Kontadennou ar Bobl e Breiz-Izel/Louizik, mab ar glaouer, filhor da roue Frans
- Louizik, mab ar glaouer,
- filhor da Roue Frans
- Louizik, mab ar glaouer,
Ret eo ma ouifec’h
Penaos eur wech,
Mab eur roue en em gollas eun deiz o chaseal en eur c’hoad bras. E-unan e oa chomet, ha ne gave hent ebet er c’hoad. Setu hen nec’het bras, rak, an noz a oa deuet. Dre forz bale, e welas eur sklerijenn pell dioutan. Mont a ra war-zu ar sklerijenn-ze, hag en em gav e-kichen lochenn eur glaouer. Antren a ra, hag e wel eun den koz e-unan etal an tan. Heman a spontas, o welet eun aotrou gwisket ken kaer oc’h antren en e lochennig paour.
— Na spontit ket, va den mat, eme d’ezan ar prins, rak n’em
eus droug ebet d’ober d’ec’h. Me ’zo en em gollet ’barz ar c’hoad
o chaseal, serret an noz warnoun, ha m’ho pefe ar vadelez d’am
loja evit eun noz, e rafec’h plijadur d’in.
— Ya sur, aotrou ; met gwall fall en em gavfet aman : va gwreg a zo kousket, en poan a vugale, ha n’hon eus na gwele na boued da rei dec’h, nemet kousket a rafec’h war ar solier, ha dibri eus hon bara heiz.
— N’ho pet ket a nec’h gant kement-se, me ’raio gant ar seurt a vo.
Epad an noz, e wilioudas gwreg ar glaouer eus eur paotr bihan : an navet bugel a oa d’eze. Diouz ar beure, pa ziskennas ar prins diwar ar solier, hag hen plouz holl, ec’h eas da welet gwreg ar glaouer a oa kousket war ar plouz, e traon al lochenn.
— Jezuz ! gwreg paour, a lavaras pa welas e pe stad e oa eno, eun druez eo ho kwelet evel-se.
Hag e roas arc’hant evit mont da glask bara gwenn, kig, ha gwin, ha kement a oa ezomm.
— Me, emezan, a vo paeron d’ar bugel-man. Bez’ hoc’h eus eur vaeronez ?
— N’hon eus ket sur, aotrou kêz ; hon navet bugel eo heman, hag evel ma ’zomp paour, hon eus poan awalc’h o kavout kompaerien ha komaerezed.
— Ma ! me ’gavo ivez eur gomaer, hag a-benn tri deiz aman e vo ar vadeziant.
Ar glaouer koz a yeas neuze da lakaat ar prins war an hent mat, hag a-raok mont kuit, heman a lezas barz al lochenn an holl arc’hant a oa gantan. Tri deiz goude, e voe eur vadeziant eus ar gaera e bourk o farroz ; markizez Rozambo a oa komaer gant ar prins. O-daou e rojont aour hag arc’hant d’ar glaouer koz, leiz e holl godellou ; ar prins a lavaras skoliata mat ar bugel hag a roas eul lizer evit beza digaset d’ezan gant e filhor da balez ar roue, pa c’hallje lenn ar pez a oa merket warnan.
Ar glaouer koz hag e wreg a oa pinvidik breman, hag e savjont eun ti kaer e-kreiz ar c’hoad. Ar paotr a voe kaset d’ar skol, pa voe deuet en oad da vont, hag e tiske ar pez a gare. Prestik e c’hallas lenn al lizer, hag e welas neuze penaos e oa e baeron mab d’ar roue Frans, hag e oa lavaret d’ezan mont d’hen kavout en e balez.
Prena ’ra e dad d’ezan eur marc’h kaer, hag e lavar d’ezan diwall mat da ober hent pe gant tort, pe gant kamm, pe gant kakouz. Mont a ra en hent, hag hen joaüs-bras. Met n’oa ket êt pell, pa zigouezas gantan eun tort.
— Pelec’h ’c’h ez-te evel-se, Louizig, filhor ar roue Frans ? a lavaras an tort d’ezan.
— Da gavout va faeron.
— Me a yelo ganit ivez.
— Nann ! nann !
— Eo ! eo !
Hag e lamp an tort war dalier e varc’h, N’hell ket en em dizober dioutan, hag e tistro d’ar gêr.
Daou deiz goude, ec’h a adarre en hent. Ma tigouez gantan eur c’hamm
— Pelec’h ’c’h ez-te evel-se, Louizig, filhor ar roue Frans ? a lavar d’ezan ar c’hamm.
— Da welet va faeron.
— Me a yelo ganit ivez.
— Ne deui ket da !
Hag hen da lakaat e varc’h d’an daoulamm. Met kaer en devoa ober, ar c’hamm a oa bepred kerkent ha penn e varc’h ; ma renk adarre distrei d’ar gêr. E dad, p’hen gwel :
— Petra, hag out distroet adarre ? P’eman kont ’vel-se, e chomi er gêr.
Louizig paour a ya da ouela ouz e vamm. Kement a reont o-daou o pedi ar glaouer koz, ma lez anezan da vont c’hoaz ; met an dro-man e ro d’ezan e goz varc’h glaouer en devoa ouspenn ugent vloaz.
— N’eus forz, emezan, mont a refomp eun tu bennak, rak ’vit an dro-man ne zistroïn ket… Alo ! loen paour, eomp da balez ar roue Frans, da welet va faeron.
War-dro an abardaez, pa oa o vont e-biou eur c’hoad bras, e welas war eur wezenn eur bluenn a sklerijenne evel an heol. Ma chom da sellet, estonet.
— Daoust, emezan, petra eo ar bluenn vurzudus-se ? Moarvat eo eur bluenn eus lost paün prinsez he bleo aour, a zo o chom en he c’hastell arc’hant, hag am eus klevet komz anezi ken lies a wech. Ret eo d’in êsa he zapout.
— Lezit ar bluenn-ze, va mestr, hag heuilhit hoc’h hent, eme ar marc’h.
— Eun dra ken kaer, ken burzudus ! Ne lezin ket avat.
Hag hen o tiskenn diwar e varc’h, o pignal war ar wezenn hag o tapout ar bluenn. He lakaat a ra en e dok, ha setu hen da vont adarre, kontant ha joaüs. Digouezout a ra e-tal eur feunteun :
— Sell aze, emezan, eur feunteun hag a zo enni dour sklêr ! Ret eo d’in diskenn evit eva eur banne, rak sec’hed am eus.
Epad ma oa daoulinet war mean ar feunteun, oc’h eva, eur c’hakouz a deu ’drek e gein, a ro d’ezan eun taol bout hag hen diskar en dour ; ha kerkent e lamm war ar marc’h, ha kuit d’an daoulamnn. Lizer e baeron en doa tapet digant Louizig.
Ma ! n’em eus chans ebet ! eme Louizig, pa voe en em dennet eus ar feunteun. Setu êt va lizer ha va marc’h gant al loen fall-se ! Penaos ober breman ?… Evit d’ar gêr ne zistroïn ket. Evurusamant eo chomet va fluenn ganen. Ma fe ! derc’hel a rin da vont war va zreid, hag eun deiz bennak ec’h arruin ivez.
Arruout a ra ar c’hakouz e Pariz. Mont a ra raktal d’ar palez, hag e c’houlenn gwelet mab ar roue.
— Aman, va den mat, eme ar porzier, n’antreer ket evel-se. Piou oc’h da genta ?
— Louizig, filhor mab ar roue.
Lavaret eo d’ar prins ’zo eun den o c’houlenn hen gwelet hag a lavar beza filhor d’ezan.
— Grit d’ezan dont dioc’htu, eme ar prins.
Kaset eo ar c’hakouz da gavout ar prins, hag e ro d’ezan e lizer.
— Ya, eme ar prins, anavezout a ran al lizer-man ; met, va filhor paour, ’vel ma ’z out, ha pe stumm a teus ! Met n’eus forz, va filhor out bepred, ha ra vi deuet mat.
Setu ma voe grêt kribat ha gwalc’hi ar c’hakouz, roet d’ezan dilhad kaer, ha setu c’houez ha lorc’h ennan, m’ho ped da gredi, o vale dre ar palez hag ar jardinou.
War-dro eur pemzek deiz goude, ec’h arruas ivez Louizig e Pariz. Mont a ra da c’houlenn beza kemeret da vevel er palez. Eur paotr-marchosi a oa bet kaset kuit, an deiz a-raok, hag ez eo kemeret en e lec’h. Eur joa vras en doe o kavout e varc’h koz er marchosi.
— Setu te aze ’ta, va marc’h paour ?
— Ya sur, va mestrig, met allaz ! c’houi ho po da ober breman, ha se ’balamour n’hoc’h eus ket sentet ouzin, hag hoc’h eus dastumet war an hent, daoust d’am ali, ar bluenn eus lost paün prinsez he bleo aour, a zo o chom en he c’hastell arc’hant. Ar bluenn-ze a vo kiriek d’hoc’h holl boaniou hag ankeniou ; met me ho sikouro eus va gwella, ha mar sentit ouzin en pep tra, marteze e teufomp hon daou a-benn da ’n em denn eus a bep poan ha labour diês, ha da drec’hi war ar c’hakouz milliget.
Ar c’hakouz en devoa anavezet Louizig, hag a oa morc’hedus, hag a glaske an tu d’e goll.
Louizig a oa eur paotr marchosi eus ar gwella hag, abaoe ma oa arruet er palez, ar c’hezeg a oa kalz lartoc’h ha flouroc’h ha yac’h ha gailhard bepred, E bluenn vurzudus a oa gantan bepred, ha bep noz he lakae da sklerijenna ar marchosi evit gallout pleal gant e loened. Ar c’hakouz a welas eun noz ar sklerijenn gaer-ze, ha kerkent ez eas da gavout ar roue, hag e lâras d’ezan :
— Aotrou roue, ho paotr marchosi nevez ne vanko ket da lakât an tan en ho palez ; bep noz e ve goulou gantan er marchosi, ha koulskoude hoc’h eus difennet mat kement-se. Me ’gred e rafec’h mat hen kas kuit.
— Hen kas kuit ! hen, gwella paotr marchosi am eus bet biskoaz ! Nann avat !… Ha neuze, ret e vo d’in gwelet va-unan.
— N’hoc’h eus nemet dont aman er prenestr, hag e welfet.
— Jezuz ! kaera da sklerijenn ! eme ar roue, Kement-man neo ket naturel ; ret eo d’in mont da welet.
Hag e tiskenn kerkent, hag ez a goustadik betek dor ar marchosi. Met Louizig a glevas eun drouz bennak, hag a glenkas prim ar bluenn ; ha kerkent setu eun denvalijenn vras.
— N’eus forz, eme ar roue, warc’hoaz da noz me a daolo pled mat, hag a zigouezo warnan pa sonjo an nebeuta, rak ret eo d’in gouzout petra eo ar sklerijenn vurzudus-ze.
An deiz war-lerc’h da noz e oa ar roue en e brenestr, ha kerkent ha ma welas ar sklerijenn, e tiskennas prim, e treuzas ar porz goustadik, goustadik, ha gant eun taol troad e tigoras dor ar marchosi, na oa ket serret kloz. Louizig n’en devoe ket an amzer da guzat ar bluenn, hag a chomas souezet da sellet ouz ar roue.
— Petra eo ar bluenn gaer-ze ? eme ar roue.
— Aotrou roue… Aotrou…
— Lâr d’in prim, petra eo ar bluenn-ze ?
— Aotrou roue…, eur bluenn eo eus lost paün prinsez he bleo aour, a zo o chom en he c’hastell arc’hant.
— Mat ! mat ! pell zo a-walc’h ez oun o klask kaout ar bluenn-ze !
Hag he c’hemeras, hag he c’hasas gantan ; ha bep noz e sklerijenne ganti e balez hag e jardinou.
Louizig en devoe keuz bras d’e bluenn. E varc’h a lavaras d’ezan :
— Allaz ! breman ec’h a da gomans hon labouriou hag hon foaniou !
Eur pennadig goude, ar c’hakouz a lavaras d’ar roue :
— Ma ouifec’h, va faeron, petra en deus lâret ar paotr marchosi !
— Ha petra ’n deus lâret ?
— Petra ? Lâret ez eo den da vont da gerc’hat d’ec’h prinsez he bleo aour, a zo o chom en he c’hastell arc’hant !
— Ha gwir ?
— Ya, gwir awalc’h !
— Ma ! grit digemenn d’ezan dont da gomz ganin.
Digemennet eo da Louizig dont da gomz ouz ar roue.
— Lâret hoc’h eus, am eus klevet, beza den da vont da gerc’hat d’in prinsez he bleo aour, a zo o chom en he c’hastell arc’hant !
— Biskoaz, ma roue, n’em eus lâret kement-se.
— Eo, lâret hoc’h eus, ha ret e vo d’ec’h ober.
— Penaos ma Doue, aotrou roue ?
— Ret e vo d’ec’h ober, pe n’eus nemet ar maro evidoc’h !
— Roit d’in bepred eun noz da sonjal.
— Ya, met warc’hoaz ar beure e vo ret d’ec’h mont en hent.
Dont a ra Louizig da gonta e zoare d’e varc’h, ha da ouela outan.
— Lâret em oa d’ec’h, eme ar marc’h, lezel ar bluenn-ze ! Met ar pez hon eus da ober breman, eo labourat hon daou evit en em denn a boan eus hon gwella. Selaouit mat ’ta, ha grit holl piz evel ma lârin d’ec’h. It da gavout ar roue, ha lavarit d’ezan rei d’eoc’h samm tri vul a vara, tri a gig ha tri a vrignon, ha me evit ho tougen. Diwezatoc’h, e lârin d’ec’h petra ho po da ober gant ar boued-ze.
Mont a ra da gavout ar roue, hag ez eo roet d’ezan ar pez a c’houlenn.
An deiz war-lerc’h ar beure, Louizig en em laka en hent, gant e varc’h hag an tri vul sammet. Emberr en em gavjont en eur c’hoad bras, ’lec’h ma teuas a bep seurt loened gouez en-dro d’ê, leoned, bleizi, moc’h-gouez, lern, ha re-all. Hag e yudent hag e skrignent o dent.
— Dirog prim seier, a lâras ar marc’h, ha taol kig en-dro d’it !
Hag hen da deurel kig du-man, du-hont ; hag al loened da lampat, ha da c’hoari gant o dent ! P’o devoe debret o gwalc’h, eur pikol leon a deuas da gavout Louizig hag a lavaras d’ezan :
— Va bennoz d’it, Louizig, filhor ar roue Frans ! Me ’zo roue war an holl loened pevar-zroadek, ha m’az pe biken ezomm ac’hanoun pe eus va re, n’az po nemet goulenn sikour, hag e kavi.
Pelloc’h, e tigouezjont e-tal eur stank vras a oa goloet a wazi. Ma teujont holl war o lerc’h, oc’h ober : waï ! waï ! waï !
— Taol bara en-dro d’it ! eme ar marc’h.
Hag hen da stlepel bara du-man, du-hont, hag ar gwazi da zebri. P’o devoe debret o gwalc’h, ar vrasa a deuas da gavout Louizig, hag a lavaras d’ezan :
— Va bennoz d’it, Louizig, filhor ar roue Frans ! Me eo rouanez ar gwazi, ha p’az po ezomm ac’hanoun pe eus va re, n’az po nemet goulenn, hag e kavi sikour.
— Hag a zo mat ! eme Louizig. ’Vit ha pa ve an dud enep d’in, al loened bepred a zo a-du ganen.
Pelloc’h, o tremen dre eur c’hoad, e teuas en-dro d’ê eur bagad
merien, bras evel gedon, ha darn evel denved ; ha ma oa aneze kement,
kement ma n’hallent ket bale.
— Taol brignon breman, ha prim ! eme ar marc’h.
Hag hen da zizac’ha brignon, hag ar merien da zebri ! P’o devoe debret o gwalc’h, ar vrasa aneze a deuas da gavout Louizig, hag a lâras d’ezan :
— Va bennoz d’it, Louizig, filhor ar roue Frans ! Me eo rouanez an holl verien. M’az pe biken ezomm ac’hanoun hag eus va re, n’az po nemet goulenn sikour, hag e kavi.
Setu int adarre en hent, evit mont pelloc’h, Digouezout a reont neuze demdost da aod ar mor.
— Breman, eme ar marc’h, ez afomp eur pennad amzer an eil hep egile. Eur vag a gavi en aod ha da gaso d’an enezenn ’lec’h m’eman ar c’hastell arc’hant, hag ennan prinsez he bleo aour. Pa vi o vont war trêz an aod, e weli eur pesk bihan er-mêz an dont, digor e c’henou gantan ha prest da vervel. Laka ar pesk bihan ’barz an dour, rak ezomm az po anezan, eun deiz… Va lez aman breman da beuri ha, pa retorni, am c’havi.
Kimiadi ’ra Louizig diouz e varc’h.
Pa oa o vont war trêz an aod, e wel ar pesk bihan. Digor ’oa e c’henou gantan, ha poan d’ezan finval c’hoaz eun tammig e lost. Hen tapout a ra goustadik en e zorn hag hen laka ’barz an dour, al loenedig Doue. Ar peskig a sav neuze e benn war-c’horre an dour, hag a lavar :
— Va bennoz d’it, Louizig, filhor ar roue Frans ! M’az pe biken ezomm eus va zikour, n’az po nemet goulenn roue ar pesked, hag en em gavo dioc’htu.
— Hag a zo mat ! eme Louizig.
Mont a ra pelloc’h eun tammig, hag e wel eur vag vihan. Mont a ra ebarz, ha kerkent ec’h a kuit anezi he-unan, hag en em gav hep dale en eun enezenn. Gwelet a ra eno eur c’hastell, eun dra eus ar c’haera. En arc’hant holl e oa, ha, pa bare an heol warnan, n’halle den sellet outan. An nor a oa digor-frank, hag ec’h antre ; mont a ra ’barz ar gegin.
— Demat d’ec’h, prinsez, a lavar d’eur plac’h kaer a oa eno.
— N’en ket me ar brinsez, eme houman, n’oun nemet he c’heginerez.
— Eur plac’h, ker koant ha c’houi, keginerez !
Gwelet a ra neuze eur plac’h a gambr, koantoc’h c’hoaz, hag e lavar dezi ivez :
— Demat d’ec’h, prinsez.
— N’eo ket me ar brinsez, a lavar houman ivez, n’oun nemet he flac’h a gambr.
— Jezuz ! pe vurzud eo ’ta ar brinsez-ze !
Renet eo da gambr ar brinsez. Ken kaer, ken lugernus e oa an holl draou eno, ma n’halle ket derc’hel e zaoulagad digor.
— Demat dit, Louizig, filhor ar roue Frans ! eme ar brinsez d’ezan, evel m’hen gwelas. Te ’zo deut aman d’am c’herc’hat, me ’oar se. Met an dra-ze, va faotr kêz, n’eo ket êzet… Met koaniomp bepred.
Ma reas eno eur goan evel n’en devoa grêt biskoaz.
— C’hoariomp breman eur barti gartou, a lâras ar brinsez, pa voe achu koan.
Setu int ’ta o c’hoari kartou ; Louizig a golle bep taol, bep taol. Ma teu c’hoant kousket d’ezan, hag e c’houlenn mont d’e wele.
— Penaos e kredez komz a gousket ? emezi. N’eo ket o kousket e teui a-benn d’am zenna ac’han !… Deus ganen, ma tiskouezin d’it al labour a teus d’ober evit an noz-man.
Hag hen kasas neuze en eur prad ’lec’h ma oa teir stank, unan leun a zour, eun anl leun a fank du, hag an deirvet goullo. Hag e lavaras d’ezan :
— Sell aman teir stank, unan leun a zour, eun all a fank du, hag an deirvet goullo. Ret e vo d’it, a-benn warc’hoaz ar beure, dizec’han an hini genta, ha kas an dour hag ar pesked ’barz an deirvet, ha lemel ar fank holl eus an eil, ha kement-se gant ar grogenn vrinig-man.
Hag e roas d’ezan eur grogenn vrinig, hag ec’h eas kuit neuze. Setu nec’het-bras ar paotr Louizig.
— Penaos ober ? emezan. Daoust piou a c’hallfe va sikour el labour-man ? Rouanez ar gwazi marteze. Ret eo d’in he gervel, da welet :
|
Dre an êr pe dre an dour, |
Eur pennadig goude, e klevas eun drouz vras a ziouaskell a-us d’e benn, hag e tiskennas gwazi leiz ar prad.
— Petra ’zo ’vit ho servij, Louizig, filhor ar roue Frans ? a c’houlennas ar rouanez digantan.
Hag e lavaras d’ezi al labour a oa d’ober a-benn an deiz war-lerc’h ar beure.
— Mar n’eo nemet se, emezi, n’hoc’h eus ket ezomm da nec’hi.
Neuze e lavaras d’ar gwazi a oa deut ganti petra ’oa d’ober. Ha setu int da labourat holl, pep-hini eus he gwella, ma voe grêt al labour pell a-raok an deiz.
Pa deuas ar brinsez, da sav-heol, e voe souezet, m’ho ped da gredi.
— Mat eo kement-man, emezi, eomp breman da zijuni, rak naoun e tleit da gaout.
Goude dijuni, e tremenjont an deiz o vale dre ar c’hastell hag ar jardinou, Deuet ar c’houlz, e koagnjont adarre asamblez, ha goude en em lakajont adarre da c’hoari ar c’hartou. Ma krogas, evel an deiz a-raok, ar c’hoant kousket en Louizig, hag e c’houlennas mont d’e wele.
— N’eo ket grêt al labour holl c’hoaz, eme neuze ar brinsez, Deut ganen, ma tiskouezin d’ec’h petra ho po d’ober fenoz.
Hag hen kasas da solier ar c’hastell, ’lec’h ma oa eur pikol bern ed a deir greunenn, gwiniz, kerc’h hag heiz, hag e lavaras d’ezan :
— Setu aze eur bern ed a deir greunenn, gwiniz, kerc’h hag heiz, hag e vo ret d’ec’h, a-benn an deiz, lakaat pep seurt greun en e vern, hep ma vo unan a eur seurt all en hini an tri bern.
Hag ez eas kuit neuze.
— Sell aman ’vat eul labour ! eme Louizig d’ezan e-unan. Ha piou a c’hallfe a-walc’h va sikour er pleg-man ? Rouanez ar merien, sur !
|
Sikour, rouanez ar merien ! |
Ha kerkent e tigouezas merien, ken a oa goloet gante leur ar solier.
— Petra ’zo ’vit ho servij, Louizig ? a lavaras rouanez ar merien.
Konta ’ra d’ezi e zoare.
— Na nec’hit ket, emezi, kement-se ’vo grêt hep dale.
Hag ar merien da labourat, ha d’ober tri bern.
P’arruas ar brinsez, da sav-heol, e oa fin d’eze pell a oa.
— Grêt eo al labour ? emezi.
— Ya sur, prinsez.
— Ha grêt mat ?
— Sellit hoc’h-unan.
Hag hi o kemer eun dornad, daou dornad, tri domad eus pep bern, ha da sellet piz. N’oa netra da lavaret.
— Mat ! emezi. Eomp breman da zijuni.
Ma tremenjont adarre an deiz-se o vale asamblez, bete koan. Debret koan, pa oant o c’hoari ar c’hartou, e c’houlennas adarre Louizig mont da gousket.
— C’hoaz ’zo labour d’ober, eme ar brinsez. Deut ganen, ma tiskouezin d’ec’h.
Ma tremenjont dre ar gegin, ha Louizig, o tremen, a dapas hag a zigasas gantan eur c’harter loue a welas eno war an daol. Hen dastum a ra ar brinsez e kaoued eul leon n’en devoa bet tamm da zebri tri deiz a oa ; alc’houeza ’ra an nor warnan, hag ec’h a kuit, en eur lavaret :
— Warc’hoaz ar beure, e teuin da welet penaos ’vo ar bed ganec’h !
Louizig ne goll ket e benn ; teurel a ra ar c’harter leue d’al leon, hag e lavar prim :
|
D’am sikour, roue ’l leoned ! |
Ha kerkent e tigouez roue al leoned, hag e tifenn d’al leon a oa ’barz ar gaoued ober droug ebet da Louizig, A-raok mont kuit, e lavar c’hoaz da heman :
— Breman e lârfet d’ar brinsez ’vo ret d’ezi mont ganec’h, ha kaer he devo lâret d’ec’h chom c’hoaz, n’ho po netra d’ober ken nemet pourmen ganti ha kemer ho plijadur ; na selaouit ket he c’homzou kaer.
An deiz war-lerc’h, da sav-heol, pa deuas ar brinsez, souezet bras e oa o welet Louizig o choari gant al leon barz ar gaoued, evel gant eur c’hi.
— Peseurt den eo heman ’ta ? a lavare d’ezi he-unan… Eomp da zijuni ! a lavaras evel an deiziou all.
— Nann ! eme Louizig. Breman e teufet ganen p’eo grêt an holl labour.
— Bah ! chomet ganen aman ; dimezet e vefomp an eil d’egile, hag hon bo an holl blijadurezou en hon c’hastell kaer.
— Nann ! nann ! grêt am eus al labour, ha c’houi, dalchit d’ho ker, hag eomp, hep dale pelloc’h.
— Ma ! roit d’in amzer bepred da serri dorojou va c’hastell, ha da zigas ganen va alc’houeziou.
Serri a ra an holl dorojou, lakaat an holl alc’houeziou en he godell, ha neuze ec’h eont d’an aod, ’lec’h ma oa bepred bag vihan Louizig. Antren a reont ’barz ar vag, hag e berr amzer e voent rentet en tu all d’ar mor. Met ar brinsez, hep goût da Louizig, he devoa taolet alc’houeziou ar c’hastell arc’hant ’barz ar mor. P’ arrujont en aod, e oa eno ar marc’h koz ouz o gortoz.
— Laka ar brinsez, emezan, a-raok d’it, war an dibr, ha te ’vo war an talier, ’vit n’hallo ket mont kuit.
Pa welas ar roue koz ar brinsez, kaer evel ma oa, e kollas e benn, hag e felle d’ezan he eureuji raktal.
— Goustadik ! emezi ; pa ho po digaset d’in aman va c’hastell arc’hant, evit ober mez d’hoc’h hini.
Setu nec’het ar roue koz. Penaos digas eno kastell ar brinsez ?
— Bah ! eme ar c’hakouz, ar paotr marchosi, p’en deus digaset ar brinsez, a zigaso ivez he c’hastell, michans !
Setu goulennet Louizig da vont da gavout ar roue, ha lavaret d’ezan e renkje digas kastell arc’hant ar brinsez, pe n’oa nemet ar maro evitan.
— Penaos va Doue, aotrou roue, ’oufen-me ober eun dra evel-se ?
— Ah ! n’eus ket da lâret, ret e vo d’ec’h ober, pe vervel.
— Ma ! êsa ’rin bepred.
Dont a ra Louizig paour da gavout e varc’h koz, hag hen trist : konta ’ra d’ezan petra ’c’houlenn a-nevez ar roue.
— N’omp ket c’hoaz e penn hon foaniou, eme ar marc’h. Kerz da gavout ar roue ha lâr d’ezan e vo ret d’it kaout diou vatimant, unan karget a gig hag a vara, hag eun all goullo evit lakât ar c’hastell.
Roet eo d’ezan an diou vatimant ’vel m’o goulenn, hag ec’h a kuit. Pa ’c’h arru en enezenn ’lec’h ma oa ar c’hastell arc’hant, e oa daou leon oc’h en em ganna, c’hoant d’eze d’en em zebri gant an naoun o devoa. Teurel a ra d’eze eun ejen, ha setu int da zebri, ha fin d’ar gann. P’o devoa debret o gwalc’h :
— Hon bennoz d’it, emeze, Louizig, filhor ar roue Frans ! E oamp o vont da ’n em zebri aman, ma na vijes deuet d’hon sikour. M’az pefe ezomm biken a sikour, goulenn, hag ec’h arrufomp.
— Ma ! loened paour, ezomm a-walc’h am eus a-vreman. Me ’zo digaset aman gant ar roue Frans, da gerc’hat d’ezan kastell arc’hant ar brinsez he bleo aour, ha penaos e teuin a-benn d’ober se, mar n’am be sikour diganec’h ?
— Ya, ya, ni ho heuilho hag a raio se evidoc’h, n’ho pet morc’hed.
Hag an daou leon da redek d’ar c’hastell, d’e zic’hrouienna diwar ar roc’hell ’lec’h ma oa, ha d’e zigas d’ar vatimant.
Eur pennadig goude, e voe souezet ar roue koz eur beure, o welet ’vel ma oa kaer ha lugernus an amzer Ma ’z eas d’e brenestr.
— Hola ! emezan, setu digouezet kastell ar brinsez he bleo aour !
Hag hen raktal da gavout ar brinsez :
— Setu deut ho kastell, prinsez ! Jezuz ! ’vel m’eo kaer, pa bar an heol warnan !… Breman e vefomp eureujet.
Hag e lampe hag e tanse ar roue koz, gant ar joa.
— Goustadik ! eme ar brinsez. Ar c’hastell a zo deut, hen anavezout a ran ; met an alc’houeziou ? N’em eus ket an alc’houeziou, ha na me na den ebet n’antreo ennan biken ken a vo kavet d’in an alc’houeziou.
— Met pelec’h emaint ?
— Siouaz ! o treuzi ar mor, ez int kouezet diganen ebarz, hag em eus aoun bras na veint kavet morse !
Setu glac’haret ar roue koz, e-kreiz e joa vrasa.
— Ha penaos, emezan, dont biken a-benn da gavout an alc’houeziou-ze ?
— Evidoun-me, eme ar c’hakouz, ne welan nemet an hini en deus digaset d’ec’h ar brinsez hag he c’hastell a vefe den da zigas ivez an alc’houeziou.
— Gwir eo, eme ar roue ; digemennet d’ezan dont d’am c’havout prim.
Digemennet eo da Louizig. Setu hen adarre dirak ar roue.
— Digaset e teus d’in, va faotr, ar brinsez hag he c’hastell ; met an alc’houeziou ? Ret eo kaout an alc’houeziou evit mont ebarz.
— Hag emaint pelec’h ?
— Ar brinsez o lezas da goueza ’barz ar mor, pa oa o tont aman, hag e vo ret d’it o c’havout hag o digas d’in.
— Ha penaos e fell d’ec’h e rafen eun dra evel-se ?
— Ah ! n’eus ket da lâret, ret e vo d’it o digas d’in, pe n’eus nemet ar maro evidout.
Dont a ra Louizig adarre da gavout e varc’h, hag e lavar d’ezan ar pez a c’houlenn ar roue.
— Ma ! me a yelo ganit. Goulenn va samm a aour hag a arc’hant, ha, war an hent, ro aneze, a dornadou, da gement paour a weli. Pa vi digouezet war an aod, galv ar pesk bihan a teus sovetaet e vuhe d’ezan : hennez da lemo a boan, ar wech-man.
Mont a reont o-daou war-zu ar mor. Digouezet war an aod, Louizig a lavar :
|
— Roue an holl besked ar mor, |
Kerkent ar pesk bihan a sav e benn war c’horre an dour, hag a lavar :
— Petra ’zo evit da servij, Louizig, filhor ar roue Frans ?
— Ato, rouanez he bleo aour he deus lezet alc’houeziou he c’hastell arc’hant da goueza e fonz ar mor, hag a zo lâret d’in e renkin o digas d’ezi, pe n’eus nemet ar maro evidoun.
— Ma ! bez dinec’h, ha mar demaint eun tu bennak ’barz va rouantelez, e voint digaset d’it aman hep dale.
Ar pesk bihan — hag a oa roue holl besked ar mor, — a blunjas neuze dindan an dour, hag a c’halvas e re, pep-hini dre e hano, hag a c’houlennas digante ha n’o devoa ket gwelet eun tu bennak alc’houeziou kastell prinsez he bleo aour.
Tremenet e oant holl dirazan, ha hini aneze n’en devoa gwelet an alc’houeziou. N’oa nemet ar wrac’h n’he devoa ket respontet pa voe galvet.
— Pelec’h eo chomet adarre ar wrac’h ? eme ar roue. Hounnez a ve bepred war-lerc’h.
Emberr ec’h arruas ivez ar wrac’h tremenet ganti he fenn en eun organell [1], hag o tenna eun druilhad alc’houeziou war he lerc’h.
— Arru ’ta, gwrac’h ! Pelec’h ’oas-te chomet adarre ?
— E oan o tont buan, pa welis e fonz ar mor an traou kaer-man, hag e sonjis ober plijadur d’ec’h o tigas anê ganen, va roue. Sellet petra int.
— Alc’houeziou kastell ar brinsez he bleo aour ! a lavaras ar roue, kerkent ha m’o gwelas.
Hag o c’hasas timad da Louizig, a oa o c’hortoz war an aod.
Roet eo an alc’houeziou d’ar brinsez, hag e tigor he c’hastell. Jezuz ! an traou kaer a oa eno !
— Breman avat, prinsez, eme ar roue, ’vo ret eureuji !
— Gant plijadur, emezi ; grêt hoc’h eus holl kement am eus c’hoantaet. Ha koulskoude, eun draïg am eus c’hoaz da c’houlenn diganec’h a-raok ; met se ne vo nemet eur c’hoari d’an hini en deus gallet va digas aman gant va c’hastell, ha kavout d’in va alc’houeziou e fonz ar mor.
— Petra eo ? Lavarit, eme ar roue.
— Me, roue, n’am eus nemet triouec’h vloaz, ha c’houi a zo eun tammig oajet evidoun. Klevet hoc’h eus komz, moarvat, eus an dour a varo hag eus an dour a vuhez, e c’heller en em yaouankaat gante ? Mar hon bije diou vuredad eus an dour burzudus-ze, e vefac’h lakêt en oad a ugent vloaz, ha neuze hor be plijadur o veva asamblez.
— Ze a zo gwir mat, eme ar roue. Ret e vo d’imp kaout an dour a varo hag an dour a vuhez. Met penaos en em gemer evit se ?
Ar c’hakouz a oa ivez eun tu bennak dre eno, hag a lavaras kerkent :
— Met, va faeron, an hini en deus digaset d’ec’h ar brinsez kaer-man, gant he c’hastell hag he alc’houeziou, a raio kement-man c’hoaz, hep poan.
Ma voe lavaret adarre da Louizig paour e renkje kerc’hat diou vuredad eus an dour a varo hag an dour a vuhez, pe n’oa nemet ar maro evitan.
— Ne vo fin ebet eta, a lavare d’ezan e-unan, d’am labouriou ha dam foaniou ? ’Vit an dro-man, e kredan eo grêt ac’hanoun : penaos dont biken a-benn d’ober kement-se ? Ret eo lâret eo kollet e skiant-vat gant ar roue koz-se.
Mont a ra da gavout e varc’h, trist ha morc’hedus, hag e lavar d’ezan ar pez a c’houlenn adarre ar roue.
— Bete vreman ez omp en em dennet mat, eme ar marc’h ; met an dro-man n’ouzon petra a c’hoarvezo. Hon labour diweza a vo ; met aoun bras am eus na retornfemp ken. Goulenn adarre digant ar roue va samm a aour hag a arc’hant, — rak me a yelo ganit, — ha, war an hent, ro an aluzen da gement paour a weli. Digas ganit c’hoaz diou vured, evit lakaat an daou dour. Pell, pell hon eus da vont.
Setu int o-daou adarre en hent. P’o devoe dornet hent epad tri bloaz, e tigouezjont en eur c’hoad bras, war-vete teir leo eus an diou feunteun.
— Breman, eme ar marc’h, e vo ret d’it va laza…
— Jezuz ! ho laza ! n’am bo biken ar galon d’ober se !
— Gra, pa lâran d’it. Pa vin maro, e tigori d’in va c’hof, hag en em guzi e-kreiz va bouzellou tomm. Eur vran a ziskenno neuze war va c’horf, hag eur vran all, a vo a-us ’barz ar wezenn, a c’houlenno : « Fresk eo ? — « Fresk beo ! » a responto an hini genta. Hag eben a ziskenno ivez neuze. Tap unan aneze, hag o-diou, mar gallez, anez ez omp kollet. Ma teu da daol da vat, e stagi an diou vured ouz daou droad unan eus ar brini, hag he c’hasi da glask an dour a varo hag an dour a vuhez, hag e talc’hi mat da eben e keit-se. Pa vo digaset d’it an daou dour, e skuilhi peder zakenn eus an dour a vuhez war va c’horf, ha kerkent e savin beo, yac’h, yaouank ha krenvoc’h evit biskoaz. Gra holl evel ma lâran d’it, hag e retornfomp c’hoaz d’ar gêr.
Laza ra Louizig e varc’h ha ’n em guza e-kreiz e vouzellou tomm. Emberr, e tiskenn eur vran war gorf ar marc’h.
— Fresk eo ? a lavar unan all war ar brank.
— Fresk beo !
Kerkent Louizig a denn e zorn prim, hag a dap ar vran genta.
— Lez va far ganin ! lez va far ganin ! a gri eben.
— Ya, mar digasez d’in diou vuredad eus an dour a varo hag an dour a vuhez.
— Ya, ya, ober a rin.
— Deus aman ’ta, ma stagin diou vured ouz da zaou droad.
Setu staget an diou vured, hag e kri adarre :
— Lez va far ganin ! lez va far ganin !
— N’he lezin ket ken a zalc’hin an diou vuredad dour.
Partia ’ra ar vran… Distrei a ra tri deiz goude, met, siouaz ! n’oa ket a zour ganti ! Hag e pe stad e oa-hi, al lapous kêz ! Rostet he flun, hag hi hanter-varo !
— N’eus ket a zour ganit ! eme Louizig.
— Siouaz ! n’em eus ket gallet. Daou serpant a seiz penn pep-hini a zo e-kichen pep feunteun, hag ar re-ze a zislonk tan gant o seiz penn hag a dêv holl kement a dosta war-vete eul leo. Sellit en pe stad oun rentet !
Eun druez ’oa he gwelet.
Kaset eo neuze an eil vran, gant an diou vured stag ouz he daou droad. Houman a zo evurusoc’h, hag a zistro hep droug, ha ganti an diou vured leun. Louizig, evit gwelet dioc’htu nerz an daou dour, a skuilhas diou dakenn dour a varo war ar vran a oa bet devet gant tan ar serpanted, ha kerkent e varvas ; neuze e skuilhas warni diou dakenn all eus an dour a vuhez, ha kerkent setu hi beo ha yac’h evel biskoaz. Memez tra a reas d’e varc’h, hag e savas kerkent, beo, yac’h, hag en em lakaas da c’hourignal ; met ne gomze ken.
Ma tistroont neuze d’ar gêr, kontant ha joaüs. Seiz vloaz e oant bet oc’h ober o zro. Pa welas ar roue koz an diou vuredad dour burzudus, en em lakaas da lampat ha da zansal gant ar joa, hag e c’houlennas beza yaouankaet raktal, evit beza eureujet an deiz war-lerc’h.
Ar brinsez a skuilhas peder zakenn dour a varo warnan, ha setu hen kerkent maro-mik.
— Kasit ar c’hagn koz-man da vreina du-ze e douveziou ar c’hastell ! emezi neuze.
Ha kerkent e voe grêt ’vel ma lavaras.
Ar c’hakouz, pa welas, a yeas kuit, ’vel pa vije an diaoul war e lerc’h. Ha poent ’oa d’ezan !
Louizig a voe neuze eureujet da brinsez he bleo aour, hag e voe eno festou, dansou, kaniri hag a bep seurt c’hoariou, epad eur miz. Ar glaouer koz, e wreg, e vugale hag o holl gerent a voe pedet ivez. Mamm va mammio-goz a oa eun tammig kar, hag a voe pedet ive, hag evel-se va zud koz o deus gouvezet doare an eured.
- Kontet gant Barba Tassel, Plouaret ;
- miz kerdu 1869.
- Kontet gant Barba Tassel, Plouaret ;
- ↑ — Organell, anneau.