  58. Ynmhlith prid a deru. (Ibid.)
  59. Adan vein ai dewid
    Gwae vy llaw lamm rym tyngid. (Ibid.)
  60. Ynmhlith prid a thyweirch. (Ibid.)
  61. Dan weryd ac arwydd. (Ibid.)
  62. Adan prid a thywawd
    Gwae vy llaw lam rym dearawd. (Mss. de Herghest.)
  63. Adan prid a dynad
    Gwae vy llaw llam rym gallad. (Ibid.)
  64. Adan bridd a mein glas
    Gwae vy llaw llam rym gallas. (Ibid.)
  65. Annoeth byd brawd buyn kynnull
    Amgyrn buelyn am drull
    Rebyd vilet Reged dull. (Ibid.)
  66. Annoetth byd brawt buyn kynnwys
    Amgryn buelyn amwys
    Rebyd vilet regethwis. (Mss. de Herghest.)
  67. Handit Euyrdyl vlawen henoeth
    A lluosed amgen
    Yn aber Lley llad Urien. (Ibid.)
  68. Ys trist Eurdyl or drallawd heno
    Ac or llam am daerawd
    Yn aber Lleu lad eu brawd. (Ibid.)
  69. Duw Gwener gwelais y diuyd mawr
    Ar vyddinawr bedydd
    Heid heb fodrydaf hubyd. (Ibid.)
  70. Neum rhodez i Run ryvedliawr
    Kant heid a chant ysgwydawr
    Ac un heid oed well pell mawr. (Ibid.)
  71. Neum rhodes i Run rwyf ydydd kantref
    A chant eidionyd
    Ac un oed well nogyd. (Mss. de Herghest.)
  72. Yn myw Run rheawdyr dyhed
    Dyrain enwir en byded
    Heiyrn ar veirch enwired. (Ibid.)
  73. Mor ui gogwn vy anaf
    Arglyw pob un yn mbob haf
    Ni wyr neb nebawd arnaf. (Ibid.)
  74. Pwyllai Dunawd marchauc gwain
    Er echwyd gwneuthur kelain
    Yn erbyn cryssed Owein. (Ibid.)
  75. Pwyllai Dunawd ud presen. (Ibid.)
  76. Ynerbyn kyvrysed Pasgen. (Ibid.)
  77. Erechwyd gwneuthur dyvin. (Mss. de Herghest.)
  78. Pwylle vran vab y Mellyrn
    Fun diol i losgi u yffern
    Bleid a uugei wrth ebyrn. (Ibid.)
  79. Pwyllei Vorgant ef ai wyr
    Bun diol i losgi yn tymyr
    Llug a grafai wrth glegyr.
  80. Pwellais i pan lad Elgno
    Froueillei llafyn areidyo
    Pyll a phebyll oi vro. (Ibid.)
  81. Eilwaith gweleis gwedy gweithyeu
    Aur ysgwyd ar ysgwydd Urien
    Bu ail yno Elgno hen. (Ibid.)
  82. Ar erechwydd ethyw gwallt
    O vraw marchawg ysgueill
    A fydd uyth Urien arall. (Mss. de Herghest.)
  83. Ys moel yn fy arglwydd ys euras gwrth
    Nis car cedwyr ei gas
    Lliaws gwledig rhydreulias. (Ibid.)
  84. Angerdd Urien ys a gro genyf
    Kyrchyniad yn mhob bro
    Yn wisk Louan law difro. (Ibid.)
  85. Tawel awel tu hirglyw
    Odid a fo moledyw
    Nam Urien ken ny diw. (Ibid.)
  86. Lawer ki geilig a hebawg wirenig
    A lithiwyd ar y llawr.
    Kyn bu Erlleon llawedrawr. (Ibid.)
  87. Yr aelvyd hon ae goglyt gavr
    Mwy gorddyfrasai ar ei lawr,
    Medd a medduon eiriawl. (Mss. de Herghest.)
  88. Yr aelwyd hon neus cud dynad
    Tra vu vyw ei gwarcheidwad.
  89. Ce dernier vers manque dans le Mss. de Herghest.
  90. Yr aelwyd hon neus cud glesin
    Yn myw Owein ac Elphin
    Breuasei ei pheir breiddin. (Ibid.)
  91. Yr aelwyd hon neus cud callawdyr llwyd
    Mwy gorddyfnasai am ei bwyd
    Cleddyval dywal diarswyd. (Ibid.)
  92. Koed kynneuawg oed iddi
    Gorddyfnasai reged roddi. (Ibid.)
  93. ..... Neus cud drain
    Mwy gorddyfnasai ei chyngrain
    Kymmwynas kyweithas Owein (Ibid.)
  94. ..... Neuz kyd myr
    Mwy gordyfnasai babyr gloyw
    A chyvedau kywir. (Mss. de Herghest.)
  95. ..... Neus kyd tafawl
    Mwy y gorddyfnasai ar ei lawr
    Med a meduon eiriawl. (Ibid.)
  96. Mwy gorddyfnasai elwch
    Gwyr ac amgyrn kyfedwch. (Ibid.)
  97. Nys eidiganei anghen
    Yn myw Owein ac Urien. (Ibid.)
  98. Yr ystwfwl hwn ar hwn drau
    Mwy gorddyfnasai amdanau
    Elwch lu a luybyr arnau. (Ibid.)
  99. Sefwch allan vorwynion a selluch werydre Kyndylan
    Lys Pengwern neud tande
    Gwae ieuainc a eidun brotre. (Mss. de Herghest.)
  100. Un pren a gouit arnau
    O dianc ys odid
    A vynno duw dervid. (Ibid.)
  101. Kyndylan kalon iaen gauaf
    A want twrch trwy ei ben
    Cu a rodeist curuf tren. (Ibid.)
  102. Kyndylan kalon godaith wanwyn
    O gyfluyn amgyuyeith
    Yn amwyn tren trif difaith. (Mss. de Herghest.)
  103. Kyndylan bever post kywlat
    Kadwynauc kyndynnyauc cat
    Amucsei tren tref ei dad. (Ibid.)
  104. Kyndylan beuyr buyll o fri
    Kadwynauc kyndynyauc lu
    Amucsei Tren hyd tra vu. (Ibid.)
  105. Kyndylan kalon milgi
    Pan disgynei yn nghymhelri cat
    Kelanedd a ladei. (Ibid.)
  106. Kyndylan kalon hebauc
    Buteir ennwir gynndeiriauc
    Kenau Kyndrwyn kyndyniauc. (Ibid.)
  107. Kyndylan kalon gwth hwch
    Pan disgynei ympriffwch cad
    Kelanedd yn deu drwch. (Mss. de Herg.)
  108. Kyndylan gulhwch gynnifiad lew
    Blei dilia disgyniat
    Nid adfer twrch tref he dad. (Ibid.)
  109. Ydd adai ei galon mor wylad
    Gantau mal y guruf i gad. (Ibid.)
  110. Kyndylan Pouys borfor wych yt
    Kel esbyd bywyd ior
    Keneu Kyndrwyn cwynitor. (Ibid.)
  111. Ni mad wisg baryf am ei drwyn
    Gwr ni les gwell no morwyn. (Ibid.)
  112. Kyndylan kymmwyad wyt
    At meithyd na bydylwyt
    Am drebwll twll dy ysgwyd. (Mss. de Herghest.)
  113. Kyndylan kae di y rhiw
    Er ydau Lloegyrwys heddiw
    Amgeledd am un nid iw. (Ibid.)
  114. Ni eluir koed o un pren. (Ibid.)
  115. Gan vy nghalon i mor dru
    Kyssylltu ystyllod du
    Gwyn gnaud Kyndylan kyngran kan lu. (Ibid.)
  116. Ystafel Kyndylan ys tywyll heno
    Heb dan heb wely
    Wylaf wers tawaf wedy. (Ibid.)
  117. Gwedy gwen gyweithydd
    Gwae ni wna da ai dyuyd. (Mss. de Herghest.)
  118. Ystafel Kyndylan neud aethwyd heb wedd
    Mae ym bed dy ysgwyd
    Hyd tra bu ni bu doll glwyd. (Ibid.)
  119. Gwedy yr neb pieuat
    Wi o angeu byr ymgat. (Ibid.)
  120. Ystafel Kyndylan nis esmwyth heno
    Arbenn karec Hydwyth
    Heb ner heb nifer heb ammwyth. (Ibid.)
  121. Heb dan heb gerddau
    Dygystudd deurudd dagrau. (Mss. de Herghest.)
  122. Hidyl mau ydgynu. (Ibid.)
  123. Marw vy nglyw byw my hunan. (Ibid.)
  124. Gwedy kedwyr vodawc. (Ibid.)
  125. Ystafel Kyndylan ys oergrai heno
    Gwedy y parch am buai
    Heb wyr hep wragedd ai kadwai. (Ibid.)
  126. Ystafel Kyndylan ys ar af heno
    Gwedi colli ei hynaf
    Y mawr drigawc Duw pa wnaf. (Ibid.)
  127. Ystafel Kyndylan am erwan pob awr
    Gwedy mawr ymgynyrdan
    A weleis ar dy bentan. (Mss. de Herghest.)
  128. Eryr Eli ban ei lef
    Lleisieu gwyr llyn
    Krau kalon Kyndylan wyn. (Ibid.)
  129. Yn ngwaed gwyr gwynn novi
    Ef yn nghoed twrwm hoed i mi. (Ibid.)
  130. Crewlyd yw nis beiddiaf (Ibid.)
  131. Eryr Eli echeidw myr
    Ni threidd pysgod yn ebyr
    Gelwid gwelit o waed gwyr.(Mss. de Herghest.)
  132. Eryr Eli gorymda koed
    Kyfore kinyawa
    Ai lauch lwyddid ei draha. (Ibid.)
  133. Eryr Pengwern pengarn llwyd
    Aruchel ei atles
    Eiddig am gig. (Ibid.)
  134. Ce mot est omis dans le Mss. de Herghest, le Livre noir de Hengurt écrit a gereis.
  135. Aruchel euan [he ban ?] (Ibid.)
  136. Aruchel ei adaf
    Eiddig am gig a garaf. (Mss. de Herghest.)
  137. Eryr Pengwern pell galuaud heno
    Ar waed gwyr gwylat
    Rhy gelwir Tren tref difaud. (Ibid.)
  138. Eglwysau Bassa y orffowys heno
    Y diwedd ymgynnwys
    Kledyr kad kalon Argoedwys. (Ibid.)
  139. Vy nhafawd au gwnaeth
    Rhudd ynt hwy rhwy vy hiraeth. (Ibid.)
  140. Ce mot n'existe que dans le Livre rouge de Herghest, je l'ai rétabli d'après lui : on y lit :
    Tir mablan Kyndylan wyn.
  141. Y gwaneth eu meillion. (Mss. deHerghest.)
  142. Eglwysau Bassa ynt difa heno
    Ychetwyr ni phara
    Gwr a wyr a mi yma. (Ibid.)
  143. Ha minuau wyf dyar
    Rhudd hwy rhwy vy ngalar. (Ibid.)
  144. Y dref wen yn mron y koed
    Ys ef yw ei heuras eiroed
    Ar wyneb ei gwellt y gwaed. (Mss. de Herghest.)
  145. Y dref wen ynyt hymyr
    Ei heuras ei glas fyfyr
    Ei guaet adan draet ei gwyr. (Ibid.)
  146. Y dref wen yn y dyfrynt
    Lawen y byddair urth gyuanrud kad
    Ei gwerin neur derynt. (Ibid.)
  147. Y dref wen rhwng Tren a Throdwyth
    Oed gnotach ysgwyd ton
    Yn dyvod o gad no gyd ych y echwyd. (Ibid.)
  148. Il manque ici un mot dans tous les Mss.
  149. Gwyn ei vyd Freuer mor yw heint
    Heno gwedy kolli kefneint
    O anfaud vy nhafaud yd leseint. (Ibid.)
  150. Heno gwedy angau Elvan. (Mss. de Herg.)
  151. Nid angau Freuer am de
    Heno amdamorth brodyrde
    Dihunaf wylaf bore. (Ibid.)
  152. ....... am gwna heint. (Ibid.)
  153. Od dechreu nos hyd deweint. (Ibid.)
  154. Am gwna grudyeu melyn
    A chochau dagrau dros erchwyn. (Ibid.)
  155. Nid angau Freuer a aerniwaf
    Namyn my hun mi wan glaf
    Vy mrodyr am tymmyr a gwynaf. (Ibid.)
  156. Freuer wen brodyr ath faeth
    Ni hanoeddynt or difaeth
    Gwyr ni vegynt vygyliaeth. (Ibid.)
  157. Freuer wen brodyr ath fu
    Pan glywynt gyurenin lu,
    Ny echyuydei ffyd ganthu. (Mss. de Herghest.)
  158. Mi a Freuer a Medlan
    Kyt yt uo cat ymbob mann
    Nyn taur ny ladaur an rann. (Ibid.)
  159. Y mynydd kyd ad uo uwch
    Nid eiddigaf af y dwyn vym buch
    Er ysgaun gan rei vy ruch. (Ibid.)
  160. Ac ydd aa Geirw yn Alven. (Ibid.)
  161. Kynn bu vygkylchet croen gauyr
    Galet chwannauc i gelein
    Rym gorue yn uedw ued Bryum. (Mss. de Herghest.)
  162. Galet kelyngar y llilen
    Rym gorue yn uedw ued Trenn. (Ibid.)
    Le Livre noir de Hengurt ne contient pas cette strophe, qui, du reste, n’est qu’une répétition de la précédente. Je n’ai pourtant pas cru devoir l’omettre.
  163. Gwae vi Duw vy mod yn vyw. (Ibid.)
  164. Mein vygkoes nym oes dudedyn. (Ibid.)
  165. Gwarthec Edeyrniawn ni buant gerddenin
    A cherd neb nid aethant
    Ymbuw Gorwyniawn gwir a Uchnant. (Ibid.)
  166. A chant neb ni cherddynt
    Yn myw Gorwyniawn gwr eduynt. (Mss. de Herg.)
  167. Edwyn warth gwarshegydd
    Gwerth gwyla negyd
    Ar a ddyfo dragwarth ai deubyd. (Ibid.)
  168. Me a wyddwn a oed da
    Gwaed am eu gilydd gwrda. (Ibid.)
    Cette strophe est incomplète dans tous les Mss.
  169. Bei gwraig Gwrthmwl byddei gwan
    Heddyw bydde ban ei dysgyr
    Hi gyua diua y gwyr. (Ibid.)
  170. Tywarchen Erkal ar erdywal
    Wyr o etiued Morial
    A gwedy Rys maerysmal. (Ibid.)
  171. Heledd hwyedic ym gelwir
    O Duw padiv yth rodir
    Meirch vy mro ac eu tir. (Ibid.)
  172. O Duw padyw yth roddir gurumseirch. (Ibid.)
  173. Neur sylleis olygon ar dirion dir
    O orsedd Orwynion
    Hir hwyl haul hwy vy nghovion. (Ibid.)
  174. À la suite de cette strophe, on trouve, dans le Manuscrit de Herghest, une espèce de stance d'une mesure différente et sans rime, dont le dernier vers est tronqué, le sens tout-à-fait insaisissable, et qui paraît être une interpolation.
  175. Llas vy mrodyr ar un waith. (Ibid.)
  176. Ni sangei vehelyth ar nyth Kynddylan. (Ibid.)
  177. Ni thethei droedvedd fyth
    Ni vagas ei vam vab llyth. (Mss. de Herghest.)
  178. Brodyr ambwyad ne fall
    A dyuynt val guial coll
    O un i un edynt oll. (Ibid.)
  179. Brodyr ambwyad a dug Duw ragof
    Vy anfawlt ai gorug
    Ni obrynynt fau er fug. (Ibid.)
  180. Teneu awel tew ledkynt
    Pereidd y rhychau ni pharat au goreu
    Ar a fu nad ydynt. (Ibid.)
  181. As klywo a Duw a dyn
    As klywo y eueine a hyn
    Mefyl barfau maddeu hedyn. (Ibid.)
  182. Yn myw ehedyn ehediai
    Dillad yn araws gwaed vai. (Mss. de Herghest.)
  183. Rhyfedaf din clair nadiw
    Yn oll kilyd kelwyd clyw
    Yn ngwall tyrch tori cnau cnyw. (Ibid.)
  184. Nywy ae nywl ae mwc
    Ai kedwyr yn kyfamwg
    Yn ngweirglawd aer yssydd droug. (Ibid.)
  185. Edeweis y weirglawd aer ysgwyt
    Digyfyng dinas y gedyrn
    Goreu gwr Garanmael. (Ibid.)
  186. Karanmael kymmwy arnad
    Atwen dy ystle o gad
    Gnawd man ar ran kynnifiad. (Mss. de Herg.)
  187. Kymwed ognaw llaw hael
    Mab Kyndylan clod afael
    Diweddwr kyndrwynin Karanmael. (Ibid.)
  188. Oed diheid ac oed diholedic
    Tref tat a geissywys
    Caranmael yn ynat. (Ibid.)
  189. Mab Kyndylan clod arllaw
    Nid ynat kyt mynat o honaw. (Ibid.)
  190. Pan wisgei Garanmael gadbeis Kyndylan
    A phyrydyaw y onnen
    Ni chafei Frank tranc oi ben. (Ibid.)
  191. Amser y bum vras vwyd
    Ni ddyrchafwn fy morddwyd
    Er gwr a gwynei klaf gornwyd. (Mss. de Herghest.).
  192. Brodyr ambwyad innau
    Nis cwynei glevyd cornwydau. (Ibid.)
  193. Ni mad wisg briger nyw disper
    O wr yn nirfawr gywryssed
    Nid oed lefawr fy mroder. (Ibid.)
  194. Onid rag angau ai aelau maur
    A gloes glas verau
    Ni byddaf leuawr innau. (Ibid.)
  195. Maes Maoddyn neus kudd rhew
    O difa da ei odew
    Ar vedd Eirinwedd eiry tew. (Ibid.)
  196. Tom Elwyddan neus gwlych gwlaw
    Mae Maoddyn y danaw
    Dylyei Gynon y gwynaw. (Ibid.)
  197. Pedwar pwn broder am bu
    Hag hi bob un penteulu
    Ni wyr Tren berchen ydu. (Ibid.)
  198. Pedwar pwn breder am buant
    Ac y bob gorwyfnwytiant
    Ni wyr Tren perchen kugant. (Ibid.)
  199. Pedwar pwn terwyn o addwyn vrodyr
    Am buant o Gyndrwvn
    Nid oes i Dren berchen mwyn. (Ibid.)
  200. Gosgo yngod adod ar nat
    Nid wyt bylgeint gyfot
    Nenm gwant ysgwr o gwr dy got. (Ibid.)
  201. La pièce s’arrête là dans le Livre rouge de Herghest.
  202. Cyn bum cain vaglawg cyfes eiriawg
    Keinmygyr ni eres
    Gwyr Argoed eirioed am porthes. (Le Livre rouge.)
    D’après ce manuscrit, il faudrait lire kain apparaissant, et non kam, boiteux.
  203. Cyn bum cain vaglawg bum hy
    Am cynnwysid yn nghyvyrdy
    Powys paradwys Kymry. (Ibid.)
  204. Cyn bum cain vaglawg bum eirian
    Oedd cynwayw vym par
    Oedd cynnwyr cefyn grwm wyf trwm wyf truan. (Mss.de Herghest.)
  205. Baglan bren neud cynhauaf
    Rhudd rhedyn melyn calaf
    Neur digerais a garaf. (Ibid.)
  206. Baglan bren neud gauaf hyn
    Yd fydd llafar gwyr ar lyn
    Neud diannerch vy erchwyn. (Ibid.)
  207. Baglan bren neud gwanwyn
    Rhydd cogeu goleu ewyn
    Wyf digariad gan vorwyn. (Mss. de Herghest.)
  208. Baglan bren neud cyntevin
    Neud rhudd rhych neud crych egin
    Etryt ym edrich yth yluin. (Ibid.)
  209. Baglan bren gwngen voddawg
    Cynnelych hen hiraethawg
    Lywarch leverydd uodaoc. (Ibid.)
  210. Baglan bren gangen galed
    Am cynnwysi Duw difred
    Elwir pren cywir cynnired. (Mss. de Herghest.)
  211. Baglan bren bydd ystywell
    Am cynnelych a fo gwell
    Neud wyf Llywarch lawer pell. (Ibid.)
  212. Y mae heneint ynkymwed a mi
    Omgwallt im daint
    Ar cloyn a gerynt yr ieueinc. (Ibid.)
  213. Dyr gwenu gwynt gwyn gne godre gwydd
    Deurhyd diulyd bre
    Eiddil hen hwyr y dyre. (Ibid.)
  214. Y ddelien hon neus cynnired gwynt
    Gwae hi oi thynged
    Hi hen eleni y ganed. (Ibid.)
  215. A gerais i yn was yssy gas genyf,
    Merch estrawn a march glas
    Neud nad mi eu cyfaddas. (Mss. de Herghest.)
  216. Ympedwar prifgas eirmoet
    Ymgyvarvyddynt yn unoed
    Pas a henaint haint e hoed. (Ibid.)
  217. Wyf hen wyf unig wyf anelwig oer
    Gwedy hwely keinmig
    Wyf truan wyf tridyblig. (Ibid.)
  218. Wyf tridyblig hen wyf anwadal drud
    Wyf ehud wyf anwar
    Y sawl am carawd nim car. (Ibid.)
  219. Nim car rhianned nim cynnired neb
    Ni allaf ddarymred
    Wi a agheu nam dygret. (Ibid.)
  220. Nim dygred na hun na hoen
    Gwedy ylleas Llawr a Gwen
    Wyf anwar abar wyf hen. (Mss. de Herghest.)
  221. Truan o dynged a dyngwyd
    I Lywarch ar y nos y ganed
    Hir gnif heb esgor lludded. (Ibid.)
  222. Neud adwen ar vyn awen
    Yn hanfod cun achen
    Tri gwyddoric elwic awen. (Ibid.)
  223. Llym vy mhar llachar yn ngryd
    Armaaf i wyliaw rhyd
    Kynnyt anghyf duo gennyt. (Ibid.)
  224. O diengyd ath welwif
    Oth ryleddir ath gwynwyf :
    Na coll wyneb gwyr ar gnyf. (Mss. de Herghest.)
  225. Ni collaf dy wyneb trin wosep wr
    Pan wisg glew yr ystre
    Porthaf gnif cyn mudif lle. (Ibid.)
  226. Rhedegawg ton ar hyd traeth
    Echadaf torid arvaeth kat acado
    Gnawd fo ar fraeth. (Ibid.)
  227. Ysid ym a lefarwyf
    Briau pelydyr parth y bwyf
    Ni lefaraf na fouyf. (Ibid.)
  228. Meddal migaed kalet rhyw
    Rhag carn kann tal glan a friw
    Eddewid ni wneler nydiw. (Ibid.)
  229. Gwasgarawd naint am glawd kaer
    A minnau a rinaaf
    Ysgwyd bryd briw kyn techaf. (Mss. de Herghest.)
  230. Y korn ath roddes di Urien
    Ar arwest aur am ei en
    Chwyth ynddo oth dau augen. (Ibid.)
  231. Tra fum i yn oed y gwas draw
    A wisk o aur ei ottoyw
    Byddei re y rhuthrwn y wayw. (Ibid.)
  232. Diheu diweir dy waes
    Ti yn vyw ath dyst rylas
    Ni bu eiddil hen yn was. (Ibid.)
  233. Gwen wrth Lawen yd welas
    Neithwyr athuc ni thechas
    Aer adrawd ar glawdd gorlas. (Mss. de Herghest.)
  234. Ar ysgwyd ar ei ysgwydd. (Ibid.)
  235. A chan bu mab imi bu hywydd. (Ibid.)
  236. Gwen wrth Lauen yd wyliis
    Neithwyr ar ysgwyd ar ygnis
    Kan bu mab i mi ni diengis (Ibid.)
  237. Gwen gwgyd gochawd vy mryt
    Dy las ys mawr casnar
    Nyt car ath levawr. (Mss. de Herghest. )
  238. Gwen vorddwyd tyllvras a wylias
    Neithwyr yn ngoror ryd vorlas
    A chan bu mab y mi ni thechas. (Ibid.)
  239. Gwen gwyddwn dy eissilidd
    Rythr eryr yn ebyr oeddit
    Betwn ddedwydd dianghut (Ibid.)
  240. Ton tyrfyd toid erfyd
    Pan aut kyvrein y govid
    Gwen gwrae ry hen oth edlit. (Ibid.)
  241. Ton tyrvid toid aches
    Pan aut kyfvrin ygnes
    Gwen gwae ry hen rythgolles. (Ibid.)
  242. Oed gwr vy mab oedisgwen
    Ac oed nei i Urien
    Ar ryd vorlas y las Gwen. (Mss. de Herghest.)
  243. Prenial dywal gal ysgwn
    Gorug ar Loegyr lu Kyndrwyn. (Ibid.)
  244. Peduar mab ar hugeint am bu
    Eur dorchawc tywysawc lu
    Oed Gwen goreu onaddu. (Ibid.)
  245. Eur dorchawc tywysawc kad
    Oed Gwen goreu mab oi dad. (Ibid.)
  246. Peduar mab ar ugeint am bwyn
    Eurdorchauc tywysauc unben
    Wrth wen gweisyonein edin. (Mss. de Herghest.)
  247. Peduar mab ar ugeint ygkenuein Llywarch
    O wyr glew galwytheint
    Twll eu dyvod clod trameint. (Ibid.)
  248. Peduar meib ar ugeint a ueithyeint vy nghnawd. (Ibid.)
  249. Ces trois mots sont omis dans le Livre rouge de Hergest.
  250. Da dyvod vy nghod coll edeint. (Ibid.)
  251. Dychonad ystafell o esgyll ysgwydawr
    Tra vydat yn sefyll
    A vriwat ar angad Pyll. (Mss. de Herg.)
  252. Dyn dewis ar vy meibion
    Pan gyrchei bawb ei alon
    Pyll wyn pwyll tan trwy luuon. (Ibid.)
  253. Mad dodes ei vorddwyd dros obell
    Ei orwydd o wng ac o bell
    Pyll pwyll tan trwy sawel. (Ibid.)
  254. Oed llary llaw aergre oed aeleu ei lwyd
    Oed dinas ar ystre
    Pyll vyn doet perchyll eu de. (Ibid.)
  255. Pan savei ya nrws pebyll
    I ar orwydd erevyll
    Arddelwei o wr wreig Pyll. (Ibid.)
  256. Briwyd rag Pyll penglog fer
    Ys odid llywyr yt lecher
    Yn daw eiddil heb dim digoner. (Mss. de Herghest.)
  257. Pyll wyn pell eunic ei glod
    Handwyf nwyv erod oth dyvod
    Yn vab atharau adnabod. (Ibid.)
  258. Goreu tri den y dan nef
    A warchedwis eu haddef
    Pyll a Selyf a Sanzef. (Ibid.)
  259. Ysgwyd a roddeis i Byll
    Kyn noi gysgu neu bu doll
    Dimiau y haddef ar wall. (Ibid.)
  260. Kyd delei kymru ac elyflu o Lloegyr
    A llawer o bell tu
    Dangosei Byll bwyll uddu. (Ibid.)
  261. Na Phwyll na madawc ni byddynt hiroedlawc
    Or dewawt a getwynt
    Rhodyn na roddyn kyngreir vyt nis erchynt. (Mss. de Herg.)
  262. Llyma y mab oed difai tringar
    I veirdd ys ei glod lle nid elei
    Byll pei bellach par ei. (Ibid.)
  263. Bed ruz neus kud tywarch
    Nis eurydd gweryd Ammarch
    Bed Lyngedwy vab Llywarch. (Ibid.)
  264. Handid haws i amchuysion
    Oi adaw ar lan avon
    Y gyd a llu ewyr llwydon. (Mss. de Plas Gwyn.)
  265. Taru trin ryvel adun
    Cledir cad canuill oguuin
    Ren neu ruy a endeid hun. (Ibid.)
  266. Après ce vers, dans le Livre noir, on lit en glose, d’une autre écriture : Brenin y Saeson, c’est-à-dire le prince des Saxons.
  267. Nid oed vagawd meirch mechit. (Ibid.)
  268. Kyuarvan am cafall. (Ibid.)
  269. Diaspad a dodir ygwarthau Llug vynydd
    Odducb ben bed kynllug
    Mau gerit me a e gonuc. (Mss. de Herghest.)
  270. Ny duid ti ysgolheic nid uid eleic
    Unben nith eluir in did reit
    Och Kyndilic na buost gureic. (Ibid.)
  271. Pell oddyman Aberlyw
    Pellach ein dwy gyvedliw
    Talan teleis dy deigyr hedyw. (Ibid.)
  272. Er yveis i win o gawc
    Ef a ragwan rac reiniawc
    Esgyll gwawr oed waywawt Diwg. (Mss. de Plas Gwyn.)
  273. Edifar gennyf pan ymercheis
    Nat gantu y diewis
    Kynny dyvei hael hoedl mis. (Mss. de Herghest.)
  274. Atuen leveryd kyni fran
    Pan disgynnei ygkyurdy
    Pan gur pan guin a dyly. (Mss. de Plas Gwyn.)
    La pièce, dans le Livre rouge de Herghest, finit avec ces vers.
  275. Llyuarch hen na vyd di wyl
    Trwyddet a gefi di anwyl
    Tarn dy lagad tau na gwyl. (Ibid.)
  276. Hen wyf fy nith oddiweddaf
    Rot am gyssut ewdd archaf
    Marw Urien angen arnaf. (Ibid.)
  277. Ai dy gyssut kyrchu bran
    Can diwc ac argynan
    Marw meibion Urien achlan. (Ibid.)
  278. Na chred vran na chred Dunaud
    Na chai gant hudd yn fosaud
    Bugeil loi Llanvor llwybraud. (Ibid.)
  279. Issydd Lanvor dra gweilgi
    Y gwna mor molud wrthi
    Llallogan ni wn ai hi. (Ibid.)
  280. Yssydd llafnfawr tra bannawc
    Ydd aa Clwyd yghlywedawc
    Ac ni wn ai llallawc. (Ibid.)
  281. Heis Dyvyrdwy yn ei thervyn
    O Veloch hyn Traweryn
    Bugeil lloi lafnawr llwybryn. (Ibid.)
  282. Truan o dynged a dynged
    A dyngwyd i Lywarch y nos i ganed
    Hir gniv heb esgor lludded. (Ibid.)
  283. Teneu vy ysgwyd ar asswy vy nhu
    Kw bwyf hen as gallaf
    Ar rodwydd vorlas gwyliaf. (Ibid.)
  284. :Kalangaeaf kaled graun
    Deil ar gychwyn llynnwyn laun
    Y bore kyn noi vyned
    Gwae a ymddiried i estraun. (Mss. de Herghest.)
    Cette strophe est altérée dans tous les manuscrits.
  285. Kalangaeaf kein gyvrin
    Kyvred awel a drychin
    Gweith kelwydd yw kelu rhin. (Ibid.)
  286. Kalangaeaf kein gyfreu adar
    Byrrdyd ban cogeu
    Trugar daffar Duw goreu. (Ibid.)
  287. Kalangaeaf caled cras
    Purddu bran buan o vras
    Am gwymp hen chwerddid gwen gwas. (Ibid.)
  288. Kalangaeaf cul kerwyt
    Gwae wann pan syrr byrr vyd byt
    Gwir gwell hegarwch nophryt. (Ibid.)
  289. Ce vers ne se trouve pas dans le Livre noir de Hengurt, mais dans le Livre rouge de Herghest; il peut n'être pas authentique.
  290. Gnawd yn ngwic kael kig o vrein. (Mss. de Herghest.)
  291. Gnawd gwynt or gogledd gnawd rhyanedd chwec. (Ibid.)
  292. Gnawd arlaeth maeth dyn creuyd. (Mss. de Plas Gwyn.)
    Ce vers n'est donné que par ce manuscrit et par le Livre rouge de Herghest; s'il n'est pas satyriqne, il ne peut être de Liwarc'h-Henn, l'usage du lait étant interdit aux moines bretons avant le XIIIe siècle. (Voyez la Vie de saint Gildas, édit. de Stevenson, p. 32.)
  293. Gnawd dail a gwyail a gwydd. (Mss. de Hergh.)
  294. Gnawd nylh eryr yn mlaen dar
    Ac yn nghyfyrdy gwyr llachar
    Golwg vynud ar a gar. (Mss. de Plas Gwyn.)
  295. Gnawd dydd ag anllwyth ygkynlleith gauav
    Kynreinion kynrwyddieith
    Gnawd aelwyd ddifydd yn ddifeith. (Ibid.)
  296. D’après le Livre rouge de Herghest, les quatre premières strophes de cette pièce feraient partie de la précédente.
  297. Crin kalaf a lliu yn nant
    Kyfnewid sais ac ariant
    Digu eneid mam gau blant. (Ibid.)
  298. Y ddeilen a dreuyt gwynt
    Gwae hioe thynged. (Ibid.)
  299. Oer wlyb mynydd oerlasia. (Ibid.)
  300. C’est par cette strophe que commence la pièce dans le Livre rouge.
  301. Trecb na chant kyssul calon. (Ibid.)
    Le mot où je crois lire kyssul est à demi effacé.
  302. Marchweil bedw briclas
    A dynn uyntroet o wanas
    Nac adef dy rin y was. (Mss. de Herghest.)
  303. Marchwyeil deru mywn llwyn
    A dynn vyntroet o gadwyn. (Ibid.)
  304. A chelwyddawc ni theu vyth. (Mss. de Herghest.)
  305. Gwlaw allan gwlych redyn. (Ibid.)
  306. Duw reen py bereist lyvwr. (Ibid.)
  307. Cwynvanus gwan diffwys alt. (Ibid.)
  308. Gwlaw allan gwlychyd eigiawn
    Gorchwiban gwynt uch blaen cawn
    Gwedy pawb camp heb y dawn. (Ibid.)
  309. Bron gwla hiraeth ei heint. (Mss. de Herghest.)
  310. Dyly bun pwyth hun i heint. (Ibid.)
  311. Gorwyn blaen helyc eilic pysc yn llyn. (Ibid.)
  312. Ac annoeth dysgethrin. (Ibid.)
  313. Namyn Duw nid oes devin. (Ibid.)
  314. Gorwyn blaen meillion digalon llyfwr. (Mss. de Herg.)
  315. Ys odid ai digaun. (Ibid.)
  316. Gweithred call yw carn yn iaun. (Ibid.)
  317. Mynyddedd rag anhunedd gaeaf. (Ibid.)
  318. Llawn crul cawn (Mss. de Heng.)
  319. Ce proverbe est attribué, par un barde du Xe siècle, à Hélez, sœur de notre poète, et par un autre, à Avaon, fils de Taliésin.
  320. Gorwyn blaen banedyl kynnadyl i serchawc. (Mss. de Herg.)
  321. Gorvelyn cangau bacwyawc. (Ibid.)
  322. Cette strophe ne se trouve que dans le mss. de Herghest.
  323. Hirddydd merydd mall. (Ibid.)
  324. Crwybyr aruaur carcharaur dall. (Ibid.)
  325. Diaele vyd pob foll. (Mss. de Herghest.)
  326. Ni thyr namyn fol y fydd. (Ibid.)
  327. Bid venestyr pob drud. (Ibid.)
  328. Geir teulu yn ysgwn. (Ibid.)
  329. Gnaud gan anghywir eir twn. (Ibid.)
  330. Gorwyn blaen grug gnaud seuthug ar lwvyr
    Hydyr vydd dwfyr ar dal glau
    Gnawd gan gywir eir kyvan. (Ibid.)
  331. Rhedegauc vy neigyr heddiw. (Ibid.)
  332. Gorwynn blaen rhedyn melyn cadavarth. (Ibid.)
  333. Mor vydd buarth deillion. (Mss. de Heng.)
  334. Gorwynn blaen dar didor drychin. (Mss. de Herghest.)
  335. Gwanyn yn uchel geuvel crin, (Ibid.)
  336. Gnaud gan rewydd rychwerthin. (Ibid.)
  337. Gorwyn blaen kelli gogybyd y gwyd. (Ibid.)
  338. A deil deri digayddyd. (Ibid.)
  339. A wyl a gar gwyn ei vyd. (Ibid.)
  340. Ac ereill aur agoret. (Ibid.)
  341. Pan gysgo paub ar gylched. (Mss. de Herghest.)
  342. Ni chwsc Duw pan rydd gwared. (Ibid.)
  343. A garo eu gilydd nis dig. (Mss. de Heng.)
  344. Pan dauner dan obenydd. (Mss. de Herghest.)
  345. Meddwl serchauc syberw vydd. (Ibid.)
  346. Gorwyn blaen ysbyddat hydyr hwylyat
    Gnaud serchauc erlyniat. (Ibid.)
  347. Keingyfren coed i lawr
    Chwerdyt bryd wrth a garawr. (Ibid.)
  348. Perth hywerth gorwydd. (Ibid.)
  349. Gwychyr gwynt guyd migyein (Mss. de Herg.) ni gywein (Mss. de Heng.)
  350. Eiryawl ni garawl ny gyghein. (Mss. de Herghest.)
  351. Gnaut y dreissic dreissyau
    Gwall a ddwg daffar o llau. (Ibid.)
  352. Bid coch crib keiliauc bid anianaul
    Ei lef o wely buddugaul
    Llawenydd dyn Duv ei maul. (Mss. de Herg.)
  353. Bid lawen meichyeit urt ucheneit gwint
    Bid tawel yn deleit. (Ibid.)
  354. Bid guhudyat keiiasd bid gniviad gwyd
    A bid gynnwys dillat
    A garo bardd bid hardd roddiat. (Ibid.)
  355. Bit awy unbenn a bet lew
    A bit vleid ar adwy
    Ni cheidu y wyneb ar ny rodwy. (Ibid.)
  356. Bit amlwc marchauc bit redegauc gorwyd. (Mss. de Herghest.)
  357. Bit gwrm biw a bit lwyt bleid. (Ibid.)
  358. Esgut gorwydd i ar heid. (Ibid.)
  359. Guescyt guan graun yn y ureid. (Mss. de Heng.)
  360. Bit aha byddar bid anwadal chud
    Bit yauyt ymladgar
    Dedwydd or ai gwyl ai car. (Mss. de Herghest.)
  361. Bit dwvyn llyn byt lynn gwaywawr
    Bit gran claf gleu urth awr
    Bit doeth dedwyth Duv ai mawr. (Mss. de Herghest.)
  362. Bit euein alltut, bit dysgethrin drud
    Bit chwannauc ynvyt y chwerthin. (Ibid.)
  363. Bit chwyrn colwyn, bit wenwyn gwrach (Mss. de Heng.)
  364. Bit wen gwylan bit van ton
    Bit hyvagyl hwyar ar on. (Mss. de Herghest.)
  365. Bit las luarth bit diwarth eirihyat
    Bit reiniat ygkyvarth. (Ibid.)
  366. Bit gogor gan iar bit trydar gan lew. (Le Livre noir.)
  367. Bit ton kalon gan alar. (Mss. de Herghest.)
  368. Bit wynn twr bit orwn seirch
    Bit hoffder llawer se heirch. (Ibid.)
  369. Bit lyth chuannauc. (Ibid.)
  370. Cette strophe et les deux suivantes manquent dans le Livre rouge de Herghest.
  371. Goreiste arvryn aerwyn vym bryd
    A bevyd nim kyrchwyn
    Byr vy nheith difeith vyn hyddyn. (Mss. de Herghest.)
  372. Lem auel llwm benedyr byw
    Pan orwisc coet teglyw haf
    Terydd glaf wyl heddyw. (Ibid.)
  373. Tra vo da gan gog canet (Ibid.)
  374. Kyvreu eichiauc yn nolydd tuauc (Ibid.)
  375. Coc lavar canet yrauc. (Mss. de Herghest.)
  376. Ys adwant gan vym bryd. (Ibid.)
  377. Neus edewis i gog ar eiddiorwg bren
    Neus laeswys vyn gylchwy
    Edlid a gereis a gereis neud muy. (Ibid.)
  378. Kethlydd cathylvoddauc hiraethauc ei lef
    Teith oddef tuth hebauc
    Cog vreuer yu aber cuauc. (Ibid.)
  379. Dylywn pwyth hun i heneint. (Mss. de Herghest.)
  380. Gorddyar adar ar edrywyard
    Ban lef cwn yn nyfeith
    Gorddyar adar cilweith. (Ibid.)
  381. Pan vrysiant kedwyr i gad
    Mi nid af anaf nim gad. (Ibid.)
  382. Llwyd gwarthaf mynydd brau blaen on
    O ebyr dyhebgyr ton. (Ibid.)
  383. Assimi heddyw penn y mis
    Ynn y westfa ydd odewis
    Crei vym bryd cryd am dewis. (Ibid.)
  384. Alaf yn ail mail am lad
    Llithredaw llyry llon cawad
    A dirvyn ryd berwyd bryd brad. (Ibid.)
  385. Berwyd brad anvad o ber
    Byddant dolwr pan burer
    Gwerthu bychod er llawer. (Mss. de Herghest.)
  386. Preator preennwir. (Ibid.)
  387. Perygyl yndirthivat kyrchynyet kewi. (Ibid.) Perygyl yn burthiat. (Mss. de Heng.)
  388. Ymwng ucheneid a dyuet arnaw
    In ol vyn gorddyvneit
    Ni ad Duv da i ddirieid. (Mss. de Herghest.)
  389. Oed macwy mab claf oed goëin. (Mss. Herghest.)
  390. Or a wneler yn derwd. (Ibid.) Deryn. (Livre noir.)
  391. Ystirieit yr ae derlly. (Mss. Herghest.)
  392. Cas dyn yman yw cas Duv vry. (Ibid.)
  393. Gredyf gwr oed gwas
    Gwrthyt am dias
    Meirch mwth myngvras
    A dan vordwyt megyrwas. (Mss. de Crickhowel. Voy. ausssi le Myvyr. arch., t. 1, p. 1.
  394. Ysgwtl ysgafn llydan. (Mss. de Plas Gwyn.)
  395. Ar bedrein mein vuan
    Kleduawr glas glan
    Ethy eur a phan. (Mss. de Crickhowel.)
  396. Ny bi ef a vi
    Kas erof a thi
    Gwell gwneif a thi
    Ar wawt dy uoli. (Ibid.)
  397. Kynt y waet elawr
    Nogyt y neithyawr (Ibid.)
  398. Kynt y vwyt y vrein
    Noc y argyurein. (Mss. de Crickhowel.)
  399. Ku kyueillt Ewein. (Ibid.) Euein. (Mss de Plas Gwyn.)
  400. Kwl y uot a dan vrein. (Mss. de Crickhowel.)
  401. Marth ym pa vro. (Ibid.) March. (Mss. de Hengurt.)
  402. Llad vn mab Marro. (Mss. de Crickh.) Marco. (Mss.de Heng.)
  403. Caeawc cynhorawc men y delei. (Mss. de Plas Gwyn.) Cynhaiawc men y dehai. (Mss. de Heng.)
  404. Diphun ymlaen bun med a dalbei. (Mss. de Pl. G.) Le docteur Pughe (dict. t. 2, p. 470,) écrit diffyn et modd, ce qui change le sens.
  405. Tul tal i rodawr yu y clywei. (Mss. de Plas Gwyn.)
  406. Aur ni rodei naud meint dilynei. (Ibid.)
  407. Ny chiliei o gamhawn yni ferei waet
    Mal brwyn gymynei gwrnyd eche. (Ibid.)
  408. Nys adraud Gododin ar lawr mordei
    Rac pebyll Madauc pan ateorei
    Namyn un o gant yn y delei. (Mss. de Plas Gwyn.)
  409. Caeawc cynniviad cyulad e rwyt. (Ibid.)
  410. Ruthyr eryr yn ebyr pan lithiwyt. (Ibid.)
  411. Y amot a vu not a gatwyt. (Ibid.)
  412. Gwell a wnaeth y aruaeth ny giliwyt
    Rag bedin Gododin o techouyt. (Mss. de Crickhowel.)
  413. Hyder gymmell ar vreithel vanawyt. (Ibid)
  414. Ne nodi nac hysgeth nag ysgwyt. (Mss. de Plas Gwyn.)
  415. Ny ellir anet ry vaeth vwyt
    Rac ergit cadfannau catwyt. (Ibid.)
  416. Caeauc kynhorawc bleid e maran. (Ibid.)
  417. Guefrawr godrwyawr torchawr am ran.  (Mss. de Plas Gwyn.)
  418. Gwefrawr godiw awr.  (Ibid.)
  419. Gwerthvawr gwinvan  (Ibid.) guerth gwin van.  (Mss. de Heng.)
  420. Ef gwrthodes gwrys gwyar discrein
    Kyt diffei wyned a Gogled ei ran
    O gyssul mab ysgyran
    Ysgwydawr angkyfan.  (Mss. de Plas Gwyn.)
  421. (*) J’indique, par ces points, les lacunes qui me paraissent exister dans le Mss.
  422. Caeawc kynhorauc aruawc ygkawr.  (Ibid.)
  423. Kynodiwygwr gwrd eggwyawr.  (Ibid)
  424. Kyuran yn racuan rac bydinawr
    Gwydei pym pumunt rac y la awr.  (Ibid.)
  425. O wyr deifr a Bryneich dichiawr
    Ugeintcant eu diuant yn un awr.  (Mss. de Plas Gwyn.)
  426. Kynt y gig y vleid nog yt e neithiawr.
  427. Kyut e vud y vran nol yt allawr  (Mss. de Pl. G.) y elawr  (Mss. de Heng.)
  428. Kynt noc argyvrein e waet e lawr. (Mss. de Pl. G.)
    Ce vers manque dans le Mss. de Hengurt.
  429. Gwerth med ygkynted gan liwedawr  (Mss. de Pl. G.) liwed awr. (Mss. de Heng.)
  430. Kyfeid hir ermygir tra uo kerdawr  (Mss de Pl. G.) kyneid hir ermygir.  (Mss. de Heng.)
    Le docteur 0. Pughe a lu Hynaiddhir (dict. t. 2 , p. 287,) et a cru que c’était le nom d’un chef. Evan Evans est tombé dans la même erreur.
  431. Gwyr a aeth Ododin chwerthin ognaw.  (Mss. de Pl. G.)
  432. Chwerw yn trin a lain yn ymduliaw.  (Ibid.)
  433. Byrr vlyned yn hed yd ynt yndaw  (Ibid.) udynt yndaw  (Mss. de Heng.)
  434. Mab Botgat gunaeth guynieth gunith e law  (Mss. de Pl. G.)
  435. Kyt elwynt y lanneu y benytiaw  (Ibid.) M. Sharon Turner a cru qu'on devait lire: Kyt elwynt y lawn eu y benytiaw ; mais il s'est évidemment trompé.
  436. A hen a ieueinc a hydr allaw.  (Ibid.)
  437. Dadyl diheu angeu yn eu treidiaw.  (Ibid.)
  438. Gwyr a aeth Ododin chwerthin wanar.  (Mss. de Plas Gwyn.)
  439. Digyn uei em bydin trin diachar  (Ibid.) digynny ei emm bydin.  (Mss. de Heng.)
  440. Wy ledi a lavnawr eb vawr drydar.  (Mss. de Plas Gwyn.)
  441. Colofn glyw reith vyw rodi arwar.  (Ibid.)
  442. Gwyr a aeth Gattraeth oed Traeth y lu.  (Ibid.)
  443. Glasved eu hancwyn a e gwenwyn vu.  (Mss. de Crickhowel.)
  444. Trychant trwy beiriant yn catau.  (Mss. de Pl. G.)
  445. A gwedy elwch tawelwch vu.  (Ibid.)
  446. Kyt elwynt y lanneu y benytu.
  447. Dadyl dieu angeu yn eu treudu  (Ibid.) y eu treudu  (Mss. de Heng.)
  448. Gwyr a aeth Gattraez vedvaeth vedwn.  (Mss. de Crickh.)
  449. Phyru fruythlaun oed cam nas cymhuyllwn.  (Mss. de Pl. G.)
  450. Y am lavnawr coch gorfawr gwrmwn.  (Ibid.)
  451. Dwys dengyn yd ymledyn aergwn.  (Ibid.)
  452. Ar deulu Bryneich be ich barnasswn
    Diliw dyn yn vyw nys gadawsswn.  (Mss. de Crickh.)
    Le docteur Owen a ici raison contre Evan Evans, qui a lu dylif, déluge.
  453. Cyueillt a golleis diphleis od ovn.  (Mss. de Pl. G.)
    Owen Pughe a cru qu’il fallait lire oeddwn (j’étais) ; mais pas un seul manuscrit, à ma connaissance, ne porte cette variante, aussi peu naturelle que sa traduction de ce vers. (V. son Dict. t. 1, p. 447.)
  454. Rugyl yn ywerthryn ryn riadwn.  (Mss. de Chrick.)
  455. Ny mynws gwrawl gwadawl chwegrwn
    Maban y Gian o vaen gwyngwn  (Mss. de Pl. G.)
  456. Gwyr a aeth Gattraeth gan uawr
    Travodynt eu hed eu bofnawr.  (Mss. de Pl. G.)
  457. Milcant a trychant a emdaflawr
    Gwyarllyt a gwynodynt waeulawr
    Ef gorsaf eng gwriaf eng gwriawr
    Rac gosgord Mynydawc mwyn vawr.  (Ibid.)
  458. Dygymyrus eu hoet eu haganawr. (Ibid.)
  459. Med yvynt melyn melys maglawr
    Blwydyn bu llewyn llawer kerdawr (Ibid.)
  460. Coch eu cledyfwr na phluvawr (Ibid.)
  461. Eu llain gwyngalc'h a phedryolet benawr
    Rac gosgord mynyawr mwynvawr. (Mss.de Crickhowel.)
  462. Gwyr a aeth Gattraeth gan dyd
    Neus goreu gadeu gewilyd. (Mss. de Plas. Gwyn.)
  463. Wy gwnaethant yn geugant gelorwyd
    A llafnaur llawn anaawd em bedyd. (Ibid.)
  464. Goreu yw hyn kyn kystlwn carennyd. (Mss. de Crick.)
  465. Emeint cren ae angeu oe hennyd. (Mss. Pl. G.)
  466. Rac bedyn Ododin pan bu dyd. (Mss. de Crick.)
  467. Ce vers manque dans le manuscrit de Plas Gwyn.
  468. Ce vers manque aussi dans le même manuscrit.
  469. Ne lewes ef med gwyn veinoethyd. (Ibid.)
  470. Bu truan gynatcan gyuluyd. (Ibid.)
  471. Y neges ef o drachwres dringledyd (Mss. Pl. G.)
  472. Ny chryssius Gattraeth mawr
    Mor ehelaeth y arvaeth uch arwyd. (Ibid.)
    L'éditeur du Mywyrian archaiology a détruit la mesure de cestrois vers en les publiant ainsi.
  473. Ny bu mor gyfor
    O Eidin yscor.  (Ibid.)
  474. Aescarei oswyd  (Ibid.) ysgar ei oswys.  (Mss. de Heng.)
  475. Tutvwlchir ech y dir ae drevyd
    Ef laddei Saeson seithved dyd.  (Mss. de Pl. G.)
  476. Perheit ei wrhyd yn wr rhyd.  (Ibid.)
    Owen a lu pareit ce qui change le temps de l’action , et un peu le sens.
  477. Ae govein gan ugein gyweithyd.  (Ibid.)
  478. Pan dyvu Dudfwlch dut nerthyd
    Oed gwaetlan gwialvan vab Kilyd.  (Ibid.) Le manuscrit de Heng. écrit mal Eilyd.
  479. Wyneb udyn ysgorva ysgwydawr.  (Mss. de Crick.)
  480. Creu kynhynt cynnullint reiaour  (Mss. de Pl. G.)
  481. Yn gynvan mal taran twrf aesawr.  (Mss. de Crick.)
  482. Gwr gorvynt gwr etwynt gwr llawr
    Ef rwegei a chethrei a chethrawr.  (Mss. de Crick.)
  483. Od uch lled lladei y lafnawr.  (Mss. de Pl. G.) O dduch lle llades a llafnawr.  (Mss. de Heng.)
  484. Yg gystud heyrn dur arbennawr.  (Mss. de Pl. G.)
  485. Y mordai ystyngei a dyledawr.  (Mss. de Crick.)
  486. Rac erthei erthychei vydinawr.  (Mss. de Pl. G.) Ertrychei vidinawr.  (Mss. de Heng.)
  487. O vreithell Gattraeth pan adrotir.  (Mss. de Crick.)
  488. Maon dychurant eu hoed bu hir  (Ibid.)
  489. Edyrn diedyrn a mygyn dir
    A meibion Godebawc gwerin enwir
    Dyphorthynt gowysawr golerawr hir.  (Mss. de Crick.)
  490. Bu truan dyngedven angen gwywir
    A dyagad i Dudvwlch a Chyvwlch hir.  (Ibid.)
  491. Aed yveut vet gloew wrth liw babir.  (Ibid.) Cyt yven ved.  (Mss. de Heng.)
  492. Cyt vel da ei vlas ei gas bu hir.  (Mss. de Crick.) Cyt vei da ei vlas y gas bu hir. (Mss. de Heng.)
  493. Blaen echeching gaer glaer ewgei. (Mss de Pl. G.) Blaen ych echinig gaer y negei. (Mss. de Heng.)
  494. Gwyr gweryd gwanar a e dilynei. (Mss. de Crick.)
  495. Ce vers est tronqué dans tous les manuscrits, et je ne réponds pas de l’avoir bien rétabli ; on lit dans le manuscrit de Hengurt : Blaen ar y.... dygalounit vual ; dans les autres : Blaen ar y bludue digollovit vual er ewyvnawr vordei.
  496. Blaen gwirawt vragaut ef dybydei. (Mss de Pl. G.)
  497. Blaen eur a porphor cein as mygei. (Ibid.)
  498. Blaen eddystraour pasc ae gwaredei. (Ibid.) Blaen eddystlaw.  (Mss. de Heng.)
  499. Gwarthlef ag evo bryd ai derllydei. (Ibid.)
  500. Blaen erwyre gawr budvawr drei. (Ibid.)
  501. Arth yn llwrw byth hwyr y techei. (Mss. de Crick.)
  502. Anawr gynhoruan. (Mss. de Pl. G.) A nawr gynhornan. (Mss. Heng.)
  503. Huan arwyran. (Mss. Pl. G.) Huan ar wyran.  (Mss. de Heng.)
  504. Gwledig gyd gyfgein
    Nef ynys Brydein. (Mss de Crick.)
  505. Garw ryt rac rhyn
    Aes e lwrw budyn. (Ibid.)
  506. Bual oed arwyn  (Ibid.) anvyn. (Mss. de Heng.)
  507. Ygkented Eidyn. (Mss. de Pl. G.) Ygeunted.  (Mss. de Heng.)
  508. Erc’hyd ryodres e ved medwawd.  (Mss. de Pl. G. Trihyd ryodres eved meduaud. (Mss. de Heng.)
  509. Yvei win gwirawt
    Oed ervid fedel
    Yvei win gowel. (Mss. de Pl. G.)
  510. Aerveid yn arfel
    Aergennin vedel. (Ibid.)
  511. Aer a dan glaer  (Ibid.) Adan. (Mss. de Heng.)
  512. Kenyn kenit aer. (Mss. de Pl. G.)
  513. Aer seirchiawc
    Aer edenawc. (Ibid.)
  514. Nid oed diryf y ysgwyd. (Ibid.)
  515. Gan waeawr plymnwyt. (Mss. de Pl. G.)
  516. Cuydyn gyvoedyon. (Ibid.) Cnydyn gynvedyon.  (Mss. de Heng.)
  517. Ygcal blymnwyt. (Mss. de Crick.)
  518. Diyssic yd ias
    Divevyl as talas
    Hudit ewyllyas
    Kyn by clawr glas. (Mss. de Pl. G.)
  519. Bed gwrweling vraisc.  (Ibid.) Braisk étant évidemment pour 'bras, je n’ai pas hésité, malgré l’autorité de tous les manuscrits, à lire bras , et à le rétablir dans le texte.
  520. Teithi amgant
    Tri llwry novant
    Pymwnt a phumcant
    Erchwn a trychant (Ibid.) Trvychwn a trychant (Mss. de Heng.)
  521. Tri chant chad varchawg (Ibid.) Tri chat varchawc (Mss. de Heng.)
  522. Eidyn euruchawc (Mss. de Pl. G.)
  523. Tri lu lurugawc
    Tri eurdeyrn dorchawc. (Ibid.)

  524. Tri marchawc dywal
    Trichat gyhafa!. (Ibid.) Trichiant.  (Mss. de Heng.)
  525. Tri chysneit cysnar.  (Mss. de Pl. G.) Tri chyfneit. (Mss.de Heng.)
  526. Chwerw flysgynt esgar.  (Mss. de Pl. G.) Chwerfysgynt. (Mss. de Heng.)
  527. Tri yn drin yn drwm
    Llew lledynt flwm. (Mss. de Pl. G.)
  528. Eur y gat gyngrwn
    Tri theyrn maon
    A dyvu o Vrython
    Kynric a Chenon
    Kynrein o Aeron. (Mss. de Pl. G.)
  529. Gogyverth yn hon
    Deiwyr diverogion
    Adyfu o Vrython
    Wr wellno Chynon
    Sarph seri allon. (Mss. de Crick.)
  530. Mawr meint y vehyr. (Mss de Pl. G.)
  531. Ygkyvarvod gwyr. (Ibid.)
  532. Bwyt y eryr erysmygei
    Pan gryssiei gydywal cyfdwyreei. (Ibid.)
  533. Aour gan gwyrd wawl cyn y dodei.  (Ibid.) Gwyrd waur. (Mss. de Hengurt.)
  534. Aessawr dellt am belt a adawei. (Mss de Pl. G.)
  535. Y gad blaen bragad driwei
    Mab Syvno syvedyd ai gwydei. (Ibid.)
  536. A werthus y eneit. (Ibid.)
  537. Yr wyneb grybwylliet (Ibid.) grybwieit.  (Mss. de Heng.)
  538. A lafn lifeit ladei. (Mss de Pl. G.)
  539. Ledessit ag a thrwys ac affrei. (Mss de Pl. G.) Lldessie ag a chrwys a phrei. (Mss. de Heng.)
  540. Er a mot aruot aruaethei. (Mss de Pl. G.)
  541. Dirmygei gelaned. (Ibid.) Ermygei.  (Mss. de Heng.)
  542. O wyr gwychyr gwnned
    Ym blaen Gwyned gwanei. (Mss de Pl. G.)
  543. Yveis o win a med y mordei. (Mss. de Pl. G.)
  544. Can yveis disgynneis can ffin ffaut ut. (Ibid.) Can fin faulut. (Mss. Heng.)
  545. Nyt didrachyvet colwed drut. (Mss. de Pl. G.) Cobnet drud. (Mss. de Heng.)
  546. Pan disgynnei paub ti disgynnut. (Mss. de Pl. G.)
  547. Ys deupo gwaeanet gwerth na pechut. (Ibid.) Ath uodi gwas nym gwarth na techud (Ibid.), et dans le Mss. de Crickhowel à la suite du Gwarchan Maelderw. Voyez aussi le Myvyrian arch. 1. p. 62, col. 2 et p. 85, col. 2.)
  548. Present adrawt oed vreichvawr drud. (Mss. de Pl. G.) Present kyvadraud oed breychiawl glud. (Ibid. Ibid. loco citato, et Myvyr. loc. cit.) La multitude des variantes rend ces deux vers très obscurs ; le docteur Owen les a traduitss de deux manières dans son dictionnaire (édit. de 132,) t. 1 p. 167, et t. 2, p. 138.
  549. Gwyr a aeth Gatraez buant enwawc
    Gwin a med o eur vu eu gwirawt. (Mss. de Crick.)
    Med oc eur. (Mss. de Pl. G.)
  550. Blwydyn yn erbyn urdyn deawd (Ibid.) tridyn dewawd. (Ibid.)
    Blwydyn eu erbyn urdyn deuawt. (Mss. de Crick.)
  551. Tri wyr a thri ugeint a tri chant eur dorchawc
    Or sawl yt gryssyassantuch gormant wirawt
    Ni diengis namyn tri o wrhydri fossawt. (Ibid.) Ny diengei. (Mss. de Heng.)
  552. Deu gatki Aeron a Chenon dayrawt
    Ha mynheu om gwaetfreugwerth vy gwennwawt. (Mss. de Crick.)
  553. Vygkar yngwynvar nyn gogyrhawd
    O neb ony bei o gwyn dragon deueawt. {Mss. de Pl. G.)
    Deucant. (Mss. de Heng.)
  554. Ny didolit ygkynted o ved gwiraut
    Ef gwnei arbeithing perzing aruodiauc. (Mss. de Pl. G.)
    Es gwnei arceithing. (Mss. de Heng.)
  555. Ef discrein ygkat discrein yn aelawt. (Mss. de Pl. G.) Es discrein. (Mss. de Heng.)
  556. Pan fei no lliuyen llimmach nebawt. (Mss. de Pl. G.) Pan vei
    no llwyen. (Mss. de Heng.)
  557. Arf angkynnul
    Angkyman dull
    Agkysgoget.  (Mss. de Crick.)

  558. Tra chiwet
    Mawr treiglyssyt
    Llawer Lloegrwys giwet. (Ibid.)
    Ces six vers n’en font que trois dans Myvyrian, par une erreur évidente. Les deux premiers se trouvent au commencement d’un autre poème d’Aneurin, tronqué dans le Myvyr. t. 1, p. 21, col. 1, v. 16.
  559. Eis ygkynnor eis ygkat verw. (Mss. de Crick.)
  560. Gorue gwyrlludu. (Mss. de Pl. G.) Gorne wyr lludw. (Mss. de Heng.)
  561. A gwraged gwydu
    Cyn noi angheu
    Greit vab Hoewgi
    Ac ysperi
    y beri creu. (Mss. de Crick.)
  562. Arour y dwy yagwyd adan.  (Ibid.)
  563. Y dalfrith ac eiltith Orwyden.  (Mss. de Pl. G.) Ac eltith Prwydan. &nbsp(Mss. de Heng.)
  564. By trydar yn arvau bu tan. (Ibid.)
  565. Bu hut y waawr bu huan.  (Ibid.) Bu chut y waewawr. (Mss. de Pl. G.)
  566. Bu bwyt brein bu bud y vran. (Ibid.)
  567. Achyn edeiwt yn rydon. (Ibid.) Yn rhydion. (Mss. de Heng.)
  568. Gan wlith eryt tirh tirion
    Ac o du gwasgar gwanec tu bron
    Beird byd barnant wyr o galon. (Mss. de Pl. G.)
  569. Diebyrth y gerth y gynghyr. (Mss. de Pl. G.) Diebyrth y geith. (Mss. de Heng.)
  570. Diva oed y gynrein gan wyr. (Mss. de Pl. G.) Diva oed y gyfrein. (Mss. de Heng.)
  571. Achyn i iol o dan cleirch. (Mss. de Pl. G.)
  572. Ure ytoed wrhyt yn y eirch. (Ibid.)
  573. Nyd edewis y lys les kerdorion Prydein. (Mss. de Crick.)
  574. Duw kalan ionawr yn y aniaeth
    Nyt erdit y dir cyvei diffeith. (Mss. de Pl. G.)
  575. Drachas anias dreig ehelaeth
    Dragon yggwyar gwedy gwinfaeth. (Mss. de Crick.)
  576. Gwenabwy vab Gwen gynhen Galtraeth. (Ibid.) Gynhen Galltraeth. (Mss. de Heng.) Gynheu Galtraeth. (Mss. de Crick.)
  577. Bu gwir mal y medd y gathleu.  (Mss. de Pl. G.) Mal y mead. (Mss. de Heng.)
  578. Ny deliis meirch neb marchleu. (Ibid.)
  579. Heessit maenor y glyw
    Y ar Llemenig llwybr dew. (Ibid.) Ces deux vers manquent dans le manuscrit de Plas Gwyn.
  580. Keny vaget amvyrn mamborth  (Ibid.) Ceny vacet am wym amborth. (Mss. de Heng.)
  581. Dywal y gledyval ymborth. manque dans celui de Plas Gwyn.
  582. Heessit oun o bedryollt y law  (Mss. de Pl. G.) O bedryolet. (Mss. de Heng.)
  583. Y ar venniell vygedorth, (Mss. de Pl. G.) Yar veingel (Mss. de Heng.)
  584. Yt fan nei vygu ryvin. (Mss. de Pl. G.) Yi vannoi rygu ryuin. (Mss. de Heng.)
  585. Yt ladei a llavyn vreich o eithin (Mss. de Pl. G.)
  586. Mal pan del medel ar vreidin. (Ibid.) Vreithin. (Mss. de Heng.)
  587. Y gwnei Varchleu waetlin. (Ibid.)
  588. Yssac anvonawc o barth deheu. (Ibid.)
  589. Tebyg mor liant y devoden
    O wyled a llaried. (Ibid.)
  590. Achain yvedd medd. (Mss. de Pl. G.) O chair yved med. (Mss. de Heng.)
  591. Meu yth glawd offer y bwyth madeu. (Mss. de Pl. G.)
  592. Ny bu hyll dihyll na hen diheu. (Ibid.) Ny bu hil dihil. (Mss. de Heng.)
  593. Seinyessit y gledyf ym pen mammeu
    Murgeid oed molet ef mab Gwydneu. (Mss. de crick.)
  594. Caredic caradwy y glot
    Achubei gwarchatwei not. (Ibid.)
  595. Ledvegin is tawel cyn divot
    Dyd gowychyd y wybot. (Ibid.)
  596. Ys deupo car kyrd kyfnot
    Y wlat nef addef adnabot. (Plas G.)
  597. Caredig caradwy gynran
    Keinyat ygkat gowan
    Ysgwyt aur orwydr cadlan
    Gwaeawr uswyd agkyfan. (Crick.)
  598. Cleddyfal dywall diwan
    Mal gwr catwei wyalvan
    Kyn kystud daear kyn aphan
    O daphar diphynnei y vann. (Mss. de Pl. G.)
  599. Ys deupo kynnwys ygkyman
    Gan drindawt yn undawt gyvan. (Mss. de Crick.)
  600. Pan gryssie Garadawc y gat. (Ibid.)
  601. Mab baed coc’h trychwn trychiat. (Heng.) Mal baed coet. (Crick.)
  602. Tarw bedin yn trin gomynyat.
    Ef lithyei wyd gwn oe anghat
    Ys vy nhyst euein vab eulat
    Ha Gwrien a Gwynn a Gwriat. (Crick.)
  603. O Galltraeth o gomyniat
    O vryn bydwn kyn caffat
    Gwedy medgloew ar anghat. (Plas G.)
  604. Ny weles urun y dat.  (Ibid.) Burhun, en breton armoricain du dialecte de Vannes, signifie miette, et répond au vieux mot français mie, point.
  605. Gwyr a gryssiasant buant gytneit
    Hoedlverryon medduon uch medhidleit
    Gosgord vynydawc eurawc yn rheit
    Gwerth eu gwled o ved vu eu heneit (Heng.)
  606. Peredur arveu dur gwawr dur ac Aedan
    Achubiat eggaur ysgwydawr agkyman
    Achet lledessynt wyladassant
    Neb y eu tymhyr nyt atcorsant. (Plas G.)
  607. Gwyr a grysiasant buant gihaeth.  (Heng.) Gytvaeth. (Plas G.)
  608. Gwenwyn eu hadland nyd mam au maeth. (Ibid.)
  609. Ce vers manque dans le manuscrit de Plas Gwyn.
  610. Anewyn Mynydawc enwawc y gwnaeth
    Aphryder prynnu breithel Galltraeth. (Plas G.)
  611. Gwyr a aeth Galtraeth ygkat ygcawr
    Nerth meirch a gurumseirch ac ysgwydawr
    Pelydr ar gychwyn a llym waeawr
    A luruceu claer a chledyfawr
    Ragorei tyllei trwy vydinawr. (Crick.)
  612. Cwydei bum pumwnt rag y lafnawr. (Ibid.) Cym pymwynt. (Heng.)
  613. Rhuvawn hir ef rodei eur y allawr
    Achet a choelvein gein y gerdawr. ('Plas G.)
  614. Nywnaethpwyd neuadd mor orchyman (Ibid.)
  615. Morvawr mor orvawr y gyflavan.(Ibid.) Mor vawr mor o vawr. (Heng.)
  616. Dyrlydud medud Morien tan
    Ny thraethei na wele Kenon kelain. (Crick.)
  617. Yn seirchiawc saphwyiawc son elydan elyduan. (Plas G.) Ton llydnan. (Heng.)
  618. Seinyessit y gledyf ymben garehan. (Ibid.) Gorchan. (Heng.)
  619. Noc ac Eskyc carec vyr vawr y chahydfan. (Pl. G.) Noc ac Eseye carrec vawr y chyhadvan. (Heng.)
  620. Nid mwy gysgogit uit mab peitban. (Plas. G.) Ni mwy ysgogit
    vit mab teithan. (Heng.)
  621. Ny wnaethpwyd mor anvonawc. (Pl. G.) Mor annovauc. (Heng.)
  622. Ony bei Vorien eil Caradauc. (Ibid.)
  623. Ny diengis yr eu trwm y lwru mynawc. (Ibid.) Yn trwm. (Heng.)
  624. Dywell dywalach no mab Pherawc. (Crick.) Phervwc. (Heng.)
    Phedrawc. (Pl. G.)
  625. Fer i law ffagleu Fowys farchawc
    Glew dias dinas y lu ovnawc
    Rac bedin Ododin bu wascarawc. (Pl. G.)
  626. Y gylchwy dan y gymwy bu adeuawg. (Ibid.) Adeuawc. (Heng.)
  627. Yn dyd guych bu ystuyth neu bu buyth atveiliawc. (Ibid.)
  628. Dyrlydei ved kyrn eillt Mynydawc. (Ibid.)
  629. Mor diysig. (Heng.)
  630. Ny Chynon lary vron glynnyon wledic. (Ibid.) Geinnyon. (Pl. G.)
  631. Y neb a wanei nyt adweinit
    Raglym y waeawr
    Calchdei tyllei vydinawr
    Ragyuan y veirch rag rygiawr. (Heng.)
  632. Yn dydd gwych atwyth oed y lafnawr.
    Pan gryssei gynon gan wyrd vawl. (Ibid.)
  633. Disgynist yn trwm ygkessevin
    Efdiodes gormes ef dodes fin. (Pl. G.)
  634. Ergyr gwaew rhieu ryvel chwerthin
    Hud ephyt y wrhyd y lwrwelffin. (Ibid.)
  635. Eithin yn oleit mur greid tarw trin.  (Heng.)
  636. Disginsit yn trwm ygkyssevin. (Plas G.)
  637. Gwerth med ygkynted a gwirawt gwin
    Heyessit y lavnawr rhwng dwy vydin. (Crick.)
  638. Eithin yn uoleit mur greit tarw trin
    Disgynsit yn trwm rac alauued wyrein. (Plas G.)
  639. Wyre !llu liaws ysgwydawr. (Ibid.) Laes. (Heng.)
  640. Ysguyt vriw rac biw beli bloedvawr
    Nar odduch gwyar ffin festiniawr. (Plas G.)
  641. An delut cynlluit yar gengorawr. (Ibid.)
  642. Gorwyd gwareufrith un ytheurdorchawr. (Heng.) GWare rith rn eurdorchawr. (Plas G.)
  643. Twrch goruc amot ym laen ystre astrywawr. (Ibid.)
  644. Teilingdeith gwrthiat gawr
    An gelwit y nef bit achledawr
    Emyt ef crennyt y gat waewawr. (Heng.)
  645. Cat nannen yra elud clotvawr.  (Ibid.) Calvanneu er a clat clot vawr. (Plas G.) Tous les manuscrits ont rendu inintelligible ce vers, en le tronquant ; je crois l’avoir rétabli dans mon texte.
  646. Ny chynhennit na bei llu iddaw llawr. (Heng.)
  647. Am drynni drylaw drylenn
    Am lwys ani diffwys dywarchen. (Plas G.)
  648. Amgwyddaw gwallt iar e ben. (Ibid.)
  649. Iam wyr eryr Gwydien. (Ibid.)
  650. Gwydduc neus amuc ae waen. (Ibid.) Ae waeu. (Heng.)
  651. Arduliat diwylliat y berchen
    Amux Morien gwennawt. (Heng.) Gwanwawd. (Plas G.) Il faut évidemment lire gwenn awen; la rime l'indique : du reste ces mots sont synonymes.
  652. Nurdein a chyvranneu penn. (Plas G.) Murdeina chyvrannu. (Heng.)
  653. Prif eggweryt acamnerth ac am han. (Plas G.) Prif egweryd ac an nerth ac am hen. (Heng.)
  654. Tryueyrer bot Bun Bratwenn
    Deudec Gwenabwy vab Gwenn. (Ibid.) Deheuec. (Plas G.)
  655. Gweinydiawr ysgwydawr yggweithen. (Ibid.)
  656. Yn aryal cledyval am benn
    Yn Lloegr drychion racdrychant un benn.
  657. A dalwymwng bleid heb benn
    Yn y glaw. (Heng.) Yno e law. (Plas G.)
  658. Gnawd gwychnawt yn y Lenn. (Ibid.)
  659. O gyvraug gwyth ag asgen. (Ibid.) Gyvrang gwyth. (Heng.)
  660. Trengis ni diengis Bratwenn. (Ibid.)
  661. Ac ar vur caer ysgwrydiat. (Ibid.) Aur ar vur. (Heng.) Aur ar mur caer crisgwitiat.  (Plas G.)
  662. Aer cret ty na thaer aer olodiat. (Plas G.) Aer cret tyna chaer aevlodyat. (Heng.)
    Dair caret na hair airmlodyat. (Plas G.)
  663. Yn ara ai leissyr ar gatwyt. (Plas G.) Yn ara ae lyssur argatwyl. Una sara secisiar argounduit. (Ibid., aux variantes, à la suite du Gw. Mael.)
  664. Adar Crwydriar. (Plas G.) Adar bro uual. (Ibid. loc. sup. cit.)
  665. Syll o vireiin neus adrawdd a vo mwy. (Heng.) Pelloidmirein nis adrawd a vobyw (Plas G. aux variantes qui suivent le Gw. Mael.) Tous les manuscrits ont reproduit ce vers en l’altérant plus ou moins ; évidemment aucun des copistes n’a compris ce qu’il écrivait.
  666. O ddanwynnyeit llwy. (Plas G.) 0 dam gweiniet lui. (Ibid. loc. sup. cit.) Ce vers manque dans le manuscrit de Hengurt.
  667. Od amlwch llivanat. (Plas G.) O dam lan luch livanat. (Ibid. loc. sup. cit.)
  668. Yn awr blygeint. (Heng.) Yn llawr bylgeint. (Plas G.) En did pleimier. (Ibid.)
  669. Na bei kynhawel kynheilweing (Ibid.) Cynhafol cynheilw. (Heng.) Na bei. (Ibid.)
  670. Pan vuost i kynnyvin clod
    Yn amwyn tinyssen gortirot. (Plas G.)
  671. O daeddot yn gelwir edrych gwyr not. (Plas G.) Ce vers manque dans le manuscrit de Hengurt.
  672. Oed drei dor diachor oed dor din drei. (Plas G.) O haedot diachor dindrei. (Heng.)
  673. Oed mynyd wrth olut ae cyrchei. (Heng.)
  674. Oed dinas y vydin ac i cretei. (Plas G.) Oed divas. (Heng.)
  675. Ni elwyt gwinwyt men na bei. (Heng.)
  676. Kyt bei cauuawr yn un ti.
    Atwen ovalon keny
    Penn y gwyr talbeing a dely. (Plas G.)
  677. Nyt wyf vynawc blin
    Ni dialaf vy ordin
    Ny chwardaf y chwerthin. (Plas G.)
  678. Adan draed ronin
    Ystynnyawc vyg glin. (Plas G.)
  679. A bundat y yn. (Plas G.) Ce vers manque ailleurs.
  680. Y ty deyerin
    Catuyn beyernin
    Am benn vy deulin. (Ibid.)
  681. Oved o vuelin. (Ibid.) Ce vers manque ailleurs.
  682. O Galtraez wnin. (Ibid.)
  683. Mi a na vi Aneurin
    Ys gwyr Taliesin
    Oveg Cyvrenin. (Ibid.)
  684. Neu cheing e Ododin. (Ibid.) Neu chenig Ododin. (Heng.)
  685. Goroled gogled gwr ae gorug
    Lary vron haela don ny yssyluc. (Plas G.)
  686. Nyt ymda dorear nid ymduc mam. (Ibid.) Nyt yon duc. (Heng.)
  687. Mer eiriam gadarn haearn gaduc. (Ibid.) Mor eirian. (Plas G.)
  688. O nerth y cleddyf claer y hamuc
    O garchar anwar daear yn duc. (Plas G.)
  689. O gyfle angheu o anghar dut
    Keneu vab Llywarch dihafarch drud. (Heng.)
  690. Nyf ef borthei gwarth gorsed
    Senyllt ai leslri lawn med
    Gordolei gledy i gared. (Plas G.)
  691. Gondoler leraenei o ryvel. (Ibid.) Gordolevi lemenei y ryvel. (Heng.) Les éditeurs du Myvyrian ont dénaturé ce vers et le suivant.
  692. Dyphorthei cynwysawr oe freych. (Plas G.) Dyphorthedeil yn muyssaur o freych. (Heng.)
  693. Gnawd yn y newad fyth meirch
    Gwyar a gwrwmseirch. (Plas G.)
  694. Keingyell hyriell oe law.
    Ag yn elyd bryssiaw. (Ibid.)
  695. Llech Leiicu tud leu leudwre. (Heng.) Llech Lentu tud leudvre. (Plas G.)
    Leech beud ud tut leuvre. (Crick. à la suite du Givarchan Maelderw.)
  696. Gododin stre stre. (Ibid. Ibid.)
  697. Ystre raguo ar y angad. (Plas G.) Ce vers manque dans le manuscrit de Hengurt.
  698. Anghat gyngor i leuyer cat. (Ibid.) Ancal ancat cyngor cyngor. (Crick. loco citato.)
  699. Cangen gaerwys. (Plas G.)
  700. Keny duiwys. (Heng.) Keuy drillwys. (Plas G.)
  701. Tymor tymhestyl
    Tymhestyl dymmor. (Plas G.) On lit dans des variantes placées à la suite du Gogodin, dans le même manuscrit : tymyr tymor tymestyl.
  702. Y beri restr.
    Rhac rhi allu. (Plas G.) Tramerin lestyr tra merin lu. (Ibid. aux variantes : Ruyd rac rhiallu.)
  703. O dindywyt yn dyvu
    Wyt yu dynovu. (Plas G.)
  704. Dwys yt uodyn. (Plas G.)
  705. Llym yt wenyn. (Crick.)
  706. Llwyr genyn lu. (Ibid.) Meidlyawn let lin lu. (Crick. Gwarch.
    Mael. Var.)
  707. Ysgwyt rygyn. (Plas G.) Ys gwyt rygyn. (Ibid. aux variantes.)
    Scwytgrugyn. (Crick., loco cit.)
  708. Rac tarw trin.  (Plas G.) Rac doleu trin. (Ibid. aux var.) Y
    ractaryf trun. (Crick., loco cit.)
  709. Y dal vriw vu. (Plas G.) Talorin vu. (Ibid. aux var.) Tal briw bu. (Crick., loco cit.)
  710. Er cryn y alon ar arfar
    Y brwydrin trin trachwar. (Plas G.)
  711. Amgwry van carw. (Ibid.) Cwry van ceirw. (Ibid.)
  712. Hyssed Brych briwawt bar. (Ibid.) Byssed Brych briuant barr. (Heng.)
  713. Ambwyll disteir am distar. (Ibid.)
  714. Ambwyll am rhodic am rychward. (Ibid.) Am rhod ri. (Heng.)
  715. Ys broys brys treulyaut Rhys. (Crick.)
  716. Yn rhiw drec ni bu ny gaffo y neges. (Ibid.) Yn rhin drec ny bu nygaffo. (Heng.)
  717. Nyt anghw y o van ny oddiwes. (Ibid.) Nyt anghwy a wa muy oddiwes. (Plas G.)
  718. Ny mat vanpwyt ysgwyt. (Ibid.)
  719. Ar gynwal carnwyt. (Ibid.) Ar grymal carnuyt. (Heng.)
  720. Ny mat dodes y vordwyt
    Ar vreichit mein llwyt. (Ibid.) Ar vreichir. (Heng.)
  721. Gell y balardr gell
    Gellach y obell. (Plas G.) Gellach o bell. (Heng.)
  722. Y mae dy wr yn y gell
    Yn cnoi angell bwch. (Plas G.)
  723. Bud oe law yddaw poet poet ymbell angell.  (Ibid.) Budd oe law yddaw poet y ubell. (Heng.) Tous les manuscrits sont très défectueux en cet endroit.
  724. Da e daeth Adonwy atwen.  (Plas G.) Da dyvot Adonwy Adonwy am a dawssut. (Ibid., à la suite du Gwarch. Mael.) Da dyuot Adonuy am adaussyt. (Crick. Ibid.)
  725. Ym a dawssyt wen beli Bratwen. (Ibid.) Wen beli. (Plas G.)
  726. Gwnelut lladut losgut no Morien. (Ibid.) A wneli vratwen gwnelut lladut losgut. (Ibid., aux variantes du Gwarch. Mael.)
  727. Ny waeth wnelut. (Ibid.) Ny naeth wnelut. (Heng.)
  728. Ny delyeist nac eithaf na chyngor. (Plas G.) Ny chedweist nai eithaf na chyngor. (Ibid., aux variantes du Gwarch. Mael.)
  729. Ysgwn drem dibennor. (Ibid.) Yagwn drein. (Heng.) Ysgwntref dy beuwel. (Plas G., aux variantes du Gwarch. Mael.)
  730. Ny weleist y morchuyd mawr marchogion. (Plas G.) Ny weleis or mor bwyr mor. (Ibid., loc. cit.)
  731. Wy nedin wy rodin nawd y Saeson. (Plas G.) Ny leddin my roddin. (Heng.)
  732. Gododin gomynaf dy blegyt. (Ibid.) Gomynnaf oth blegyt. (Ibid., aux variantes.)
  733. Tynoeu tra thumein drum essyth. (Plas G.) Tyno eu dra thrinuein drinnessy. (Heng.)
  734. Gwas chwant y ariant heb ymwyt
    O gysul mab dwywe dy wrhyd. (Plas G.) Mab dwyre. (Heng.)
  735. Nid ked gynghor uan. (Plas G.) Ny oed gynghor uann. (Heng.)
  736. Uael rac tan ueithin. (Plas G.) Raclan veithin. (Heng.)
  737. O lychwr y lychwr luthbin. (Ibid.) Lwchbin. (Plas G.)
  738. Luchdor y borffor beryerin.
    Lad gnaws gwan maws mur trin. (Crick.)
  739. Anysgarat ac un y nad ac Aneurin. (Plas G.) Anys garât vu ynal ac Aneurin. (Heng.)
  740. Kywerein ketwvr cynrennin
    Y Gattraeth gwerin fraeth Fysglolion
    Heessit y lavnawr rhwng dwy vydin
    Ardderchawc varchawc rac Gododin. (Plas G.)
  741. Eithin wn noleit mur greid tarw trin. (Ibid.) Eith iuyu voleit. (Heng.)
  742. Gwlat atval gychlywet eu dilin. (Plas G.) Gwlat atwet gochlywet eu dilin. (Ibid.)
  743. Dy goglawd ton bevyr peryerin. (Ibid.)
  744. Men ydynt ei liossaf elein. (Ibid.) Men ydynt eiliossaf elein. (Heng.)
  745. O brei Vrych uy uelych Uevelin. (Ibid.) O brei Vrych ny uelych Ueylin. [Plas G.)
  746. Ny chemyt hae dud a gordin. (Ibid.) Ny chemyd baedud a gorddin. (Heng.')
  747. Ny phyrth meuyl moryal eu dilin
    Lafn durawt barawt y waeth lin. (Plas G.)
  748. Cywrein cetwyr cywrennin. (Plas G.) Ce vers et le suivant manquent dans le manuscrit de Hengurt.
  749. Efladawd a chymawn a lain
    A charnedawr tra gogyhwe trin. (Plas G.) Tra gogyhne. (Heng.)
  750. Kywrein ketwyr cyfaruuant
    Ygyt yn un vryt yt gyrchassant
    Byr eu hoedal hir eu hoet ar eu carant.
    Seith gymeint o Loegrwys a ladassant. (Plas G.)
  751. Ogyvrysed gwraged gwych a unnethant
    Llawer mam ae deigyr ar ei hamrant. (Ibid.)
  752. Ny wnaethpwyd neuad mor dianaf
    Lewmor hael baran lew lwybr muyaf
    A chynon lary vron adon decaf
    Dinas y dias ar led eithaf
    Dor anghor bydin bud ei lyossaf. (Ibid.) Eilyassaf. (Heng.)
  753. Er saul a weleis ac a welaf
    Ymyt yn ymdwyn aryf gryt guryt guryaf
    Ef ladei oswyd a llafn lymmaf
    Mal brwyn y gwyddynt rac y adaf
    Mab clytno clothir canaf yti
    Or clod heb or heb eithaf. (Plas G.)
  754. O winveith a medveith dygodolyn. (Ibid.)
  755. Gwn leith mam hwrreith Eidol yn ial. (Ibid.)
  756. Ermygei rac vre
    Rac bron budugre
    Breein dwyre
    Wybr ysgynnyal. (Ibid.)
  757. Kynrein yn cwydaw.  (Ibid.) Yn cynydaw. (Heng.)
  758. Val glas heid arnaw
    Heb gilyaw gyhaval. (Plas G.)
  759. Synwyr ystwyr ystemel. (Ibid.)
  760. Y ar weilliongwebyl. (Ibid.) Yar neilyon gwebyl (Heng.)
  761. Ac ardemyl gleddfal
    Blaen ancwyn anhum.(Heng.)
  762. Hediw an dihun. (Ibid.) Hediu ar dihun. (Heng.)
  763. Nam reidyn rwyf trydar. (Plas G.) Mam reiddyn. (Heng.)
  764. O winveith a medvaeth ydd aelhant
    Y gynhen lurygogyon. . . . . . . . . . . (Plas G.)
  765. Nis gwn laith ledkynt. (Ibid.)
  766. Kyn lwydred eu llas dydarfu. (Ibid.) Cyn lwyded eu leas dyddarvu. (Heng.)
  767. Rac Cattraelh oed fraeth eu lu
    O osgord vynydawr vawr dru
    O trychant namyn un gwrny dy fu. (Plas G.)
  768. O winweith a medveith yt gryssiasant
    Gwyr yn rheit moleit eneit dichwant
    Gloyw dull y am drulyt gytvaethant
    Gwin a mel a mal amwesant. (Plas G.)
  769. O osgord vynydawc. (Ibid.)
  770. Au dwyf adveylliawc. (Ibid.) Am duy atvyliawr. (Heng.)
  771. A rhwyf a golleis am gwir garant. (Ibid.) Rwy e ry golleis y om gwir garant. (Ibid. G. Mael.)
  772. O drychant rhi a llu yt gryssiasanl Gattraeth. (Ibid.) Odrichant eurdorchawc a gryssyws (Ibid. Ibid.)
  773. Tru namyn un gwr ny alcorsant. (Ibid.) Tru namen un gwr nyt anghassant. (Ibid. Ibid.) Ce temps est une faute grossière et manifeste de copiste ; et je n’ai pas hésité à la corriger.
  774. Hu bydei ygkywrein present mal pel. (Plas G.)
  775. Ar y ehu bedei yn y vei atre. (Ibid.)
  776. Hut a mug Ododin o win a med. (Ibid.)
  777. Yn dieding ygkystring ystre
    Ac adan catvannau cochre
    Veirch marchawc godrud y more. (Crick.)
  778. Angor deur daen. (Crick.) Angor deor daen. (Ibid. G. Mael. aux var.) Deor dain. (Ibid. Ibid.)
  779. Sarph seri raen. (Ibid.) Sarph saphwy graen. (Ibid. G. Mael. aux var.) Sarph saffwy grain. (Ibid. Ibid.)
  780. Sengi urymgaen. (Ibid.) Anysgoget vaen. (Ibid. G. Mael. aux variantes.)
  781. Ymlaen bydin. (Ibid.) Blaen bedin. (Ibid. loc. sup. cit.)
  782. Agth aruynawl drussyat dreissyawr. (Heng.) Arth arwynawl. (Plas G.)
  783. Sengi uaenawr (Heng.) Sengi waywawr. (Plas G.)
  784. Yn dyd cadwynawr. (Heng.) Yn dydd cadiawr. (Plas G.)
  785. Ygklawd gwernin. (Ibid.)
  786. Eil Nedic Nar
    Neus duc drwyvar
    Gwled y adar
    Drydar drin. (Crick.)
  787. Kywir yth elwir enwir weithret.  (Heng.) Othenwir weithred.  (Plas G.) En wir yt elvir oth gywir weithret.  (Ibid. G. Mael. aux variantes.)
  788. Rhagan rwyuiadwr mur catuilet. (Heng.) Rhagaf rhwywiadwr. (Plas G.) Rettor rwyfyadur mur pob Kiwet. (Ibid. G. Mael. aux variantes) Rector rhuyvyadur. (Myvyr. Arch. 1. p. 62.) La variante rettor ou rector, mot purement latin, indique qu’il faut lire ragan.
  789. Merin a Madyen mat yth anet. (Heng.) Meryn mab Madyeith. (Plas G. G. Mael. aux variantes.) Meruyn mab Madyeith mad yth anel. (Myvyr. 1. p. 62.)
  790. Ar dyledawr canu cyman caffat. (Plas G.) Erdiledaf canu ciman caffa. (Ibid. G. Mael aux variantes.)
  791. Ketuyr am Gattraeth a wnaeth brythret. (Plas G.) Yn cetwir am Gatraeth ri guanaid brit rec. (Ibid. loc. sup. cit.)
  792. Brithwy a wyar sathar sanget. (Plas G.) Brith a uyar. (Heng.) Brit gue ad guiar sathar sanget. (Plas G. G. Mael. aux variantes.)
  793. Sengi uit gwyned bual am dalmed. (Ibid.) Sengit guit guned dialam dal med. (Ibid. loco sup. cit.)
  794. Achalaned cynyringet. (Ibid.) O galaned cives riget. (Ibid. loco sup. cit.)
  795. Nyt ardrawd cibno ced. (Heng.)
    Nyt adrawdcibno widi cyffro cad ced. (Plas G.)
    Nis cibno guedi cyffro cat.
    Kevei cimwyn idau civi daeret. (Ibid. loco sup. cit.)
  796. Ardeledawc canu kyman o vri. (Plas G.)
  797. Turf tan a tharan a rhyuerthi
    Gurbyt ardechawc marchawc mysgi
    Rud vedel rhyfel a eiduni
    Gwr gwned divudiawc dimyngei
    Y gat or meint gwlat yt y clywi. (Ibid.)
  798. Ae ysgwyt ar y ysgwyd had arroli. (Ibid.) Hat a roli. (Heng.)
  799. Waem mal gwin gloew o wydr lestri. (Plas G.) Laen mal gwyn. (Heng.)
  800. Ariant amyvet aur dylyi (Ibid.) Ariant am y ved eur. (Heng.)
  801. Gwinvaeth oed vaetnerth vab Llywri. (Plas G.) Vaetnerth Lyuri. (Heng.)
  802. Ardyledawc canu claer orchydon
    A gwedy dyrraith dyleinu afon. (Ibid.) Dyleiau aeron. (Plas G.)
  803. Dincomes lovlen ben eryron
    Luyt ef goreu vuyt y ysgyolyon
    Or a aeth Gattraeth o aurdorchogion
    Ar neges Mynydauc mynawc maon. (Ibid.)
  804. Ny doeth yn diwarth o barth vrython. (Plas G.) Oed odit imit o barth Vrython. (Ibid. loc. sup. cit.)
  805. Ododin wr bell well no Chynon. (Plas G.) Gododin o bell guell no Chenon (Ibid. Ibid.)
  806. Ardyledawc canu cemann cynreint. (Ibid.) Ceman kyureint. (Plas G.) Erdyledam canu y cenon cig ueren. (Ibid. loc. sup. cit.) Erdiledaf canu ciman ci guernit. (Ibid. Ibid.)
  807. Llawen llogel byt. (Ibid.) Llawen llogel bit. (Ibid. loc. sup. cit.)
  808. Bu didichwant. (Ibid.) Budit did di.  (Explicit. Ibid. Ibid.)
  809. Hu mynnei engkylch bit. (Ibid.)
  810. Yr aur ameirch maur a med meddweint. (Ibid.)  Peu de passages du Gododin ont été plus altérés que celui-ci, et je ne réponds pas de mon texte, en cet endroit.
  811. Namyn yn y delei o uyt hoffeint
    Cyndilic Aeron wyr en o uant. (Ibid.)
  812. Ardyledawc canu claer orchyrdon
    Ar neges Mynydawc mynauc maon
    A merch Eudafhir dreit gwanaw hon. (Ibid.) Dieis gwanawhon. (Heng.)
  813. Oed porphor guysgyadur dir amdrychion. (Plas G.)
  814. Dyphorthes meinyr molud nyvet. (Ibid.)
  815. Baran tan tevyd ban gyneuet. (Heng.) Tebihit tan teryd trui cinneued. (Plas G. à la suite du G. Mael.)
  816. Duu maurth guisgyasant y gwrym dudet. (Ibid.) Gwiscassant eu cein duhet. (Plas G. loc. sup. cit.)
  817. Duw merchyr peryddeint eu calchdoet. (Ibid.) Diw merchyr bu guero eu cit unet. (Plas G.)
  818. Dyvyieu bu diheu eu diuoet. (Ibid.) Cennadeu amodet. (Plas G. loc. sup. cit.)
  819. Duu gwener calanet amdyget. (Ibid.) Celaned a civrivet. (Plas G. loc. sup. cit.)
  820. Duu sadwrn bu divurn eu cytueithret. (Ibid.) Bu didwrn eu cit gueithret.(Plas G.)
  821. Duu sul eu lavnen rhud amddyget. (Heng.) Diu sul rud a at ranhet. (Plas G. loc. sup. cit.)
  822. Duu llun hyt ben clun guaetlun guelet. (Ibid.)Diu llun hyt benn clun gwaedlun guelet. (Plas G.)
  823. Neus adrawd Gododin gwedy lluddet. (Ibid.) Nys adraud Gododin gwedy lludet. (Plas G.)
  824. Rac pebyll Madawc pan atcoryet. (Ibid.) Hir rac pebyll Madauc pan atcorhet. (Plas G.)
  825. Namyn un gwr o gant yn y ddelhet. (Ibid.) Ce vers manque dans les variantes du manuscrit.
  826. Moch dwyreawc ym more. (Plas G.) Moch aruireit i more. (Ibid. loc. sup. cit.)
  827. Cynnif aber rac ystre. (Ibid.) Y cinim a pherym ac stre. (Ibid. Ibid.)
  828. Bu bwlch bu twlch tandde. (Ibid.)
  829. Bu golut mynut bu le. (Plas G.) Bu guolut mynut bu le. (Ibid. aux variantes.)
  830. Bu gwyar gweilch gwrwnde. (Ibid.) Bu guanar gueilgin gurymde. (Ibid. loc. cit.)
  831. Moch dwyreauc y meiitin. (Plas G.) Ym eilin. (Heng.) Moch arvireit i meitit. (Plas G. loc. sup. cit.)
  832. O gynnu aber rac fin. (Ibid.)
  833. O diuys yn lyuys dylin. (Heng.) O dywys tywys yn dylin. (Plas G.) O douis in towys en ilin. (Ibid. loco sup. citato.)
  834. Rac cant ef gwant cessefin. (Ibid.) Rac cant em gwant cesseuin. (Ibid. loc. sup. cit.)
  835. Oed garu y gwnewchui waetlin. (Ibid.)
  836. Mal ivet med neu win. (Ibid. loc. sup. cit.)
  837. Oed lew y ladeuch chwi dyuin. (Ibid.) Dyvin. (Heng.) Oed mor guanauc idinin. (Plas G.)
  838. Cleddyfal dywal ffyscyolin. (Ibid.)
  839. Oed mor diachor ytladei. (Plas G.) Oed mor diacharyt wanei escar. (Ibid. loc. sup. cit.)
  840. Esgar gwr haval yn y bei. (Ibid.)
  841. Dysgynnwys yn aphwys dra phenn
    Ny deliit gyn yt cywrennin ben. (Ibid.)
  842. Disgiawr breint vu e lad ar gagen. (Heng.)
  843. Cynnedyf y Ewein eskynnu ar ystre.(Ibid.)
  844. Ystung cyn gorot goreu gangen.(Ibid.)
  845. Dilyd dyleyn cathleu dilin. (Ibid.) Cathleu dilen. (Heng.)
  846. Llyui llivioded ruych ac asgen.
    Anglas asswyden lovlen. (Plas G.)
  847. Dyphorthes a e law luruc wehin. (Ibid.)
  848. Dymgualau gwledio dal oe brid brenuyal. (Ibid.) Dymwalau. (Heng.)
  849. Eidol adoer crei granuawr gwyn
    Dysgiawr pan vei Bun barn benn
    Perchen meirch gwrymseirch
    Ac esgwydaur yaen
    Cyvoet a gyvergyr escyn discyn. (Plas G.)
  850. Aer dywys ry dywys ryvil
    Gwlat gordd garei gwrd vedel
    Gwrd neryt gwaet am irwed. (Plas G.)
  851. Seingiat am seirch seingiat
    Seirchiawcam grud yt vedd. (Heng.) Am y rudd. (Plas G.)
  852. Ar delw leith drygyawr ludet
    Peleidyr yn eis yn dechreu cat
    Hynt am oleu bu godeu beleidryat. (Ibid.)
  853. Ceint amnad am divad y gell. (Ibid.) Seint amnant amdina dy gell. (Plas G.)
  854. Ac ystavell yt vydei dyrlydel
    Med melys maglawr
    Gwrys aer gayuglys gan uawr
    Cet luys Loergrwys liwedar. (Ibid.)
  855. Rhy benyt hyd ydd attawr. (Ibid.) Ar hyt y attawr. (Heng.)
  856. Eillt wyned clywer y arderched
    Gwananhon byt ved. (Plas G.)
  857. Safwy rodanwy Gwyned
    Tarw bydin treis trin teyrned
    Cyn kyues i daear cyn gorved. (Plas G.)
  858. Byt orffun Gododin bed. (Ibid.) Byt orfin. (Heng.)
  859. Bydin orddyvnat yn ageru
    Mynnawc luydawc law chweru
    Bu doeth a choeth a syberw
    Nyt oed ef wrth gyfed gochweru. (Plas G.)
  860. Budyn geinyon ar eu helu. (Crick.) Mudyn. (Heng.) Gnissint gusvilon ar e helo. (Plas G. aux var.)
  861. Nyt oed arles bro pob delu. (Ibid.) Nit oed ar les bro bot ero. (Ibid. loc. sup. cit.)
  862. An gelwir mor a chynnwr ym plymnwyt
    Yntryvruyt peleidyr peleidyr gogymuyt
    Goglyssur hayarn liveid lavn yn assed
    Syrchyn ygkorun yn trydar
    Gwr ffrwythlawn flamddur rag ysgar (Ibid.)
  863. Dyphortheit cadveirch a chadseirch
    Greulet ar Gattraez cochre
    Mae blaenwyd bydin dinas. (Ibid.)
  864. Aergi gwyth guarth vre. (Ibid.)
  865. An gelwir ni flaw glaer ffwyre. (Ibid.) Fan glaer wyre. (Heng.)
  866. Echadaf heydyn haearn de. (Ibid.)
  867. Menawc Gododin traeth e annor. (Plas G.) Traeth y annor. (Heng.)
  868. Menawc am rann cwynhyator
    Rac eidyn arial phlam nyt atcor. (Plas G.)
  869. Ef dodes ef dilys ygkynhor. (Ibid.) y geynlior. (Heng.)
  870. Ef dodes ractrisi teudor. (Plas G.) Rac trusi. (Heng.)
  871. Yn aryal ar drywal disgynnwys. (Ibid.)
  872. Gan llewes porthes mawr bwys. (Plas G.) Can lleues porthes mam bwys. (Heng.)
  873. O osgord Vynydawc ni diangwys
    Namyn yn aryf amdyphryf amddifwys. (Plas G.)
  874. O goled mory ef ny bu aessawr
    Dyphorthyn traeth y ennyn llawr
    Rhy duc eo lovlen glas lavnaour
    Peleidyr pwys preiglyn ben periglawr. (Plas G.)
  875. Y ar orwyd erchlas penweddawr. (Ibid.) Penifedawr (Heng.)
  876. Trin digwyd trwch trach y lavnawr. (Ibid.)
  877. Pan orwydd oc cad ni bu ffoawr. (Ibid.) Par orwydd. (Heng.)
  878. An dyrlys molet med melys maglawr. (Ibid.)
  879. Gweleis y dwll o benn tir Adoen. (Plas G.) O benn lir Odren. (Heng.) Gweloys y dull o bentir Adoen. (Plas G. aux variantes à la suite de Gododin.)
  880. Aberth am goelcerth a dysgynnyn. (Ibid.) Aberthach goel certh a ymddygyn. (Ibid. Ibid.)
  881. Gweleis oedceynevin ar dref ffledegein. (Heng.) Dref Redegein. (Plas G.) Gweleis y ddeu ac eu tre ry gwyddyn. (Ibid. Ibid.)
  882. A gwir Unythion ry golessyn. (Heng.) Gwyr Nwython. (Plas G.) O eir Nunython ry godessyn. (Ibid. Ibid.)
  883. Gweleis gwyr dullyawr gan awr addeuyn. (Ibid.) Gweleis ywyr tyll vawr gan uawr adsen. (Ibid. Ibid.)
  884. A phen Dyfnual a breich brein ae cnoyn. (Ibid.) A phen Dyvynual vrych. (Ibid. Ibid.) Dyvynaul vrych. (Heng. aux variantes du Gododin.)
  885. Mad mudic ysgafn uyn asgwrn advaon
    Ae lassauc tebebauc tra mordwy a lon
    Gwrawl amdduyvrwys goruawr y lu
    Guryt vron gurvan gwan au arueu
    Y gynneddyf disgynnu rac naw riallu
    Yg gwyd gwaed a gulat a gordifneu. (Plas G.)
  886. Caraf dy vuddir leithic a vu anau
    Cyndilic Aeron cenheu lew. (Ibid.)
  887. Carasswn disgynnu y Gattraeth gessevin
    Gwerth med ygkented a gwirawd gwin
    Carasswn neu chablwys ar lain
    Cyn bu y llas ae las uphin
    Carasswn eil clot dyphorthes gwaetlin
    Ef dodes y gledef yg goethin
    Neus adrawd gwrhyt rac rac Gododin. (Plas G.)
  888. Na bei mab Ceidiaw clot un gwr trin. (Heng.) Ce vers manque dans l'autre manuscrit.
  889. Truan yu gennyf gwedy lludet
    Godef gloes angheu trwy agkyffret
    Ac eil trwm truan gennyf fy gwelet
    Dygwyddai an gwyr ny pen o draet
    Ac ucheneit hir ae eilywet
    Yn ol gwyr pybyr temyr tutwet
    Rhuvaun a gwgaun gwiaun a gwylyget
    Gwyr gorsaf gwriaf gwrdd ygkalet. (Plus G.)
  890. Ys deupo eu heneit wy wedy trinet
    Cynnwys yggwlat nef addef anneuet. (Ibid.)
  891. Ef gwrthodes tres tra gwyar lyn. (Ibid.)
  892. Ef laddei val dewr dull nad erchyn. (Ibid.) Nyterchyn. (Heng.)
  893. Tauloye ac yageth tavlei wydrin. (Plas G.) Tauloyu acysgeth taolet wydrin. (Heng.)
  894. Amed racteyrned tavlai vydin. (PlasG.)
  895. Meint y gynghor. (Plas G.) Ce vers manque dans celui de Hengurt.
  896. Men na lavarei liaws. (Ibid.)
  897. Ac vei annaws nyd edewyt. (Ibid.) Nyd edeint. (Heng.)
  898. Rac ruthyr bwyllyadeu. (Plas G.) Rac ruthyr bwyll yadden. (Heng.)
  899. A cledyvawr lyveit. (Plas G.)
  900. Handit gwelir. (Ibid.)
  901. Lavar leir. (Ibid.) Lavar lein. (Heng.)
  902. Porthloed vydin
    Porthloed lain. (Plas G.)
  903. A llu rac nedd. (Heng.) Rac ued. (Heng.)
  904. Yn ragyrued
    Yn dyd guned
    Ygkywryssed. (Plas G.)
  905. Buant gwychawd
    Gwedy medawt
    Amed yvet
    Ni bu waret. (Ibid.)
  906. An goruylain. (Plas G.) An gornylam. (Heng.)
  907. Ennyd phrwythlam. (Plas G.)
  908. Pan adrodder
    Torret ergyr
    O veirch a gwyr
    Tyngyr tynget. (Ibid.)
  909. Ffunen ar dec. (Ibid.) Ffun en ar dec. (Heng.)
  910. Ar yal rodec. (Plas G.) Aryal. (Heng.)
  911. Ar hynt wylaw. (Plas G.)
  912. Cy cystudiwn. (Ibid.) Cy cystyin. (Heng.)
  913. Cu Carasswn.(Plas G.)
  914. Celleic ffaw. (Ibid.) Celeic fau. (Heng.)
  915. Ac argoedwys
    Gwae gordyvnwys. (Plas G.) Gwal gordyvnwys. (Heng.)
  916. Y em dulyaw. (Plas G.)
  917. Ef dadodes
    Ar lwyd pwys
    Ar les rieu. (Plas G.)
  918. Ar dilion goed. (Ibid.) Ar dilyvun goet. (Heng.)
  919. Ar dilin hoet
    Yr cyveddeu. (Ibid.)
  920. Ef an dydduc ar dan advoyu. (Ibid.) Ar dan adloyw. (Heng.)
  921. Ac ar groen gwynn gosgroyw. (Ibid.)
  922. Gerent rac debeu gwar a ddodet. (Ibid.)
  923. Llwch gwyn dwll ar ysgwyt
    Yor yspar lary yor
    Molut mynyt mor. (Ibid.)
  924. Gogwneif heissylut gugyvei Gereint. (Heng.) Gogwnei Gereint. (Plas G.)
  925. Hael mynawc oeddut
    Diannot y glutvan
    Diachor angor ygkyman
    Diechyr eryr gwyr gowaran (Ibid.)
  926. Trin oddef eiddef oed eirian
    Ragotei veirch racvuan
    Yn trin ledvegin gwin o ban (Ibid.)
  927. Cyn glas ved a glassu eu rhan. (Ibid.) Ys rhan. (Heng.)
  928. Bu gwr od uch gwledd med mygr oban. (Plas G.) Gwr gwledd uch medd. (Heng.)
  929. Y bore Dduw Sadwrn cad fawr a fu
    Or pan ddwyre haul hyd pan gynnu
    Dygrysowys fflamddwyn yn bedwarllu
    Goddeu a Reged i ymdullu (Mss. de Herghest et Myvyr. arch., t. 1, p. 53.)
  930. Dyfwy o Argoed hyd Arfynydd
    Ni cheffynt eiryoes hyd yr undydd. (Ibid.)
  931. Atorelwis fflamddwyn fawr drybestawd
    Addodynt yn gwystlon a ynt parawd
    Yr attebwys Owain ddwyrain ffossawd
    Nid dodynt nid ydynt nid ynt parawd. (Ibid.)
  932. A cheneu mab coel byddai cymwyawg llew
    Cyn attalai o wystl nebawd. (Ibid.)
  933. Atorelwis Urien udd yr echwydd
    O bydd ynghyfarfod am garennydd
    Dyrchafwn eidoed odduch mynydd. (Ibid.)
  934. Ac ymporthwn wyneb odduch emyl
    A drychafwn beleidr odduch ben gwyr. (Ibid.)
  935. A chyrchwn fflamdwyn yn ei luydd
    A laddwn ag ef ai gyweithydd. (Ibid.)
  936. Bu lawer celain. {Ibid.)
  937. Ruddei frain rhag rhyfel gwyt. (Ibid.)
  938. Agwerin a grysswys gan ei newydd
    Arinaf y blwyddyn ad wyf kynnydd. (Ibid.)
  939. Ac yn y fallwyf hen
    Ym dygn angeu angen. (Ibid.)
  940. Ces deux derniers vers manquent dans ce mss., mais existent dans celui de Hengurt, que j'ai suivi.
  941. Arwyre gwyr Kattraez gan dydd
    Am wledig gwaith fuddig gwarthegydd
    Urien hwn awawd eineuydd
    Cyfeddeily teyrnedd ai gofyn rhyfelgar
    Rwysg anwar rwyf bedydd. (Herghest et le Myvyr. arch., t. 1, p. 52.)
  942. Gwyr Prydain a dwythein yn lluyd
    Gwen ystrad ystadl cad cynnygyd
    Niddodes na maes na coedydd
    Tud achles diormes pan ddyfydd
    Mal tonnawr tost ei gawr tros elfydd. (Ibid.)
  943. In nrws rhyd gwelais i wyr ledruddion
    Eirf dillwng rhag blawr gofedon. (Ibid.)
  944. Unynt tanc gan aethant golluddion
    Llaw ynghroes gryd y gro granwynion. (Ibid.)
  945. Kyfeddwynt y genrhein kywyn don
    Gwaneicawr gollychynt rawn y caffon. (Ibid.)
  946. Gweleis i wyr gospeithig gospylad
    A gwyar a uaglei ar ddilad. (Ibid.)
  947. Cad gwortho ni buffo pan bwylled
    Glyw Reged rhyfeddaf pan feiddad. (Ibid.)
  948. Gweles i ran reodig gan Urien
    Pam amwylh ai alon yn llech wen Galysiem. (Ibid.)
  949. Ei wythiant oedd llafn aesawr gwyr
    Goberthid wrth Angen. (Ibid.)
  950. Awydd cad a ddiffo Euronwy. (Ibid.)
  951. Im dygyn angheu angher. (Ibid.)
  952. Un yn darwedd. (Myryr. arch., t. 1 , p. 56.)
  953. A gwrhyd digassed
    Ac ei lewydd gorod. (Ibid.)
  954. A haid am fereu. (Ibid.)
  955. Ai phen ffuneu
    Ai teg wyddfreu. (Ibid.)
  956. Ei bawb oi wyd
    Dyfynt ynhlymnwyd. (Ibid.)
  957. Ai farch y danaw
    Yngoddeu gwaith Mynaw
    Achwaneg anaw. (Ibid.)
  958. Budd am li am law
    Wyth ugein unlliw
    O loi a biw. (Ibid.)
  959. Biw blith ag ychen
    A phob cein amgen. (Ibid.)
  960. Ni byddwn lawen
    Bei lleas Urien. (Ibid.)
  961. Ys eu cyn iethydd
    Sais cyngryn cyngryt. (Ibid.)
  962. A briger wen olched
    Ar elor ei dynged
    A gran gwyarlled
    Amwaed gwyr gonodedd. (Ibid.)
  963. A gwr hewr bythig
    A fei feddw ei wreig. (Ibid.)
  964. Am ys gwin ffelaig
    Am ys gwin mynych gytiwn.
    Am sorth am porth am pen
    Cyn na phar cyfwyrein. (Ibid.)
  965. Kymaran tarau
    Gwas y drws gwrandaw. (Ibid.)
  966. Py drwst ai dayar a gryn
    Ai mor a ddugyn
    Dy gwyawg ychyngar wrth y pedydd. (Ibid.)
  967. Ossid uch ym mhant
    Neud Urien ai gwant. (Ibid.)
  968. Ossid uch ym mynydd
    Neud Urien a orfydd. (Ibid.)
  969. Ossid uch ynghawdd
    Neut Urien a blawd. (Ibid.)
  970. Uch ymhob kamas. (Ibid.)
  971. Nag un tew na dau
    Ni nawdd y rag eu. (Ibid.)
  972. Ni byddei ar newyn
    A phreiddieu yn ei gylchyn. (Ibid.)
  973. Gygoriawg gorlasswg gorlassar
    Ail angeu oed ei bar
    Yn lladd ei esgar. (Ibid.)
  974. Lliaws a roddydd
    I ddynion olfydd. (Mywyr. arch., t. 1, p. 55) Elydd. (Ibid., p. 51.)
  975. Llawn beirdd bedydd
    Tra fo du uchydd. (Ibid.) Dy Wychydd. (P. 51.)
  976. Cyntau Lloegrwys ai gwyddiad. (Ibid.) Cyntair Lloegrwys ei gwyddiead. (P. 51.)
  977. A mynych goddiant. (Ibid.) Ce vers et le précédent se trouvent le cinquième et le sixième dans l’autre manuscrit.
  978. Adwyn eu tudded. (Ibid.)
  979. Ac eimwng colled (P 55.) Emniic colhet. (P. 51.)
  980. A mawr amgyffred. (P. 55.) Anghyfret. (P. 51.)
  981. Heb gafel gwaret. (P. 51.)
  982. Fy modd y sydd arnad. (P. 55.)
  983. O bob erglywat. (Ibid.) O bob herclynad. (P. 51.)
  984. Pan erglywat cad. (Ibid.) Pan erglywat... (P. 51.)
  985. Cad pan i cyrchud. (Ibid.) Cyrchynt. (Ibid.)
  986. Tan ynhai cyndydd. (Ibid.)
  987. Ce vers et le précédent manquent dans la version du Myvyrian eo la page 51 ; ils sont remplacés par ceux-ci :
    Teccaf ai dynion
    Haelaf gwawd...
  988. Pan dremher arnaw. (P. 55.) Pan dremir. (P. 52.)
  989. Ys belaeth y braw. (P. 55.) Es helaeth. (P. 52.)
  990. Gwnawd gwledd am danaw. (P. 55.) Gnawd gwyledd. (P.52.)
  991. Am deyrh gognawd. (P. 55.) Gognaw. (P. 52.)
  992. Am danaw gwyledd. (P. 55.) Gwyled. (P. 52.)
  993. A lliaws teyrnedd. (P. 51.) Maranhedd. (P. 55.)
  994. Eudeyrn gogledd. (P. 55.) Eurdeyrn. (P. 52.)
  995. Arbennig Teurnedd. (P. 55.)
  996. Lleu uydd echassaf
    Mi nyw dirmygaf
    Urien yd gyrchaf
    Iddaw yd ganaf. (Mss. de Herghest.)
  997. Pan ddel fyngwaessaf
    Cynwys a gaffaf. (Ibid.)
  998. Y dan eilassaf. (Ibid.)
  999. Ned mawr nim dawr
    Byth gweheleith a welaf. (Ibid.)
  1000. Nid af attadynt ganthynt ni byddaf. (Ibid.)
  1001. Ni chyfarchaf fi gogledd
    Armei teyrnedd,
    Cyn pei am laweredd
    Y gwelwu gynhwystledd. (Ibid.)
  1002. Nid rhaid ym hoffedd
    Urien nim gommedd
    Llwyfenydd diredd
    Ys meu eu rheufedd
    Ys meu y gwyledd
    Ys meu y llaredd
    Ys meu y deliedeu
    Ai gorefrasseu. (Ibid.)
  1003. Gan deyrn golau
    Haelaf rygigleu. (Ibid.)
  1004. Teyrnedd pob iaith
    It oll ydynt gaith. (Ibid.)
  1005. Rhagot yt gwynir ya did dy olaith. (Ibid.)
  1006. Cydef mynnasswn
    Gwey helu henwn
    Nid oedd well a gerwn
    Hyd ys gwybyddwn. (Ibid.)
  1007. Weithian y gwelaf
    Y meint a gaffaf
    Namyn y duw uchaf
    Nis dioferaf. (Ibid.)
  1008. Dy deyrn veibon
    Haelaf dynedon
    Wy canan eu hysgyron
    Yn nhired eu galon. (Ibid.)
  1009. Enaid Owain ab Urien
    Gobwyllid ei Ren
    Oi Raid
    Reged udd ai cudd tromlas
    Nid oed fas
    Ei gywyddeid.
    (Mss. de Herghest et le Myvyr. arch. t. 1, p. 59.)
  1010. Isgell cerddglyd clodfawr
    Isgyll gwaywawr
    Llifaid
    Cany chessir cystedlydd
    I Udd Llewenydd
    Llathreid.
    (Ibid.)
  1011. Meddel galon gefeilad
    Eissilud y tad
    Ai taid.
    (Ibid.)
  1012. Pan laddawdd Owein Fflamddwyn
    Ned oedd fwyn
    Og ef kysgeid.
    (Ibid.)
  1013. Yn eu llygaed. (Ibid.)
  1014. A rhai ni ffoynt hayach. (Ibid.)
  1015. A oeddynt... ach (Ibid.) La moitiédu mot est effacé dans le manuscrit de Hengurt, suivi par les éditeurs du Myvyrian. Je crois qu'il faut lire gwaesac'h.
  1016. No chaid. (Ibid.)
  1017. Yn ymlid defeid. (Ibid.)
  1018. Gwr gwiw uch ei amliw seirch
    A roddei feirch
    I eirchiaid. (Ibid.)
  1019. Kyd as cronnai mal caled
    Ni ranned
    Rhag ei enaid. (Ibid.)
  1020. Voici ce vieux texte breton avec l’orthographe galloise moderne que Lhuyd lui a imposée, et le sens qu’il lui prête. Ses
    prédécesseurs du moyen-âge ont ainsi rajeuni les poèmes des bardes en les copiant :
    Ni wyrchyssaf nam’n ûm awr
    Heno, fy nheulu nid gorfawr ;
    Mi am Ffrank daf an callawr.

    Ni chanaf, ni chwraf, ni chwsaf
    Heno, cyhyd ei ben medd Nywell ;
    Mi am franc daf an padell.

    Na fyred un nêb Ihawenydd,
    Heno ys discin fy nghyhyddydd :
    Dau nam ry ceir y nguadydd.
    (Archœologia britannica, p. 221.)

    ————