Piou n’en deus ket klevet alies koms eus parrez Plougastel-Daoulas, eus he C’halvar, eus he reier soun hag uhel evel mogeriou-difenn ? Plougastelliz a vez kavet e peb leac’h da viz even o werza sivi ruz ar c’hourenez.
Lavaret em eus « gourenez » ; hag e gwirionez, Plougastel a zo kelc’hiet gant ar mor, nemed dioc’h kostez Landerne. En hanter-noz, ster an Elorn a ruilh he doureier sioulik, a walc’h aochou Plougastel War hed peder pe bemp leo, m’oar vad ; er gornaoueg ema Brest, ar ger vraz, hag ar « rad », unan eus ar re vrasa hag ar muia gwaskedet eus ar bed ; e tu ar c’hreisteiz e kaver ster Daoulas gant he flegou-mor dudius meurbet, mor an Douar-Bihan a ya da zistana treid krec’hen Sant-Klaoda.
Ar vourc’h, eur gerig vrao kenan, a zo brudet a bell zo gand iliz vras sant Per, hag ar c’halvar, savet er bloaz 1602 gand ar Blougastelliz koz dre westl, epad ar vosen a reas kement a reuz er vro d’ar mareou-ze. Bez’ ez eo unan eus ar re gaera a oufed da welet war zouar Breiz-Izel. Gouzout a reer, koulskoude, mar dint niverus ha kizellet skanv kals anezo ! Setu perak, epad an nevez-amzer hag an hanv, e tired kement a zivroidi da vourc’h Plougastel. Dont a reont, nan hebken eus a Vrest, hogen eus pennou pella Bro-c’hall, ha zoken eus a Vro-Zaoz. Gwelet em eus bet eus an dud-se bammet oll dirak ar c’halvar, daelou a levenez hag a deneredigez o tiruilh eus o daoulagad.
Mar deo kaer ar vro, an dud ’zo enni a zo c’hoaz kaeroc’h ha gwelloc’h. »
Hervez n’ouspet beleg, parrez Plougastel eo, goude Plougerne, an hini wella eus an eskopti. Kement-se na zouezo tamm ebed an nep piou bennak a anavez anezi. Feiz an dud-se a zo birvidik abaoue m’eo tremenet dreizi daou abostol bras Breiz-Izel : Mikeal an Nobletz hag an Tad Maner. Kenteliou fur an daou zen santel-ze a yeas ken doun er c’halonou, ma treuzont ar c’hantvejou o tremen divlam eus eur remzi d’eben, evel eun tan sakr, atizet bep sul gand sarmoniou pastored ar barrez. Nag a veleien, nag a vreudeur, nag a leanezed a zo bet diwanet hag a ziwan atao war ar c’hornig douar benniget-se ! Eat ’z eus kals anezo betek ar broiou pella da gas sklerder ar feiz d’an dud gouez !
Plougastelliz a zalc’h d’o giziou, d’o doareou koz, d’ar gwiskamant a zo d’ezo hepken. Klevet em eus bet alies fougeal ar « Glazik », gwiskamant Rosporden, ha kals a re-all. N’am eus droug ebed da lavaret anezo. Koulskoude na ouzon ket perak e vez great fae a-wechou War dilhajou a bep seurd liou Plougastelliz, iskiz mar kirit, hogen kaer ha pinvidik meurbet. O ! ra gendalc’hint da viret o chupennou glas ha moug, o boned ruz hag o bragou berlinj ! Ra virint ivez o brezonek yac’h ha digailhar dioc’h ar sklabez gallek a zigas lod anezo eus a Vrest ! Ra virint gwelloc’h c’hoaz feiz krenv an amzer gwechall ! Plougastel neuze a gendalc’ho da veza eur barrez vat ha meulet e-touez ar gristenien. Sonet em eus pellik marteze kloc’h bras sant Per ; kement-se a yoa dleet, dre ma ’z eo great ar wirionez evit beza lavaret. Koulskoude, red eo ive hen anzav : Plougastelliz a gar re ar bod-ilio. Lavaret e ve ez eont d’an hostaliri o kredi mont en eur chapel. Ya, d’an davarn, siouaz ! ez eont gwall-alies, o lezel e strad ar gwer o gwenneien, o nerz hag o yec’hed. Ha, koulskoude, gwazed Plougastel peurvuia n’int ket eus ar re grenva. Petra zo kiriek da gement-se ? Kals a lavar eo abalamour ma timezont etre kerent. Ar Plougastellad na fell ket d’ezan mont eus e barrez. El leac’h m’eo ganet e rank beva ha mervel. Labourat a ray parkeier e dud koz, nemet mont a rafe da vartolod, ar pez n’eo ket rouez, rak ar Plougastellad na gar tam ebed ar vicher zoudard, ha p’eo gwir e rank an holl hirio servicha ar vro o tougen an armou, e giz pe c’hiz, ez ay kentoc’h war vor. Ar mor ! e anaout a ra pell zo, e welet a ra abaoue ma c’hell bale. Daoust ha n’eo ket bet boazet da ober bagouigou a wele gant plijadur o vont hag o tont var c’horre plean dour al lenn ? Ar mor, eta, a zo e vignon, e garet a ra a greiz e galon, hag epad an amzer gaer, e vrasa levenez eo mont da c’horonkat (da neui). Paotred Plougastel a oar abred neui evel gleskered. Arabad eo, eta, beza souezet ma ro parrez Plougastel kement a vartoloded dispount d’ar vro !
En unan eus keariou ar barrez vat ha koant-se eo tremenet ar pez ez an da gouta. Buez Minorez Kerzadiou n’eo ket eur vuez vurzuduz ; na c’hedit ket klevet konta marvailhou grac’h koz, eus an traou iskiz-se a vez kontet er beilhadegou e-tal an tan. Klaodinaïg a yoa eur vaouez savet war ar meaz ; he derveziou a zo bet derveziou tud hon amzer, henvel ouz hor re.
Chommomp war ar meaz ! Mar deo tenu labourou ar parkeier en hanv dindan an heol bero, er goanv skornet gant ar yenien, nag a blijadur ive, d’ar pardaez en-dro d’an oaled, da zul, d’ar pardoniou, d’an eost ! Hag ar frankiz ! Hag an ear yac’hus ! Hag ar garantez etre tud an hevelep ti !
Na c’hounezer netra o vont e kear !
An neb a ya euz bourc’h Plougastel da Zantez-Kristina a heuilh eun hent bordet a gleuziou leun a c’hlazvez o teurel ar gwella c’houez vat. E zaoulagad a ya gant dudi eus eur boked d’egile, hag e tigouez evel-se gant eur geriadennig a zav he zoennou glas e-touez bouchadou gwez eolac’h ; eno, azalek ar mintin betek an noz, al laboused na ehanont da gana ha da ziskana o zoniou dudius.
Eun ugent vloaz bennak zo e weled c’hoaz dilerc’h mogeriou ti bras Klaodinaïg. An amzer, siouaz ! a deu a-benn eus a bep tra ! N’o gweler mui hirio, an drez hag an ilio a c’holo anezo.
Fanch ar Gall ha Katel Kervella n’oant ket pinvidik, pell ac’hano. Bez’ o doa, koulskoude, daou bark hag eur vioc’h, peadra da veva hep mont da glask an aluzen.
Katel a veze klanv alies, red d’ezi chomm var he gwele ; eun amezegez vat a deue neuze war he zro ha da ober labour an ti. Fanch, avad, a ranke mont bemdez war-dro e barkeier, kas ar vioc’h d’ar peuri hag he digas d’ar gear ; amzer da zibri, netra ken, hag en hend adarre.
Evel-se ez ea. an traou e Kervazengar pa deuas Klaodinaig er bed.
N’eo ket red d’in lavaret e oa dinerz ha kizidik bras. An disterra freskadurez a rea d’ezi krena gant ar riou. Doue, hag a vag al laboused bihan, a gemer muioc’h c’hoaz a evez eus e vugale. Katel a bareas nebeut goude, hag a oe barrek adarre da entent ouz he zi hag ouz he merc’hig koant.
Houma, gant an amzer a greske hag a grenvae. Na jomme nemeur en ti ; mont a rea gent ar vugale-all da c’haloupat ar parkeier, ha na deue d’an ti nemet da vare ar prejou.
Deuet ’oa en oad da vont d’ar skol ; hogen, evel m’edont pell dioc’h ar vourc’h, he zud n’o devoa ket a hast d’he c’has. Evel-se e c’hortozchont ken na oe krog en he dek vloaz. Klaodinaïg he devoa spered lemm ; dre-ze na oe ket pell evit tapout an doare da lenn. Deski a reas goude he c’hatekiz e berr amzer ; ha pa deuas eviti ar mare da vont dirak ar veleien evit gwelet ha gouzout a rea katekiz a-walc’h evit ober he fask, e oe digemeret e-touez ar re wizieka, ha roet d’ezi zoken eur priz ens ar re vraoa.
Klaodinaïg a yoa devot evel eun eal. Derveziou ar retred a oe eviti derveziou a beden. Gant he c’halon evel gant he zeod e kane ar c’hantikou brezonek a-unan gent he c’honsortezed. Neuze, kennebeut na brema, ar c’hanaouennou gallek n’oant ket anavezet e Plougastel. O ! na mall he doa da zigemeret he Doue evit ar wech kenta ! Gant pegement a aked e labouras e-pad an tri dervez benniget-se da netaat he ene dioc’h pep seurt loustoni !
Hel lavaret em eus, kerend Klaodinaïg n’oant ket pinvidik ; hogen, onest e oant ha karet gant an holl. Unan eus an amezeien a brestas dilhad gwenn d’ar baotrez vat evit mont d’ober he fask.
Na kaer ’oa he gwelet o vonet d’an daol zantel, he daouarn e kroaz, he fenn stouet eun tammig hag he daoulagad hamter-zerret ; kredet e vije gwelet eur werc’hezig diskennet eus an env. Pedi a reas kalonek evit he zad hag he mam vat, o doa kemeret kement a boan ganti betek neuze.
He c’halonig a dridas gand levenez pa glevas he hano da vont da zougen skeuden ar Werc’hez Vari evit prosesion ar Feunteun-Wenn ! Dervez eürus, a jommas ar zonj anezan moullet gant lizerennou aour e kalon Klaodinaïg !
Goude meren e oe klevet kleier Sant-Per o son laouen, o c’hervel ar vugaligou d’an iliz evit en em lakaat e stad da vont d’ar chapel.
Tregern a rea ar parkeier,
An henchou doun, al lanneier,
Gant mouez skiltrus ar vugale
O kana meuleudi Doue !
Kerkent ma oe bet kristenet
Hon tud koz e Plougastel,
Da vamm Jezuz e oe savet
Er Feuntenn-Wenn eur chapel.
Na birvidik e oe he feden e-harz skeuden Vari ! Daoust d’ezi da veza c’hoaz yaouank, me gred (n’hen touan ket) e reas en deiz-se da Zoue al le da viret atao he gwerc’hded, en enor da Vari. Hag ar pez am doug d’her c’hredi eo ar pez a zigouezas diwezatoc’h.
Ar chapel a zo brema er Feunteun-Wenn a oe savet er pemzekvet kantved.
Kantvloaziou, gant eur feiz dispar,
Eno pedas hon tadou,
Siouaz ! an amzer a ziskar
An dud hag o labourou !
Raparet eo bet meur a wech abaoue. Plougastelliz o deus kals doujanz eviti. Epad ma ’z oun bet o chomm er barrez-se, va brasa plijadur oa mont d’he gwelet.
Ilizig koant ar Feunteun-Wenn,
Test a feiz krenv hon tadou koz,
Am gwele alies o c’houlen
Digant Mamm Jezuz he bennoz.
Tri miz goude, Klaodinaïg he doa ar c’hlac’har da goll he zad karet. N’oa ket bet pell war e wele, sammet trum a-valc’h gand an derzien domm (difoïd). An nebeudig gwenneien a c’helle beza gorroet, a oe buan teuzet e louzou ha gweladennou al louzaouer. Dont a rea an dienez en ti dre an nor hag ar prenestrou. Pebeuz anken a waskas neuze kalon ar c’hreg paour !… Ma oe red d’ezi gwerza he farkeier hag he bioc’h evit kaout eun dra bennak eviti he-unan hag he merc’h. Paour keaz Klaodinaïg !
Siouaz ! na zonje ket
Penaoz an anken
A dreuz hon eüruzded,
’Vel eur goummoulen !
O nag a boaniou kuzet a zo war an douar-ma, hep ma sonjfemp atao ! Ma karfe an dud pinvidik teurel eur zell, bep ar mare, war ar re a zo izelloc’h egeto, nag a vad a gavfent tro da ober ! Nag a dud naonek a c’hortoz eun tamm bara ! Nag a eneou glac’haret a c’hed eur ger frealzus ha na deu ket d’ezo !…
O ! greomp ar vad endra c’hellomp ; greomp-hen dioc’h-tu, rak gedal varc’hoaz marteze a ve gedal re ziwezat ! Warc’hoaz e vezimp hon-unan marteze en ezom… Ar binvidigez a zo hedro ! Hirio eo ho mignonez, warc’hoaz e troio kein d’eoc’h !…
Klaodinaïg, eta, he devoa nevez kollet he zad. A veac’h e oa sarret ar bez, a veac’h he doa ar verc’h kez taolet warnan an diweza beraden dour benniget, ma tigore a nevez, evit he mamm ar wech-ma ! N’he doa ket gallet herzel oc’h kement a boan spered, ha dinerz evel ma ’z oa, na oe ket tenn d’an Ankou rei lamm d’ezi.
Edod e derc’hent Nedelek.
Katel he doa bet he sakramanchou dioc’h ar mintin, hag an deiz penn-da-benn a yoa bet kriz. Gouzanv a rea poaniou garo meurbet. Hogen he brasa enkrez oa gant he merc’h… Petra deuje da veza war he lerc’h, he unanik er bed-ma ?
Teodou merc’hed a ya en dro,
Da c’hortoz ma teuy ar maro ;
A bep seurt traou o deuz gwelet,
Abaoue m’eo Katel klanvet.
— « Me ’m eus klevet, epad an noz,
Ar c’haouenned tost d’an ti koz
O teurel o skrijadennou :
Katel a varvo en deiziou !… »
— « Klevet em eus o wigoura
Karrig an Ankou dre ma !… »
N’oa ken kaoz gant yaouankizou Kervazengar penn-da-benn an hend o vonet d’ar Pelgent. Pep-hini a lavare en e c’hiz ar pez a dremene dre e spered. Holl avad oant aviz e vije dizale eun enteramant en o c’hear.
— « Mil bennoz Doue, Job, ha kenavo er baradoz,
rak n’en em welimp mui er bed-ma !… »
Ar c’homzou diweza-ma a oe lavaret gant eur vouez dinerz, poan o c’hlevet.
Ar zonj euz ar weladen galonus-ma na gwitae ket spered Job abaoue m’oa digaset kelou d’ezan eus a varo Katel. Goude an enteramant e c’halvas Klaodinaïg, hag e lavaras d’ezi :
— « Klaodinaïg, va merc’h paour, n’ac’h eus mui den da zoursial ac’hanod… Me am eus roet va ger d’az mam e kemerjen ac’hanod em zi… Ha plijout a rafe d’it dont ganen da jom da Gerzadiou ?… »
Klaodinaïg a respountas a-dreuz he daelou : « O Va eontr ! Ar vadelez ho pefe ?… »
— « Ya, Klaodinaïg, me a fell d’in… Hiviziken me a vezo da dad… Deus duma, kred ac’hanon,n’az pezo ket a geuz. Lavar, ha plijout a ra ze d’it ? »
Goude eur waskaden lenva Klaodinaïg a lavaras : « Ho trugarekaat, va eontr ! Warc’hoaz vintin neuze, mar kirit dont da Gervazengar, me yelo ganeoc’h !… »
Job a glevas gand eur vaouez, eun amezegez da Glaodinaïg, e kavche houma en he zi kement he divije ezom, da c’hortoz ma vije-hen e tro d’he digemeret.
Deut eo evidon ar mare da ober d’eoc’h anaout ti Job Ar Moal.
Kerzadiou a zo eur geriadennig vunut, etre Sant-Yann hag an Treiz,
.............................................azezet brao
E-touez ar c’helvez hag ar skao…
En unan eus an tiez brasa edo Job o chom gant eur c’hoar d’ezan, e zaou vab, eur plac’h ha daou vevel. Eun tiegez bras a zalc’hent, evito da veza nebeut a zikour. Gwir eo, war ar meaz, an eil diegez a ro dorn d’egile pa vez eur c’hrogad tenn, ar pez a hanvont « derveziou bras » ; evel-se e c’heller atao en em denna. Job a yoa eur pez den, d’ezan eun doare vat, drem eun tad eus al lezen goz, bleo hir o koueza. war e gein hag e ziou skoaz. Rust e veze eun tammig evit ar pez a zell oc’h an dever ; pep-hini a ranke ober e labour d’ar poent merket. A-hend-all na vije ket kavet eun den easoc’h ober outan.
Cheun ha Yann a deuas er bed d’an hevelep dervez. Henvel oant evel daou lommig dour, ha red e vije beza tremenet meur a zizun en o zouez evit o anaout an eil dioc’h egile. Ma ’z oant henvel en diaveaz, en diabarz n’oant ket, evito da veza daou vreur. Cheun a yoa douget d’ar vuanegez ; an disterra enebiez e lakae da vout en egar ; ouspenn-ze prenv an avi, ar warizi, a gavas an tu ive d’en em zila ennan. N’oa ket eun den difeiz ; hogen, alies e kave tro da ober goab eus traou ar relijion. Cheun n’oa karet gant den : ha pa ranked mont gantan, ne veze ket gant plijadur. Yann avad, en eneb, a yoa kunv evel eun eal, eur mousc’hoarz atao o tarza war e vuzellou, bepred troet da ober vad d’an holl ; karet e oa, evel just, gant kement hini hen anaveze.
Marc’harid, c’hoar Job Ar Moal, a oa war-dro hanter kant vloaz ! Atao he spered o sonjal el labour, n’oa ket e poan gant traou-all ; karet a rea meurbet ar sioulded, hag alies ec’h en em gave he-unan. Hi eo a rea al labourou e tro an ti. Ar plac’h a ye gant ar wazed d’ar parkeier.
Brema, lenner, pe lennerez, ec’h anavezit Kerzadiou ha ti Job Ar Moal.
Debret ’oa koan ha lennet Buez ar Zent. Goude ar « Grasou » e lavarjod eun De Profundis evit Katel ar Gall, evit repoz he ene.
Job a veze e penn an daol. Goude koan ’oa kustum da vonet da lakaat eur c’hornad da gichen an tan. En deiz-se na finvag ket ; anat oa en doa eun dra bennak a vras da lavaret d’e dud, hag an holl a yoa War c’hed.
Hag e komzas evel-hen :
« Gouzout a rit emaomp o paoues disken er bez korf katellig ar Gall, greg va c’henderv, maro e-unan eur pennad zo… Setu ma chom Klaodinaïg he-unanik war an douar, hep den da gaout truez outi… Betek brema hon deus bet gant largentez, me gred, kement a zo red evit beva. Ha manket ez eus bet eun dra bennak d’eoc’h, Va zud ? » — « N’eus ket avad, va zad, » a respontas ar vugale a eur vouez. — « N’eus ket ! n’eus ket ! » a lavaras Marc’harid d’he zro. » — « Mat, araok mervel, Katel am galvas d’he c’haout evit goulen diganen kemeret Klaodinaïg em servich… Rei a ris va ger d’ezi : warc’hoaz em eus lakeat em penn mont d’he c’herc’hat. Yaouankik eo c’hoaz, gwir eo ; hogen, da unnek vloaz e vezer gouest da ober meur a dra ; diouall a ray ar zaoud, ha pa na ve ken. Ouspen-ze, eun ober a drugarez am boa c’hoant da ober en he c’henver ! Great em eus ar bromesa d’ar vamm o vervel, derc’hel a rin d’am c’homz. Petra zonjit a gement-se, kristenien ? »
— « Na oufec’h ket ober gwelloc’h, a lavaras Yann ! Din e aa a druez, ar plac’h kez ! Evidon-me he c’haro evel va c’hoar !… Bennoz Doue a gouezo puilh war hon tiegez ! »
— « Daoust ha na vije ket gallet he c’has d’an hospital ? » eme Cheun etre e zent.
— « Gallet a-valc’h e vije bet, eme an tad ; hogen. va mab ker, da be leac’h e vije bet kaset goude eus hospital Brest ? Rag, her gouzout a dlefes, ar vugale ha ne vez ket paeet evito na vezont ket dalc’het eno, kaset e vezont pell ac’han, da diez an estren evit evesaat ar zaoud. Ha petra c’hoarvez, re alies siouaz ! gant ar vugale geiz-se ? Gwall-gaset e vezont war an disterra digarez ; nebeud da zibri, hag alies fest ar vaz ! Nan, biken n’em bije bet ar c’hrizder da lezel merc’h va c’henderv da vont evel-se. Klaodinaïg a zo eur baotrez a zoare, he chalonig leun a garantez hag a feiz. Sur oun n’ho pezo ket da glemm diwar he c’houst ; nan, pell ac’hano !… »
— « Pell a zo ec’h anavezan Klaodinaïg hag he zud, eme Varc’harid, d’he zro. Tud a feson ’oant. Poanius bras eo e vent bet skoet ker kalet gand dorn an aotrou Doue !… Gant plijadur e welin Klaodinaïg o tont en hon ti ; me a rofe d’ezi an hanter euz an nebeud am eus, hag ouspenn ma vije red !… Me a garo Klaodinaïg evel pa vije merc’h d’in !… »
War gement-se, pep-hini a yeas d’e wele.
En deiz war-lerc’h, kerkent ha sav-heol, Job a stage ar gazeg koz oc’h ar c’harr-resorchou hag a gemere hend ar vourc’h evit mont da Gervazengar. Pa zigouezas, Klaodinaïg a yoa o tastum he dilhad en eur c’harched. Lammet a reas d’e c’houzoug a dro vriad hag e pokas d’ezan gant karantez. Goude beza lavaret kenavo d’he amezeien Klaodinaïg a droas kein da Gervazengar, an dour en he daoulagad. Sellet a reas c’hoaz eur wech oc’h he zi paour, o sonjal ne welje mui marteze al leac’h benniget-se a c’houdoras he bloaveziou kenta, al leac’h-se he doa gwelet ennan he zad hag he mamm o vervel. Job, hep mar ebed, a anaveze penn abeg an daelou-ze, ha na lavaras ger evit miret outo da redek.
Beza ez eus er vuez mareou ker poanius ma ’z eo eur frealz da galon an den rei frankiz d’an daelou da ruilh o gwalc’h. Klaodinaïg a ouelas eta, o sonjal en he zad hag en he mamm he doa tremenet ganto kement a zerveziou eürus e Kervazengar.
Hed an hend na oe ket kals a zafar gant hon daou veachour.
A-ben kreisteiz edont e Kerzadiou. Klaodinaïg a oe digemeret gant karantez ha levenez. Pep-hini a dostae outi evit digas d’ezi eur goms frealzus bennak. Cheun e-unan zoken na ziskouezas ket a imor fall. Dirak eur plac’hig ker koant ha ken ankeniet, e galon a zeblante teuzi evel ar c’hoar e-kichen an tan. Eun dra bennak, mezdoued, a lavare d’ezan e karje anezi hen ive.
Eun nebeudig derveziou hepken a dremeuas neuze e Kerzadiou. Job ar Moal an doa lavaret :
— « Klaodinaïg a zo c’hoaz yaouank-flam, ha dre-ze en oad kaer da zeski. Pe seurt skol he deus bet bete vrema ? Me fell d’in he defe eun tammig deskadurez : red eo he c’has d’eur skol vat ! »
Setu ma oe kaset da skolaj ar C’hoarezed e Landerne.
Kement e poursuas war he studi, ar baotrez ker, ma oe darbet d’ezi klenvel, ma oe red d’he mestrezed miret outi da studia re.
Klaodinaïg, hag he doa kement a spered hag a furnez, a anaveze, hep mar, lavar ar re goz :
Studiit hep paouez ; d’ar spered e ten skiant
War bouez labourat tenn ; ar skiant a dalv arc’hant.
Ha koulskoude,
Na re nebeud, na re,
E pep tra, gwella ve.
Pa deue mare ar vakansou, Job pe Cheun a ye da gerc’hat Klaodinaïg d’ar gear. O ! ezom bras he doa da gemeret ear yac’h ar mor hag ar parkeier. Eun dudi ’veze neuze he gwelet o c’haloupat war-lerc’h ar zaoud war-dro kerreg huel ar Meziou. Al leac’h-ma a blije d’ezi dreist ar re-all, abalamour ma weler kals traou kaer ac’hano : an Elorn, parrez Gwipavas, ar Releg, ar « Rad » hag all.
Endra veze he chatal o peuri ar yeod glas trempet gant gliz an env, Klaodinaïk a zave he mouez sklear da gana soniou koant e yez koz ar C’helted. Yann hag an doa a-benn neuze eur garantez virvidik eviti, a jommas a-zav meur a wech da zelaou an eostig a gane ker flour, e riskl bras da veza gourdrouzet a zoare ma vije digouezet ar penn-tieg gantan.
Klaodinaïg a gendalc’he da zougen kanv d’he zad ha d’he mamm ; dalc’hmad e veze ar zonj anezo en he spered ; setu perak he c’hanaouennou peurvuia a veze war eun ton kanvus.
Setu ama unan eus ar gwerziou a gane an aliesa, abalamour, marvad, ma tigase koun d’ezi eus he c’herent marvet :
Pa deu ar pardaez, pa deu an noz tenval,
Pa glevan ar c’hloc’h bras truezus o voudal,
Pa glevan an avel er gwez sabr o vervel,
Me zonj en Anaon kez tost d’in oc’h va gervel.
Gant o mouez klemmus e laront en o yez :
« O c’houi, hor mignoun d’eomp, gwechall p’oamp e buez,
« O c’houi, hag hon dilez brema pa n’ho kwelomp,
« Bezet truez ouzomp, rak en anken emaomp ! »
E nosveziou ar goanv, p’eo an amzer skornet,
Pa yud an avel viz dre wask an nor zerret,
Me a gav d’in klevet moueziou an Anaon
O c’houlen pedennou evit terri o naon.
Evit terri o naon da welet o Doue.
E lavaront d’eomp-ni : « O c’houi a zo aze,
« Azezet en hoc’h eaz en-dro d’eun tantad tan,
« Pa c’houzanvomp ama, er Purkator, kals poan ! »
Eun tad a lavar freaz : « O va bugaligou,
« Pa ’z edon en ho touez. ’viz gounit d’eoc’h madou,
« ’M eus espernet netra, nag en deiz nag en noz,
« Dre aked evidoc’h n’em eus bet tamm repoz !
« Epad ma ’z oun bet beo, c’houi hoc’h eus va c’haret,
« Hirio, mam, ez oun gand an boll dilezet !
« Ho pet truez ouzin, o c’houi va bugale,
« Rak m’eo kouezet waron dourn pounner va Doue !… »
O na dleer ’vit den beza tud digalon,
Hogen nebeutoc’h c’hoaz e-kenver an Anaon.
Pa glevit o mouez, e peb leac’h, e peb giz,
Lavarit kalonek ’vito De Profundis.
Da benn an trede bloavez, Klaodinaig a dapas an holl briziou kenta euz ar skolaj. Pegen laouen ’oe he zad-mager en deiz-se ! Pebeuz enor a deuas d’ezan a-berz e verc’hig vad ! N’en doa ket a geuz da veza great dispignou pa ’z eo gwir he doa labouret ker mad ! Klaodinaïg eus he zu a ziskoueze kalz a joa outan. Santout a rea pegen gwir eo lavar ar re goz :
Seul-vui vioc’h anaoudek, seul-vui e vioc’h karet ;
Beza dizanaoudek ’zo a ouenn an aered.
Lavaret a reas kenavo d’al leanezed o doa poaniet kement ganti, hag e tistroas da Gerzadiou, echu ganti he studi.
Cheun ha Yann a yoa krog en o zriwec’h vloaz. Yann a yoa eur pez den a-benn neuze hag eun den a zoare. Cheun, avad, a yoa bihanik ha dister, du e zremm, gand eur fri teo hag eun tal roufennet, evitan da veza c’hoaz ker yaouank. O daou e karient Klaodinaïg, muioc’h koulskoude an eil eget egile ; Yann a ye d’ezi dispak ha digor, evel eur leor. Cheun dre guz. N’oad ket evit tremen hep karout eur verc’h ker koant, ken fur ha ken madelezus.
Job a lavaras eur vintinvez :
— « Cheun ha Yann a yelo da c’houennat sivi da bark an Heol, epad ma vezo ar mevelien o trec’hi (trouc’ha) koat. »
Cheun ha Yann a gemeras o binviou hag a yeas d’o labour en eur c’houitellat. Na gomzent nemeur eus Klaodinaïg etrezo. Hogen, epad eun hanter dervez ez eus amzer da lavaret meur a dra. Gouda meur a d1ra-all, setu ma kouez ar gaoz war gein Klaodinaïg. Cheun eo a voulc’has an dorz. — « Asa ! emezan, me a zo o klask gouzout perak en deus va zad kaset hounnez d’ar gouent. Daoust ha c’hoant en defe da ober eul leanez pe eur vestrez-skol ganti ? Ma tle turiat an douar eveldomp-ni n’oa ket red d’ezi kaout kement-se a zeskadurez, sklear eo. C’hoaz eur wech, m’her goulen, perak mont da zispign kement a arc’hand gant ar vinorez-se ?… Hon tad a zo eun den disleal !… Perak e ra evit ar glaskerez-se, ha n’eo tamm kar ebed d’ezan, ar pez n’en deus great evit nikun ac’hanomp-ni ?… »
— « Perak ? Perak ?… Va breur ker, arabad eo d’it koms evel-se… Hon tad, her gouzout a rez, a zo eun den fur ; gouzout mat a ra petra en deus da ober. Ha perak en em jala kement ?… Daoust ha laerez a ra diwar da goust an arc’hant a implij evit skolia Klaodinaïg ?… N’ouzout ket da wir, n’eo ket gwir ? Perak eta dua da spered gand ar pez n’ouzout ket ?… Gortoz diwezatoc’h da vihana evit klemm, pa weli penaoz e vezo rannet ar madou hon deus da gaout. Evidon-me a gar va zad, ha kalz a fizianz am eus ennan. Kement a ra a gavan a zo mad, ha ne dan ket da derri va fenn gant ar pez na zell tamm ebed ouzin. »
— « Setu ama eun den dizeblant ! Na ra forz gant netra ! Ma teufe al laer da c’houlen da jupen diganez e rofes d’ezan ive da vragou… Da galon, va breur, me gred, a zo great gant mel ! »
— « Cheun, goab a rez ! »
— « Fidandoustik ! ya, brao eo derc’hel keit-all er skol eur vinorez ha n’he deus ket eur gwenneg war he hano !… Klevet em eus gant unan bennak ne zistroio mui da Landerne goude an eost… »
— « Evel-se e leverer… »
— « Na vezo ket re abred d’ezi lakat he c’horf da labourat… A-walc’h a arc’hand he deus great dispign. A ! mall bras am eus da welet an demezel o tizrei da Gerzadiou. Klaoustre na ouezo mui penaoz ober evit bale War hor pave, eun tammik koc’hek a-wechou !… Ha penaoz koms outi ? Marvat he deus ankounac’heat he brezoneg, ha me n’ouzoun, koulz lavaret, ger gallek ebed (En eur c’hoarzin goapaüs). A ! A ! A ! Job ar Moal avad a zo eun den speredet kaer ! »
— « Va breur, doujanz evit hon tad !… Me az ped, na goms ket evel-se :
Spered dies zo kablus d’ezan ha d’ar re all ;
Plou a zo bet easoc’h goude rendael, tamall ?
Evel-se e lavare va mamm, Doue r’he fardouno !…
Ouspenn-ze, pec’het ec’h eus o tamall d’hor c’hoar
he dienez tremenet. Ober dismeganz n’eo ket ; mat,
ha, falloc’h ober goab goude. Evidon-me a gar
Klaodinaïg ; ha goude ma kemerfe va zad eun dra bennak diwar va c’houst evit sikour he skolia hag
ober anezi eur vaouez a zoare, n’eo ket me a c’hrosmolfe :
Ober vad da veza karet
Gwella labour a ve kavet. »
— « Mat, avad ! Oc’h da zelaou e ve lavaret oc’h ive en em glevet, Klaodinaïg ha te. »
— « En em glevet evit en em zikour ? evit en em garet ? Ya, ya, hel lavaret a c’hellez. kement-se n’eo ket eun dra fall, bez’ ez eo ? »
— « N’eo ket tre an dra-ze : hogen, gouzout a rez, koulskoude, ar pez am eus c’hoant da lavaret. »
— « Breur, na ouzoun ket… Da gomzou a zo goloet ! »
— « En em glevet oc’h evit an em zikour hag evit en em garet, hel lavaret ac’h eus… Pegoulz e vezo great an embannou ?… »
— « Koll a rez da skiand vat ?… Daoust ha gouzout a rez petra ’vezo Klaodinaïg divezatoc’h, ha petra e vezin me va-unan ?… »
— « Beleg e vezi marteze ; devot a-walc’h out evit an dra-ze !… »
— « Beleg na vezin ket ; re ziwezat en em gavan evit deski al latin. Karet a ran kals ar veleien, avad, rak ma talc’hont leac’h Hor Zalver war an douar. »
— « Ha Klaodinaïg a vezo merc’h kaer da Job ar Moal !… A ! gortoz, va lapouz ! Me a zo eun dra bennak ive, marvat ! N’ez aio ket an traou—ze en-dro evel war rojou. Red e vezo d’it kounta ganen-me ! »
— « Va breur, c’hoaz eur wech, kas ar sonjou-ze eus da spered. Poan a ra d’in klevet da gomzou binimus. Yaouank omp, hag hon amzer da zont a zo etre daouarn an aotrou Doue. E youl santel ra vezo great e pep tra hag e pep leac’h !… »
Deuet e oa Marc’harid da lavaret d’ezo mont da veren.
D’ar poent-se edo ar c’hiz e Breiz, pa veze debret koan, da vont en eun ti pe eun all da ober eun abaden kaozeal, ha zoken da labourat. Ar wazed a dane o c’horn-butun, ar merc’hed a groge en o c’hegel. Ar re goz, e kougn an oaled, a zivize diwar-benn al labourou douar, ar chatal, an amzer, keleier munut ar barrez, hag all. Ar yaouankizou kennebeut na jomment ket mut, hag a renke en araok an troiou a rajent er pardoniou da zont.
Pa na gaved mui netra da lavaret, e kleved mouez an tad koz :
— « Mar ’z eus eur barz pe eur varzez bennak er gompagnunez enorus-ma, me her ped da gana d’eomp eur zôn pe eur werz a zoare evit didua hor spered. »
Evel m’eo ar c’hustum war ar meaz, da gentan den na oueze netra, an holl a rea ardou.
Yann neuze a dostae ouz Klaodinaïg hag a lavare d’ezi :
— « Klaodinalg, te da vihana a oar eur maread kanaouennou kaer. Pet gwech n’em eus ket da glevet o lakaat ar Meaziou da dregern gant sôn dous da vouez lirzin ? »
An tad ive a boulze war araok, o lakat e boan da ober d’e vouez beza teneroc’h evit kustum :
— « Alo, Klaodinaïg, Va merc’h, arabad d’it ober ardou evel-se ; kân d’eomp eur zôn pe eur werz. Gra ar blijadur-ze d’az tad ! »
Klaodinaïg na helle ket enebi oc’h mouez he zad mager, kement a vad en doa gret d’ezi. O ruzia, neuze, e kroge gant he gwerz, endra ma ’z ea he c’harr-neza en-dro, o richana evel an ograou ouz kân an iliz. An holl a dave, hag a jomme sioul, o c’halon o tridal gant al levenez. Hervez m’am eus klevet meur a wech Kerzadiouiz koz o lavaret, evit kana Klaodinaïg n’he doa ket he far.
War-lerc’h ar ganaouen, e teue ar meuleudiou d’ar red hag a bep tu. Ar verc’hig vat o c’hinnige da Zoue, an doa roet d’ezi he mouez evel m’edo, dishenvel kaer dioc’h kement a dud lorc’hus a gemer meuleudi ar grouadurien evel p’o defe anezo o-unan an donezonou kaer a zo enno. Eürus c’hoaz pa na lakont ket o-unan boled en o c’hloc’h. Netra kasaüsoc’h eget klevet ar re-ma oc’h ober o meuleudi !
E Kerzadiou an doriou, hirio evel neuze, a zo bepred digor d’ar beorien keiz, memprou gouliet hor Zalver Jezuz-Krist. Kouls lavaret, bemdez e veze hini pe hini o loja e ti Job ar Moal. Ar beorien-ma, barzed eus an dibab alies, hep gouzout dare d’ezo, a gonte gant plijadur marvailhou hir keit hag hirio ha warc’hoaz. Pipi Gonto a deue alies gant e zac’h leun a gonchennou iskis. A ! gouzout mat a rea, ar c’heaz koz ! an digemer kalonek a vije atao oc’h her gortoz, dreist-oll epad ar goanv !
Da nao heur hanter, koulskoude, ec’h ehane kanaouennou ha marvaillou, hag an tad koz a voulc’he ar pedennou noz.
Didrous neuze, pep-hini a ye da glask e wele.
Yann a gave atao an tu da stoka e vreac’h oc’h hini Klaodinaïg ha da lavaret d’ezi :
— « Noz vat d’eoc’h, Va c’hoar ! »
— « Ha d’eoc’h ive ! » a responte ar plac’h vat.
Kerkent ha ma veze debret koan, Cheun a yoa mall gantan mont en e glud.
D’ar zul war-lerc’h edo tro an daou baotr yaouank da veza en oferen-bred. Araok mont en hend, an tad a lavaras d’ezo :
— « Va bugale, hirio ema gouel ar Rouaned, arabad e vezo d’eoc’h chomm da droidella er vourc’h pa vo echu an oferen, ’vit ma hellot mont adarre d’ar gousperou goude lein. »
— « Goude an oferen ni a deuy war-eün d’ar gear. »
Pa oa deuet an dud er-meaz ens an iliz, setu ar goard « champetr » o pignat war ar groaz da ober embannou an ti-kear evel kustum.
Hag e savas e vouez :
« Selaouet mat, hag e klevfet gwelloc’h a-ze,
« Nemet unan bouzar bennak a ve,
« Ha mar ’z eus, c’houi laro an eil d’egile !
« Dimeurz kenta ema tennadeg ar bilhed e Daoulaz evit holl baotred yaouank ar c’hanton a zo en oad evit kement-se. O hanoiou a zo skrivet war voger an ti-kear. Da eiz heur e vezo digoret ar zal, gwaz a ze d’an hini a vo diwezat ! Mear ar gommun a bed ac’hanoc’h da jomm reiz. Arabad e savfe trouz etre paotred ar c’hanton. Holl omp breudeur, rak-se e tleomp en em garet ; hogen, ar garantez na vez ket diskouezet dre an taoliou dourn hag an taoliou treid. Fizianz en deus ar mear e chommo pep-hini en e renk. »
P’en em gavas an daou vreur an eil gant egile, Cheun a lavaras da Yann :
— « Klevet ec’h eus ? Dimeurz e vezo sinet tonkadur va buez. Ya, dimeurz goude ma vo deuet va dourn euz ar vouest, me a ouezo petra ’vezo evidon an amzer da zont. »
— « Tonkadur da vuez ? eme Yann ; petra ’c’h eus c’hoant da lavaret, Va breur ? »
— « Ma vez huel va niveren (numero), me a jommo e Kersadiou da lahourat parkeier va zadou ; ma vez izel, en eneb, me a yelo da vartolod, rak na fell ket d’in beza soudard evit priz ehed. Karet a rez hor c’hoar Klaodinaïg ; me he c’har ivez ; evit koms freaz, setu ama va zonj : va huvre e vije renta anezi evurus en eun tiig distro war ar meaz. Hogen, mar dan da vartolod e chommin pell bras war vor, e leac’h, sur a-walac’h, e varvin gant ar boan-spered ha klenved ar vro. »
— « O Va breur, nan ! kement-se na c’hoarvezo ket… Chom a ri… »
— « Klaodinaïg neuze a vezo d’it, ha tamm ebed sonj ac’hanoun n’az pezo. »
— « C’hoaz eur wech, va breur, me az ped, kas ar zonjou poanius-se eus da benn. Gouzout mat a rez na hellomp ober netra hep aotreadur hon tad. Rak-se, e leac’h bec’hia hor spered evel ma reomp, e rajemp furoc’h o c’hedal ken na deuio ar mare da ober eun dra bennak… »
— « Eaz eo d’it koms evel-se, Yann, pa ouzout mad out kement karet ganti… Na zell nemet ouzit, na goms nemet ac’hanout, n’en em blij nemet ez kompagnunez !… »
D’an ampoent e tigouezas Andre ar Gosker ganto, a yoa ive o tont eus an oferen-bred.
— « Evit doare, emezan dioc’h-tu, e komzit a draou a bouez. Petra zo eta a nevez ganeoc’h, Cheun ? »
— « O netra ebed, Andre. Koms a reamp eus an tenna d’ar bilhed a vo dimeurz e Daoulaz. »
— « A, ya ! Klevet em eus ar goard o lavaret se bremaïk. Gwir eo, c’houi a zo da vont ho taou… ! »
Hag ar gaoz da vont en dro.
Pebeuz prez oe warno da vont da gas ar c’helou d’ar gear !
Klaodinaïg, n’ouzon dare penaoz, a gavas an tu da lavaret dre guz eur gomz bennak da Yann araok mont d’ar gousperou.
(Red eo d’in amzav ama e oa c’hoaz kredennou diot e-touez Bretoned ar mare-ze, e Plougastel kouls hag e leac’h-all. A-nebeudou, a dugare Doue, ar sorc’hennou-ze a zo bet dilezet dre m’eo bet skignet e-touez an dud anaoudegez ar c’hatekiz.)
Klaodinaïg a lavaras da Yann, he muia karet :
— « Dimeurz, emedout, ema an tenna. d’an disou ; mad, va mignon ker, ha c’hoant ac’h euz da gregi en eur rummen huel ? »
— « A dra zur, Klaodinaïg kez !… Ha petra gav d’it am befe da ober evit kement-se ? »
— « Setu ama ! Goude koan varc’hoaz, hep lavaret grik da zen, ez i d’ar vourc’h en eur dremen dre Zant-Yann. Mont a ti war-eün d’ar feunteun, hag ec’h evi eur bannac’hig dour e bolz da zourn kleiz. Pa vezi war hend bras Landerne e tenni da voned ruz hag e ri teir zro en-dro da groaz Kervern en eur lavaret : « Eneou salvet, bezet truez ouzin ! » E kroaz Leskivit hag e kroaz Kertanguy e ri an hevelep tra. Pa glevi unnek heur hanter o son e tour Sant-Per, ez i e bered ar barrez. Gra neuze c’houec’h tro d’an iliz, ha kement all d’ar c’halvar o lavaret evel diaraok. Pa zono kloc’h an hanter-noz, e kemeri eur vozad yeod war ar bez tosta da du araok ar c’halvar. Ar yeod-se a gasi ganez da Zaoulaz dimeurz. Deus neuze d’ar gear dre Gererault. Ma klevez eur youc’haden bennak e Toull-ar-Rohou, na respont grik ebed, n’eo ket drouk a c’hoarvesfe ganez. Ententet mat ec’h eus ? Ober a ri kement-se ?… »
Yann en doa kals a boan o viret da c’hoarzin ; hogen na reas ket, evit plijout d’ar plac’h vat, laouenedigez e galon, hag e lavaras :
— « Ya, ya, va c’hoar, hag ober a rin piz ha piz kement ec’h eus merket d’in. »
— « Mad, neuze n’ec’h eus ezom ebed da gaout aon, ne di ken d’ar zervich. »
— « Plijet gant Doue e ve evel-se ! eme Yann ar Moal. »
Ehanet ’oa Klaodinaïg da rei he aliou pa zigoueze Job ar Moal el leac’h m’edont.
— « Petra, Yann, emezan, n’ac’h eus ket a c’hoand ’ta da vont d’ar gousperou ? Da vreur a zo bet pell o c’hedal ac’hanout ; hogen, o welet ma deues ket, eo eat en hent, eun tachad zo. »
— « O eo, va zad ! me a zo o vont ive. Bezit dienkrez, araok ma vo gwisket gousperou me vezo er vourc’h ! »
Nag a draou a ruilhas dre e spered epad an hend ! En em welet a rea penn-tieg e Kerzadiou goude maro Job, e dad, gant Klaodinaïg evit pried, eun toullad bugale o vont hag o tont dre an ti, o lakat buez e peb leac’h. War e veno netra na vankche d’ezan : plijadur, yec’hed, eüruzded, madou, enoriou, servicherien dioc’h e faltazi ; en eur ger, biskoaz n’oa bet par d’ezan war an douar.
Ha setu en eun taol-kount e zremm o tont da veza tenval. Eur c’houezen leun a dristidigez a yoa deuet da darza war e dal. E vreur paour en doa kement a wir da veza eürus.
« … Ha va breur kez, e keit-se, petra deuio da veza ?… Ma tigouez ganen ar pez a hetan gant kement a diz, daoust ha ne varvo ket gant ar c’hlac’har ? Daoust ha me c’hello c’hoaz tanva eur begad levenez bennak war an tamm douar-ma, ma varv va breur abalamour d’am eüruzded ? »
Hag ec’h huanade.
« … Va Doue, emezan, sklelraït va spered ; diskouezit d’in difazi ar pez a c’hoantaït, ma kerzin hep aon en hend eus ho kourc’hemennou. Ne fell ket d’in grons e ve reuzeudik va breur, e keit ma vezin pourvez a bep tra. Ra vezo gret dreist-oll ho youl santel, ha nan va hini ! »
An den a ya hag a deu er bed-ma ; hogen, Doue eo a ren anezan evel dre an dourn, hep ma taolfe atao evez ouz kement-se. Holl darvoudou ar vuez a c’hoarvez dre ma fell d’ezan, pe dre ma lez ober, ha bepred e c’hellont talvezout d’hor brasa mad.
An daou vreur a yoa leun a fizianz en amzer da zont.
Cheun, koulskoude, a jomme atao tenval e benn. Pep tra a zeblante d’ezan beza en e eneb.
— « Ma tennfemp plouz berr, emezan, da welet piou a c’hounezo du-ze bremaïk ? »
— « Gwelloc’h e vimp ? » eme Yann.
— « Eo da, plijadur hon devezo ! Gwir eo, kement-se na dalv da netra ; greomp evelato ! »
— « Evel a gari, eme Yann. Kemer ’ta teir pe beder blouzen. »
— « Teir ; an hini a denno an hini vihana a vezo kemeret da zoudard… »
Yann a dennas da genta ; ar blouzen hirra a deuas gantan ; Cheun avad a jachas war an hini verra pa ginnigas Yann ar plouz d’ezan.
— « Devet oun ! emezan gant droug ; seiz goanvez servich am bezo da c’houzanv, kredabl bras ! »
— « An dra-ma, Va breur, n’eo da lavaret netra. Arabad eo teurel evez evel-se oc’h an arvar. Bez flzianz atao ; ni a jommo hon daou e Kerzadiou, e-kichen hon tad ha Klaodinaïg. Evit ar peur-rest, Doue a gemero preder d’her reiza d’eomp. »
Setu boulc’het al labour. Dont an ra bilhiji er-meaz. re vat ha re fall. Gwelet a reer dremmou seder ha dremmou gwall-amzer. Eus an daou vreur, Yann a denn da genta. Aotrou sant Eozen benniget ! na lammet a ra e galon pa dosta ouz ar vouest vurzudus a ra tud eürus ha tud reuzeudik. Ema krog e zourn en eur paper, daoust ha petra lavar ?… 201 !… Saveteet eo ; unan eus ar re huela a zo deuet gantan. Daoust ha yeod ar vered ?… Nan, kement-se na c’helle ket beza ; Yann na grede tamm ebed en o galloud. Pedennou Klaodinaïg, avad, na lavare ket n’o divije tennet bennoz an env war e ober.
Cheun, war-lerc’h, a dosta, o krena evel eur bern deliou.
N’eo ket eürus evelato !… An 12 a deu gantan…
Eun druez ’oa gwelet e gounnar pa deue eus an ti-kear.
A bep seurt komzou fall a yoa en e c’henou, hag e vije kredet en doa kollet e dammig skiand vat.
« … Malloz d’ezi !… Me ’n em venjo !… Ya, dont a ray va zro !… A ! dont a rin a-benn en eun doare hennak !… Doue ?… Nan, nan, kement-se na c’hell ket beza !… Panefe-ze… Dizale, m’hen tou ! Ya dizale ne vezin mui !!!… »
Kals a draou-all diskiantoc’h an eil evit egile a lavare c’hoaz evel-se o vont dre ruiou kear. O tremen war ar pound e c’hoanteas ’n em daol war e benn e-barz ar ster ; hogen, Yann a yoa war evez, hag hen harzas.
Pa glevas an tad petra oa bet an dennadeg. e chommas dizeblant a-walc’h, hervez e gustum.
Evel m’en doa kredet Yann, Klaodinaïg he doa pedet kals e-doug an deiz-se. A-barz mont d’he labour e chommas pell en he c’hambr, daoulinet dirak ar groaz. Kals e karie anezi, rak ma teue eus he zud koz, o doa dalc’hmad rentet enor ha doujanz d’ezi. O zellou diweza a yoa kouezet warni ; o muzellou, araok kloza evit atao, o doa stardet warni gant an diweza peden a galon. Penaoz n’he divije ket Klaodinaïg douget eur garantez dispar ouz ar groaz-se a zigase en he spered kement a zonjezonou tener ?
Hag evit piou e pede kement ar vinorez paour, red d’ezi gounit he bam e ti an estren ?
Evit lavaret gwir, Klaodinaïg a garie meurbet he daou vreur, muioc’h avad an eil eget egile (n’oar ket evit karet henvel an holl), ha laouen e vije bet oc’h o gwelet o tena huel o-daou. Mar doa muioc’h douget da garet Yann, n’oa ket en he spered, koulskoude, en em rei da hini pe da hini anezo, ha setu ama perak.
Chommet ’oa eur mennoz en he spered abaoue m’oa bet er skol gant ar c’hoarezed e Landerne. N’hel lavare da zen gant aon da boania he c’herent a-raok ar mare. C’hoand bras he doa da veza leanez e kouend Sant-Fransez-Montroulez. Meur a wech he doa komzet d’he c’hovesour diwar-hen kement-se. Hema he alie atao da c’hedal gant fizianz ha da zenti oc’h mouez an Env kerkent ha ma vije dishual a-walc’h evit en ober.
Evel-se ’ta, dioc’h ma’z aje an traou, da lavaret eo ma na vije ket Job ar Moal e poan d’he lezel da gwitaat Kerzadiou, Klaodinaïg he divije karet a-walc’h unani he dourn gand hini Yann. Setu perak, pa glevas ar c’helou, he devoe eul levenez, poan d’ezi he miret da darza en diaveaz.
Cheun her gwelas ; na lavaras ger, hogen e galon na oe gouliet nemet muioc’h. A bep seurt sonjezonou tenval a ruilhas adarre dre e spered maritellus, betek ma kouezas klanv, ha klanv bras zoken.
A-wechou, pa wasae d’ezan, e veze klevet o lavaret dre e alter :
« … A re emaon ama !… Den na ziskouez keuz oc’h va gwelet o vont d’ar zervich… Petra ’m befe-me graet evit beza deuet ker fall er gear-ma ?… » Hag e kounnare. Klaodinaïg na gwitae tamm ebed e wele, nag en deiz nag en noz. Pa skoe warnan barradou evel heman, ar plac’h keaz a implije he holl wiziegez hag he holl galon evit ober d’ezan kemeret an traou war an tu mat.
« … Ya, ya, emezan neuze, da anaout a ran ; te ivez, minorez divezet, te ’garfe va gwelet o vont d’an douar evit kaout va zammig peadra en tiegez-ma, ha beva didrabas evel-se gant va breur digalon !… O gortozit, va demezel, me n’oun ket maro c’hoaz !… Ro peoc’h d’in gant da gomzou flour, ha kerz pell ac’han diwar va zro !… »
War-eün ez ea ar c’homzou rust-ze betek kalon dener Klaodinaïg, pehini, karantezus evel eul leanez, a c’houzanve hep en em glemm an holl rebechou-ze ker c’houero, tamm ebed dleet d’ezi.
Cheun a yoa klanvet, na ouie den gant petra. Ga1vet oa bet louzaouerien war e dro, hag hini anezo na c’hellas dont a-benn da c’houzout petra c’hoarveze gantan. Tost da bep den en deus lakeat Doue eun eal evit evesaat outan hag e viret dioc’h kals a risklou ; tost d’ar c’hlanvour en doa lakeat ouspenn eun eal madelezus, a rea kas kwit eus e spered ar pez a rea kement a boan d’ezan. Dre he oberou ha dre he c’homzou, Klaodinaïg a yoa deuet da c’hounit ar galon-ze kalet evel reier ar Meaziou. Setu perak, a-neubeudou, e teuas adarre da veza laouen oc’h he gwelet. Ar boan a gemeras an teac’h, ha, tri miz goude, Cheun a yoa adarre yac’h-pesk evel araok ma klanvas.
Evel m’en doa lavaret, a veac’h war zav, Cheun a yeas da Vrest evit rei e hano da veza martolod, ha da viz ebrel e lavare kenavo da Gerzadiou ha na dlie mui gwelet. E galon a vennas ranna pa stardas e zourn e hini Klaodinaïg, o lavaret d’ezi e gimiad. N’oa ket evit miret da gredi oa karet ivez eun tamm bennak ganti, p’eo gwir he doa kemeret kement a drevel gantan epad e glenved.
Na jommas ket nemeur e Brest, ma oe kaset e vatimand da ober eun dro d’ar Chin.
Ar Breizad a zo melkonius, dreist-oll pa vez red d’ezan kuitaat e vro garet.
Ar penn kenta euz e vuez a vartolod a oe meurbet kalet evitan. Mont ha dont a rea war al lestr evel eun den dizeblant, pa kentoc’h evel eun huvreer ; hag, e feiz, huvreal a rea, ar paour keaz, hag en deiz hag en noz ; dalc’hmat e spered a nije d’ar gear. Seblantout a rea d’ezan gwelet e dad e penn an daol da vare ar prejou ; Yann, e vreur, en e gichen ; e voereb en tu-all ; hag e penn izella, Klaodinaïg, ar grouadurez ken dous, n’he1Ie ket miret da garet abalamour d’he madelez.
Alies e sonje outan e-unan : « Daoust hag oc’h ober petra ema an dud breman e Kerzadiou ? »
Da1c’hmat e spered a nije d’ar gear.
Da zeiz pardon e Plougastell e sonje : « Hirio ema ’r pardon. Yann ha Klaodinaïg, m’oar vad, a vezo eat… A ! nag ürus int da veva er frankiz hag er garantez ! E leac’h me ama n’hellan tanva tamm plijadur ebed, reuzeudik ma ’z oun !… Red eo o defe ar gwrac’hed koz taolet eul louzaouen fall hennak war va hend !… Ha pegouls em bezo me echu va c’honje, ma tistroïn adarre d’am bro venniget ! »
Ha diwar greiz-oll, setu unan eus e vistri o tont da hopal warnan evit e zihuna :
— « Martolod ar Moal, huvreer, ouspenn eun heur a zo emeur ouz ho kedal duze, hag emaoc’h aze evel eur peul !… Trusken viou ! ma na flachit ket dillo dirazon, me a ya da gregi en ho fons ha d’ho kas d’ar pesked !… »
Digaset d’e wir vuez en eun doare ker rust, Cheun a respounte d’e vesbr galloudus :
— « Va digarezit, aotrou, ankounac’heat em boa… Hiviziken !… »
— « Alo ya, kamarad, hiviziken gra da zever, pe ni welo !… »
Kement-ma a zigouezas meur a wech, siouaz !
Endra ma treuze ar mor Kreizdouarek, eun dervez sul, e oa kouezet adarre er vrasa melkoni o sonjal er gear. War-dro teir heur goude kreisteiz e seblantas d’ezan klevet eur c’hloc’h o sini er pellder. Teurel a reas c’hoaz muioc’h a evez, e skouarn troet oc’h kostez Breiz-Izel. Douetanz ebet mui, kleier Plougastell o son glazou !… Mantret oa ; gant nebeutoc’h e vije bet danvez da veza ! Penaoz e c’helle, keit-all diouz ar gear, klevet kleier e barrez ?…
— « Kelou fall am bezo dizale, emezan, eun « eksperians »[2] eo an dra-ma ! »
Na gouskas ket eur berad en noz var-lerc’h.
Nemet an hini an deus tremenet dre eur seurt enkrez a c’houfe lavaret gant pebeuz melkoni, kemmesket a hast, e lennas al lizer a zigemeras pemzek deiz goude.
Setu ama ar pennad skrid-se.
- « Kerzadiou, 5 a viz du 1816.
- « Va Breur ker,
Skriva ran d’it dioc’htu evit mac’h anavezi an darvoud poanius meurbet a zo digouezet ganeomp.
Hon tad, Job ar Moal, a zo maro d’an 23 a viz Here.
Maro eo evel eur gwir Vreizad, kristen kalonek betek ar penn.
Eun eur araok tremen e lavaras freaz dirak ar re oll a yoa en ti : « Va gwella bennoz a roan d’am bugale ama endro d’in, hep ankounac’haat Cheun, ar martolod, o veachi pell,pell ac’han war ar mor bras. Ober a ran al le da gaout sonj ac’hanoc’h dirak an aotrou Doue, ma vezan kavet din da veza digemeret en e varadoz. Eus ho tu, n’am ankounac’haït ket en ho pedennou goude va maro. » Bet en deus e holl zakramanchou. Dizul penn-zizun e vezo kanet eur zervij bras evit peoc’h e ene. Ne vezi ket e Plougastell, va breur ; gallout a ri koulskoude unani da bedennou gant hon re.
Eun testamand a zo. Arabad eo d’it kaout aon ; da lod a zo miret hag a gavi pa deui d’ar gear.
Klaodinaïg hag hor moereb a gas d’it o gourc’hemennou : Yac’h omp holl, a drugare Doue.
Kenavo dizale, fizianz hon deus.
- « Da vreur, Yann ar Moal. »
Mar doa nec’het Cheun araok, na oe ket nebeutoc’h a-c’houdevez. Nag a zonjou kasaüs a dreuzas adarre e spered ! A ! na karet en divije beza bet er gear brema !… Hag e c’hrosmole : « Setu va breur Yann mestr war leve Job ar Moal ! Brema avad, fldandouchen, ez ay an traou en-dro du-ze !.… Ha Klaodinaïg ’ta ! na vo ket dies d’ezi kregi e dourn Yann ! Me gred evelato, e vezo frank a-walc’h an ti d’ezo brema !… O malloz ru ! Ha perak emaon-me ama, reuzeudik ma ’z oun !… Ganet oun bet, sklear eo, da vare eur stereden lostek !… O pebeuz planeden eo va hini-me ’velkent !… Mervel a rin War al lestr-ma gant ar boan spered… »
Tenval meurbet e benn, Cheun a ye hag a deue evel eun den diskiantet ; e yec’hed ive n’oa ket kaer.
« D’ar paotr-ma n’eus nemet eur remed,
« ’Me an doktor, eur c’honje mad ;
« Gwelit-hen, etrezek ar vered
« Ez a ar paour keaz timad !… »
Ne oe ket great, koulskoude, war ar ger-ze ; re bell edod eus ar gear.
Pa oe tremenet ar barrad, Cheun a yeas adarre war wellaat, hag a reas e labour kouls ha diaraok.
Mont a rea an amzer ebiou. Abaoue daou viz e oa dilec’het a Vrest, ha n’edo ket c’hoaz e penn e veach.
Lezomp anezan da vale, ha dizroomp da Gerzadiou da welet penaoz ez a ar stal gant hor mignoned.
Ar gozni an zilamme war roudou Job ar Moal, edo o vont da veza tizet ganti. Nao ha tri-ugent hanvez a yoa eat dreist e benn, disto goude koll kals a vlevennou chommet rostet oc’h drein kement a vloaveziou !
A nebeudou e lezas stur e diegez etre daouarn Yann, e vab, a blije kals d’ezan abalamour d’e furnez ha d’e garantez evit al labour. Kredi a rea ez aje an traou en dro gantan war e lerc’h : an tremenet a respounte eus an amzer da zont.
Kenta ma chommas Job ar Moal war e wele ’oe gant eun annouedadur (eun arrumadur). Eun nozvez, d’ar gwener d’abardaez a gredan e oa, e penn kenta miz du, edo diwezat o tont eus a Landerne gant e garr, bet o kas avalou d’an adgwerzerezed. D’ar poent-se eus ar bloaz n’eo lket c’houek beza er-meaz da eiz heur pe da nav heur noz. Setu ma pakas riou ; red e oe d’ezan chomm en e wele.
Sevel a rea, koulskoude, eur pennad bennak bemdez.
Ar paz na zistage ket dioutan. Kemeut a drouz a rea ma strake an ti gantan.
En eun taol, setu ma wasaas d’ezan, en despet d’ar preder a gemere Klaodinaïg.
Fallaat a reas bemdez ; ma oe galvet an aotrou person war e dro. Hema roas d’ezan e zakramanchou diveza. Eun heur hebken goude m’oa eat ar beleg eus an ti, Job ar Moal a rente e ene mad da Zoue.
Kement en doa a ranne etre e vugale ; Klaodinaïg zoken na oe ket ankounac’haet ; pemp kant skoed en aour melen a roas d’ezi dre destamant.
Yann ha Klaodinaïg a geuzias meurbet da Job ar Moal hag a zougas kanvou d’ezan, muioc’h c’hoaz en o c’halon eget en diaveaz.
Ar vinorez paour a yoa deuet muioc’h eget morse da veza eus an ti.
Bras ’oa ar verouri ha dibaot an divreac’h d’he labourat.
Daou vloaz goude. — D’ar Feunteun-Wenn ez eas Yann ha Klaodinaïg er bloavez-se da zeiz ar pardon.
An ilizig-ma, savet d’an Itron Varia gant hon tadou koz, a blije meurbet d’an daou Blougastellad. Eno Klaodinaïg a garie pedi, daoulinet war al leur-vean, e-harz skeuden Mari :
Na kaer ’oa he gwelet,
A-greiz he c’halon,
War greun he chapeled
’Pedi he Itron !
Ya, kaer ’oa zur gant he c’hoeff hir ha ledan henvel a-walc’h ouz eur prenv-askellek (eur balafen), outan rubanou a bep seurt liou, he losten zu bordet en traon gant tres melen ha goloet en tu araok gant he zavancher pilpouzet ; henvel e oa ouz eul leanez gant he mouchouar gwenn ampezet, he manchou moug a ziskenne betek he daouarn.
Kaer meurbet ’oa da welet, ar chapeled ganti en he daouarn flour, he zellou gwerc’h savet etrezek Mamm dous ar Feunteun-Wenn !
Kant-vloaziou gant eur feiz dispar
Eno pedas hon tadou ;
hag o hugale vihan war o lerc’h a ra evelto. Keit ha ma ’z aio evel-se Plougastelliz a vandennou da bedi Rouanez vad ar barrez, Plougastell a gendalc’ho da veza eur skouer en eskopti.
Goude gousperou, great ganto o fedennou, Yann ha Klaodinaïg a gemeras hent ar gear, goude beza evet c’hoaz eur wech dour fresk feunteun ar Werc’hez, ha roet eun aluzennig d’ar beorien a brestas d’ezo bep a skudel.
Betek Toull ar Bleiz n’oa ket bet eas koms a draou a bouez, rak ma tremene dalc’hmad toulladou perc’herined ebiou d’ezo.
Azalek ar Fresk, avad, beteg Kerzadiou, Yann a zigoras frank dor e galon d’e vignonez.
— « Klaodinaïg, emeza, deuet eo evidon ar mare da rei d’it da anaout ar pez a zo war va spered… »
Ar plac’h vad, nec’het bras a zavas he daoulagadig glas war-zu Yann ; n’oa ket boas d’e glevet o koms evel-se. Egiz p’he divije c’hoant da lavaret : « O va Zalver, petra zo ’ta ? »
Yann koulskoude, a gendalc’has evelen :
… « Setu maro va zad, ha va moereb n’ema mui en oad da gas labourou tenn ; va breur a zo martolod, ha na zigas mui kelou ebet d’ar gear ; marteze, siouaz ! eo beuzet. Holl labour an tiegez a gouez warnomp. Ouspenn-ze, deuet eo evidon ar poent da zimezi, pe morse na rin. Red mat eo d’in sonjal en amzer da zont… »
— « Gwir a leverez Yann, ha kement-se a zo eun dever evidout. Daoust ha taolet ec’h eus da zellou war eur plac’h bennak ? N’eo ket merc’hed yaouank a zoare a vank er barrez ? »
— « Ya, Klaodinaïg, taolet em eus va zellou en-dro d’in. Gwelet em eus eur verc’hig fur ha koant a anavezan pell zo, hag a garan eus holl nerz va c’halon ; ganti sur oun e vezin eürus! »
— « Gwell a ze ! Doue ra vezo meulet ! Daoust ha gellout a rafen gouzout he hano, hep ma ve re hir va fri ?… »
— « O ya, Klaodinaïg, hag arabad e vezo d’it beza re zouezet ma lavaran d’it eo te am eus c’hoant da gaout da hanterourez e Kerzadiou ! Lavar d’in, ha kountant out ?… »
— « Me, Gwerc’hez Vari ! Ha penaoz e teufes da rei da zourn da eur vinorez baour eveldon ?… Gouzout a rez ervad n’em eus ket eur begad danvez… Eun den yaouank eus da renk a c’hell kaout eur bennerez eus ar gwella hep ma ve red d’ezan chomm pell da glask… »
— « Marteze, Klaodinaïg ! Me avad na zellan ket oc’h an dra-ze. Da baourentez na zisplij tamm ebet d’in. Da furnez ha da garantez gwirion a dalv evidon kals muioc’h eget ar brasa madou. Lavar ya, ha kement-se a vezo great dizale. »
— « Yann, va mignon ker, deuet eo ivez evidon an heur da lavaret d’it ar mennoz a zo abaoue pell bras o poursu ac’hanon. Da gemeret evit pried, pa fell d’it, a vije bet eun enor bras meurbet evidon, panefe ma ’z eus eur mignon all brasoc’h ha galloudusoc’h o c’houlen ac’hanon ivez. »
— « Sell !… Ha piou ’ta ?… Daoust ha Cheun, va breur… ? »
— « Tamm ebed, Yann ! Na glask ket anezan e-touez bugale an dud, rak n’her c’havfes ket. Jezuz eo a c’halv ac’hanon d’ar gouent evit e zervicha gwelloc’h a ze e-mesk ar gwerc’hezed… »
— « D’ar gouent, end-eün, Itron-Varia ? »
— « Ya, va mignon. Betek-hen n’em boa kredet disrevel va mennoz da zen. Deuet eo evidon an eur da lavaret kenavo d’an holl draou krouet evit beza holl d’am Muia-karet. N’o deus chalmet tamm ebet va c’halon, hag o c’hwitaat a rin gant plijadur… »
— « Klaodinaïg kez, ar pez a baouezez da lavaret a wask meurbet va c’halon ; ennout edo va holl fizianz evit an amzer da zont. Kement a c’hoantaen a gouez d’an douar, na jomm mui netra d’o harpa. Kounta ’raen e vijemp bet eürus pell amzer a-gevret, ha n’oa ket deuet em spered an disterra douetanz e lavarjes nann d’am goulen. Betek-hen omp bet kustumet da veva an hevelep buez ; savet omp bet dindan an hevelep toen, maget gent an hevelep bara ; debret hor beus ouz an hevelep taol ; penaoz e c’hellin-me en em voaza da veza hebdout e Kerzadiou ? Kalet zur e vezo an disparti. Koulskoude, p’eo gwir e leverez eo youl Doue ez afes d’ar gouent, n’eo ket d’in-me e vefe enebi ouz ar Mestr bras-se a garan hag a zervichan eveldout. N’eus forz peger freuzet e vo va c’halon dre an disparti-ma, me lavar d’it, kerz d’al leac’h ma ’z out galvet. ha ped evit da vreur, en divije karet ober da eüruzded e Kerzadiou. »
— « Ma, laouen ez oun evelato pa welan e kavez mat ez afen d’ar gouent. Bennoz d’it ! Doue r’ az pennigo ! »
Chomm a rejont goude eur peunad mat hep lavaret ger, ar c’hlac’har a vire oc’h Yann ar Moal da goms.
Araok digouezout, Yann koulskoude a lavaras adarre da Glaodinaïg :
— « Re abred, siouaz ! e tigouezo eur an disparti, an eur-ze ma liviri kenavo da Gerzadiou, marteze eur c’henavo biken ! Pe vare koulskoude, Klaodinaïg, ez pefe c’hoant d’hor c’hwitaat ? »
— « N’eo ket ma ven inouet ama, hag evelato em eus mall bras da veza e ti Doue ! Kenta ma c’hellin me a skrivo da zuperiorez Sant-Fransez evit goulen ganti beza digemeret e niver he leanezed. »
— « Evel a giri, Klaodinaïg ! »
Hag e selle outi gant teneredigez. Klaodinaïg a zeblante d’ezan brema muioc’h hegarad ha koantoc’h. Eur c’helc’h a zantelez hag a zousder a yoa en-dro d’he fenn, a zouge d’he c’haret kement hini he gwele.
Klaodinaïg na skrivas ket ; mont a reas, kenta ma
oe vak, da gaout he zad kovesour, hag e kontas
d’ezan kement hoc’h eus klevet diaraok. Hema ’oa
joa gantan klevet ar c’helou, hag e skrivas raktal
eviti.
Na bade mui gant ar vall he dou da veza en he zi a beden. Ker leun e oa he c’halon a levenez ma kane dre-oll he c’hanaouennou kaera. evel pa he divije bet c’hoant da lavaret d’an holl grouadurien :
« Meulit holl madelez dreist-vuzul an aotrou Doue, rak m’eo plijet gantan teurel e zellou war e zervicherez dister. Frealzet eo bet va c’halon pa ’z eus bet lavaret d’in ez in da di Doue !… »
Pet gwech n’em eus ket klevet hekleo he mouez lirzin o tregerni c’hoaz war dro kerreg huel ar Measiou !… O Klaodinaïg, bep tro ma ’z an da Gerzadiou, e kredan gwelet da skeud gwerc’h o c’hournijal dre ar parkeier, ’lec’h ma taoles evez oc’h ar zaout gwechall ! Ar c’houn[3] hebken ac’hanout, evel eus eur zantez, a zo a-walc’h d’am dougen da ober ar vad ha da dec’het dioc’h an droug. Evit ma vo birvidikoc’h ar c’houn-ze ac’hanout eo falvezet ganen skriva d’am c’henvroïz ar pez am eus klevet eus da vuez skouerius.
Eun dervez, goude lein, Klaodinaïg a yoa eat da gas ar zaout d’ar C’heun pa welas paotr al liziri o tont war-zu enni, prez bras warnan.
— « Klaodinaïg, emezan eus a bell, Klaodinaïg, lizer a zo ! »
— « Lizer evidoun ? » eme ar plac’h o tridal.
— « Evidoc’h, Klaodinaïg ; eus a Vontroulez e teu war a welan. »
— « Eus a Vontroulez ? Mad ! mad ! Digas ’ta ! »
Pa oa eat ar paotr gant e hent, Klaodinaïg a zigoras kalonek ar golo, hag a lennas :
- Kouent Sant-Fransez Montroulez, 5 a viz Here.
- Va merc’h vad,
Skrivet zo d’in e c’hoantaït kenan dont da jomm en hon touez. Klevet hoc’h eus, eta, mouez ar muia-karet o lavaret d’eoc’h e goueled ho kalon : « Va merc’h, selaouit, gwelit ha bezit war evez ; ankounac’haït ho tud ha ti ho tad. Hag ho kened a blijo meurbet d’ar Roue, rak m’eo an Aotrou, ho Toue, azeulet[4] gant an holl boblou.
Kement a draou mad a zo lavaret d’eomp diwar ho koust ma ’z omp meurbet eürus d’ho tigemeret er gouent. Gallout a reot dont pa geroc’h ; an nor a vo digor frank evidoc’h… »
War-lerc’h e nivere d’ezi an traouachou a oa red pourchas.
N’o skrivan ket ama rak ma kredan na lavarfent ket nemeur a dra d’am lennerien.
Nikun er geriaden, nemet Yann ar Moal, na ouie ar pez a dremene. Klaodinaïg n’oa ket eat d’hen enkanti, o c’houzout re gaer petra eo spered ar bed. Na vijed ken manket da lavaret d’ezi evel e vez lavaret d’ar re-all a gemer hent ar gouent : « Perak mont d’ar gouent ? Daoust ha na c’helli ket pedi Doue hag ober da zilvidigez ama kouls hag eno ? Hag ez afes d’ar bez, te ker yaouank ! Petra ! n’eo ket gwelloc’h d’it chomm er gear da labourat ? N’ez a d’ar gouent nemet an dud diek. Aon ec’h eus ’ta rak al labour ?… »
Ehanomp. Nag a zigareziou a vez kavet evit miret ouz ar yaouankizou d’en em rei da Zoue. O, spered ar bed, n’eo ket souezus e ves bet mallozet gant Mab Doue ! Pegen dishenvel out dioc’h spered Jezuz-Krist ! Ar bed a lavar : « Eürus ar re binvidik ! » An Aviel, en eneb, a lavar ; « Eürus ar re baour ! » — « Eürus ar re a c’hell kemeret o ebat ! » — « Eürus ar re a ouel ! »
Klaodinaïg, dishual a galon, he doa dibabet ar vuez kuzet gant Jezuz-Krist, he Doue, ha na rea forz a lavariou an dud.
A nebeudou, koulskoude, ar c’helou a zeuas da veza anavezet. — N’eo ket eas kuzat eun dra bennak ouz ar merc’hed, eur fri hir a vez kavet atao evit deski ar c’heleier munut ; anavezet int peurvuia dindan an hano a « Kazeten ar geriaden » ! — Neuze avad ez eas an teodou en dro dre Gerzadiou.
— « N’ouzoc’h ket, Katell ? »
— « Nan avat, n’em eus klevet netra a nevez. »
— « Neuze ? »
— « Petra zo ’ta ? »
— « Klaodinaig ar Moal a zo o vont da leanez !… »
— « Sac’h gevier !… »
— « Kement-se na c’hell ket beza, p’eo gwir brema eo ez eus ar muia ezom anezi er gear. »
— « Eo, eo, Va mamm ! »
— « Ro peoc’h d’in gant da gonchennou ! »
— « Mad, Annaïg he deus laret ze d’in. »
— « Hag e pe leac’h eo bet Annaig o teski traou diot evel-se ? »
— « E-kichen al lenn n’oa ken kaoz er mintin-ma, emezi. He mamm a zo bet o walc’hi epad an hanter dervez. »
— « Souezus eo, ma ve gwir ! »
Hag e kendalc’hed gant al litaniou am eus displeget uheloc’h.
Koulskoude, dre ma tostae dervez an disparti, Klaodinaïg a zante he c’halon o strisaat. Eun doare melkoni a grogas enni ; hogen, na badas ket pell, hag e teuas da veza seder adarre.
Yann a yeas e-unan d’he c’has da Vontroulez. Na oe ket kals a safar ganto ’hed an hent ; ar c’hlac’har a waske o c’halonou. Sonjal a reant n’en em weljent mui marteze, araok pell, da vihana. Evit Yann, dispartia dioc’h Klaodinaïg a yoa kouls lavaret ar maro. En em garet a reant evel breur ha c’hoar, ha biskoaz n’oa bet etrezo an distera broc’hadek (fachiri).
Kalonus meurbet e oe an diweza kenavo e-tal porz bras al leandi. Araok adpignat en e garr evit dizrei e-unan d’ar gear, Yann a grogas e dourn Klaodinaïg hag a walc’has anezan gant e zaelou, keit ha m’e zalc’he stok ouz e vuzellou.
Setu eat Klaodinaïg d’ar gouent : diou vreac’h aketus a nebeutoc’h da labourat. Ma oe red da Yann kemeret eur vatez en he leac’h evit ober al labour war-dro an ti ; ha c’hoaz ne dea ket kaer an traou ; dalc’hmad e veze great eun dra bennak a-dreuz ; re a labour evit kennebeut a zikour ! Yann, me lavar d’eoc’h, an doa keuz ha keuz bras da Glaodinaïg.
O tizrei eus a Vontroulez e kavas ar mitizien lod mezo dall, lod-all hanter-vezo hebken, hag an holl labour war nebeut a dra. chommet oll da ober. Mantret ’oe e galon o welet kement-se. « Tremen poent eo d’in, emeza, kaout eur wreg da deurel evez war al laboused-ma ! » Na reas rebech c’houero ebet da hini anezo, rak, neuze ken nebent nag hirio, n’oa ket ebat kaout mitizien a zoare.
Da C’houel ar Rouanez, hervez eur c’hiz koz miret e Plougastell, e reat peder eured ha tregont en hevelep dervez.
Yann a yoa o timezi.
Red eo d’in, lennerien ger, lakaat ac’hanoc’h da ober anaoudegez gant ar plac’h nevez a den da ren tiegez bras ar Voaled. Franseza ar Gall ’oa he hano, ganet ha savet e Kelargi. He zad a yoa abaoue pell bras e penn kuzuilh ar barrez ; n’eo ket dao d’in goude lavaret e oa eun den a zoare. Ouspenn-ze, n’ouzoun ket d’ar just hag hen a ouie piz an niver eus e barkeier, kement a yoa anezo. Franseza he doa great he skol e kouent ar barrez, el leac’h m’oa bet pemp bloaz o loja. Kement tra a c’hell plijont a yoa enni : gened, furnez, danvez, kalon vat ; na vanke d’ezi netra eus ar pez a zo red da ober eur vaouez evel m’eo dleet. An daou zen-ma, anat eo, a yoa great evit en em garet, ha beva eus an hevelep buez. Hag, e gwirionez, mont a reas dispar an traou ganto.
D’ar poent emaomp gent hon istor, Yann en doa tri grouadur ; ar c’henta a c’helle kaout pevar bloaz, eur paotrig koant evel eun ealig ; an daou-all ive a yoa krenv kena evit o oad. Ar vugaligou-ma a zigase al levenez e ti ar Moal, dre ar vuez a lakent ennan. Na laouen e veze da vare ar prejou, pa deue eus e labour, o welet ar re-ma o lammet d’e c’houzoug pe oc’h asten o daouarnigou war-zu ennan, evel evit goulen eur pok. Ankounac’haat a rea neuze ar boan, skwizder labour ar parkeier.
Klaodinaïg koulskoude, eviti da veza eat eus a Gerzadiou, n’ankounac’hae ket ar re he doa kement karet ; eur wechig an amzer e tiskrive d’ar gear. Lavaret a rea da Yann he eüruzded abaoue m’edo er gouent, ha pegement e vije laouen oc’h e zigemeret, ma plichfe gantan mont eur wech bennak betek Sant-Fransez. Pedet e oa bet zoken, hervez ar c’hiz, da vont d’ar gouent a-benn deiz bras ar « promesaou ». Hogen, e miz eost edod, hag an holl a oar al labour dic’hiz a zo war ar meaz d’ar poent-se eus ar bloaz. Evelato Yann a lavaras da Franseza :
— « Ma ! mont a rin da welet Klaodinaïg kez ! Setu pemp bloaz tremenet mat abaoue m’eo eat eus ar gear, hag abaoue n’em eus ket bet an eurvad d’he gwelet ! Ya, mont a rin, kousto pe gousto. »
— « Kea ’ta pa ’peus c’hoant, eme Franseza ; n’eo ket pell bras ar Zalet ac’han. »
— « O ! n’eo ket ar pellder kennebeut a vir ouzin da vont, al labour avad na laran ket. »
— « Evit brema da vihana n’eus ket re a brez labour, petra a virfe ouzit ’ta da heuilha da youl ? »
— « Mad ! Mad ! mont a rin, ha dizale zoken. »
Ha mont a reas
Eur zadornvez d’abardaez ez eas eus ar gear gant eur c’harrad sivi. Edod en deiziou kenta a viz even. Brao kenan e oa an amzer. Dreoll ma tremene na gleved ken nemed richan dudius al laboused o kana o fedennou dioc’h an noz abarz mont da gousket e dounder ar skourrou, e-touez an deliou glas. Hag e sonje : « Ma vez youl Doue, varc’hoaz me glevo eur vouez kaeroc’h eun tamm mat eget hini an evned ! » Disken a eure e Landivizio evit gwerza e zivi ha klevet an oferen evel pep kristen mad ; hag en hent adarre, buhana ma c’helle war-zu Montroulez. Unnek heur ’oa pa zigoueze e-kichen ar gouent. Hag e skoas war an or. A-benn eur pennad, setu eur vaouez o tigeri ar prenestrig great en or vras, hag o c’houlen :
— « Petra glaskit, va den mad ? »
— « Me garfe gwelet Klaodinaïg… »
— « Petra eo ho Klaodinaïg… ? »
— « Leanez, na petra ’ta ! »
— « Mad, neuze na c’hellot ket he gwelet. Koms outi na laran ket. »
— « Me garfe koms outi neuze. »
— « Va den mad, ama n’eus leanez ebet hag a zougfe an hano a livirit… »
— « Pa lavarin ar wirionez, evel-se e oa hanvet p’edo er gear ; abaoue, me gred he deus kemeret eun hano-all : c’hoar Santez-Kristina ’m eus aon a reer anezi brema !… »
— « Ac’hanta ! anaout a ran avad ar c’hoar Santez-Kristina, eus a Blougastell-Daoulaz, n’eo gwir ? »
— « Dres, eus a Blougastell eveldoun. Pa oe deuet da veza emzivadez. Klaodinaïg a oe digemeret gent va zad, Doue r’ ’her pardono ! hag eo bet savet evel-se en hon mesk. Ar baotrez kez, pell zo n’em eus ket he gwelet. Mall bras am eus… »
— « Va den mad, ema al leanezed o lavaret an « oflz ». Evel-se ’ta n’oc’h ket digouezet mat. Mont a c’hellit d’an iliz, mar kirit ; na welot ket anezi, hogen he c’hlevet a reot. »
Ar borsierez a zigoras an or, ha Yann a yeas d’he heul betek an ilizig koz.
Keta mouez a glevas eo hini Klaodinaïg. E galon a lammas meurbet en e greiz, ken tenereet ez oa. Klevet a rea adarre ar vouez-se a blije kement d’ezan gwech-all war-dro Kerzadiou ! Klevet a rea a nevez ar vouez flour-ze kuzet outan pemp bloaz leun ; ar vouez-se :a garie kement !…
O ! e nerz ar vankas d’eza, hag e kouezas a stok e gorf d’an douar war leur an iliz. Evit doare na reas ket nemeur a drouz koulskoude, rak na deuas den da welet petra a yoa c’hoarvezet, Pa deuas adarre ennan e-unan, a-benn eur pennad, Klaodinaïg a lavare gant he mouez sklear :
— « Deuet eo ar goms vad eus va c’halon ; d’ar Roue e c’houestlan va ober. » Al leanezed a lavare d’o zro :
— « Va zeod a zo evel pluen skanv ar skrivanier. »
— « Ho kened a zo en tu-all da hini bugale an dud, donezon Doue a zo ledet war ho muzellou ; setu perak oc’h benniget gantan evit atao ! »
— « Lakit ar c’hleze oc’h ho kouriz, rak c’houi eo an Holl-C’halloudek. »
— « En ho kened hag en ho sked, kerzit, it war gresk, ha renit. »
— « Rak c’houi eo ar Wirionez, ar Gunvelez hag al Lealded ; hag ho tu deo hoc’h hencho en eun doare burzudus. »
— « Ho tennou bir a yelo a-dreus kalonou enebourien ar Roue ; koueza ’ray ar poblou d’ho treid. »
— « Ar Rouanez a jomm an ho kichen, gwisket a aour ha goloet a vraventez a bep seurt. »
— « Selaouit, Va merc’h, gwelit ha bezit war evez ; ankounac’hait ho pobl ha ti ho tad. »
— « Hag ar Roue a garo meurbet ho kened, abalamour m’eo an Aotrou, ho Toue, azeulet gant an holl boblou. »
— « Merc’hed Tyr neuze, gant o c’hinnigou, a deuio da c’houlen ho kwelet, evel ive ar re binvidik eus a bobl. »
— « Holl sked merc’h ar Roue a zo en he diabarz : bez’ ez eo goloet a vraoïgou a bep seurt bordet a aour. »
— « Gwerc’herezed a yelo d’he ambrouk da gichen ar Roue, hag e vo great d’ezo mont e templ ar Roue. »
— « E leac’h ho tadou ez eus ganet d’eoc’h bugale ; c’houi o lakay da ren war holl hed an douar.
— « Sonj o devezo eus hoc’h hano a rumm da rumm. »
— « Setu perak ar poblou ho meulo da viken epad ar c’hantvejou hep diwez… »
Yann na ouie petra da zonjal o klevet komzou ker kaer. Lavaret e vije e oa stag oc’h e gador o selaou Klaodinaïg, e vignonez eus an amzer gwechall.
Pell a yoa e oa ehanet ar pried da veuli he Muia-karet, ha Yann a jomme atao hep loc’h.
Koulskoude, kerkent ha ma oe diwez d’ar pedennou, ar borsierez a reas kas kelou d’ar C’hoar Santez-Kristina ’oa unan eus he c’herent o c’houlen anezi el « leac’h-koms. »
Goude beza goulennet aotre ar Vamm Briolez, Klaodinaïg a yeas war-eün d’al leac’h-koms. Hogen, na gavas den eno ; hag e tizroas da gaout ar Vamm, a oe souezet meurbet gant an darvoud. Ma oe galvet ar borsierez d’he zro. Houma a lavaras kerkent :
— « Klaoustre eo chommet en iliz ! Mont a ran da welet… »
Gwir a lavare, en iliz e kavas anezan.
Klaodinaïg a yoa el leac’h-koms al leanezed pa deuas Yann.
A-dren eur speuren great gant barrennou houarn, kuzet gant eur ridoj, Klaodinaïg a voulc’has ar gaoz :
— « Piou a c’hoanta kaozeal ganen ? »
— « Yann ar Moal, da vreur, eus a Gerzadiou ; n’anavezez ken va mouez, Klaodinaïg ? »
D’ar c’homzou-ze, ar plac’h kez a zantas he c’halon meurbet gwasket, hag e lavaras nec’het :
— « Eo da, Yann ! penaoz, te eo a zo aze ? »
— « Ya, Klaodinaïg, me va-unan. Ha penaoz ez a ar bed genes aze ? En em blijout a rez evit doare ? »
— « Biskoaz, Yann, n’oun bet eürusoc’h evit abaoue emaon er gouent-ma. Yac’h oun, a drugare Doue, ha te ? »
— « Me zo braoïk ive, p’eo gwir em eus gallet dont betek ama. »
— « O Yann, n’en em skwizez ket alies o tout d’am gwelet. Ar wech kenta eo d’it da zont… Plijadur a rez d’in, koulskoude. Ha penaoz ez a an traou ganeoc’h du-ze, dre Gerzadiou ? »
— « Mad sur ! C’houec’h miz goude ma teues d’al leac’h-ma e timezen da eur plac’h yaouank eus a Gelargi. Daou baotr hag eur verc’h a zo deuet d’in da vaga ha da zevel. Yac’h int holl. Franseza, Va greg, a ginnig d’it he gourc’hemennou. »
— « N’he gwelin morse ! »
— « Ar verc’h am eus hanvet Klaodinaïg evit kaout sonj ac’hanout… »
— « Va hano eta a vezo lavaret c’hoaz e Kerzadiou !… Bennoz Doue d’it, Yann ! »
— « Pa hanvan anezi e teu sonj d’in ac’hanout, Klaodinaïg, hag e kredan gwelet dirazon da zremm meurbed karet. »
— « O Yann !… »
— « Sonj ez peus, Klaodinaïg, eus nosveziou hir ar goanv, pa ’z eamp da diez an amezeien da gonta kaoziou, da gana, da farsal ?… Sonj ec’h eus eus ar gaoz a oe ganeomp o tont eus ar Feunteun-Wenn, en deiz-ze e tigorjomp frank dor hor c’halonou an eil d’egile ?… »
— « Yann, kred ac’hanon, lez an traou-ze, mar plij ! Tremenet int ebiou d’eomp, hag arabad eo digeri gouliou hanter-zerret… Petra, ha da vreur Cheun, bet ec’h eus eur c’helou nennak anezan ?… »
— « Pell bras a zio n’em eus kelou ebed anezan ; n’ouzoun ket petra deu da veza… Aoun am eus, n’ouzoun ket perak, e ve c’hoarvezet eun droug bennak gantan… »
— « Yann, pedomp Gwerc’hez ar Feunteun-Wenn d’her miret en holl risklou e c’hell an em gaout enno… »
… Dirdign ! Dirdign ! Dirdign ! Dirdign !…
— « Yann gez, setu ar c’hloc’h oc’h va gervel da vont da leina ! Red eo d’eomp en em zispartia. Kenavo, hag hiviziken deus aliesoc’h ! »
— « Klaodinaïg, Va c’hoar, ped evidomp, amzer ec’h eus d’hen ober, p’eo gwir e pedez ’pad an deiz-oll. Kenavo, Klaodinaïg !… »
Krena rea e vouez, hag e zaoulagad a oa leun a zaelou. An norig vihan a zerras gant trouz, ha Yann na zaleas ket ken nebeut da drei kein d’al leac’h eürus-se en doa bet an eurvad da goms ennan gant e c’hoar-vager.
Distrei eure d’ar gear, e gallon leun a levenez hag a dristidigez war eun dro. Plijadur en doa bet o klevet he mouez, ha koulskoude, eun dra bennak a lavare d’ezan dalc’hmad n’he gwelje mui er bed-ma…
Lavaret em eus n’oa ket bet a gelou eus Cheun abaoue eur pennad brao a amzer. Petra deue ’ta da veza e keit-se ? Selaouit.
O tigouezout er gear, Yann a gavas eul lizer, war ar golo eur skritur dizanavezet gantan.
— « Jezuz, va Doue ! emeza, petra ’zo ’ta ? Setu ama eur skritur ha n’em eus ket bet gwelet c’hoaz ! Eus a beleac’h e c’hellfen-me kaout liziri, me ken nebeut brudet e-touez an dud ? »
— « Digor, eme Franseza, hag e weli… »
— « Klaoustre ez eus digouezet eur reuz fall gant va breur Cheun ! Penn-da-benn an hent, eus a Vontroulez da Gerzadiou, n’oa ken sonj em spered, ha koulskoude n’em eus klevet netra gant den ! »
— « Brema, eme Franseza adarre, brema, e c’houzoun perak o deuz great ar c’haouenned kement a drouz dre ama etre disadorn ha disul. N’em eus ket kousket eur berad, me lavar d’it. A veac’h eat em gwele em eus klevet evel trouz tud o vale er porz. Eur pennad goude, setu eun taol seac’h skoet kalet war an or. Savet oun, ha deuet da hopal : « Piou a zo aze ? Ha petra glaskit ganeomp d’an eur-ma ? » Den n’en deus respontet, hag ez oun dizroet d’am gwele, o lavaret : « Faziet oun bet ! me gave d’in beza klevet trouz… » Moredet oan pa glevis adarre eun taol sklent skoet ar wech-ma war ar gwer. N’em eus ket kredet sevel eun eil gwech, ha n’em eus lavaret grik : aon am boa. Kousket em bije goude, panefe youc’hadennou ar c’haouenned. N’em eus mui douetanz ebed, eur gwalleur a zo c’hoarvezet gant unan bennak eus hon c’herent !… »
E keit ha ma konte Franseza he marvailh, Yann en doa digoret ha lennet al lizer penn-da-benn.
— « Franseza, emeza, va breur Cheun, siouaz ! a zo maro ! Maro eo o tizrei d’ar gear ; a-benn pemp pe c’houec’h dervez e vije bet e Brest ! Unan eus mistri bras ar vartoloded e Brest eo a skriv d’in ar c’helou mantrus-ma. »
— « Doueti a rean e teuje eur c’helou fall bennak dizale… »
— « Breur kez ! Ra vo Doue gant e ene ! N’en deus bet morse tamm chans vad ebet. Cheun a grede stard e oa mallozet gant Doue ha gant an dud ; ya, kredi a rea e oa ganet war an tu fall hag he doa eur zorserez lavaret komzou diaoulek war e gavel. Ar pez a zo gwir eo n’en deus ket bet nemeur a blijadur epad an nebeud bloaveziou tremenet gantan war an douar-ma !… Requiem eternam dona ei Domine. Lux eterna luceat ei !… »
Hag e larjont kalonek eun De profundis a-dreus o daelou.
Eun nebeud deiziou goude, an holl gazetenou a gomze eus an darvoud spontus.
Al lestr a deue eus a Hon-Kong o tigas d’ar gear eur maread tud ha kals a varc’hadourez. Ar vartoloded a yoa war-dro daou c’hant anezo, holl laouen, o kana, o c’hwibana, oc’h ebatal ; na badent mui gant an hast da zigouezout.
Edont o vont ebiou d’ar Spagn pa zeuas eur gorventen dic’his da c’houeza war-zu ar zav-heol, ha d’o c’has war ar reier.
Dre wall-eur ar vogidel a yoa ive ken teo ma na welent ket zoken ledanded daou c’hant kammed dirazo. En eun taol-kount, setu al lestr o vont war eur garreg kuzet dindan an dour, he c’hribennou lemm evel sabrinier. Eun trouz spountus a oe klevet neuze, ha skrijadennou a forz laosket gant an dremenidi. A-benn nebeutoc’h a amzer evit n’eo red kaout evit her skriva, an holl dreizourien hag ar vartoloded a yoa lammet war ar pount, o ouela, O youc’hal, o tizesperi, oc’h hopal war-zu an douar evit goulen sikour. Petra yoa, ’ta, c’hoarvezet ? Kein al lestr a oa faoutet, hag ar mor a zave, a zave ennan ken buan ma oe tizet meur a hini el lojennou. Siouaz ! kaer o doa an dud reuzeudik hopal, den na respounte d’ezo, nemet trouz skrijus ar mor penfollet hag an avel direiz. N’oa dirazo nemed kerreg sounn o fenn, laboused mor o chomm enno.
A-benn eun hanter-eur pe war-dro na jomme mui den beo ehet war al lestr bras-se en doa betek neuze beachet kement hag enebet ouz amzeriou kalet. Holl e oant eat d’ar vuez a dle padout atao ; eürus mar doant e mignouniach an Aotrou Doue !
Siouaz ! evel-se e teu ar maro warnomp, pa zonjomp an nebeuta, alies end-eün pa vezer oc’h ebatal ; ha setu aze penaoz a teu da wir komzou ar c’hantik :
Tud skanv ha distur
A glask ar blijadur,
Tremen ’ra peb tra !
Fenoz o fringal,
Warc’hoaz er bez tenval !
Tremen ’ra peb tra !
Ha brema, va zud ker, eus a betra e komzin-me d’eoc’h ?…
Ens a diegez Yann ?… N’eo ket talvoudus hen ober, n’eo ket kennebeut va labour.
Eus K1aodinaïg neuze ? Anzav a ran e chomm ganen nebeut a dra da lavaret diwar he fenn. Derveziou eul leanez a zo ken henvel an eil ouz egile ! Pedi ha kana meuleudi an aotrou Doue, setu he holl labour betek he heur diweza. Klaodinaïg her greas kalonek epad ar pemzek vloaz ma vevas er gouent.
Karet meurbet gant he oll c’hoarezed, Klaodinaïg a oe hanvet da briolez, da zuperiorez, p’edo o ren he femp bloaz ha tregont. Din oa eus ar garg-se enorus ha pounner, dre he gouiziegez, he c’harantez ouz Doue hag he nesa. A-wechou, koulskoude, e renkas gourdrous ; hen ober a rea gant kement a vadelez ma veze atao selaouet grant doujanz.
Miret a reas evel-se epad pell bras an urz vad, an unvaniez, an doujanz ouz ar reolen er gouent-se a gounte d’an ampoent war-dro c’houec’h-ugent leanez.
Na zistroas ket da Gerzadiou, rak al leanezed-ma pa ’z eont d’ar gouent a lavar d’o c’hear eur c’henavo hep distro. Yann, avad, a yeas meur a wech a-ratoz-kaer evit he gwelet, kement e karie anezi.
Pa ’z eas evit ar wech diveza ’oa chommet adarre pemp bloaz hep mont. Skei a reas evel kustum pa zigouezas e toull dor ar gouent. Eur vaouez treut kenan, huel ha moan, koef Treger ganti, a zeuas da zigeri d’ezan. An dro genta e oa d’ezan d’he gwelet. An hini a yoa karget eus al labour-ma kent, kredabl a yoa maro.
Yann a c’houlennas koms ouz ar c’hoar Santez-Kristina.
— « Va Doue, eme ar borsierez, fazia rit, va den mad ; ama n’eus c’hoar ebet hag a zougfe an hano-ze ! »
—- « Penaoz an dra-ze ? Bet oun, koulskoude, alies a-walc’h ama oc’h he gwelet. »
— « Kement-se a hell beza ; pa lavarin mad, me a zo nevez deuet ama, ha n’anavezan ket kaer an holl c’hoaz… »
— « Her gwelet a ran… ! »
—- « Me a zo o vont da c’houlen eus he c’helou gant ar zuperiorez. »
—- « It ’ta, mar plich. »
Yann a jommas e-kichen an nor, nec’het bras gant an darvoud, tenval e benn, me lavar. « Daoust ha maro e ve ? emezan ; n’eus deuet kelou ebed d’in koulskoude… »
E keit ha ma rea e zonjou, setu ar vaouez o tont gant ar pez he doa gallet gouzout diwar-benn Klaodinaïg.
— « Lavaret mad am boa d’eoc’h, emezi : n’eus leanez ebed er gouent o tougen an hano hoc’h eus hanvet. Ar c’hoar Santez-Kristina a zo bet epad kals a vloaveziou superiorez er gouent-ma, hogen, marvet eo bloaz zo bet d’an 13 a viz here. »
— « Petra ! marvet ? eme Yann ; ha n’ez eus bet digaset kelou ebed d’in ? »
— « Den el leandi na ouie he doa c’hoaz kerent beo. War ar c’haierou e lenner e oa maro he zad hag he mamm pa zeuas eus ar gear. Na lavarer ket he defe na breudeur na c’hoarezed ken nebeut. »
— « Gwir eo kement-se ; hogen, ni a oa an tosta kerent. pa ’z eo bet savet en hon touez gant va zad. »
Paour keaz Klaodinaïg ! Me ’m bije karet he gwelet c’hoaz eur wech ha beza en he interamant[5]. O va c’hoar garet, n’az kwelin mui eta war an douar-ma ! Kenavo! Kenavo biken, er baradoz ! Ya, Klaodinaïg, kenavo er baradoz !… Eus an neac’h du-ze, sell ouzin, ha ped evit an hini a garies !… Ped ivez evit hor breur Cheun, brema marteze o c’houzanv poaniou garo e tan arpurkator ! O Klaodinaïg ! Klaodinaïg !… maro out, ’met na vezi ket ankounac’heat ganen. Brema ’vezi tostoc’h d’eomp eget pa edoz er gouent. N’ema mui ar speuren houarn etrezomp ; pa deuy an hanter-noz, da vez a zigoro, hag e teui alies da vale dre Gerzadiou, da vro garet. Ya, dont a ri alies, sur oun, d’hor gwelet ha da zigas d’eomp bennoz an env. Doriou ti ar Voaled a gavi atao dibrenn ; ar c’hi Min-du na harzo ket ouz da welet, da anaout a ra a bell zo… Ha pegouls e teuy ar mare ma vezimp unanet e Doue evit atao ! O Maro ! deus pa gari, ar c’henta ar gwella ! Me ’m eus mall da veza gant Klaodinaïg !… Va Doue, sodi ’ran !… Ha Franseza neuze, va dousik Franseza ! petra deuio da veza ? Ha va bugaligou !… Ho polontez santel bezet great !…
Yann an deus kendalc’het da jomm e Kerzadiou. o tremen e holl amzer etre al labour hag ar garantez, eürus e kement ha ma c’heller beza war an douar-ma pa zervicher mat an Aotrou Doue.
E vugale, me gred, a zo bet eat da eur gear-all bennak, rak pell bras a zo n’eus mui hano eus ar Voaled e Kerzadiou.
Ar zonj eus ar Seur[6] Klaodina, evel eus eur zantez, a ya eus eur rumm d’egile, o teurel war an holl c’houez vad ar baradoz. Eus a c’horre an envou me gred ema he daoulagad dalc’hmat o para war dud he c’hearig, hag o skuilh warno grasou puilh.
Ra ziouano c’hoaz e-harz reier ar Meziou kals a vokedou a c’houez-vad evel houma !…
- Evel-se bezet great !