Ar zul-ze a viz here, Yannig a oa pôtr ar gêr. Goude lein, an holl a oa tec’het, an tad, ar vamm, ar verc’h, ’trezek ar gousperou, ha Fanch, ar mab kosan, ’trezek ar c’hoari boulou.
Yannig, manet e unan, a grogas gant e labour. Eur pôtr stummet mat a oa ; en nebeut amzer, e kempennas e grevier, e tastumas boed d’e loened ; en eur gir, e urzas pep tra. Neuze a blijadur kaer, ec’h eas betek ar prad en pehini ar zaout a beure eus o gwellan, hag e tistroas d’ar gêr.
Arru en ti, ec’h azeas. Yaouankik c’hoaz — pemzek vla, — Yannig na oa ket henvel, koulskoude, ouz ar grennarded-all eus e oad ; bezan ’n evoa eur spered hunvreer ha plijout re d’ean kalz poueza an traou a dalvoudegez. Kustumet ive abred da labourat, ne blije ket d’ean chom didalve ; ober reas eur zell endro d’ean, o klask eun dra bennak da didui e spered… An ti a oa didrous ; ar presou, ar gweleou, kempennet mat, gant daouarn aketus, a lintre, joaüs, dindan sklerder an heol, pehini a gemere plijadur o strinka warne, dre ar prenestr digor, e vannou alaouret… War ar prenestr, e welas pleget kazeten Pariz, a gemere Fanch, bep sun, aboue eur miz ma oa distro diouz ar zervij. Biskoaz c’hoaz, Yannig nan evoa zonjet teurel e zaoulagad war ar gazeten-ze ; an de-se, dizeblant, e krogas enni, he ledas war an dôl dirakan, hag e krogas da lenn.
Ar pennad kentan, henvel ouz ar pennadou a gaver, peurvuian, war ar c’hazetennou fall, a guze, dindan komjou treitour, ar gasoni hag an dislealded ar vrasan. Karget a oa a gomjou binimus eneb ar gristenien, eneb ar relijion… Ha, dre ma lenne, dremm ar pôtrig a denvalae ; daoust ma oa c’hoaz gwall-yaouank, evit kompren holl grevusted ar c’homjou-ze, e galon gristen a verve en e greiz, hag a zeblante sevel da dislaret ar gevier-ze a felle d’eze dispenn ha mastari kredennou sakr e vugaleach.
An eil pajen a oa impliet da rei skeuden hudur eun torfetour brudet ha da zisplega e vue fall. Hag a-hen-dall, lac’herez, bueou fall, torfejou euzusoc’h an eil evit egile, awalc’h evit strafilha eur galon ha na ve bet biskoaz kailharet gant fallagriez ar c’heriou.
Er bajen divezan, e vije embannet eur « roman » neve, a oa eno ar penn kentan anezan ; unan eus ar romanchou brein-ze a vastar hirie kement a galonou yaouank. Daoust ma rebeche e gonsians d’ean paran e zaoulagad war ar skridou fall-ze, Yannig a heuilhas gante. Na lenne ket buhan, evel tud ar c’hêriou, mes gant amzer, gir ha gir, ec’h eas betek ar penn.
Pan evoe fin, e savas e benn ; eur zoniri a vouzare e ziouskouarn, boemet a oa gant ar pez an evoa lennet. Tremen a reas e zorn war e dal, ’vel o klask tennan diouz e spered an hudurnez a oa antreet ebarz, hag o sevel, e teuas ermeaz.
An êr fresk, an ezen flour o tremen war e dremm, a reas d’ean eur vad dispar. Doue!… na pegeit a oa bet o lenn ar paper-ze !… Dija, en dremwel, an heol a ziskenne goustadik, hag endro d’ean ar c’houmoul skanv, ruiet gant e vannou skedus, ’re d’ean eur gurunen dispar, dantelez alaouret…
An evned bihan, divlam eus ar fallagriez a ren, siouaz, en kalon kement a dud, a haste, arôk divez an de, kanan, a greiz kalon, o diskaniou kaeran.
Er prad, ar zaout leun o c’hof, a c’houlle, en o yez, bean distroet d’ar gêr. Yannig ac’h eas d’o c’herc’hat.
Dizeblant ouz kaerder ar c’huz-heol, dizeblant ouz richan tener an evned, pere, ’vit hen zaludi, a gane dudiusoc’h war e hent, ar pôtrig a gerze hunvreus, e ine beuet er mor a loustoni an evoa lennet war ar gazeten vrein-ze. Seblanti re d’ean hen heuilhjent en pep lec’h, hag e savjent, da bep mare, da drubuilhat e spered ha da vuntri e galon.
Pedi a reas… « Ma Doue !… gwalc’het ac’hanon, dizammet ma ine ! »
Hag e sonjas neuze e oa bet ar paper vil-ze, epad sunveziou, war dol e di, a-wel d’an holl, hag an evoa gwelet anean etre daouarn Soazig, e c’hoar.
O ! an dra-ze, avat, birviken ! E galon, o virvi en e greiz, d’ar pevar lam e tistroas d’ar gêr.
Den ne oa c’hoaz digoueet. Avel an nor an evoa savet ar gazeten ankouaet war an dol, ha tôlet anei war leuren an ti, hag e oa eno, stok hec’h askel ouz ar prez koz dero, re bounner ma oa hi evit gallout tec’hel.
Gant rukun, Yannig he malas dindan e votez koad, hag he zôlas goude e-kreiz ar glaou hanter-varo, pere a dihunas, hag e chanchas anei ’n eul luduennig skanv, a lintras eur pennad, hag a vougas kenkent…
— Mar ’m ije gallet, dêvi evelse an droug he deus gret d’an ineou, eme Yannig,… mes siouaz !…
Soazig, a arruas ar c’hentan. Deut e oa, emei, gant eun amezegez, o lezel he mamm da renkan he c’honjou er bourg. Arôk, zoken, lemel he davanjer zuliek, e tostaas, en eur gôzeal, ouz ar prenestr, e savas eun nebeut paperou… eul levr oferen…
— Petra glaskez, Soazig ? emean.
— Netra… netra… eme houman, o ruian dindan sell he breur.
Ar vamm a digoueas prestik goude, hag a ’n em lakeas raktal da demzan koan.
Hag an tad a deuas ive da azean ’n e gador, en korn an oaled, e zaouarn rust hag ervennet, evel benviou hag o deus servijet epad kalz a vlaveziou, o tiskuizan, war e zaoulin ; chachan a re gant dudi, eus e gorn butun mogedet, genaouadou moged glas, a droidelle eur pennad endro d’ean, hag a derc’he goude, ’n eur vorennig skanv, skanv, dre veg ar chiminal…
Eur peuc’h ankenius a rene ; an hevelep sonj a drubuilhe ar sperejou, ha den ne grede lavaret gir, aon d’ean da greski glac’har ar re-all. Fanch na oa ket c’hoaz distro, Fanch, pehini, kollet gant an evaj milliget, a hade ar boan, ar glac’har en tiad-ze, e hallje bean ennan ar vue ken evurus.
Aboue ma oa distro diouz ar zervij, dreist-holl, ar zuliou ha kalz eus an deveziou-all a dremene en hosteliriou, o veui er chopinadou, e vrud vat, e enor ; o tismantr e arc’hant, o vastaran e ine. Hag arru er gêr ; nag a vrud, nag a drouz aliez, ha gant pebez doujans, e vije red c’hoaz digemer an otrou !
An noz-ze, marvad, e oa chomet adarre, hep zonjal e oa er gêr kalonou nec’het ouz hen gortoz.
Digoueout a reas, an noz dija koueet, e zaoulagad mesket o lintra en e benn, ha gantan c’houez ar gwin-ardant. Na gomzas ouz den. Kerzet a re en eur rodal, o sevel e varo melen, hag o c’houitellat etre e zent, eur goz poupoulen bennak, diflipet gantan etouez an dragoned.
Ar vamm a digasas war an dol ar patatez rouzet, gante eur c’houez vat meurbed.
Fanch ne zebras ket ; ar gwin-ardant an evoa torret d’ean e naon. C’houitellat a re bepred. Souden e tistroas ouz ar prenestr, e savas ar paperou ha kenkent, gant eur vouez rust e c’houlennas :
— Pelec’h eman ma journal ?
— N’em eus ket gwelet anean, eme ar vamm, aon d’ei da vezan tamalet.
— Da journal, eme Yannig, gant eur vouez sioul, a zo ’barz an tân…
— ’Barz an tàn !… Ha piou an eus ben laket… Te ?
— Ya, me !…
Fanch a chomas batet. Ar gounnar a lintre en e zaoulagad, dreist-holl, o welet e vreur ken sioul. Ar vamm a grene, an tad a zelle, dizeblant, ouz an tu-all, hag en daoulagad Soazig e oa, dija, pilzet takennou dour.
— Ha perak e teus gret an dra-ze ? eme Fanch, erfin.
— Abalamour da journal a zo lous ha brein !
— Ha petra ’ra ze d’it ? N’out ket pedet d’hen lenn !
— Nan, Fanch, mes ne c’houllan ket loustoniou evelse war ma zôl, barz ma zi, etre daouarn ma c’hoar.
— An ti-man n’e ket d’it !… Ha piou an eus karget ac’hanout da ziwall da c’hoar ?
— Ha piou an eus ôtreet ac’hanout da ampoëzoni anei ?
— Me eo ar c’hosan !…
— Eun digare muioc’h, ma breur, dre ma ’z out ar c’hosan, e tlejes, en gwirione, kentelian anezi — hag ac’hanon ma-unan war an hent mat, hag e lakez etre he daouarn an ampoezon, da rei ar maro d’he ine, leun c’hoaz a vue, a c’hlanded hag a furnez…
— Serr da c’heno, koz seurezig ! N’e ket sarmoniou evelse a c’houllan diganit. Ma journal a oa d’in, pa ’m oa hen paet… ha rent anean aman dustu.
— Breur…
— Peuc’h ! eme an tad.
Yannig, sentus, a davas.
Fanch a oa êt ermaez anezan e-unan ; ’n e dremm dislivet, e vuzel1ou a grene, e zorn savet ’us da benn e vreur, pehini a zelle outan, gant sellou dinam eun êl.
An holl ankeniet a c’hortoze brec’h pounner Fanch da goueza war ar paourkez Yannig. Na c’hoarvezas netra. Fanch, krenn, a dapas e dog, ha, hep lavaret gir, e lampas ermaez…
An holl a chomas dilavar. Ar paour-kez mamm, pleget war an oaled, a ouele goustadik. An tad, o vean na grede na gourdrouz Yannig, na mont a-du gantan, na lare gir ebet. Heman a oa bepred sioul, daoust d’e galon gouliet.
Mont a rejont da gousket. Et en e wele, Yannig a gleve, er gwele kloz, e dad hag e vamm o kôzeal eus o glac’har. Er penn-all, e kleve e c’hoar o ouelan hag o hirvoudi. Daoust d’an anken a c’houzanve en e galon, da vean kiriek da gement a boan-spered, ar pôtrig a oa evurus ; rak, en e ziabarz, eur vouez dous ha krenv a lare d’ean bepred : « Bez dinec’h, gret a teus da zever. »
Koulskoude, n’hallas ket kousket. Da greiz an noz, e klevas eur vouez raouiet ha garo o kanan. Fanch, meo-dall, a oa distro.
An de warlerc’h, an daou vreur a dlee labourat asambles. Yannig, e-unan gant e vreur, o krenan eun tammik, a dostaas outan, hag o lakat e zorn war e vrec’h, e laras d’ean gant e vouezig tener :
— O breur !… ankoua, en han’ Doue, ar boan am oa gret d’it dec’h da noz…
Mes egile a voutas anean gant kounnar :
— Lez ac’hanon… N’ankouain biken, nan biken, klevet a rez, ar pez a teus gret d’in. N’out nemet eun treitour, eur filouter,… ha na dosta ket re ouzin.
Yannig na respontas netra. Pa ’n evoe troet e gein, an daerou a gargas e zaoulagad glas, a ruilhas, dru, war e ziouchod ; o zec’han a reas prim hag ac’h eas endro adarre.
Hed an de, e labourjont o-daou hep kôzeal : kement-se a oa poanius evit Yannig ; hag epad ma rene ar c’hezeg eus an eil penn d’egile d’ar park, e huanadas meur a wech.
Hag evelse, e vije kont bemde. Fanch, koz e benn, na gomze ouz den. Ar vue a oa deut da vean hirr ha poanius.
Yannig an evoa klevet unan eus e vignoned o komz eus eur gazetennig, a vije holl en brezoneg, ha karget bep sun a zoniou, a werziou dudius, a bennadou-skrid kristen ha reiz.
Ar zul warlerc’h, Yannig ac’h eas da gavet e vignon :
— Lar d’in, Pierig, pelec’h e ve gwerzet ar gazeten-ze a teus komzet anei d’in ken alies ?
— ’C’hanta, Yannig, dont a ra c’hoant d’it d’anveout ma C’hroazig ? N’az po ket a geun, ma fôtr, rak, a dra zur, e kavi enni peadra da ’n em didui. Dal, sell aze unan, plijadur a ra d’in rei anei d’it.
Yannig a gemeras ar gelaouen. Kred an evoa e oa mat. Koulskoude, e fellas d’ean hen gwelet gant e zaoulagad. Disket an evoa lenn ar brezoneg, er c’hatekiz ; deut ermaez eus ar bourg, ec’h azeas war ar c’hlazen, hag e tisplegas e journal… Dre ma lenne, e dremm a sklerae, hag e galon a dride en e greiz. Neuze, Kroaz ar Vretoned pleget mat en e c’hodel ; e teuas d’ar gêr, evurus ; kavet an evoa eur mignon…
Deut an noz, e oa red adarre gortoz Fanch a chome breman, gwasoc’h gwaz, en hosteliriou. Yannig neuze, a dennas e c’hazeten eus e c’hodel, hag o krenan, aon d’ean da vean reüzet, a c’houlennas sellet eun tam ar c’heleier…
An tad a oa gwall-gontant. Soazig a dostaas he c’hador. Ar vamm a chilaoue o vont hag o tont dre an ti.
A greiz oll, Fanch a digoueas. Ne oa ket re veo. Yannig a baouezas da lenn. E vreur a welas hag a gemeras ar gazeten. Daoust hag he freuzi a rey ive ? Disprizus, e tôlas anei hag e tec’has ’n eur zevel e ziouskoa.
Mes goude-ze, bep sul da noz, an tad a c’houlenne e « Groazig ». Eur blijadur dispar a c’houzanve o klevet ar gwerziou, ar zoniou-ze a zihune beo en e greiz ar zonj eus e yaouankiz du-ze, pell pell… O klevet, er yez dous-ze desket d’ean gwechall gant e dud, komz eus a Vreiz-Izel, he goueliou, he fardoniou santel, e galon vreizad a dride en e greiz, o tizoloi ar wirione, er pennadou-ze ken reiz, gret ’vit digori daoulagad ha spered ar Vretoned, ha hirvoudi a re o welet anê o chom dizeblant ha yen ous kement a aliou mat.
Fanch a dec’he faeüs ’n eur c’horn tenval eus an ti ; koulskoude e chilaoue, hag en despet d’ean, ar gazetennig hen gonee.
Diou pe der gwech, Yannig an evoa gwelet anean, e-unan, o lenn anei ; hag elec’h c’houitellat e goz soniou gallek, e vije klevet o vouskana eur zonig vrezoneg bennak, desket gantan war Groaz ar Vretoned.
Nebeutât a reas da vont da eva ; ha Yannig a anvee reiz ar c’hoant an evoa, ’met e oa dalc’het dre ar vez. Karet an ije hen zikour, mes na grede ket.
Koulskoude, eur zulvez, goude an oferen, elec’h monet d’an hostaliri evel arôk, Fanch a distroas d’ar gêr gant e vreur. Hag en hent, e benn pleget, e laras d’ean gant eur vouez stanket :
— Na evin ken, breurig, rak poan a ran d’hon zud…
Ne laras ket ouspen. Mes Yannig, o vriatât anean gant nerz, a respontas eürus :
— O breur…, nag a blijadur a rez d’in !… ha pegement e karan ac’hanout !…
An holl a oa eürus o welet Fanch o tistrei ken abred, koulskoude den ne laras grik gant aon da feukan anean. Ne ve gouveet james netra gant ar pennou fall ze !…
Mes d’an noz, goude koan, pa oa an tiad dastumet endro d’an tân, Fanch, gant eun êr laouen a laras :
— C’hanta, Yannig, lenn d’imp breman da journal !…
— Lenn anean te, Fanch ; te a lenn kalz well evidon !
Ha Fanch a grogas da lenn, o santout en e ine, eul levenez ’n evoa ket tanveet pell zo.
An tad, stad ennan, a asante da bep gir.
Soazig a vousc’hoarze ouz Yannig, hag, en he daoulagad eürus, heman, a lenne ar gir « trugare » a oa c’hoaz birvidikoc’h en he c’halon.
Hag ar vamm, a-dreuz he daerou, a zelle gant teneridigez ouz ar paper benniget-ze, an evoa, gant eur galloud burzudus, digaset en he zi ar peuc’h, ar garante, ha gante an evurusted !!
Bugel ar Werc’hez.