FILHOR PAOLIG
Bloaz a vije a-benn dilost miz genver abaoe ma oa dimezet Per ar Paour gant Soaz an Dienez ; ya, a-benn pemzek deiz e vije bloaz abaoe ma oant deut da chom en eun penn-ti, sko e kichen Maner ar C’hagn, e-lec’h ma veve aotrou an Didruez. Madik a-walc’h ez ea an traou en-dro gant an daou yaouank, abaoe o eured, Per o tevezia tost ken alïes ha bemdez, er c’heariou a-ziwardro ; ha Soaz, diouz he zu, oc’h ober war-dro an tiegez, hag ahendall o c’hounit eur gwennegig bennak, rak eun tammig edo kemenerez, ha, pa c’helle kaout labour gwriat, e laboure.
Siouaz ! da zerc’hent an Nedelek, ar gurun a strakas a-zioc’h o fennou. Pengwennig, ar vioc’h hag o doa gellet prena gant o espern, dre galz a boan avat, Pengwennig a zigouezas d’ezi mont dre laer da beuri e foenneg Maner ar C’hagn ; an Didruez he gwelas, ha pim ! e tennas warni…
Tristidigez ! Petra d’ober er penn-ti breman e-pad ar goanv kalet, hep berad leaz, na begad amann ?… Dioueret, a dra zur ! Met, mar deo eas lavaret ar ger, gouzanv an dra a zo tennoc’h. Hag ouspenn-ze, nec’h o doa ahendall, rak hep dale, eus an eil devez d’egile, e-lec’h daou e vijent tri o chom er penn-ti…
Eun devez eta war ar genta sizun a viz genver, Per ar Paour, o tevezia gant Herri ar Marichal, a oa bet kaset gant heman da droc’ha mouded du-hont e lanneg Poularbrini. An denvalijenn en em led abret d’ar c’houlz-bloaz-ze, hag an devezour a oa war-nez diskregi diouz e labour, ha klask penn an hent da vont d’ar gear, pa welas o tont etrezeg ennan eun aotrou. Ya, mar plij, eun aotrou ! Kenta m’her gwelas, e kavas warnan stumm an Didruez, hag eur sonj fall a bignas d’ar red d’e benn : ober e stal d’ezan. Eun taol marr dre gostez e benn, prim, hag e tiskarfe d’an douar an Didruez, e-giz m’en doa diskaret heman Pengwennig en devez all. Met nann n’eo ket aotrou Maner ar C’hagn an hini eo, rak an Didruez a zo anezan eur c’hof bras doun ha teo, war eun divesker berr, e-giz eun irvinenn war he gwriziou moan ha bresk, ha du liou e zremm e-giz reor eur billig-krampoez ; e-lec’h an diaveziad-man a zo ruz e vleo, eur fri moan ha hir e-kreiz eun dremm eskernek, ha baro ruz-tan dindan e chink. C’houez an dev a deu dioutan, a lavarfed.
— Ac’hanta ! devezour, emaout o vont d’ar gear gant skuizder da zevez ?
— Ya ! eme Ber ar Paour, e varr war e skoaz ; mont a ran da welet penaos eman va gwreg ganti du-hont.
— Ah ! ya, gwreg a teus ; bugale ivez marteze ?
— N’em eus ket evit c’hoaz.
— Nemet e c’hellfes kaout marteze ?
— Hag hep dale pell, marteze, e-giz ma lavarit.
— Ha ! ha ! eme an aotrou ruz, c’houez ar suilh ouz e heul ; m’am bije bet amzer da chom dre aman, em bije goulennet diganit beza ar paeron. Petra ’lavarez ?
— Me ? Oh ! me, netra ebet. Nemet marteze va gwreg…
— Da wreg ?… Da wreg a zo er gear, mat du-ze. Klev ’ta, mar karez, neuze e vezin ar paeron, hag, a-benn eun dek pe zaouzek vloaz ac’han, pa vo deut eur c’hrennard anezan, e kasin va filhor ganin d’am maner. Great eo ar marc’had ?
— Ar marc’had a vefe great, rak mat a-walc’h eo marteze ; met va gwreg ?
— Eur stal gaer !… Da wreg eo da wreg, ha n’eo ket te eo.
— N’eo ket me, nann, gwir ; met ar wreg eo hanter ar gwaz.
— Gaou !… Marc’had great, ya pe nann ?… Ma ’z aimp du-hont betek hostaliri Kabouig da gemeret eun dra bennak, rak an tan a zo em gourlanchenn hirio. Ya pe nann ?…
— Lakeomp ya, neuze.
Hag ez eont o-daou da eva.
En eur zont er-meaz, a-raok lavaret kenavo an eil d’egile, an aotrou ruz a ziskrabas an hent bras a-ziwar c’horre gant e voutez, hag a zic’holoas kerkent eur yalc’had aour.
— Del ! devezour, setu aman evit va filhor da zont. Dalc’h sonj ! A-benn eun dek pe zaouzek vloaz e tistroïn d’e gerc’hat. Ac’han di, mar en em gavez en diouer, goulenn sikour digant paeron da vab, an aotrou galloudek Paolig a Gerzatan…
Souezet, sebezet, goude kenavo, Per ar Paour a droas kein
evit dont d’ar gear. Kerkent e klevas eur c’hoarz trenk, skiltr,
roc’hellek, hag eun tenn o strakal pounner d’an hekleviou.
Distrei a reas e benn : roud na merk ebet mui eus an aotrou
ruz ! Tra, tra, nemet c’houez an dev o flêria muioc’h-mui.
Ha Per prim ac’hano d’ar gear, hep chom da varc’hata, troet e zouez en aon !… Paolig a Gerzatan, sonjit ’ta, tudou ! Sonjit ’ta !…
En eur zigouezout er gear, Per ar Paour a gavas, ouz e c’hortoz, eur mabig bihan nevez ganet.
Met, siouaz ! diwar an taol-ze, e wreg Soaz a chomas pell da stleja war he gwele ; ne deuas ket ar yec’hed d’ezi, ha, bloaz bennak goude, Per a oa intanv ; hag alïes e rankas furchal e-barz yalc’h Paolig a Gerzatan evit sevel ar paour kêz minor Erwanig. Rak Erwanig eo e oa bet hanvet ar paotrig, hep derc’hel an distera kont eus hano Paolig an Daonet, en doa c’hoant da gaout anezan da filhor.
Koulskoude Per a chome pouez ar yalc’had aour da vec’hia e goustians ; ha n’eo ket hep keuz e wele ar bloaveziou o vont peb eil da goueza e dounder puns distradet an Amzer dremenet. Ha koulskoude Erwanig, dre ma kreske en oad, a greske ivez e furnez : gouzout a rea e gatekiz eus ar penn d’al lost, ha desket brao en doa lenn ha skriva a-benn e zek vloaz.
Koulskoude keuz ha glac’har an tad, hag emichans ivez pedennou ar vamm eus lein an Nenvou, a denereas kalon sant Erwan.
Ha setu, eun nozvez, ar zant mat da zihuni Per ar Paour diwar greiz e bennad kousked :
— Dihun, Per, ha bez dizaon : me eo Erwan Heloury,
Bet gwechall breutaer,
Met hep beza laer,
Ar pez a zouezas pobl Treger !
Red eo d’in diwall va filhor Erwanig, pegwir e teus roet va
hano d’az mab. Bez dizaon, me ’lavar ! A-walc’h e vo d’it rei
da Erwanig ar vaz-man, eur vaz korz kleuz ; karg ar vaz a
zour benniget ; lavar d’am filhor derc’hel tost dalc’hmat d’e
vaz, ha, pa deuio an diaoul d’e glask, skuilha dour benniget
war al lostek-ze, ha ni a welo pehini eo ar gwella paeron, pe
me, pe Baolig a Gerzatan !
Per, diskredik eun tammig, a zonjas :
— Dal ! nemet eun hunvre n’em eus great ken adarre !
Met antronoz vintin, pa baras ar sklerijenn, neuze e kredas en doa e gwirionez gwelet sant Erwan, rak ar vaz korz a oa harpet ouz ar gwele.
Ha Per da drugarekaat ar Zant, ha da gentelia Erwanig.
D’an abardaez-ze zoken, Erwanig gant e vaz korz a oa o tont diouz ar c’hatekiz. Digouezet e-kichen Maner ar C’hagn, e klevas eur c’hoarz a-drenv e gein, ha, pa droas dispont e benn, eun diaoul, stummet divalo a-walc’h evit-se, a lavaras d’ezan :
— Me ’zo deut da glask mab Per ar Paour da zont da gaout e baeron.
— Me eo mab Per ar Paour ; va faeron a zo er Baradoz.
— He ! Eh ! He ! Bet eo er Baradoz a dra zur, met n’eman mui, rak me ’zo deut kuit ivez war e lerc’h, eur pennad brao a zo ; ha breman emaomp du-hont e Maner Kerzatan. Deus buan ’ta da gaout da baeron.
Hag al lostek daonet a fellas d’ezan kregi e brec’h ar paotr. Met Erwanig a lammas a-gostez, a skuilhas warnan eur berad dour benniget eus e vaz.
— Kerz, emezan, da lavaret d’am paeron e tle beza bras a-walc’h da zont e-unan da gerc’hat e filhor !
Kristenien ! Mevel Paolig a zifretas kuit ac’hano daved e vestr ! Hag heman, pa zigouezas e vevel d’en em glemm hep beza great e gefridi, a sankas doun d’ezan e forc’h houarn ruz etre e c’haol. Dioustu daouzek lostek all a voe karget a-nevez eus ar gefridi, hag an Diaoul Kamm a voe lakeat d’o bleina.
O welet eun bevelep strollad o tigouezout, Erwanig a lavaras d’ar c’habiten :
— Ah ! paour kêz kammig, berr-e-c’har, ne dalveze ket d’it ar boan dont beteg aman. Great eo va zonj ganin da vont.
Hag hen en hent ganto.
… E Kerzatan e oa eur gambr evit Erwanig pa zigouezas.
— Penaos ? eme paotr ar vaz korz, daoust ha n’eo ket kevnid a welan-me aze e korn ar mogeriou ? Petra ! Kempennomp buan ar gambr-ze, lorgnez ; ha buan ’ta !
Eur vrizadenn dour benniget d’o sikour !
Fentus e oa o gwelet o walc’hi, o skota, o tivergla, o spura, o tigevnida ; int a lamme a-wechou beteg ar zoliou, ken ma chome o bleo rostet stag ouz an treustou !…
Pa ehanas an abadenn, an Diaoul Kamm, hen, ne ehanas ket da vleujal evit-se, astennet penn-da-benn gant e gorf war al leur-zi. Red e voe d’ar re all sevel anezan en e zav, ha neuze e voe gwelet e oa hanter-dorret e c’har vat gant ar paour kêz diaoul !
En eur glevet kement a jolori, Paolig a Gerzatan a ziredas d’ar gambr gant e forc’h ruz, da lakaat ar peoc’h, eun toullad mevelien kornek war e lerc’h. Seiz mil maliz a yeas doun en e gorf entanet o welet e gabiten kamm e pe stad edo. E oa o vont da c’hourdrouz Erwanig ; met ar paotr a grog buan er vaz korz, hag eur vrizadenn dour benniget ivez d’ar Mestr-Bras. Nag hen a lamme ! Nag hen a yude kounnaret ken na zistone forn an ifern dindan e c’harmou roc’hellek ! Ar ferc’hier houarn o vont en-dro, an diaoulien an eil o toulgova egile ! Tud keiz !…
Hag evel-se Erwanig a voe lezet da zistrei d’ar gear.
Nemet antronoz vintin e savas keuz da Baolig.
— Penaos ? penaos ? emezan, me, Mestr ar Forn, a vezo devet gant eur mec’hiek evel-se ? Hag eur filhor d’in ouspenn-ze ? Oh ! oh ! nann, ne vezin ket emichans, m’hen tou war va forc’h, va lost ha va c’herniel !
Hag e tibabas eun toullad eus ar gwella, ar gwasa, ar c’hrisa, ar spontusa e-touez e vevelien, da vont war-lerc’h e filhor. Ha setu strollad an diaoulien lostek gant o ferc’hier houarn ruz da glask penn ouz paotr ar vaz korz.
Piou a oa en o fenn, a gav d’eoc’h ?… An Diaoul Kamm adarre, bizier loaek gantan, abalamour d’e c’har vat hanter-dorret ha blonset e-pad abadenn ar c’hambr. Ya, lavaret a ree, hen, e teuje a-benn eus e gefridi d’an eil gwech pe e kollfe e hano, hag e karfe dont da veza kamm eus an daou du.
Erwanig, hen, d’ar c’houlz-ze, o welet an noz o vont bremaïk da goueza war e c’horre, a reas e zonj da vont da glask goudor en eun tu bennak. Ar genta dor a gavas e oa dor eul lochennig, savet e gwasked eun dorgenn, war bevenn eur c’hoad, e-giz eun neiz gwennili savet e gwasked eur post dindan eun dôenn. D’ar c’henta taol a skoas e teujed da zigeri d’ezan, rak n’eus ket gwelloc’h eget ar paour da zikour ar paour. Eun intanvez, yaouank c’hoaz, eo a veve el lochenn gant eur verc’h a zek pe zaouzek vloaz, plac’hig koant eus ar c’hoanta. Eur skudellad soubenn an avalou-douar a voe fardet d’ar beajour yaouank ; ha, goude koan hag e bedennou, o veza ne oa nemet eur gwele en ti, ar paotrig a c’hourvezas war eun duilh plouz.
E oa zoken e-kreiz an noz oc’h hunvreal d’e vaz korz ha d’e zant paeron pa zihunas gant ar c’hement a drouz hag a strak a leunie an ti. C’houez ar pilhou suilhet hag an tont devet a gleve ivez, ha neuze o tansal e wele eun toullad goulaouiou, a zaou da zaou, lugernus evel tan. Kerkent ma c’hellas enaoui al lutigenn rousin, neuze e welas piou a rea ar reuz.
— Ah ! gagnou, emezan, en eur zevel ; c’houi adarre ? Gortozit ac’hanon ’ta !
Bzit !… Bzit !… An dour benniget er-meaz eus ar vaz korz.
— A-walc’h ! a-walc’h ! Ah ! iaou ! a vleujas an diaoulien.
— A-walc’h ? eme Erwanig ; ya, met hepken ma teuit a-benn, a-raok ar goulou-deiz, da zevel en-dro d’al lochenn-man eur maner eus ar c’haera !
— A-walc’h ! Ya, ya, ar maner a vo savet !
Emichans sikour a deuas d’ezo diouz Kerzatan : mansonerien, kilvizien, eskennourien, marichaled ’oa anezo. Beteg ar mintin ne gleved nemet mein o trailha, morzoliou o skei didruez, eskennou o skrignat o dent, annezou o tiston, ha me ’oar, me !… Ar pez a ouzoun eo, pa strinkas an heol-mintin e vannou kenta dre an oabl, en-dro d’al lochenn, e oa war zav eur maner dispar, mogeriou uhel, gant dorojou bras, en-dro d’ezan.
En eur c’horn-tro, an diaoulien a c’hortoze beza lezet da vont ac’hano.
— Tostaït aman, gagnou ! eme Erwanig.
Hag e skuilhas warno eur vrizadenn diveza !
Eur jolori spontus a zavas etrezo, kerniel an eil o toulla egile. Gwasoc’h c’hoaz ! An Diaoul Kamm, brevet e c’har vat d’ezan etre daou pe dri damm, a oa red d’ezan beza kaset d’ar gear war eur c’hravaz daoubennek.
En eur ober an nozvez-ze, a-benn ar mintin, Erwanig en em gavas koseat ha deut da zen yaouank ; merc’h an intanvez ivez a oa anezi eur grouadurez gaer, eur boked a yaouankiz.
Eur pennadig goude, amzer da Erwanig da vont da glask e dad, e voe enreujet paotr ar vaz korz gant e zousig koant. Lod a lavar zoken ez eo sant Erwan Heloury a ziskennas diouz lein an Nenvou, da skoulma an diou galonig yaouank. Ar pez a zo gwir da vihana eo penaos, en o maner, nag Erwanig nag e bried na ankounac’heas morse e oant bet paour gwechall.
Pa varvjont, o-daou ez ejont war-eün-tenn d’ar Baradoz, dre zikour sant Erwan, petra bennak ma oa bet Erwanig ar Paour « filhor da Baolig a Gerzatan ».