Evel ma pardonomp…
(p. Titl-22)
Pôtr Juluen
|
MON, ar vamm goz, 70 vloaz. MARIVONIG, he merc’h vihan, 18 vloaz. YANN, he mab bihan [1], 12 vloaz. SOEZ, ar besketaerez, 65 vloaz. ANNAIG, 15 vloaz. |
Ar jeu a dremen en eun tammig ti-soul, a us d’an aod, e Bugelez (Perwenan).
Evit c’hoariva, tiegez eur pesketaer. A-dal, eur siminal, hag eur prenestr ; e tu-dehou, eur gwele-kloz hag eur bank-tosel ; e tu-kleiz, eun nor ; e-kreiz eun daol hag eur bank bennak.
Môn ha Marivonig o renka tammou lienaj ha dilhad en eur c’hoz koufr e-tu kleiz. — Yann, azezet e-kichen ar siminal, a evesa ouz an tan.
O ! mamm goz ! ne glevit ket… gwasa ma ’zeo krenv, ha ma yud an avel !
Ya ! ya ! ma fôtr, hen lez da yudal ar pez a garo, an avel… Hon zud ni n’emaint ken e riskl, breman. Gounezet o deus ar baradoz. Aet int pell’zo, gant ar mor, d’ar bed all. Doue d’o fardono !
Gwir eo, mamm goz, met ar re all… Ar re ’zo êt da besketa, pe a re a zo o redek ar moriou, a zo ’velkent e riskl o buhez. Gant eun avelaj evel ma ra, ar mor a dle beza gwall dichadennet, breman.
Bah ! da pephini e chans pe e zrouk-chans ! Daoust haghen ne vefe ket reuzeudik awalc’h hon buhez ni evel se ! Hag ez afemp-ni da gemer kement-se a drubuilh gant an dud all ! Pa oamp ni ker glac’haret, daoubleget dindan ar walenn a gastiz, piou en doa truez ouzimp ?… Den ebet !… Renkout a raemp ruza anezi koulskoude, en eur skuilha daerou, e kuz, ha dougen hon bec’h a boan-spered hag a c’hlac’har, hon unan : te, ma fôtr bihan, ha Marivonig ha me. Den na selle ouzimp.
(En eur rei, eun tamm koz dilhad bennak d’he mamm goz).
Setu aman, mamm-goz… ma lostenn d’ar sul, hag an diou linsel diweza a chom ganimp.
Petra ! N’ eus mann ebet ken ?!…
(Marivonig en eur derc’hel da gempenn an treou er c’houfr, a ro da c'houvezout, gant he fenn, n’ eus ken netra.)
Alo ’ta… neuze ez eo goullo. Hag ar prez a zo goullo ivez. Arôk pell amzer aman, e vo kont evel-se ivez gant an ti-man.
Mammig koz kaez !… Mammig koz kaez ! da betra d’eoc’h ’ta kemer kement a zisplijadur, hag a boan-spered !?
O ! ma flac’hig ! re yaouank ez out c’hoaz, evit kompren… met me !… Aman ez oun bet ken evrus epad keit all a vloaveziou !… ha ker malevrus ivez, siouaz ! abaoe ma ’z omp manet hon unanik… me, ho mamm-goz… bremaïk o vont gant Doue, ha c’houi paour kaez bugale.
Nag a boan… nag a nec’hamant… nag a drubuilh n’hoc’h eus ket bet ganimp mamm goz ! hag evit derc’hel d’imp eun tamm bara !
N’em eus ket bet awalc’h c’hoaz, ma flach, pa ’z eo gwir n’em eus ket gallet paea ma Gouel-Mikel… hag hon taoler ermaez ac’han, hep lezel ganimp soken eur pennadig amzer da sellout e pelec’h trei… Ha koulskoude, ma Doue ! ez omp tud a fæason a gredan… (hag hi, evel mantret). Ha setu petra a c’hoarvez ganimp breman, goude beza labouret ha poaniet kement, e pad hon buhez !… E talveze a boan sur !
Azeza ’ra war ar bank-tosel.
O, mamm goz !
Na ouel ket, ma flac’h bihan… Skuilha daerou ! Ze ’zo mat evid ar vugale vihan-vihan, hag evid ar c’hoz gwrac’hed koz eveldoun-me. Sell ouz ma diouchod krok da ’n em dastum… Krizet ha gwennet ar c’hroc’hen anezo evel c’houezïgell yalc’h-vutun da dad koz… Met da re-te, henvel beo ouz diouchod eun aelig-Doue, e vefe eun druez gwelout an daerou o pizenna warnezo takenn-ha-takenn… Ha neuze petra ’servij d’it !… Ma zammig kalon a zo 'n em staget ouz ar mogeriou-man, evel an iliou ouz penn an ti, aze ; ha pa c’hoantaer hen diframma, e teu raktal da wenvi ha da vervel… Met, te, a zo c’hoaz o tont er bed, hag hent ar vuhez a zo digor frank dirazout, evit gallout mont da glask da dammig chans elec'h ma plijo d’it. Nemet an eur a walleur a ’n em gavfe ganit, ec’h eus hiroc’h hent da gerzout eget mac’h eus graet betek breman. Bez fizianz eta, ma flac'hig, na ouel ket, eun deiz, e vi evurus, mar bez bolantez Doue, pa lavaran d’it.
C’houi a lavar, mamm goz !… Ha koulskoude, Janned ar C’hastel-Meur, hon itron, ma dije bet ar vadelez da c’hortoz, eur pennadig c’hoaz, ganimp… A-benn an Nedeleg kenta em bo echu da zeski gwriât, hag e c’hounezin neuze ma boued, ha ma dek kwenneg, bemdez ; ha Yann ac’h ay da vous, gant ar c’habiten Kabon, pa vo tremenet ar goanv.
Hag e c’hounezin eun dornad mat a arc’hant, mamm goz !
Paourkaez bihan !… Mervel a rin gant ar glac’har, ma renkez kuitât… (en eur heja he fenn) ne oar den, war an tamm douar-man, petra a dle arruout gantan. Hag eus ar re a ya da redek ar moriou, na ped ne distrôont kammed d’ar gêr !
Bep bloaz e ya goelettinier ha martoloded d’an Island pe d’an Douar-Nevez, ha bep bloaz, pa vez graet ar gont anezo, pa arruont, e vank, siouaz, unan bennak.
Ha goude eun nebeut blaveziou tremenet ganin o pesketa morued, ez in da ober ma servij war ar mor. Beza martolod-servij ! Mont da dremen miziou war listri-brezel, e moriou an estranjour, na pebez dudi evid eur pôtr yaouank ! Mont d’ar Chin ha d’ar Japan broiou ker kaer hervez… e gever enno, marc’had mat, a bep seurt danvez seiz. Degas a rin d’eoc’h, mamm goz. Hag en Inizi ta ! Du-hont, e broiou ar Vorianed, ker kaer ar maeziou enno ! ha karget a bep seurt freuz dousoc’h eget ar mel d’ar genou ! na pebez plijadur n’am bo ket o kinnig d’eoc’h, pa zistrôin, tra pe dra eus an treou kaer a gever er vroiou ze !… Sed, mamm goz, degas a rin d’eoc’h evned a bep seurt liou, re vihan, re vras, evel n’eus ket er vro-man. Petra degasin d’eoc’h c’hoaz ?… Ac’ha !... Asiedou ha skudellou bihan ker sklêr ha ker sklêr ma c’heller kemer an tamm anezo, e pri-gwer koulskoude, da ober lunedou a-liou, da lakât war beg ar fri.
Ya ! evel ar re a oa aze, el listrier, d’ar c’houlz ma oamp bihan-bihan c’hoaz.
Evel ma lavarez Marivonig,… ha c’hoaz e oant deut gant ma zad pa zistrôas, ar wech diweza, eus an Tonkin.
Ya ! ya ! bugale ar wirionez a zo ganeoc’h, met renket hon deus bet o gwerza, listrier hag all, evit kavout eun tamm bara da zibri, breman a zo eun nebeut bloaveziou, pa deuas ar c’hlenved-tomm hag ar maro d’e heul, da gas gantan, goût a ouzoc’h piou. A ! goût a reot eun dro bennak, bugale… divezatoc’h, penôs, pa ne vez ket ledan ar choug, e teu abred ar c’hlenved hag ar maro a-benn da gas ar stal da stalig hag ar stalig da netra. An hini a renk lemel hep lakât, e ya abret da esk e yalc’had.
Evel ma lavaret, mamm goz, met re yaouank e oan neuze evit kompren an treou ze… Ha koulskoude, sonj mat am eus da welout an dud, o ouela aman, eun devez, dirak eur gwele kaer-gwerniset e gwenn… ha goude… ha goude… ne velis den ebet ken e-dro d’in, nemetoc’h, mamm goz… ha ma c’hoar, Marivonig !
Ya, ma fôtr bihan, « ar bed a dro hag ar maro a sko ». Aet int holl dirak Doue ! Dec’h e oa o zro, ha warc’hoaz, e vo hon hini... An amzer a deu, hag an ankou a zo kriz ha didruez. Met da betra sonjal, kement-se, en amzer dremenet !… « Pa vez glac’haret an den, eo kouls d’ezan kana eget gouela »… Lezomp an treou ze a gostez breman… ha deuit, sed, da zibri ho skudellad soub… Arru eo diwezat anezi, tremenet eo koulz koan, (Hag e ya Môn da gichen an oaled, da drempa ar soubenn) ha bremaïk e vo poent d’imp mont da gousket !
Ya ! mamm goz ! met gant an avelaj-man,… dirollet eo an amzer,… n’allfomp ket serri eul lagad.
Bah !… n’ hon deus den, ni, er-maez… hag ez afemp da gemer kement-se a boan-spered !
O, evit me, n’am eus ket aoun da-vihana… ha pa glevan ar mor o c’hoari e benn hag o trouzal, evel ma ra breman, e kav d’in e klevan e vouez ouz ma gervel, evel ma zad koz gwechall… n’ hoc’h eus ket a sonj,… en noz ma savetaas lestr tri-gwern an Hollandiz.
O ! ro, peoc’h !… Yann !… ro peoc’h !… diwezatoc’h ez i, met hirio !… petra sonjez ?… re yaouank,… re yaouank… Eur gwaz ’out memez tra, Yann, ma fôtr bihan… Doue d’az pennigo ! ha da skuilha e vennoz warnoc’h ho taou !… Sed, deuit breman, aman, da gichen an tan, da zibri ho tamm soub.
Trugarez !… Bennoz Doue d’eoc’h mamm goz !
Ha c’houi, mamm goz, ne debrot tamm ebet ?…
Bremaïk ! e kavin gwelloc’h ma boued, p’am bo echu ma labour… Ha neuze, evid ar c’heit e vin e-dro d’ar pakadennou-man !… N’eo ket ar pez a zo anezo !… Pipi Varkêr a dle dont aman gant e garr… Met n’eo ket an tammouigou treou a zo aman a lako kement-se e warc’h Moji da c’houeza.
En eur dont en ti, gant he baz, en eur jilgammat, war he brec’h ganti eur banerad meskl, goloet a vezin.
Arru e oan, Môn… eun tammig diwezat marteze… met an amzer a zo ker fall… (en eur sellout ouz ar vugale) Aze oac’h ivez, bugale ?
Ya ! tintin Soëz.
Azezit aman, Soëz, evid ober eun diskuiz.
Na pebez amzer !… Dichadennet krak eo an avel. Ne bad den er-maez… hag ar mor ’zo fuloret !! Hag e vefe an diaoul hag e bevar o redek, aze, hag o youc’hal, war an aod, ne vefe ket muioc’h a drouz gantan.
Hag ez eo êt an holl bigi er-maez !!
Petra ’servij d’it, Môn !… Er beure-man abred, e zo bet kelou, e oa eun taolad-meilhed, en dounvor, e-tre ar Jentilez hag an Dreoger, ha goût a rez kerkouls ha me, pa vez eur gwenneg bennak da c’hounit, ar besketaerien ne sellont ket ker berr-se, ha kentoch eget tremen, en em lakont aliës e riskl o buhez… ha neuze, an hini ne riskl netra, na koll na gounit ne ra.
An amzer a oa brao er beure-man koulskoude.
Brao an amzer !… Brao an amzer !… Ya, da welout… met me a ouie mat e vije bet deut abret da drenka, pe da gorboni… Pa doull ar c’houmoull d’ar sav-heol, e vezont o c’houIl glao, ha pa c’houez an tan er fornigell, evel er beure-man, e vez seblant avel, hag e teu an amzer peurvuia da ’n em dichadenna.
Al loman-aocher ro peoc’h d’in !… eur genaouek !… Ha n’eo ket hennez a deuy c’hoaz d’ober skol d’in me, na kalz a re all eveltan !… Hag e vezont o lavarout a-leiz o genou… Soëz koz !… Soëz koz !… eur sorserez !… o jorda bemdez emezi, ar yer, ar saoud, ar c’hezeg, betek ar moc’h soken… ha gallout awalc’h d’ezi, a lavar, da chanch tu d’an amzer, dre « Orezon »… Gevier ! gevier!… Daoust haghen ne vefen-me ket eur gristenez vat, eur plac’h a feiz… n’ o deus ken nemet mont da c’houll digant an Aotrou person, hag e welint… Hag o deus c’hoant da rei da gredi, em befe graet marc’had gant Paolig !… (en eur sevel). Abaoe an amzer ez oun-me o sellout ouz an oabl, an heol, al loar hag ar stered, hag o welout ar seblant mat pe fall a ra an amzer, diouz ma tro an avel, em eus desket eun dra bennak, moarvat !… Hag evit klevout pôtred o chaokât o genou, ha merc’hed o klakenni, ne ran ket, me, kalz a van. Me ne n’ oun ket ker sod ha ma sonj da galz…
Nann, nann, Soëz koz… ha neuze gwellet hoc’h eus an amzer dirollet, ouspenn eur wech, a-us d’ho penn.
Ma lavarfes ouspenn kant kwech, ma fôtr, ne lavarfes ket a c’hevier… Hag ar gwall amzer e teue an ankou siouaz alïes gantan… Na ped eus ma zud n’int ket bet lonket gant ar mor, ha ne deuy biken o c’horf da gousket e douar benniget ! (ober a ra sin ar groaz). Doue d’o fardono ! !
Doue d’o fardonno ! !
Paourkaez tud !… ar walenn a gastiz !
Pa ya, eur c’hrennard bennak da vous, e oar mat, e c’hall, siouaz, kement-se arruout gantan.
Ya, gwir eo, met ze ne c’harz ket ar mousig bihan da vont war ar mor.
E feiz nann !… Hounnez eo buhez an dud-a-vor.
Eno, eman an dalc’h, ma fôtr !… Ha ker gwir ’eo ar pez a lavaret ma tibabas, Hon Salver, e ebestel, e-touez ar besketaerien, ha c’hoaz ne oant nemet pesketaerien dour dous… Moarvat, ne oa ket re all en e vro… Anez ! !
Hag ar bigi… n’int ket holl distro ?
Evel ma vijent, Môn, rak hervez ma lavarer, ez int bet gwelet o vont da glask ar gwasked e-trezek ar Porz-Gwenn. Unan dioute, koulskoude… hini mab Job ar Barzig, eus Kastel-Meur… ha c’hoaz e tle mont da vedesin…
Petra ?… Petra ?… Bag Yfig ?
Alô ! Môn l Da betra d’it en em jala kement-se ? Ker mesket e oa ar bigi an eil gant heben,… hag arru e oa serr-noz, ma n’ eus ket bet gallet o anavezout holl marteze… Piou a oar ?… Marteze eman gant ar re all !
Mab Job ar Barzig !… Met, ha forz a ra d’in me, p’ eman e vagig e-touez ar re-all, pe n’eman ket ! pe e c’hello mont e span, fenoz, pe n’allo ket !… Ni, bepred, n’hon devo repu ebet warc’hoaz… (Môn o taeraat) Hag ez eo e vamm, n’ouzout ket, Soëz… hon daol er-maez ac’han !…
Ya ! hen goût a ran, awalc’h ; hag ez eo abalamour da ze ez oun deut, aman e ti, en eur dremen, evit lavarout d’it penôs, vel ma c’houzout, n’ em eus nemet eun tamrnig koz lochenn, paour awalc’h. Met ma rafe plijadur d’it degas da dammou treou du-man, ha dont da loja d’am c’hlotenn (en eur diskouez an daou bugel) gant an daou baourkaez-man, ken ez po kavet elec’h-all…
Mil trugarez, bennôs Doue d’it. Soëz !
Diouz red, e c’halfe beza graet eur spanaënn, aman, kement hag hirât ar « jeu ».
An torgosou derv ne vezont ket treuzplantet evel se diwar an eil kleûn war egile, Soëz. Aman e vije bet dleet d’in gallout mervel, en ti-man, elec’h ma ’z int bet marvet, ma zud, ha ma zud koz, arôk d’in, nemet (tostaat a ra ouz ar prenestr) ar re a zo oc’h ober o c’housk diweza du-hont en dounvor, an tonniou, an eil warlerc’h heben, o kana, noz-ha-deiz al « Libera » a a-us d’o bez. Ha c’hoaz ne ehanint ket gant o c’hân klemmus, e-keit ma vo ar bed en e sav.
Ya ! met n’eo ket kana a ra hepken ar mor, fenoz, al loen a zo anezan ! N’hen glevez ket, o youc’hal hag o skrijal dindan an avel-foll, o torbilat d’ezan e choug.
Mamm goz, well eo d’imp dibri hon choan, hon soub a ya da veza yen… Ne glevit ket, Soëz, eur bannac’hig soubenn ne rafe ket a zroug d’eoc’h, kuita… Ez an da drempa eun tammig d’eoc’h. Tremenet eo koulz koan, ha pa ver bet, eveldoc’h, o lammat diwar an eil roc’h war heben, hed-ha-hed an aod, dindan eun amzer evel houman, eur bannac’h soubenn domm a ra vad d’ar galon.
Ac’hanta ya ! pôtrezig… mat eo d’in… gant ma ne gemerin ket lod ar re all.
Petra lavaret, Soëz ?… Piou a dle dont aman, c’hoaz, fenoz ?
Den ebet… Ha neuze na ped kwech n’em eus ket klevet mamm goz o lavarout : « Mat eo rei d’ar paour betek an tamm diouz ar genou » kuita, mamm goz ! ha « well eo ranna etre dek, eget lezel unan hep »… « aluzenn diwar aluzenn a laka an Aotrou Doue da ober eur c’hoarzadenn ».
Alo, d’eomp d’ezi, neuze ’ta… rak, evit lavarout ar wirionez, prest ’oun da vervel gant an naon… Ha biskoaz n’em eus sellet a-gorn ouz eun tamm soub-kevalenn, evel houman… Abaoe ar beure-man, e oan o veskla, ha n’em eus ket bet an distera tamm kreün da lakât dindan ma dent.
Ober a ra Soëz he c’haoz en eur dibri. — Môn, azezet e-kichen an-oâled, a c’harz an tan a vervel.
Hag e pelec’h ’hoc’h bet o veskla, Soëz ?… lavaret ho poa d’in, e vijen êt ganeoc’h.
Du-hont endro d’ar Vugelez. Sell outo, hag e weli… ar re-man a zo meskl kaer… n’int na re vras, na re vihan… met n’eus ket gwelloc’h egeto. Ar Sentenn, ne vez ganti kammed nemet tammou koz-treou [2], hanter-voued enno, hag e chomont an hanter-’n’amzer war he c’horf ganti. Met ar meskl-man, o anavezout a ran mat, a dle beza leun a voued. Ha warc’hoaz, mar bez bolantez Doue, e kavin, aezet, gwerz d’ezo… Hag em boa lavaret d’it, e vijes deut ganin !
Ya ! velkent, Soëz ! Petra, n’ hoc’h eus ket a sonj ?…
E feiz, nann, sur !… Met ne golli ket evit gortoz. N’eo ket deut an holl veskl ganin hirio, eus an aod… N’eo ket meskl a vank du-hont war ar reier. Warc’hoaz pe e de-warlerc’h e vo bravoc’h an amzer marteze, hag e teui neuze ganin. Hirio eo bet re divalo, memez tra, ha ma vijes deut d’an aod, ez pije tapet klenved, kê da c’hoût. Yaouankik ez out c’hoaz evit mont da veskla dindan an holl amzer. Ze ’zo mat evid eur rederez-an-aod eveldoun-me. Me ’zo kustum… ha ne ran ket muioc’h a van, nag ouz avel, nag ouz glao, eget kastel-an-Taro ouz eun taol aval poaz.
Gwir eo, Soëz ; hag evel ma lavaret, n’eo ket eur pardon beza o veskla, dindan eun amzer evel ma ra. Hag e Bugelez, du-hont, e tle beza ker rust ar mor breman, hag e dro d’ar Jentilez.
Hag e dro d’ar Jentilez ! Damdost da vihana. Pa vez an taoliou-mor o frega du-hont war ar reier, e seblant o defe c’hoant d’o zibrada, ac’hano, an eil warlec’h egile, evid o lonka.
N’eo ket dre eno, ’n eun tu bennak, e savetaas, ma zad koz, ar vartoloded Hollandad, eun devez ma oa foll an amzer evel-hen ?
Nann !… eun tammig pelloc’h, ma fôtr… er c’hostez all da Daveeg, war-zu ar Jentilez, e oa, du-hont, ez-eêun da Berroz…
Ya, gallout a rez lavarout, hardiz, ne oa ket brao an amzer e deiz-se ; sonj mat am eus. Nann ! nann ! biskoaz, ’n em buhez, n’ em eus gwelet gwasoc’h deiz !
Ac’hanta, Soëz, penôs e oa bet kont ? Lavarit dimp, mar plij.
Setu aman… E-kerz reversi miz Meurz, e oa bepret, m’ em eus sonj… breman a zo… (goude eur pôz) 37 vloaz bennak… Neuze e oan eun tamm yaouankoc’h, bugale, ha ne oa ket ker brevet ma zammig korf ha ma ’z eo breman… aet e oa an holl bagou er-maez evel hirio. Ma zad, Doue d’hen pardono, a oa neuze seizet awalc’h, rak torret en devoa bet e c’harr en eur goueza eus beg gwern-vizan eur goelettenn o tont eus an Douar-Nevez… Ma zad a lavaras d’in, eta, evel ma ’z eus bet lavaret er beure-man, d’ar re a zo aet, hirio, da besketa : « N’ouzon ket evit petra, o deus kredet mont er-maez, ar besketaerien… red mat eo d’ezo beza sod… Aoun kaer am eus n’o defe ket ker brao amzer e-berr. Keuz a devo, a gredan, diouz ma ’n em gavo gante. Ha « keuz arôk ma ne vez ket, keuz warlerc’h ne dalv ket »
Ar re du-man a oa, ivez, Soëz… an tad hag e daou vab-hena.
Hag evel m’en doa lavaret, ma zad, gwall dïaes e oa bet d’ezo distrei d’ar gêr… hag ar besketaerien, o fenn e gouez, a grozmole, hag a doue… rak tro c’houllo o doa graet… pesk ebet n’o doa tapet… ha gleb-dour-teilh e oant. An avel a oa kalz re grenv, ha glao a rae ken a rae. Ha daoust m’o doa renket sacha ha sacha war o roenvou, evit tapout beteg ar Porz-Gwenn, rak eno o doa renket mont da glask repu, ne oant ket bet evit tomma d’ezo, hag e krenent holl evel ken alïes a varr-deilhou, ma vije klevet o dent o strakal en o genou… Honnez a oa bet eur gudenn da zibuni, me lavar d’eoc’h… Hag an noz a oa tenval-sac’h. Hag e lavarer c’hoaz e vez graet an taoliou kaer, e noz !
E noz-ze, bepret, ar re o doa tapet douari, e oa kouezet holl o meud en o dorn… ya, ar re o doa gallet sacha o c’hroc’hen ganto, rak… P’o doa gallet ’n em gonta, eur vag, siouaz, a oa chomet e dilerc’h.
Ya… hini pôtr Fantig-Katel…
Ya, evel ma lavarez, Môn… Hag e lavarent etre-zo : « Red mat eo da unan bennak mont da welout e pelec’h ez’ int manet… Red eo mont… n’eus ket da lavarout nann… »
Met piou a yeje ! Den ne lavare : « Me’ c’hay »… O, gaou a larfen, ma rofen d’eoch da gredi, e oant, holl, tud aônik… Ne oant ket, pell ac’hano ! Met ken trempet e oant bet holl, gant ar glao… hag ar yenienn en doa ken kroget en o izili, ma oant holl prest da vervel gant ar riou.
Ha neuze, Soëz ? Hastit buan !… hastit buan !…
Ha neuze !?… Ac’hanta, ya !… Gortoz, eur pennadig, Yann ! Moarvat, ne dan ket da vouga, gant ma skudellad soub, evit ober plijadur d’it… Neuze ’ta Yann Gerdu, da dad koz, a savas e vouez, hag a lavaras evel-hen : « Alo, pôtred p’ eman d’ober eman d’ober… ha dioustu… ha n’eo ket warc’hoaz… Hag hen, en e vag… ar gwella hini a oa anezo… lemm he fenn arôk, ma troc’he an taoliou, evel netra… ha, gantan, daou pe tri besketaer all, goude beza kemeret peb a hanter-porsion… Ne oa ket re evit tomma d’ezo, eun tammig.
Nann ! Nann l Soëz… ha neuze, gounezet mat o doa o zakenn… Hag o dije bet, evid eur wech, eur banac’hig e-tu-hont d’o c’hont, ne oa mann da lavarout !
Nann, ’velkent, memez-tra ! Môn !… Ha setu, eun eur bennak goude, pe war dro, distro ar bôtred… bag Pôtr Fantig a oa bet savetaet ha kement hini a oa en he bourz. E tu all da Weltaz he devoa renket eoria. Hag int holl d’ar gêr, da glask o c’hoan… ne oa ket re abret.
Ha lestr ar Hollandiz ?…
Ya ! Gwir ’eo, Soëz ! Ac’han e veze gwelet o c’houll sikour ; ma lavaras Kerdu d’in : « Setu aze, eun tamm labour d’imp c’hoaz. »
O, ma Doue ! Ma Doue !… Hag en eur a ren, e zo c’hoaz, du-hont, marteze… eur paour kaez bennak e-riskl e vuhez !
O, ma Doue, ya ! an dra ze a c’hallfe beza !… Hag e oamp êt holl, war an uhel du-hont, da welout… Hag e laremp an eil d’egile : « E ya da veza bruzunet du-hont war ar reier, evel eur bluskenn-wi… ha pephini a lavare e dra, evel e dez ma oa manet bag Pôtr Fantig… e oa dleet mont da rei sikour d’an Hollandiz. Kement den a oa eno a finwe teod pe ezel, evel Katel… dilu mat o lanchenn, met o diouhar hervez, a oa morzet outo, hag o zreid, evel peg ouz al lanneg, rak ne yeas den pelloc’h. Gwir eo n’ eus ket eun digarez hag a vankfe da didalvez… Fanch an Toullek, al levier koz, en defe 100 vloaz bennak, breman, a lavare : « Ma vijen bet yaouankoc’h ! » Tual ar Gall, hen, a heje e benn : « Nann, nann, emezan, arôk m’arrufomp a-hont, gant eun amzer evel ma ra, e vo peur gollet al lestr-ze l » Ha Pipi Drogez, eul luron, koulskoude, a oa e deiz-se, ken nec’het hag ar re all : « Da betra, emezan, riskla ar vuhez, evid aesa savetei hini tud all, pa ver sur d’ober tro c’houllo. »
Ha ma zad koz, Soëz, petra lavaras, hen ?
Da dad koz, ma fôtr bihan, a adlakas, dioustu, e « suroa », a boan ma oa d’ezan beza hen lamet, hag a lavaras, kuit da ober kement-se a chare : « Ez an da vont, me, ha ma tistrôan, e kasin eur c’hantol-goulou-koar da Sant Erwan venniget. » Hag e lavaras, neuze, d’e daou vab hena, a oa, eveldoc’h, ouz an daol, aze, o tibri o soub : « Alo ! potred, goude e peurdebrimp hon zamm boued ». Hag int ha mont arôk o zri… En eur dremen dre al Ianneg, ma oa eno ar re all, gant o c’haoz, digor o genou ganto, o sellout ouz al lestr o oueledi, e lavaras Kerdu d’ezo : « Ac’hanta, pôtred, petra ! Aze e chomot… Well eo d’eoc’h dont da rei d’imp eun tamm sikour. » Ha da dad koz a dibabas c’houec’h, ar re wella, eus an ugent bennak a ’n em ginnigas, neuze… Ha ma zud kaez ! n’ eo ket en aner, e lavare ar re goz :
« Gwrage martoloded, gwrage pesketaerien
« A zizec’h diouz o sav, gant glac’har hag anken. »
E deiz-se, e oamp, ni, etrezomp merc’hed, kalz muioc’h trubuilhet hon spered eget hini hon fôtred… Ouz o gwelout o vont, a-dra-sur, da goll o buhez… Ha ! sed, kaout a ra d’in, e oa kalz garvoc’h an amzer, e deiz-se eget fenoz !
Ya, met e deiz-se, moarvat, Môn, e oa ar mor gant da re… Selaou, ervat, Môn, ’n hen glevez ket ?… me gred e tle beza gwall fuloret fenoz ivez !.. .
Môn ! Môn ! Ma zad koz, en deus lavaret d’in dont, buan, aman !…
Ya, gwelout a ran ec’h eus redet, Annaïg, rak berr-kaer ’eo warnout.
Lavaret en deus d’in : « Kerz, kerz buan, ha diwall mat da chom da sellout »… hag ez oun deut d’ar red, d’ar red, d’ar red. Soken en eur sevel ar c’hra, aze d’an traou… rak tremen poent ’eo.
Mar deo tremen poent, lavar d’imp, eun dra bennak, neuze, buan !
Setu aman :… Bag, mab Job ar Barzig a zo o vont da goll du-hont, e tu all da Ilieg, war ar reier. Diwar an dosenn, e vez gwelet…
Yfig !!!… (a vouez uhel, neuze.) Ha petra a c’hallan-me ober evitan… me !!
Muioc’h eget ne sonjet, Môn ! Ma zad koz a lavar, ne oar Yfig netra eus ar mor… n’anavez ket an aod, na dreist-holl an darempred, dre eno, e-touez ar reier,… biken, emezan, ne deuy a-benn da ’n em dibab ac’hano, anezan e-unan.
Ha neuze ! !… goût mat a ret, koulskoude, ez eo êt an holl bigi er-maez, er beure-man, hag o deus renket, gant an amzer fall a ra, mont da glask goudor e-trezek ar Porz-Gwenn, ha n’eus distro hini ebet c’hoaz aman… hini ebet…
Waz a ze !… Met petra a fell d’ezan a rafen-me… da dad koz ?
Daoust ha me a ’n em dromplfen… me…! Ne gredan ket ! Eun tamm c’hoant en deus, ar pôtr koz, moarvat, da vont da rei eun taol skoaz d’ezan ! Daoust d’e oad, ma ne deo ket re serz ken war e ziouhar, e ziouvrec’h a zo gwevn bepret, ha mar deus unan, o anavezout an aod, dre aze ha kement toull fall a zo ennan, ez eo da dad koz, Annaïg… Etre Briat hag ar Jentilez, etre an Hern hag an Dreoger, e teufe hag ez afe, kerkouls e noz hag e deiz… Ha n’eus den nemetan, dre aze. Piou a c’hey, ma n’en da ket… ar besketaerien all a zo breman, er Porz-Gwenn du-hont, hag ar re ne d’int ket êt er maez, a zo êt da glevout eus o c’helou. Ha n’eus bag ebet dre aze nemet koz hini Kerdu, Ar Varivôn ; Hag Annaïk a zo deut aman eus perz he zad koz, me ’gred, da glask he stur hag he roenvou. N’eo ket gwir, Annaïg ?
Eo, krak, evel-se, Soëz… En ano Doue, Môn bezit eta ar vadelez d’o rei, d’in dioustu, m’ o c’hasin d’am zad koz, rak lavaret en deus d’in, hasta buan.
Ez an, me, da gas an treou-man d’eoc’h, rak c’houi etrezoc’h a zo re wag c’hoaz, evit dougen treou ker pounner-man, ho c’hunan, ha koulskoude, mar karit e root dorn d’in eun tammig.
Lezit an treou ze, aze, Soëz… ac’han, da warc’hoaz… Piou ’zo mestr aman, hirio c’hoaz, ma n’eo ket me.
Petra ! n’hoc’h eus ket komprenet mat, Môn ?! e zo a-hont, eur paourkaez den e-riskl e vuhez… o vont da goll… hag e c hallfed hen savetei !…
O, Môn ! Petra lavarez !
Nann ! n’ouzout ket, te, petra e c’hall eur galon dont da veza, pa vez entanet gant ar gasoni !… Ne ouien ket, me ivez, arôk breman… Met Janned a deus graet skol d’in war ze, en eur dont d’hon zeurel er-maez an ti-man… ha mar bez waz… Piou a dleo tamall nemeti hec’h unan ! ma karje, n’he doa ket sachet ar c’har war he chein !
Hag ec’h eus Iavaret da diweza gêr war ze ?… AIo ! d’eomp arôk, neuze, Annaïg !
O. Soëz, mont d’ar gêr, ac’han, hep ar stur hag ar roenvou ! Petra ’sonjet ?
Soëz a grog e brec’h Annaig hag ec’h eont arôk o diou.
O, mamm goz ! me ho ped… en ano Doue !!
Hag ar paourkaez Yfig, a ya da veza beuzet, marteze !…
Roit peoch d’in, bugale ! N’eo ket diouzoc’h dont d’am barn, moarvat !… An O. Doue, hen, e vin barnet gantan, eun deiz… evel ma tegas hirio ar walenn a gastiz da boueza war Janned ar C’hastell-Meur… Pa vo, bet ’n em reudet, eur pennad, evid an divaloerez he deus graet d’imp, e kompreno, marteze !… « Kaout poan, awechou, a zo mat, da zigeri an daoulagad ». Pep hini d’e dro, eme ar Cheker, pa oa e vab o vont d’ar prizon, hag hen e-unan o tont er-maez. Ha ma zro-me a zo bet re alïes betek breman, a sonjan. Alô ! erru eo diwezat an noz anezi… ha warc’hoaz e tle beza eun tamm bec’h aman… It d’ho kwele, bugale, ha nozvez vat d’eoc’h…
Alo ! Yann, deus, lavaromp da-vihana hon « fater », diouz hon gwella, evid ar re a zo breman e riskl o buhez, war ar mor, n’eus forz pelec’h, pa ’z eo gwir, koulskoude, n’alIomp ket ober ken evito.
Ya ! an diweza pedenn en ti-man… ha ma c’halon a zo ker klanv ! ken trubuilhet eo ma spered, ker glac’haret ez oun, o welout petra ’c’hoarvez ganimp, ken n’ounn ket peseurt pedenn a c’hallfen-lavarout ken… d’eomp dezi, da welout koulskoude… marteze…
Daoulina a reont o zri hag e reont sin ar groaz : En ano an Tad, hag ar mab…
Hon Tad pehini ’zo e Nenv… hag ar peurest.
Roit d’imp hirio, hon bara pemdeiek… pardonit d’imp hon « ofansou » evel…
Nann ! nann ! biken gaou ne lavarin !… lavarout e pardonan !… Iavarout gevier, d’an O, Doue !… biken !… « Evel heol Doue, dreist ar menez, e tle para ar wirionez » .
O, ma zad ! O, ma mamm ! O, ma zad koz ! O, mamm goz… ha c’houi holl, kerent, mignoned, amezeien ; c’houi holl hag hoc’h eus renet eveldoun, eur vuhez a boan, a drubuilh, hag a c’halc’har !… c’houi hag a zo breman ken evurus, du-hont, e Baradoz an O. Doue, elec’h n’ eus nemet madelez ha karantez e peb doare, elec’h n’ eus droug ebet ha n’all beza droug ebet, o, me oc’h asped, deuit c’houi da lavarout d’in petra a dlean ober !… Komzit… lavarit d’in eun dra bennak… Ha !… aoun am eus… krena ’ra ma izili dindanoun… Petore liou a devo ho komzou ?… hag hen ne vo ket blaz an trenk, blaz ar c’houerv, warno re !… Pardoni !… Savetei he mab d’an hini a deu d’am deurel er-maez an ti-man !… Ha ! c’houi da vihana, n’eus ket deut biskoaz eur glac’har a seurd-man da ranna d’eoc’h ho kalon !… Aman ez oc’h bet marvet evid an darnvuia, er gwele-kloz-se e oan e sell da rei ennan ma huanadenn diweza, e peoc’h gant Doue ha gant ma nesa. Hag ar re all a zo bet chomet du-hont e-kreiz ar mor, e kreiz ar mor-ze, o doa kalz muioc’h a garantez evitan c’hoaz eget evid an ti-man… Ha me… a renk mont er-maez, abalamour da ugent skoed… eun netra ! Truez ebet… nag ouzoun… nag ouz ar vugaligou-man !… Nann ! nann ! biken ne bardonin !…
Mamm goz ? mamm goz !… en e sav du-hont war beg an dosenn, ar Penven-Koz a sell e-trezek aman… hag a seblant lavarout d’imp hasta… arru eo ken tenval an noz, mar deo a-vec’h d’imp gallout hen gwelout.
Ya !… met ar mor a zo dichadennet awalc’h… Sellit penôs en em sko du-hont, o eonenni, war ar reier… lavaret e vefe, eur bagad kezeg gwenn o tont, d’an daoulamm ruz, da sevel, a big, war an tornaod… Ha ! pa ver e douar, e vez c’hoaz muioc’h a aoun rag ar mor o c’hoari e benn, eget pa ver e bourz eur vag bennak…
Ya ! Ha pa c’houvezer dreist-holl en em gav du-hont, e unanik… en eun tamm koz bag a netra… eur paourkaez malevrus, a ne anavez ket ar vicher, o vont da veza beuzet marteze…
Ro peoc’h d’in !… meur a hini all a zo bet lonket gant ar mor !
O, mamm goz kaez !… en ano Doue ! bezit truez ouz Yfig Barzig ! Bezit truez ouz he vamm ! ma vijec’h en o « flas » !…
Serr da c’henou ! Bez e’z eus tud all, o c’haloun rannet gant ar glac’har, ha war goll o fenn, gant ar boan-spered, ha ne vez ket truez outo !
O, mamm goz ! ma vije bet tadig koz aman, e vije bet aet, hen !
Marteze (eun tamm a gostez hag a vouez izelloc’h) met hennez a oa gwelloc’h kalonet egedoun-me.
Ne vije ket bet pell o kemerout ar stur hag ar roenvou… buan e vije bet lammet en e vag… ha, diouz red, e vije bet aet e unan.
Hag hoc’h eus lavaret, mamm goz ! e oa c’houi breman, ar vestrez aman… Ha ne fell ket d’eoc’h, e vefe kemeret nag ar stur, nag ar roenvou !
Petra ! ne roy ket a beoc’h ! Setu aman, marteze !… Lavaret am eus d’it c’hoaz, n’eo ket… d’it d’am barn… Ha forz a ra d’it petra ’rin-me ! Mar doun, me ma unan, kiriek d’ar walenn a gastiz a renkomp hirio plega hor choug dindani… ac’hanta neuze, ar bec’h anezi a gemerin evidoun ma-unan… setu aze !…
Yfig Barzig, hen, a zo divlamm awalc’h… ha koulskoude…
Gwir ’eo ! !… Ar re veo hag ar re varo, holl e lavaront d’in pardoni ! Seblantout a ra d’in klevout o mouez truezus o tregerni dre aman… Ha n’ eus nemet an tamm koz kalon aheurtet-man, kaletoc’h eget eur maen… hag entanet gant ar gasoni… a ne selaoufe ket o mouez. Ha ! Ma Doue benniget, c’houi oar mat, Môn ne oa ket eur plac’h fall, met graet a zo bet d’ezi kement a zroug !!…
Mamm goz ! Soëz a zo arru adarre war he giz… ha digeri ’rin d’ezi an nor ?…
O, ma Doue, en ho kenver, ivez, an dud a zo bet gwall dianaoudek… hag hoc’h eus pardounet koulskoude… (Mont a ra da zigeri an nor).
Buan, Soëz, hastomp buan… ar stur… ar roenvou… gant ma ne vimp ket re diwezat !… Ha ! ma vije bet Kerdu aman !… (Mont a ra d’o zapout).
N’hen dije ket lezet ar re all da vont, hen !… Met, dousaet ha diskennet eo, eun tammig, an avel, breman, hag ar Penven koz ha me, e teuy ganimp, an taol da vad, a gredan, mar kavomp eun tamm mous bennak da zerc’hel mat d’ar paol…
Te ! Nann ! Nann ! biken !… An A O. Doue ne c’houlenn ket kement se diganin, memez tra !!
Bah ! Môn, hen lez da zont… Kaout a ra d’it, e kemerfe, an A O. Doue, da vab bihan, diganit, fenoz !… pa glevez e vouez o lavarout d’it rei dorn da savetei egile… an dra-ze n’all ket beza !… Ha neuze biken ne gavo amzer vravoc’h evit mont war e vicher… Ha ! ma vije bet Kerdu, aman !
Ma vije bet Kerdu aman !… Gwir eo !… Ac’hanta, en dije lavaret d’it mont…Kerz neuze ’ta !… ha Doue d’az pennigo !… Eus Iein ar Baradoz elec’h ma ’n em gav breman evurus, gant Doue… Kerdu, e seblant d’in hen klevout o lavarout d’it an hevelep komzou… Kerz eta, ma fôtr bihan, ha sant Erwan hag ar werc’hez gant an Otrou Sant Goneri venniget, d’az mirout a bep droug !…
O Mamm goz ! Mil trugarez ! Bennoz Doue d’eoc’h !
Hon Tad pehini ’zo e Nenv…