- Ar wreg en ti, ar gwaz er-mêz,
- Hag an holl draou a droio êz
- ’Vit brasa mad an tiegez !
Setu aze eur wirionez hag a zo oajet. Na c’houi, na me, nag ho tadou-koz, na va re-me, hini ebet ac’hanomp, a dra zur, na bihan na bras, na foll na fur, n’edo c’hoaz ganet, hag ar wirionez-ze a oa beo ha gwir. Ya, da vihana, mar deo red kredi ar gonchenn-man a zanevellas d’in, eun nozvez goanv, Gwilh an Truilhou, eur pilhaouer a-ziwar gichen kribenn Menez Arre.
- Me ’gred ne gontas d’in a c’haou
- Nemet eun hanter ger pe zaou !
- En e zac’h ’oa muioc’h a laou… Ec’h !
Neuze, eme Gwilhou an Truilhou, tudou, abaoe ez eus pell ;
ez eus pell, da lavaret eo n’eo ket pell, e-giz pell-kerc’h pe pell-gwiniz,
met pell amzer… D’ar mareou-ze, war am eus klevet,
pep pilhaouer a c’houneze war-dro kant skoed en eun devez
pilhaoua, hag hep en em skuiza c’hoaz !
Siouaz d’am zac’h ha d’am c’hein !… Perak n’oun-me ket bet deut beo d’an amzer-ze ? Gant kant skoed d’e zevez me a anavez eur pilhaouer ha na vije ket bet bloavez war-nugent ebet evit dastum eur yalc’hadig vrao. Met petra ’zervich ? Ya, petra ’zervich lakaat servich pa ne varv den, hag, a dreist-holl, pa n’eus ket arc’hant da baea ?… An amzer-ze n’eman mui ha ne gavo ken an hent da zont en-dro war he c’hiz.
Neuze ’ta, em oa eur eontr koz, leshanvet Yann ar Yod. N’em eus ket gallet morse gouzout da vat peseurt kerentiez a zo etrezomp. Ha, p’am bije gouezet hag an holl, kement-se n’en dije ket talvezet d’in da nemeur. Rak, ma vije bet pinvidik va eontr, e zanvez a vije bet ingalet pe dispignet gant e heritourien, abarz na vije deut netra beteg ennon. Sonjit ’ta ! Keit-all amzer a zo eo maro ar eontr koz-ze !… Ha neuze, hervez m’am eus bet lennet em yaouankiz war eur c’hoz tamm paper koz kroc’hennek, me ’gred a-walc’h, va eontr koz n’edo ket eur bern pinvidikoc’h eget e niz yaouank, rak n’edo ket pilhaouer… Nann, turier-douar edo Yann ar Yod, na muioc’h na nebeutoc’h, ha, diwar labour e zivrec’h, temzet gant c’houezenn e dal, dre zerr poania a-walc’h, eo e save, en e bemp parkig, peadra d’o maga, hen hag e wreg. Rak dimezet edo va eontr koz, hag e wreg, me ’gred, a oa va moereb.
Ouspenn d’e wreg Margodig, e oa c’hoaz perc’henn da eur c’haor kerniel hir, d’eur penn-moc’h du penn-da-benn, ha d’eun toullig ti dare da goueza en e vern, skoaset er gwasked ouz kein eun dorgenn, bepred, war e dôenn soul hanter-vrein, o sevel geot glas ha peuri druz, boued mat evit Bebekig, ar c’haor, a veze, peb an amzer, lakeat da beuri anezo.
Hag en tiegez an traou a yee didrouzik ha klok a-walc’h en o zro. N’edo nemeto o-daou evit sevel o lezennou ha suja d’ezo. An aotrou person koz, eun den hag a oa maout war al latin, a lavare, en eur gomz anezo : « Tota domus duo sunt, idem parentque, jubentque… » An daou bried, laouen eus o stad, en em gave pinvidik en o faourentez, pegwir, hervez ma lavare gwechall sant Gweltas d’e vestr Kadok ar Fur : « Ar pinvidika den a zo er bed eo an nep na c’hoanta ket kaout ar pez a zo d’an nesa. »
Perak neuze, a gav d’eoc’h, e vije bet leshanvet va eontr koz (Doue d’e bardono !) Yann ar Yod ? Na lakit ket ho poan da glask. Setu aman ar perak hag ar penaos.
Petra ’fell d’eoc’h ? Dibaot eo d’eomp kaout tud didamall a bep si fall, zoken e-touez hor c’herent.
An dud, a lavare n’ouzoun dare mui piou, a zo damdostik henvel ouz ar stêriou. Rak an holl stêriou a red dour enno, gwir eo, met buanoc’h en eil eget en eben, met lousoc’h pe sklêroc’h en houman eget en hounnez. Ar stêr-man a zo e-giz klouar, ha dour unan all a zo hanter-skornet.
Evel-se an dud a zo daou rumm anezo.
Ma ! va eontr ha va moereb n’edont ket eus an hevelep rumm ! Margodig, va moereb, hi, en eur gosaat, — abalamour n’he doa ket a vugale marteze, — a deue da veza tuet, eun distera, war ar vuanegez. A-walc’h e veze d’am eontr Yann digouezout eur momedig re zivezat, pe da lein, pe da vern, pe da goan, da zibri pe avalou-douar en o c’hroc’hen, pe zoken soubenn « an tri zraïg, dour, holen ha baraïg », setu kerkent peadra d’am moereb da zic’hourda he latenn ha da zistaga d’he Yann « an Diwarlerc’h » eur zarmon dispar gant litanion ha pedennou eus ar re na glever ket alïes en ilizou. Hag e c’hellit kredi, pa veze deut da benn, teod ar brezegerez ne veze ket merglet en he genou. Ha, koulskoude, ar paour kêz Yann, eun denig war e bouez, ne responte nepred nemet au hevelep geriou bep gwech.
— Dalc’h sonj, Margodig, ar parkeier a zo pellik ac’halen. Dalc’h sonj ivez eus an abardaez, daou vloaz ’zo, ma torrjout d’in va gar gleiz gant taoliou baz-yod, abalamour ma oa yenet koan ouz va gortoz ; hag abaoe, gouzout a rez, ne c’hellan ket bale ker buan ha kent. Dalc’h sonj, gwreg paour !
Hag evel-se ar barr-arne du a dremene a-dreist al lochenn, dre ma plade Yann dirak Margodig. Ha mat a rea, a gav d’in, petra bennak ma lavarer : « Ar gwaz a bleg gant e wreg n’eo na gwaz na maouez : eun netra n’eo ken, nebeutoc’h c’hoaz eget eur c’hemener. »
Eun abardaevez, koulskoude, o veza chomet re zivezat da hada pour e park an Tri C'horn, ha koan o veza eat yen, va eontr a glevas adarre e « bater noster » gant e berc’henez.
Droug a yeas ennan eur wech ivez.
— Petra, emezan, goude ma ran evit ar gwella, e teus c’hoaz ar goubari, ar goustians da derri va fenn d’in ? Ah ! bourdachou ! Mar kav d’it eo ken brao-ze dont d’ar gear, dres pa vez dare koan, nag a-raok na war-lerc’h, n’e teus nemet mont da labourat d’ar park, te, hag e weli !
— Hag ez in warc’hoaz vintin, eme ar wreg.
— Pa gari, eme an ozac’h.
Hag, hep muioc’h a reuz, ez eont da gousket.
Antronoz, da gan ar c’hilhog, setu int o-daou war zav. Hag e voe great e-giz ma oa lavaret en deiz a-raok da noz.
Va moereb Margodig didrouz, o veza dihunet war he zu mat, a wiskas chupenn he Yann, a gemeras eur rastell, eur varr, eur falz, en dalc’her a-ziadrenv an nor, hag, ar benviou war he skoaz, a ya da labourat da bark an Tri-C’horn, en eur vala eun tamm kreun bara segal.
A-ziwar dreujou an ti, hag hep distrei, e lavaras d’he Yann :
— Ha, mar kerez, te ’oar, na zizonji ket da ober mern, ket ’ta ?
— Na te, eme egile, da zont d’he c’hlask ha d’he c’haout pa vezo dare, nag a-raok na war-lerc’h.
Chomet e-unan, Yann a lakeas da genta tavancher hanter-fank e wreg, ha dao d’al labour : kerc’hat dour, rei eun taolig skubellenn d’al leur-zi, eun taolig diboultrenna d’an arrebeuri.
Dre greiz m’edo gant skaota ar skudilli, war-dro nav heur, an aotrou « Reun-du » a zihunas en e graou, ha, naon d’ezan, a c’houlennas e lein. Ma voe red da Yann tomma gouelien dioustu, evit kaout peoc’h ha pa na vije ken. Hag, en eur vont er c’hraou, e welas edo dizonjet ivez war Bebekig, hag ar c’haor baour n’he doa ken labour da ober nemet lemma he c’herniel ouz ar voger, en eur zellet, a-us d’ezi, ouz eur gevnidenn o paka kelien war he gwiad stignet dindan an treust : labour inouus a-walc’h evit eur c’haor, evel ma welit. Ar pez a zonje ivez Bebekig, hag he dije bet brasoc’h plijadur o labourat da garga he c’hof. Yann a roas ar blijadur-ze d’ezi, hag he c’hasas da douza ar peuri a greske hir war e dôenn blouz.
Eur pennad va eontr a chomas d’he diwall ; met, o welet an heol o pignat e toull unnek heur, e teuas sonj d’ezan eus ar skudilli da beurskaota, hag eus mern poent he farda. Ha, koulskoude, ne oa ket evit lezel Bebekig hec’h-unan war an dôenn. Petra ’zonjit-hu ? Ha mar kouezfe d’an traon ? Ha mar torrfe eur gar, pe ziou, pe deir, pe o feder zoken ?… Ne glevit-hu ket ar jolori gaer a rafe Margodig ? Hounnez a vefe eur zoubenn neuze ! Ya, unan deo c’hoaz !
Setu bec’h war e spered !…
Goude meur a zonj, goude krafignat e glopenn, goude sacha war e vleo, e kavas ar penaos. Hag hen, ken laouen ha tra gant e gavadenn, da gerc’hat eur gordenn, ha staga ar c’haor, ha da ziskenn penn ar gordenn dre doull ar moged. Ha prim da zont en traon !
Buan e lakeas yod mern war an trebez, ha tan dindan. Hag e stagas penn ar gordenn en-dro d’e zivesker, keit ha ma vefe o veska ar yod… met…
— Ho ! la ! !… Ho ! la ! !… Petra ’rez, Bebekig ? Pe fur pe zod out ?
Ar pez a reas al loen paour ’voe distaga eun taolig fringal war letonenn flour an dôenn c’hlas, emichans evit diazeza he c’hofad peuri. Siouaz ! en eur fringal, e risklas hag e kouezas, ar paour kêz Loenig, hag e chomas a-istribilh etre nenv ha douar !
N’eo ket red lavaret e frapas hi Yann d’he heul betek hanter ar siminal, pegwir heman a oa stag ar gordenn en-dro d’e zivesker. Ha setu Yann, ar paour kêz denig, a-istribilh ivez e toull ar moged, e benn d’an traon, kant gwech darbet d’ezan da goueza er jidhouarnad yod bero !
Hag e pep penn eus ar gordenn : Bebekig a vleuje gwasoc’h eget pa vije bet eun hanter dousenn kontilli kiger sanket doun en he gourlanchenn !… Ha Yann, o sonjal ne zalefe ket da goueza war e benn er yod, na da veza rostet ez-veo er jidhouarn, zoken a-raok en ifern, a c’houlenne digant ar Mestr Bras pardon d’e bec’hejou.
— Dre va faot !
Hag e save e zorn da skei war e beultrin.
— Dre va faot, dre va brasa faot !
An Ankou ne oa ket er vro, red eo kredi, ha ne glevas netra. Panefe ze, buan e vije bet diredet.
Met nann ! an hini a ziredas eo Margodig, va moereb. Ha gant poan a-walc’h e teuas a-benn da ziskrouga divesker Yann, va eontr koz.
N’ouzoun dare penaos, met ne lavaras ket kalz a dra :
— Yann ar Yod da ! Sur a-walc’h dre da faot eo, dre da
vrasa faot, pegwir e teus c’hoanteat chom da labourat en ti,
ha, koulskoude, e c’houzez mat :
- Ar wreg en ti, ar gwaz er-mêz,
- Hag an holl draou a droio êz
- ’Vit brasa mad an tiegez.
Ha diwar neuze, eme Gwilhou an Truilhou, va eontr a voe leshanvet « Yann ar Yod ».