| ◄ G. L. beleget a stag gand e labour-beleg | G. L. en e garg-beleg 1763 - 1776. | G. L. beleg ar Gwardou war vor 1776-1786 ► |
Glaoda Laporte, en e garg-beleg euz ar bloaz 1763 beteg 1770
En triouac’hvet kantved, eskopti Leon a oa rannet e teir lodenn, o hano, Leon, Illy, Ack. Brest a oa el lodenn ziweza. Eur vikel-vras, en hano an Aotrou ’n Eskob, en doa da gas an traou en dro e pep-hini anezo. En amzer-ze, ar parreziou n’oant ket renket e diou rummad evel breman, lod anezo parreziou kanton ha lod all parreziou disterroc’h. E penn pep parrez n’oa nemed eur pastor hanvet person, an aotrou person evel a lavarer atao hirio ; eur c’hure a zikoure anezan en e labour evel breman ar gureed ; met n’oa nemed eur c’hure dre barrez, an aotrou kure a read anezan. An aotrou person a helle kaout skoazellourien all ; koulskoude, n’helled ket rei d’ezo ar garg a roed d’ar gureed. Ar re-man hepken o doa galloud evit peb labour beleg (ad universalitatem causarum) ; ar pez n’eo ket diaes da welet pa evesaer ouz kaierou koz ar parreziou. Kemeromp evel skouer, mar kirit, an eureujou. Evid o gober evel m’oa dleet, ar beleg a ranke kaout beli (juridiction) war ar re a zimeze. Pa veze test an aotrou person pe an aotrou kure, ar paperiou a zo graet er giz-man :
« An n’hen ma n’hen hag an n’hen ma n’hen a zo bet eureujet dirag an Iliz ; o asant o deus roet an eil d’egile dirag an aotrou person en deus sinet aman warlerc’h, pe (dirag an aotrou kure en deus sinet aman warlerc’h)… » — E leac’h, pa ves roet an asant dirag unan eus ar skoazellourien, n’eo ken henvel ar c’homzou : « Dre urz an aotrou person, me X… hag am eus sinet… beleg leuret (délégué), am eus digemeret asant Y ha Z. » Pe seurt labour o doa neuze-ta ar skoazellourien da ober ? Unan anezo a oa karget eus ar sakreteri, unan all a zigemere an arc’hant hag hen ingale etre e genvreudeur, da lavaret eo, oa tenzorier beleien ar barrez ; lod all o doa da gofez hepken, hag ar re n’o doa ket c’hoaz a aotre d’hen ober a oa o labour lavaret oferennou hag ober avieler pe abostoler epad an ofern bred hag an ofisou bras.
Er bloaz 1764, e parrez Sant-Loïz ez oa : eur person, eur c’hure, eur beleg sagrist hag eun tenzorier, pevar gofesour ha daou evid ober avieler hag abostoler. Lavaromp c’hoaz oa unan anezo kofesour e Sant-Loïz ha kure er Seiz Sant. »
Pa zigouezas Glaoda Laporte e Brest goude beza bet beleget, an aotrou Yann-Spered Prudhomme a oa person e Sant-Loïz abaoue ar bloaz 1759. Ar pevare oa abaoue m’oa bet graet ar barrez. Adalek 1763 betek 1766, Laporte a oa douget war niveradur beleien ar barrez dindan an hano a « veleg » ha netra ken. Erbloaz 1766 eo lakeat e penn Breuriez ar vicherourien, hag e zinatur a lenner war gaierou ar Vreuriez beteg ar bloaz 1769. Epad an amzer-ze e teue d’ezan prezek d’ar vicherourien ; hag er c’honchou bep bloaz, ne ves morse ankounac’heat ar « seitek gwenneg evit terri e zec’hed, d’ar prezeger. » Ren a ra ive bodadegou ar Vreuriez, ha pa varv unan pe unan eus ar genvreudeur, eo hen a gas anezan d’ar vered ; met n’eo ket hen zo karget da gofez. Eun tad kapusin a deu evit kement-se. Pae Laporte evid al labour a rea e penn ar vreuriez a zave da hanter kant skoed ar bloaz.
Er bloavez 1770, an aotrou Laporte a zo roet aotre d’ezan da gofez. Neuze epad seiz vloaz, ec’h en em ro d’ar retrejou en eskopti ha diaveaz an eskopti.
D’ar c’houec’h a viz du eus ar bloaz-se, en devoe ar c’hlac’har vras da goll e vamm, a oe kaset d’he bez gand an aotrou person Prudhomme. An aotrounez Levot ha de Lorme a lavar ne veze beziet en iliz Sant Loïz nemed an dud a vrezel brudet. Ne gredomp ket e ve gwir an dra-ze, rak, heb mar ebet, mamm Glaoda Laporte a voe beziet enni. Eun enor dibaot oa, hen anzao a rankomp ; ha n’eo ket an holl a helle e gaout ; er bloavez 1770 ne voe roet nemet da zaou. Pa lenner diellou ar barrez eo aes gwelet ar c’hemm a zo etre skrid-maro ar re veziet en iliz hag hini ar re gaset d’ar vered. El lodenn uhela d’ar skridou kenta ez eus eur groaz Malt. Evit rei eun testeni eus ar pez a leveromp, setu aman skrid-maro an itron enorus Laporte :
« D’ar 7 a viz du 1770, an dimezell Anna Macé, pried d’an aotrou Laporte, oajet a c’houezek vloaz ha tri-ugent, maro abaoue deac’h, a zo bet beziet en iliz-man, dirag an aotrounez he mipien, ha kalz re all. » — O deus sinet gand an aotrou person, Glaoda Laporte, he breur, he niz beleg an aotrou Bechennec (mab da eur c’hoar a-berz mamm da C’hlaoda), hag he breur-kaer Anthony.
Daou vloaz goude, Glaoda en devoe eur c’hlac’har all ken bras o koll e dad :
« D’an nao a viz c’houevrer 1772, an aotrou Loïz Laporte, intanv d’an dimezell Anna Macé, oajet a bevarzek vloaz ha tri-ugent, a zo bet beziet e gwered ar Vreuriez ; a oa war al leac’h : an aotrounez e vibien ha meur a hini all. » O deus sinet : Laporte beleg, Bechennec beleg, L. C. Laporte ha Spered Prudhomme, person Sant-Loïz ha priol Brest.
Ar marvou-ze a lakeas ranna ar madou. Bras oa o niver, hag ar rann ne oe ket eus an aesa abalamour da eil dimezi ar vamm. Evel a ouzoc’h, an daou vreur Anthony, ginidik eus Castelnaudary, a oa dimezet ar c’hosa anezo, Papoul, d’eun dimezell Bret, hag an eil, Alexandr, d’eun dimezell Laporte. Heman a oa o chom e Castelnaudary. Marteze eo abalamour d’an dra-ze ez eas Glaoda di, er bloavez 1772. Eur skrid dirak noter, hag a zell ouz an digouez (succession), a zesk d’eomp edo Glaoda Laporte d’an unnek a viz meurz 1775 o chom e parrez Sant Mikeal Castelnaudary e bro Languedoc. E-pad tri bloaz e roas retrejou. Digemeret mat e oe gand eskob Sant-Papoul a hanvas anezan zoken kure e Villepint. Dizale e oe kement a zarempred hag a vignoniez etrezo, ma oe dare da C’hlaoda chom evit mat en eskopti ar C’hreis-Deiz. Panevet maro an Aotrou ’n Eskob oa graet an taol. O chom edo e ti e vreur-kaer, hervez eul lizer skrivet gantan da Vrest nebeut goude, da eur familh karget gantan da zioual unan eus e nizezed ; ar lizer-ze a lavar d’eomp ive pegen prederius oa evid ar plac’hig ha pegen kalet e kavas dioueret an aotrou ’n Eskob.
Castelnaudary, ar 4 a viz gouere 1774.
- Aotrou,
Meuli ’ran va nizez abalamour d’ar blijadur he devezo o veva ganeoc’h. Ar c’huzuliou hag ar skoueriou mat a gavo en eun ti ken karadek hag hoc’h hini-c’houi, he zikouro da vont bepred war wellaat. Karet a rafen a greiz kalon he gwelet o vont war araok, hag o rei deoc’h dre he zentidigez hag he aked da labourat an dizoan (consolation) a hellit da c’hedal diouti. A dra zur, n’hello nemet beza savet mat o veva gant diou itron ken enoruz evel m’eo an itron ho pried hag an dimezell he c’hoar ; livirit d’ezo, me ho ped, pegen doujus eo va c’harantez evid an eil hag eben…
E Sant-Papoul eo maro an aotrou ’n Eskob ; eur c’heuz gwirion am euz d’ezan rak kollet em beus eur gwir vignon.
Anthony ha va c’hoar a bed ac’hanon da lavaret deoc’h o azaouez (respect) evidoc’h.
Ha me, Aotrou, am eus an enor da veza, gand eur garantez gwirion, ho servicher doujus hag holl ouestlet deoc’h.
Laporte, beleg.
Er bloaz 1776, oa distro Laporte da Vrest ; an daous krid-man tennet eus diellou Lesneven a zo eun testeni eus al labour a reas en eskopti Leon.
« Dre urz an aotrou ’n Eskob de la Marche, an aotrou Laporte eus Brest a zo karget, en deiz-man 24 aviz gouere 1776, da welet ha Jann Morgan Gourmelon, merc’h da Fransez ha da Jann Renea Verdier, o klask mont da Ursulinez e Lesneven, he hano leanez c’hoar Mari-Jesus, hag hi zo galvet da veva er gouent, ha n’eo ket en despet d’ezi ez a da leanez. »
Daou vloaz goude, d’an 9 a viz gouere 1778, c’hoar Mari-Jesus a rea he gouestlou evit mat ; ha dindan an testeni anezo e lenner sinatur an aotrou Laporte.
Er bloaz 1777, Skol ar Gwardou war vor a zigoras adarre e Brest ; hag an aotrou Laporte a oe « karget da guzulia ar Gwardou hag ar Gederien (aspirants) ; hirio e lavarfemp e oe hanvet beleg-aluzenner (aumônier) Skol an ofiserien a vor.