Ag en Examèn a gousciance

Eus Wikimammenn
◄  Ag er Sacremand a Bénigèn Ag en Examèn a gousciance Ag er Gontrition   ►


Ag en Examèn a gousciance.


EN Examèn a gousciance e zou un inclasq perhuéh e ra un dén ag é ol péhedeu. Bout-ç’ou deu-sort ; unan e zeliér gobér denoz, ar er péhedeu ag en déuéh ; hac en aral a pe hum breparér de govessad, ar er péhedeu commettét a oudé en dehuehan Covezion d’er bihannan. En Examèn a gousciance quênd er Govezion e zou necessær, idan boén a obér ur sacrilege : rac pihue-benac e ancoehai a zisclæriein ur péhet marvel hemb quin faute a en doud examinét erhad é gousciance, ne receuehai quet er pardon ag é béhedeu, hac e vehai obligét de gommance èl a bèn, ha d’obér pénigèn ag er sacrilege en debai groeit. Er-ré e bratiq bamnoz en Examèn e zeliér gobér ar er fauteu ag en déuéh, ne vai quet diæz dehai gobér un Examèn perhuéh a pe hum breparant de govessad. Mæs anfin penaus gobér en Examèn-ze ?

Quênt commance, hum dènnet én ul léh-benac a costé, hum laqueit ar hou teulin, ha hum humiliet é presance Doué eit goulèn a greis hou calon assistance er Speret-Santel. eit ma hanàuehait en nombr, er vrastæt hac en infamité a hou péhedeu. Hum adresset doh hur Salvér guet fé ha confiance én ul larèt guet en Dall ag en Aviél : Jesus... hou peèt truhé doheign... groeit ma huélein. Scoeit ar hou calon èl er Publiquein, én ul larèt èl d’ou : Men Doué hou peèt truhé doheign péhour ma hon. N’en dai quet question a larèt calz a gonzeu. Er Béhourès ag en Aviél ne zeuhantéras quet ur guir durant ma hoai stouyét ital treid hur Salvér, durant m’ou golhai guet en dar a hé deulagad, ha m’ou séhai guet hé bleàu : ha neoah Jesus-Chrouist e laras, é hoai pardonnét tehi hilleih a béhedeu, rac ma hoai bras hé haranté. Doué e oulèn ur galon trezét guet anquin hac humiliét, ha non pas conzeu caër e larér a vêg hac e zislarér ér galon.

Commancet hum examinein ar Ourhæmeneu Doué, ar ré en Ilis, ar er seih-péhet Capital, hac ar én obligationeu e hoès revè hou stad. (El Livr Pedènneu e eèllou hou secour un tamiq). Un taul-seèl ar en differant circonstanceu a hou puhé, hou secourou bras d’hou pout chonge a hou péhedeu : par exampl, el léhieu ma hoh bet, en dud e hoès hantét, en affærieu e hoès bet... Groeit drès peb-tra attantion vras ar hou fal daicheu ha goal acustumanceu, ha remerquet peèd gùéh en ou dès arrè hou taulét er pèhet.

Ne chonget quet, èl ma ra ul lod vad, é ma assès hum examinein ar er péhedeu a action ; de larèt-è, ar er péh e hoès groeit hemb quin : réd-è hoah hum examinein ar er chongeu a speret ha dezirieu a galon ; rac quênt pé goudé ma hoès groeit ur péhet a action, hui e hoès marcè commettét mui eit cant-péhet a chonge hac a zezir. Liessoh e péhèr dré chonge, ha guhavè dré zezir, eit ne rér dré action. Er chonge hemb action e eèll bout péhet, èl m’hun nès remerquét en Articl ag er Baillardiah. Èl-ce er-ré ne brezant quet hum examinein ar ou chongeu ha dezirieu, forh liès ne govessant quet en derderan ag ou féhedeu.

Rac-ce : Seèllet a dost ha hui e hoès péhet : 1.° Dré chongeu fal, pé doh hum arrest én-ai ésprès, pé dré lizidantæt é peèllad doh-t’ai goudé ma hoès int remerquét. 2.° Dré zezir, pé fal volanté. 3.° Dre fal gonzeu larét pé cheleuét. 4.° Dré fal obereu. 5.° Dré omission, én ur vanquein d’hou teværieu. 6.° Mar doh bet caus d’er-ré-ral de béhein : 1.° Pé rac m’hou pehai ordrénét fal obér. 2.° Pé rac m’hou pehai reit fal gonseill. 3.° Pé rac m’hou pebai secourét gobér droug. 4.° Pé rac m’hou pehai mêlét er-ré e rai fal ha reit courage dehai d’obér hoah. 5.° Pé rac n’hou pehai quet mirét doh er-ré-zou én bou carg a fal-obér. 6.° Pé rac m’hou pehai cuhét pé soutirét er-ré-ral de fal-obér. 7.° Pé rac m’hou pehai dré hou fal exampl pé solitt douguét er-ré-ral d’er péhet. Ar guemènt-ce ol é ma rét hum examinein perhuéh.

Clasquet ehue en nombr a hou péhedeu : hac èl ma hoh obligét de zisclæriein sclærran ha justan ma heèllehait en nombr, en natur hac er circonstanceu differant a nehai, chetui penaus é rinquét hum examinein. Laqueit hou péhedeu é tri-rang ér fæçon-men, drès peb-tra mar fal deoh gobér ur Govezion general, pé ur revu a hou puhé treménét.

1.° Er péhedeu ne hoès quet groeit liès. Par exampl, hui-zou sur ne hoès groeit hennèn ha hennèn meit tair-gùéh, laret just tair-gùéh, ha non pas mui na bihannoh ; hac èl-ce ag er-ré-ral. 2.° Laoueit nezè er péhedeu e hoès commettét liessoh, mæs de béré n’en doh quet bet neoah acustumét bras, ha clasquet arrè en nombr a nehai justan ma heèllebait ; èl pe lareheoh : me mès groeit er péhet-ce ardro dec, pé deuzec, pé uguênt-gùéh... èl ma credét dirac Doué en e hoès ean groeit. Ul lod vad e grèd é ma gùel larèt mui, eit bihan : mæs n'en dai quet permettét larèt mui na bihannoh é Covezion : er just èl ma credér dirac Doué é zeliér larèt, ha jamæs doh en ahàu hac én avantur. 3.° Anfin laqueit er péhedeu de béré é hoh bet acustumet : sêèllet peguehæd-ç’ou é hoh taichét dehai, ha nezè peèd gùéh ér blæ, pé ér mis, pé ér suhun, pé én dé é couéheoh én-ai, &c. Èl-ce hui e gavou pe-dost en nombr. Ne oulènnér quin gueneoh meit ma larehait just èl ma credét en e hoès int groeit, goudé ma hoès hum examinét mat.

Eit cavouét hoah justoh en nombr a hou péhedeu, groeit attantion é hès guhavè istroh eid ur péhet comprênét én un action hé hunan. Laret er memb tra ag er fal chongeu, ag er fal zezirieu, ag er goal gonzeu, &c. Par exampl ; en-n’emb e hum arrestehai d’ur fal chonge guet tri a dud én un taul, e gommettehai tri-péhet : en-n’emb e zezirehai droug, pé er marhue de buar. a dud én un taul, e gommettehai puar-péhet. En-n’emb e scandalisehai, pé e lahehai, pé e lairehai huèh a dud én un taul, e gommettehai huéh-péhet ; En-n’emb e oal-gonzehai én un taul ag ur famill composét a zeuzec a dud, e gommettehai deuzec-péhet, &c. Remerquet hoah é commettér quel liès a béhet èl a uéh ma hum arrestér de chongeal guet un dra dihuènnét, pé de zezirein, pé de seèllèt un dra dihuènnét, ha ma changér a volanté goudé en dout cousantét d’er péhet. Par exampl, en-n’emb e hum arrestehai huéh-gùéh é corv un ær guet ur fal chonge, pé ur fal zezir.. hac e changehai a volanté itré peb-gùéh, pé e laquehai é chonge guet un dra-aral, pé memb e hum daulehai de gousquèt, mæs e hum abandonnehai arrè d’un tamiq goudé guet é guettan fal chonge, pé fal zezir... bet-ha huéh-gùéh, e gommettehai huéh-péhet. Rac bout-ç’ou peb-gùéh assès a vat volanté eit gobér ur péhet, hac assès a arsàu itré peb-action eit ma heèllehér larèt hemb riscl da fari, penaus unan n’en dai quet en aral.

Guhavè neoah ur stæd actioneu ne formant meid ur péhet, a pe vènt ol conduiét guet ur memb intantion d’ur fin-benac exterior. Par exampl, un dén en dès volanté de laireah, e roull én é bèn er moyandeu e fal de hou impléein eit quemènt-ce, e brepar er péh-ç’ou requis tehou, e chonge guet plijadur én taul en dès d’obér, hac anfin en accompliss, hennéh ne gommèt meid ur péhet ; rac penaus-benac ma ta paud a chongeu-aral én é bèn durant ma vai doh hum zisposein, é intantion principal ne vai quet neoah changét, hac e gontinu én actioneu exterior e ra eit hum breparein de laireah. Laret er memb tra ag er-ré e glasq en tu de goutantein ou dezirieu lous. En dud-ce e zeli neoah disclæriein peguehæd on dès laqueit de glasq accomplissein ou fal volanté, na peèd gùéh durand en amzér-ze en ou dès renehuéét on fal zezirieu.

A fæd en natur ag er péhedeu, examinet inemb de bèh vertu en e hoès péhet, hac é pèh mod en e hoès hé blessét, ha hui e hanèuou a bèh éspece vou hou péhet. Par exampl, er manq a gredein ferm er péh e ansaign en Ilis, en désespoër, er haz doh Doué hac er superstition e zou péhedeu differant én éspece, dré m’en dint contrel de vertuyeu differant, de larèt-è, d’er Fé, d’en Espéraoce, d’er Garanté ha d’er Religion. En idolatri, er magi, er parjur, er blasfæm hac er sacrilege pé profanation ag en treu santel, e zou péhedeu differant én éspece ; rac penaus-benac ma vlessant ol er memb vertu, (er Religion), contrel int neoah de zeværieu differant ag er vertu-ze, hac èl-ce n’hé blessant quet ol ér memb mod. Er bresomtion hac en désespoër e zou ehue differant én éspèce, deusto m’en dint contrel d’er memb vertu, (en Espérance) : mæs int hé blèss én ur fæçon differant : er bresomtion, dré raï, hac en désespoër, dré vihan. Én ur guir, er péhet e zou differant én éspece, revè ma vlèss vertuyeu differant, pé, deværieu differant ag ur memb vertu. Mæs èl ma ta er circonstanceu de changein liès en éspece ag er péhet, pé de grésquein er malice a nehou, réd-e ma hum examinehait hoah ar er poènd-ce.

Er circonstanceu péré e change en éspece ag er péhet, pé e grésq er malice a nehou, e zou comprênét ér seih pé eih-guir-men : quis, quid, ubi, quibus auxiliis, cur, quomodo, quando ; de larèt-è, pihue oh-hui ; petra e hoès-hui groeit ; mèn-è en e hoès an groeit ; a bèh moyandeu en e hoès hum chervigét eit er gobér ; perac en e hoès ean groeit ; é pèh mod en e hoès ean groeit ; pegource èn e hoès ean groeit ? Éxpliquamb er guirieu-ze en eil arlerh éguilé.

Quis, e verche qualité en hani en dès péhet, mar dai abil pé ignorant mar dai diméét, pé consacrét de Zoué, mar dai ingagét én ur fæçon spécial de bratiquein er vertu en dès blessét, pé de zihoal doh er péhet en dès groeit... Quemènt-ce e zeli bout remerquét drès peb-tra a pe vai quêstion a béhedeu inemb d’er burtæd, èl m’hun nès larét én Articl ag er péhedeu Capital ar er Baillardiah.

Quid, e verche qualité er péhet e zou bet commettét, mar dai bras pé bihan, mar dai quêstion ag un dra sacrét pé un dra-aral, &c. ; qualité en hani e zou bet offancét, mar dai un dén é carg, pé un dén a Ilis, pé un tad pé ur vam, &c. ; mar dai un dén pihuiq pé ur peur e zou bet lairét, ha qualité en anjulieu e zou bet larét, en touyadelleu e zou bet groeit, &c. ; mar dai quêstion arrè a chongeu, pé dezirieu, pé actioneu inemb d’er burtæt, réd-è examinein guet pèh sort tud é vai bet groeit er péhèdeu-ze ; rac a fæd paillardiah ne faut quet calz a dra eit changein en éspece ag er péhet.

Ubi, e verche qualité el léh mei bet commettét er péhet, mar dai én ul léh a costé, pé é publiq, pé én tiegueah, pé én Ilis, &c.

Quibus auxiliis, e verche qualité en dud, en treu hac er moyandeu e zou bet impléét eit commettein er péhet, èl pe hum chervieér a dreu santel, ag en Oleàu sacrét, a zeur béniguèt, a vaginage, a drompereah, &c. Èl er-ré e gommand d’ou bugalé, pé d’er-ré-zou én ou harg, ou secour de fal-obér...

Cur, e verche en intantion guet pébani é ma bet commettét er péhet ; mar dai eit gobér chèrvad é hès bet lairét ; mar dai eit bourdal, pé eit gobér gueu d’en Nessan é hès bet goal-gonzét a nehou, mar dai eit trompein, pé eit mirèt un droug é hès bet larét gueu, mar dai eid inspirein amourustæt de unan-benac é vér hum usquét brahue, &c.

Quomodo, e verche er fæçon mei bet groeit er péhet, hac ean e zou guet hanàuedigueah pé dré ignorance, a vad ha libr volanté pé dré gontraign, dré fragilité pé dré valice, dré inclination pé dré un taul somprèn ; hac ean e zou bet anjulius eid unan-benac, hac ean-zou padét hir-amzér, &c.

Quando, e verche pegource é ma bet groeit er péhet, hac ean-zou d’un dé Sul, pé Gouil, pé oberad ; hac ean-zou durand en Officeu pé d’un dé-yun é vér meàuét, &c.

Er circonstanceu-ze pé e change en éspece ag er péhet, pé e grésq er malice ag er péhet, pé e ziminu er malice a nehou.

1.° Changein e rant en éspece ag er péhet a pe laquant én-ou ur malice nehué differant doh en hani en dès er péhet a nehou é hunan. Par-exampl, ul laironci considérét én-ou é hunan ne vlèss meid er justice ; mæs mar dai un dra consacrét de Zoué e zou bet lairét, er Circonstance-ze e laqua guet er malice ag el laironci ur malice differant, dré m’en dai caus mei blessét er Religion, hac èl-ce n’en dai quet mui hemb quin ul laironci, mæs ur sacrilege. Eit meàuein ne vlessér meid er vertu a damperance ; mæs mar dér ér stad-ce ha larèt conzeu dishonest, er circonstance-ze e zou caus mei blessét er burtæt, hac e laqua guet er guettan malice ur malice nehué ha paud-aral liès-mat.

2.° Er circonstanceu e grésq er malice ag er péhet, a pe grésquant en enormité a nehou hemb er changein a éspece. Par-exampl, un dén e hanàu er malice ag ur fal-action, e gommèt brassoh péhet eid unan n’hé hanàu quet. Laireah un dén peur e zou ur péhet brassoh eit laireah un dén pihuiq. Hum arrestein peèl amzér guet ur fal chonge e zou brassoh péhet eit pe ne hum arrestér meid ur momant.

3.° Er circonstanceu e ziminu guhavè er malice ag er péhet, èl mei en ignorance, er manq a reflexion, en defaut a liberté, &c. Ha mar da er circonstanceu-ze bet-ha diminuein er malice ag er péhet én ur fæçon ne vai meit veniel, ne vér quet obligét d’er hovessad. Mæs é contrel, mar da ur circonstance-benac ha rantein marvel ur péhet péhani a nehou é hunan ne oai meit veniel, obligét vér nezè d’en disclæriein idan boén a obér ur Govezion sacrilege.

Contein e rér seih-circonstance pèré ag ur péhet veniel én-ou é hunan, e ra ur péhet marvel :

1.° En disposition é pèhani é vér d’obér ur péhet marvel. Par-exampl, un dén e lairehai ul liard guet er volanté de laireah ur scouét p’en devezai eèllét. Un dén e larehai ur gueu distér, penaus-benac ma credehai gobér ur péhet marvél doh el larèt, &c.

2.° Er fal intantion guet péhani é commettér er péhet. Par-exampl, larèt bourdeu væn ha conzeu inutil n’en dai quet péhet marvel ; mæs ou larèt guet en intantion a zebauchein unan-benac, e vehai péhet marvel. Digueor un or hemb permission, n'en dai quet péhet marvel, mæs hé digueor guet en intantion a laireah, e vehai péhet marvel, hac é vehai gùir ne vehai quet lairét, &c.

3.° Er scandal, de larèt-è, en occasion a béhet marvel e rer de unan-benac, én ur obér ur péhet veniel. Visitein unan-benac hemb necessité n’en dai quet péhet marvel ; mæs mar eér de rè-ral dré en hantiss-ze occasion a béhet marvel, er visiteu-hont e za dê vout péhet marvel. Péhet marvel-è larèt bourdeu inutil é compagnoneab, mar santér é vou douguét ré-ral dré guemènt-ce de larèt conzeu dishonest, &c.

4.° En dangér a béhein marvelemant de béhani en hum exposér é hobèr ur pehet veniel. Antréein én un davarn eid ivèt hemb dobér, n’en dai meit péhet veniel ; mæs péhein e rér marvelemant mar hum laquér dré-ze en dangér a veàuein. Coroll ur uéh-benac eit hum zivertissein, n’en dai quet péhet marvel ; mæs péhein e rér marvelemant mar hum exposer dré-ze d’en dout chongeu, pé dezirieu lous, &c. Rac en-n’emb e hum laq én dangér a gommettein ur péhet, n’eèll quet larèt é cousciance ne fal quet dehou er hommettein.

5.° En disprisance sclær ha splann ag ul Lezèn pé ag ur Ourhæmèn péhani e ordrén pé e zihuèn un dra a zistér consequance. Par-exanpl, ivèd ur uéh deur d’un dé-yun itré er prédeu, e zou un dra a zistér consequance ; ha neoah en-n’emb e ivehai dré zisprisance eit Gourhæmèn en Ilis, e gommettehai ur péhet marvel. Er péhedeu veniel e gommettér dré acustumance e zoug ordinæremant guet-t’ai ur certæn disprisance.

6.° Ur faus gousciance péhani e ra credein é commettér ur péhet marvel é hobér un dra ne vai én éffæd meit péhet veniel. Par-exampl, un dén e zaibrehai hemb dobér un tam-benac friand itré é repazeu, pé e ivehai d’un dé-yun ur ùéh-deur itré é brèdeu, hac e chongehai gobér ur péhet marvel é quemènt-ce, e gommettehai én éffæd ur péhet marvel, rac ma cousantehai én é galon de béhein marvelemant.

7.° En union ag un dra distér joéntét guet treu-aral distér groeit a guênt, a pe zant assambl d’obér un dra a vras consequance. Par-exampl, laireah ur blanq n’en dai meid ur péhet veniel : mæs mar da er blanq-ce joéntét guet treu-aral distér lairét a guênt, ha formein ur som a gonsequance, pé gobér un domage considérabl d’en hani m’eint bet lairét tehou, el laironci-hont ag ur blanq e vou ur péhet marvel ; ha mar manq en hani-zou cablus a reparein é béhet, ean e béhou marvelemant, ha ne lairehai-ean meid ul liard d’en hani m’en dès groeit gueu doh-t’ou. Remerquet erhad quemènt-men, bugalé ha serviterion, péré e srcrap d’ou tud a glei hac a ziheu hemb scrupul er bet, é sigur ne guemérét quet calz a dra peb-gùéh. Pihue e ouair memb mar ne béhét hoah marvelemant dré en intantion hac en implé e rét ag er péh e lairét èl-ce a nebedigueu ?

A vusul ma tei deoh disolein ou péhedeu, groeit Acteu a Gontrition ; laret èl David : O men Doué ! dirac-oh hou ç’hunan en e mès péhét, hac én hou presance en e mès groeit en droug. Mar e hoès poén é cavouét hou péhedeu, hac é houd peèd gùéh en e hoès péhet, laret : Men Doué, reit sclærdér d’em deulagad eit ne gousquein jamæs ér marhue ag er péhet, guet eun ne larehai deign m’enemis ; me mès gouniét ar nehou.

A pe falou deoh gobér ur Govezion general, pé ur revu a hou puhé passet revè avis hou Covezour, hum breparet a ziabeèl, hac eit quemènt-ce, goulènnet liès secour guet Doué ; groeit yuneu hac ævreu mat-aral ; cleuet Overènneu én intantion ze ; crésquet hou Pedènneu, eit ma rei Doué deoh er græce de hanàuein hou péhedeu, hou c’oal inclinationeu, hou fal acustumanceu, &c. Groeit ur Retræd, mar dès moyand. Eih-dé diambarassét ag er forb ag er béd, ag er sourci ag el labour, ne vou quet raï eit laquad reihtæd én hou cousciance. Assès é tispignét hac é poéniét aveid er horv ; reit ehue un eih-déiad-benac d’hou c’inean.

————