Ar c’henta Miz Mari/Earediguez ar Verc’hez ac e doare pa edo var an douar
F. Hallégouët, 1868 (p. 258-270)
Ment ar Verc’hez a oa etre daou, na braz na bian. Evelato, var a verc Nicefor, e c’hallet e lacaat gant ar re vraz.... E liou a denne var ar brun, pe var liou ar vinizen.... E bizach a oa un tamic hir, coulz ac e daouarn ac e biziet. Ne ree netra evit en em glinca ac en em lacaat caer. Un ear joauz ha kelavar e doa da gomz ouz an dud, mes eb ober re a vodou na lavaret cals a c’heriou : ar pez a vize red, netra ken ; ha laouen e ree da bep unan an enor a vize dleed. Un doare lent ha modest e doa, aoun rag kement a vize eneb ar furnez ; ne c’hoarze ket ; pellaat a ree diouz an digorou braz, ha ne ziscueze morse un ear nec’hed ha trefued, e spered atao var e du. Sant Ignas, merzer, ac a oa var an douar en amzer-ze, a lavar e oa ar Verc’hez scuer an oll evit deski penaos ober pinijen ha beva ervez al lezenn gristen. Lavaret a ra ive e teue tud eus a bevar c’horn ar bed da velet ar burzud-ma eus an Ee, ac ar pez a oa a zantella da velet var an douar. Ar re a vele anezi a zante en o c’halon ur joa n’e d-euz ano ebed var an douar, ken brao doare, ken caer earedigez e doa. Sant Denis en doe ar joa da velet anezi. Souezed maro e choumas, pa velas an ear a vajestez ac a zantelez a oa varni ; ken estlamed e oe, o velet ar sclerder a bare en dro dezi, e doare ur sclerder eus an Ee, ma oa doare deza e c’hemeret evit an Aotrou Doue. — Anez, emeza, ma oa bet roed d’in da anaout sclear, ervez an descadurez deuet eus an Ee, ez eo Doue Jesus-Christ, em bize creded buan avoalc’h ne oa Doue all ebed, nemet Mari. Setu eno darn eus a gomzou sant Denes, unan eus ar re a velas ar Verc’hez var an douar.
Lacaït ho spered da gompren mad kement-ma : Ar c’henta derez evit beza devod d’ar Verc’hez, ac eno ema on eurusdet, — ar c’henta eo diouall ouz ar pec’hed. Setu ama petra a lavar i e-unan en Aviel : Grit kement a lavar va Mab deoc’h. — An ini eta ne vir ket lezenn Doue, ne zilaou ket ar Verc’hez ; an ini ne ra van ebed evit terri lezenn Doue, lezenn ar Mab, ne ziscuez eulvenn carantez ebed, devosion ebed d’ar Vamm. Piou a ziscuez muioc’h a zroug ouz ar Verc’hez, eget a ini a deu a-nevez da grucifia e Mab ? Ia, o Mari, ken trugarezuz, ar virionez eo, e savit ho mouez da zifenn ar bec’heurien ; mes ne zavit ket en un tu gant ar pec’hed. Da zantez Berc’het e lavarec’h, ez ouc’h mam ar bec’heurien, pa c’hoantaont difazia ha distrei var an ent mad. Ia, mes donjer ac eûz oc’h euz ouz ar re ne fell dezo caout keuz ebed, ac a choum evel da vreïna en ho boaziou fall, eb clasc o zerri. Ur vech edo santez Coletta o pedi ac’hanoc’h da gaout truez ouz ar bec’heurien, ha c’hui, o tiscuez dezi ur c’hrouadur drailled a dammou, a c’houlennas outi : Ha sonjal a res e c’hallfet miret diouz droug ar re a ra kement all a grisderi d’am mab Jesus ? Ar vamm neket evit sevel gant bourrevien e Mab !
An eil derez pe bazenn, evit beza devod da Vari, eo e enori da bep mare. Pe garer unan bennac, e sonjer aliez enna, e comzer aneza gant joa. Petra eo deoc’h caout ken nebeud a zonj eus ar Verc’hez ? Allaz ! nebeud e c’harit. Perac ne droït ket outi pa stourm ouzoc’h un droug bennac, ur voall-zonj bennac, pa vezit nec’hed. Allas ! ne lacaït ket avoalc’h ho fizians enni evit beza dioualled ganti. Cousgoude, neket scuer vad eo e vanc deoc’h : eleiz a en em voest da zervicha ar Verc’hez epad o buez, ac a laca o ano en e Breuriez ; re all a vez aliez o pedi en e ilizou, dirag e aoteriou ; a zalc’h mad d’ar pedennou a vez great dezi ; a vez o sacramanti d’an deizou consacred d’e enori ; a ro ali d’o c’hamaradet pe d’o c’hamaradezet da vont en e Breuriez da enori anezi. Un imach a vez perliessa dirazo, da gaout sonj anezi ; un dra pe dra a zioueront, ur boan pe boan a gemeront, bep-en-amzer, evit gounid muioc’h e c’harantez ; abars o labour, ha pa deu un dra bennac da stourm outo, da zieza anezo, e troont outi, evit caout sicour. Diouz ar mintin, ac abars mont er meaz ; diouz ar pardaez pa zistroont, e c’houlennont e hennoz... Ha c’hui, petra a rit diana evit e enori ?
Sonjit ervad, an uhella derez ac ar c’haera tra evit heza devod da Vam Doue, eo kemeret scuer diouti en e buez. Evit mont d’ar Baradoz e rancomp poania da gaout eveledigez gant Jesus-Christ, ac evit eveli ouz Jesus-Christ, e rancomp beza evel ouz Mari, a zo guir batrom Jesus. Sclerder vraz an Aotrou Doue ac e c’hloar a ra, marteze, aoun deomp ; mes an ear a c’hened ac a vadelez a velomp e Mari a dle sur diana gounid ac’hanomp, ac ober deomp tostaat. Pa garer unan bennac, e clasker ober evelda. Na zonjomp ket eta beza e carantez Mari, mar ne glascomp e giz ebed dont evel outi. Dreist peb tra, e tleomp beza, eveldi, modest ac aounig rag ar bed. Guelit ar Verc’hez : pebez evez var e daoulagat, evit gouzout ouz petra ac e peleac’h sellet, petra da lavaret. penaoz en em lacaat, pe seurt maniel da gemerit dirag an dud. O velet se, petra a lavarit eus oc’h arvez scanv ac diboelled. Red eo ive beza pur. Netra ne zispliz kement da Vari evel ur speret neket pur ha neat. Beza humbl. Ar vertuz-se a zavas Mari uhel avoalc’h evit beza mam da Zoue. Kentoc’h e sello ouz ur pec’heur humbl, eget ouz un den dibec’h da velet, ac ourgouilluz. Red eo ive, evit caout eveledigez gant ar Verc’hez, caret calz an Aotrou Jesus-Christ. Kement a ra ar Verc’hez evidomp, a zo evit ma vezimp a-unan ganti o caret an Aotrou Jesus-Christ.
Guelit petra a zo muia o viret ouzoc’h na d-ouc’h evel ouz ar Verc’hez, ha dalc’hit sonj mad, n’euz guir devosion ebed da Vari, nemet pa denner da ober diouti ac evelti.
Pa edo ar Verc’hez var an douar, ar Gristenien en em gave euruz, pa c’hallent, ur veich en o buez, caout an eur-vad da velet Mam Doue, evel pa vise bet ar-guel-se dezo ur scleur pe ur skillennic bennac eus joausdet an Ee, un eulvennic eus eurusdet ar Baradoz. Sant Ignas ha sant Denis o doe ar joa-ze var an douar. O veza ne oa ket an oll evit mont betec Jerusalem, da velet ar skeuden-se eus madelez Doue e kever e grouadurien, sant Lucas a oe menned da ober taolennou evel ouz ar Verc’hez, da ziscuez d’an dud earedigez Mam Doue var an douar. Nicun ac’hanomp ne c’hall sonjal e velo ar Verc’hez, ama var an douar. Rouezic int, zoken, ar re a velo anezi en doare m’emai var taolennou sant Lucas e Rom, e iliz an Itron-Varia an Erc’h, e ini an Itron-Varia In Via lata, e Ara Coeli. Greomp caëroc’h, ac e velimp anezi e-doare m’emai en Ee. Caromp ac enoromp Mam Doue ; enoromp an imachou, an taolennou a ziscuez anezi deomp, pe da viana e skeud. An dud santella a zesc deomp, e meur a c’hiz, enori imachou Mam Doue. Petra bennac an imachou a veler dre ama, ne vezont ket divar dorn sant Lucas, evel ar re e Rom, en ilizou anved diaraog ; nac earied brao avoalc’h na doareed evel ma rancfet, evit lacaat sonjal e madelez Mam Doue ; petra bennac, aliez, ne veler enno skeud ebed eus truez ac carantez ar Verc’hez ouz ar bec’heurien g’eiz ; evelato, pa zeller outo, pe enorer anezo en aviz tostaat ouz calon Jesus, e tenner gras Doue en ene. Ur zell a garantez ouz skeud Mam Jesus, a zigass ar zonj ac ar c’hras da veza evelloc’h outi, humploc’h, carantezusoc’h, gouzavussoc’h, purroc’h, tenerroc’h ouz an dud ; a bella ar voall-zonjou, ar poaniou spered, an anken disesper. Un Ermit a oa, ac a ree ur zell ouz ar Verc’hez, da c’houlenn sicour, rag-tall ma stourme ur voall-zonj bennac outa. Un droad, nec’hed maro gant peb seurt sonjou eûzuz, udur, e lavaras : — Diaoul criz ha dinatur, peur em lezi-te pelloc’h en abascder, ac e peoc’h ? — Te eo, da viana, eme ar droug-spered, te eo a ra poan din-me. — Ar boan a rea deza oa, pa stourme sonjou fall outa, e ree ur zell ouz ar Verc’hez, en aviz caout sicour, ac e c’houneze peb tro, e roe atao lamm d’e enebour, d’an droug-eal, ha d’an ioul fall eus e galon.
An Tad Lanuza, ur relijiuz devod gousgoude, pa velas ar maro ganta, a vennas disesperi gant ar spont rag an ifern. Caër a oa comz deza divar-ben ar Baradoz, e encrez o sonjal en ifern a zave atao da uhela. Ma oe lakeed ar Verc’hez diraza. Ar re a choum pellic er bed-ma n’int ket evit caout o mam all var o zro, en o maro ; mes ive, ar vam zo en Ee eo an druezusa, ar vella a bep ent. Pa c’hallas an Tad Lanuza ober ur zell bep-er-mare ouz e vam en Ee, ouz ar Verc’hez, e joausaas e spered. Aliez e vise cleved o c’helver an ini a gonsol ar re o deuz glac’har ac anken, ar re afflijed, Consolatrix afflictorum ; ac e varvas, en eur ober ur zell a joa ouz imach ar Verc’hez.