GWALARN
HA KANNADIG GWALARN
TROIOU-KAMM
ALANIG
AL LOUARN
GANT J. RIOU
SKEUDENNOU
GANT P. PERON
LEVRENN I
89
EBREL
1930
GWALARN
HA
KANNADIG GWALARN
Kelaouenn viziek
Rener: Roparz Hemon
Priz: 30 lur ar bloaz (broiou estren: 35 lur)
Chomlec’h :
Journal de Gwalarn, Boîte Postale, BREST
(C.C. 96-38, RENNES)
KANNADIG GWALARN
hepken
Priz : 15 lur ar bloaz (broiou estren : 20 lur)
Kas pep chekenn ha pep lizer-arc’hant
pep lizer ha pep pakad erbedet da
All cheques and money-orders
all registered letters and parcels be addressed to
Yves Le Drézen
Boîte Postale 75
Brest
- Gwalarn
- Niv. 89
- 12-vet Bloavez
- EBREL 1936
- Kannadig
- Gwalarn
- Niv. 43-44
- MAE 1936
TROIOU-KAMM
ALANIG
AL LOUARN
GANT J. RIOU
SKEUDENNOU
GANT P. PERON
I
TAOLENN
Kalz eus danvez an oberenn-mañ a zo tennet diouz
« Reineke Fuchs » Goethe
Pep gwir miret striz
e-keñver ar skrid hag ar skeudennou
TROIOU-KAMM
ALANIG AL LOUARN
PENNAD I
Degouezet e oa gouel kaer ar Pantekost. Ar parkeier
hag ar c’hoadou a oa glas ha goloet a vleuniou. E
drez hag e spern ar c’harz, e bodennou kelenn an
hentou doun, e gwez kelvez ar c’hleuziou, al labousedigou,
nevez deut d’ar vuhez, a gane seder o
c’hanaouennou dudiusa. Ar pradeier, en traoniennou
sioul, a oa marellet a vokedou aour. Mousc’hoarz
an oabl glan a bare war an douar bleuniet.
Nobl, al leon, en doa galvet e holl sujidi da zont
d’e lez da Gemper-Kaourintin. Eus Leon hag eus
Kerne, eus bro ar c’hoadou hag eus bro ar mor, ar
sujidi a oa deredet, pres warno, da lez ar roue meur.
Gwisket o doa o c’haera gwiskamantou. An holl,
bras ha bihan, paour ha pinvidik, a oa bet pedet,
hag holl e oant deut ; holl… nemet unan… Alanig
al Louarn, al loen fin, en doa kavet gwelloc’h chom
er gêr. Gant an torfedou niverus a boueze war e
goustiañs, Alanig ne gare ket nemeur dont da renta
kont eus e daoliou kamm d’e enebourien douet. Rak
kement hini eus an aotrounez-se a vage kasoni outañ.
Gwir, abeg o doa da glemm : holl e oant bet
flemmet gantañ en eur mare bennak eus ar bloaz.
Unan hepken ne oa ket bet graet d’ezañ an distera droug : Flaer, ar broc’h, dre ma oa mab da vreur
Alanig.
Job, ar bleiz, a grogas gant e glemmou. Dont a
reas dirak ar roue gant e gendirvi hag e vignoned.
Lavarout a reas :
« Roue meur, roue galloudek, selaouit va doaniou
ha va foaniou. Just oc’h, hag e pell vro eo brudet
ho madelez. Va gwreg ha va bugale a zo bet merzeriet,
hanter lazet zoken, gant Alanig. Tri bleizig am
eus er gêr, war o gwele : daou anezo a zo bet hanter
diskroc’henet gant an amprevan ; an hini all en
deus kollet eul lagad, hag emañ war-nez koll eun
hini all. N’ouzon ket penaos o deus gallet en em
denna diouz e grabanou. Alanig a ya bemdez ha
bemnoz war wasaat. Ne vefe ket hir a-walc’h peder
sizun evit displega dre ar munud va flanedenn drist.
Ha pa vefe kemmet e paper an holl walennou lien
bet gweet a viskoaz gant gwiaderien Lokorn-an-Neved,
ne vefe ket a blas warno da skriva eur c’hard
eus torfedou al loen milliget. O roue madelezus, truez
ouz eun tad paour, beuzet e galon en anken hag er glac’har ».
P’en doe Job dibunet e glemmou, eur c’hi bihan
a savas diouz e gornig hag a saludas ar roue :
« Mestr », emezañ, « n’em eus nemet eun draig
da lavarout d’eoc’h. Paour oun, ha n’oun bet perc’henn
morse nemet war eun tamm anduilhenn am
boa kuzet war gleuz al liorz. Alanig a zegouezas
d'ezañ dont di d’ober eun dro, ha va zamm anduilhenn
a yeas en e gorf ».
Lip-e-Bao, ar c’haz, a savas d’e dro, droug ennañ :
« Roue galloudek, ar c’hi bihan, aze, a dlefe rei peoc’h dirazoun. D’in-me eo bet ar gwasa, rak an
tamm anduilhenn-se a oa bet laeret diwarnoun ».
An tigr a lavaras :
« Ne dalvez ket ar boan gouela na klemm, ma
vez lezet al loen d’ober droug. Alanig a zo eul laer
hag eur muntrer. Saotret eo bet e galon gant an holl
dorfedou. An holl a oar kement-se kerkoulz ha me.
Ha pa gollfe ar roue e vrud, e holl vadou hag e
vuhez zoken, Alanig a c’hoarzfe gant m’en defe eur
bolezig tener da lakaat en e soubenn. Klevit gant
peseurt trubarderez du en deus taget Lammig, ar
c’had, er sizun-mañ : sellit ! emañ amañ dirazoc’h
ar paour kaez Lammig, al loen dizroug. Gwelit e pe
zoare truezus eo bet lakaet. Alanig a oa deut d’e di,
war zigarez deski e vugale, hag ober skol d’ezo
evit netra. Setu ma oant azezet an eil dirak egile evit
konta eun tammig kaoz a-raok kregi gant ar gentel
ganta. Lammig a selaoue ar brezegenn fall hag a
grede anezi. En eun taol trumm, Alanig a lammas
warnañ, hag a stradas toull e c’houzoug gant e ivinou
lemm evit e grouga. Degouezet e oa d’in beza e-kichen
an ti d’ar mare. O klevout an tad o hopal, hag ar
vugale o leñva, e redis da welout petra a c’hoarveze.
Souezet e oan chomet p’em boa anavezet Alanig.
Edo da vat o klask rei taol ar maro d’ar paour kaez
loenn dizifenn. Sellit ouz Lammig, aze ; dindan ar
mouchouer en deus lakaet en-dro d’e c’houzoug ez
eus gouliou spontus. Panevedoun e oa graet gantañ.
Roue galloudek, n’eo ket da d’in lavarout hiroc’h.
C’houi a zougo bremaik eur varnedigez just, rak keit
ha ne vezo ket barnet Alanig, hervez an torfedou en
deus graet, e klevot c’hoaz meur a glemm a-berz ho
sujidi ».
Job, ar bleiz, a lavaras :
« Alanig ne vezo ket douget da gaout keuz.
Poent eo staga anezañ ouz ar groug. Ma vez roet ar
pardon d’ezañ adarre, gwaz a se evit an dud a beoc’h
hag evit an dud onest ».
Neuze, Flaer, ar broc’h, niz da Alanig, a savas
evit difenn e eontr :
« Aotrou Job », emezañ, « desket em eus er skol, pa
oan bihanik : komzou ar bleiz n’int ket artiklou a
feiz. Evit displega ar wirionez penn-da-benn, ret eo
anzav ne c’hell ket va eontr rei meuleudi d’eoc’h.
E kement lec’h hoc’h eus lavaret droug anezañ, ha
dirak kement den eo bet tamallet ganeoc’h, e gaou.
Ma vije bet amañ en dije displeget, heñ e-unan, dirak
an holl, ho troiou divalo. An Aotrounez a zo dirazomp
a oar mat hoc’h eus, n’eus ket gwall bell ’zo, sinet
ar peoc’h gant Alanig, hag ho-taou hoc’h eus touet
beva evel daou vreur. Selaouit. Er gaoñv diweza eo
bet darbet d’ezañ beza lazet abalamour d’eoc’h. Eun
deiz, eur charretour a oa o vont d’ar marc’had gant
eur c’harrad pesked. Hag e teuas c’hoant bras d’eoc’h
debri eus ar pesked fresk-se. Nemet ne oa ket eun
diner en ho kodell. Neuze oc’h aet da gavout va eontr.
Alanig a yeas ganeoc’h, a c’hourvezas e-kreiz an
hent hag a reas ar maro bihan. Ret e oa kaout nerz
evit ober se. Met klevit nag a besked en doa bet
evit e lod. Ar charretour a dosta, a zispak e gontell
evit laza va eontr. Alanig ne fich ket. Maro eo, a
soñj an den, hag e stlap anezañ war c’horre ar c’harr,
hilliget e galon en eur soñjal er c’hroc’hen flour a oa
war gorf al loen. Ken buan e vije bet lazet va eontr
war zigarez renta servij da Job ! Dre ma ’z a ar
c’harr war-du ar vourc’h, Alanig a vann pesked, en traoñ, war an hent. Job a zebr anezo. Goude m’en
deus diskaret a-walc’h a besked, Alanig a lamm eus
ar c’harr, evit kaout ivez eun tañva. Hogen ne chom
pesk ebet mui. Job en doa debret anezo holl, ha
kement en doa debret ma oa bet darbet d’ezañ krevi
gant e gorfad. N’en doa lezet nemet an drein en e
zilerc’h, hag e kinnigas an drein-se d’e vignon !…
« Selaouit eun dro all c’hoaz. Displeget e vo d’eoc’h
penn-da-benn, hervez ma ’z eo c’hoarvezet. En eur
gêr, e parrez Pluguen, e oa bet lazet eur pemoc’h
lart, ha lakaet en eur c’harrdi goude ma oa drailhet.
Va eontr a oa deut ar c’helou-se betek ennañ. Mont
a reas dioustu da gavout Job, da lavarout d’ezañ beza
prest da vont en hent, kerkent deut an noz. Setu an
daou gompaer war hent Pluguen, kazel-ha-kazel, ha
laouen-bras. Pa oant degouezet dirak ar c’harrdi,
Alanig a daolas eur sell en-dro d’ezañ. Lazet e oa ar
goulou en ti, ha didrouz ar porz. Lammat a reas er
prenestr, ha stlapa a reas d’ar bleiz, chomet er-maez,
ar gwella tamm en istribilh ouz eur vaz-krog.
« Siouaz d’ezañ ! Ar chas ne oant ket pell, ha
santet o doa c’houez. Alanig ne c’hellas en em denna
eus a zindan o skilfou, nemet pa voe bet divlevet e
groc’hen war meur a dakad. Mont a reas da gavout
ar bleiz, ha da c’houlenn digantañ e lod eus ar c’hounidigez,
evit kaout eun digoll eus e boaniou kalet.
Job a lavaras d’ezañ : « Eun tamm dispar am eus
dalc’het evidout. Kemer ha debr. Vad a raio d’it ».
Ha Job a roas d’am eontr ar vaz-krog da lipat ! Ar
gwella tamm eus ar pemoc’h stlapet er-maez dre ar
prenestr, va eontr ne welas ket al liou anezañ. Droug
a yeas ennañ, nemet ne lavaras ger. Ar pez a soñjas ?
Gouzout a rit kenkoulz ha me.
« O Roue glorius, kredit ac’hanoun, va eontr a
zo bet c’hoariet, ouspenn kant gwech, gant ar bleiz.
Galvit Alanig d’ho palez evit ma c’hello en em zifenn,
heñ e-unan. Da c’hortoz, ret eo d’in difenn anezañ
penn-da-benn, peogwir en deus kement a enebourien
douet.
« Istor Lammig ? Komzou goullo ha sotoniou !
Alanig a c’hourdourze an tad abalamour na zeske
ket ar vugale, ha netra ken. Feiz ! ma ne c’hell ket
ar vistri ober gourdrouz d’ar gerent, neuze ’vat !
Rak gourdrouz ar vugale en amzer hizio a zo amzer
gollet. Kaer en doa va eontr dispign e amzer hag e
boan, bugale Lammig ne daolent evez ebet, ne
selaouen ket, ne zeskent ket o c’henteliou, ne raent
morse o deveriou, hag an tad hag ar vamm o leze
d’ober skol-louarn pa garent ! Penaos ne vije ket aet
droug er mestr-skol ?
« An tamm ki bihan a netra, aze, a lavar ez eus
bet laeret diwarnañ an tamm anduilhenn an doa kuzet
war gleuz al liorz ? Bravoc’h e vefe d’ezañ ober e
ziouer ha rei peoc’h. Klevet hoc’h eus : an tamm
anduilhenn a oa bet laeret a-raok. Laerez eul laer ne
dle ket beza eur pec’hed bras, ha ma vije bet krouget
ar c’hi, d’an apmoent, ne vije bet den da veza
tamallet. Koulskoude, Alanig n’en deus graet droug
ebet d’ezañ. Lezet en deus anezañ da vale, rak ar
roue hepken, ha den all ebet, a c’hell barn unan
bennak d’ar maro.
« Allas ! Va eontr hag a gar kement ar justis,
n’eus den douget da veza just e geñver. Piou, er
vro, a sent gant kement a zoujañs ouz lezennou ar
roue evel Alanig ? Me ’garfe gouzout e ano. Den
ebet.
« Alanig en deus kemmet buhez. Ne zebr nemet
eur wech bemdez, beva a ra evel eun ermit, dougen
a ra war e groc’hen noaz eur roched kanab rust. Ne
zebr mui gedon na kig yar, hag, e kement doare, e
ra pinijenn griz. Gouzañv a ra naon ha sec’hed. Aet
eo treut evel eun askell-groc’hen. Ne chom mui anezañ
nemet ar relegenn.
« O Roue glorius, lezit anezañ da zont d’ho palez,
hag e welot e stad truezus. Met e enebourien glasko
atao mirout outañ da zont amañ da zisplega ar
wirionez penn-da-benn ».
A-boan m’en doa Flaer peurechuet e brezegenn,
ma tegouezas e palez ar roue Kokoriko hag eur vandenn
mignoned d’e heul. Pevar c’hilhog a zouge
war eur gloued eur yar dibennet ha dic’houzouget.
Mai-Graag, ar yar wella eus an dozverezed a oa e
Breiz, a oa bet lazet, allas ! Gwad a zivere ouz bizier
ar gloued. Alanig an hini en doa graet an torfed !
Diou yarig, unan a bep tu d’ar c’horf, a zouge bep
a c’houlaouenn war elum. C’hoarezed e oant d’ar yar
lazet. Gwisket e oant e kañv, hag eun druez e oa
klevout anezo o yudal gant o glac’har kriz. A-dreñv ar
c’horf e teue, e kañv ivez, Kokoriko, gwaz ar yar
lazet. Dont a rejont dirak Nobl, ar roue. Kokoriko
a lavaras :
« O mestr ar vro, d’ho palez omp deut evit goulenn
justis. Eun torfed spontus a zo bet graet en ho rouantelez,
hag eur c’holl spontusoc’h c’hoaz a zo bet graet
d’in ha d’am bugale. Gwelit labour Alanig. pa oa
tremenet ar goañv, hag an deliou nevez o tarza e
skourrou ar gwez, hag ar bleuniou o tiwana el liorzou,
me a en em gave eürus o welout an amzer gaer o
tont, ha levenez e-leiz va zi. Dek mab ha pevarzek merc’h a oa ganet d’in. Bugale gaeroc’h ne vez ket
kavet war an douar. Mai-Graag, va gwreg, he doa
dozvet anezo en hañv tremenet. Yac’h e oant, hag
ar vuhez a vousc’hoarze d’ezo. O zreidigou a ziskrape
ken brao ar gouzilh e porz ar vereuri !
Disoursi e vevent eno. Eur voger uhel, savet en-dro
d’ar porz, a ziwalle anezo diouz an dreitourien, ha
daou vell ki bras, gant karantez evit va bugale, a
veze atao war evez e toull an nor.
« Ne blije ket da Alanig, al laer, gwelout ac’hanomp
o veva ken eürus. Bemnoz e teue da selaou,
da gantren en-dro d’ar voger, ha da sellout dre
zindan an nor. Eur wech avat e voe gwelet gant ar
chas ! A, neuze, e c’hellit kredi, e redas kuit, ar
pez a c’hellas mont ! Degouezout a reas d’ezañ beza
tizet ganto hag ober anaoudegez gant o dent lemm.
Siouaz d’imp ! Ne oa ket bet lazet ! Evelato, goude ar predad a oa bet roet d’ezañ, e chomas sizunveziou
hep dont war hon tro. Chom a rae, moarvat, en e
vaner o klask gouzout penaos dont a-benn ac’hanomp,
hep droug ebet evitañ, rak ne blije ket d’ezañ skilfou
chas ar vereuri.
« Selaouit mat bremañ : Alanig, goude eur miz
tremenet en e vaner, a zeuas adarre da astenn e fri betek ar porz. Gwisket e oa evel eun ermit. « Salud
d’eoc’h, tudjentil », emezañ ; « ra vezo ar peoe’h
en ho ti ! »
« Tenna a reas eus e c’hodell eul lizer, skrivet em
ano, ha siellet gant koar melen… gant siell ar roue !
Hervez al lizer-se, ar peoc’h a oa sinet, evit atao,
etre loened ha laboused ar vro. Alanig a lavaras d’in
e oa aet da ermit evit ober pinijenn ha kaout pardon
eus e bec’hedou. Diskouez a reas d’in ar skapular a
zouge dindan e roched kanab. Touet en doa chom
hiviziken, betek fin e vuhez, hep tañva an distera
tamm kig.
« A-raok mont kuit, e lavaras d’imp : « An Aotrou
Doue a roio d’eoc’h eur bern bugale vat, bugaligou
vrao. An Aotrou Doue a skuilh atao e vennoz war
an tiegeziou fur ha kristen. Kenavo warc’hoaz !
Pedennou am eus c’hoaz da lavarout ha tiegeziou
paour da welout ».
« Mbnt a reas kuit en eur lenn eul levr santel, hag
en eur ober an ezvan da lavarout pedennou. An
diaoul avat a sile an droug e diouskouarn an treitour.
« Kerkent ha m’en doa Alanig troet e gein, e redis
d’an ti da gas ar c’helou mat d’am gwreg ha d’am
bugale. Holl e oamp laouen-bras o klevout e oa aet
Alanig da ermit. Maro an droug, maro an anken.
« An deiz war-lerc’h eta, e oan aet gant va ziegez
kaer da bourmen ha da gemer aer vat el liorz. Siouaz
d’imp ! Al loen fall, kuzet a-dreñv eur vodenn drez,
a lammas warnomp hag a gasas gantañ an hini kaera
eus va bugale. Ha pa en doa tañvaet, allas ! bemdez
e teue da gantren el liorzou. Nag ar chas nag ar
chaseourien ne raent aon d’ezañ.
« Ugent bugel am boa. N’em eus mui nemet pemp. Ar re all a zo bet debret gantañ. Dec’h en deus lazet
va gwreg karet. Ha, panevet e tegouezas ar chas, e
vije aet en e gof. Gwelit dirazoc’h he c’horf dibennet
ba dic’houzouget. Alanig eo ar muntrer !
« O Roue madelezus, gwelit hor glac’har ! Truez,
truez ouzimp ! »
Ar roue a lavaras :
« Flaer, tostait ha gwelit yun ha vijel hoc’h eontr !
Gwelit penaos e ra Alanig pinijenn ! Me hel lavar
d’eoc’h, keuz en devo, mar am eus eun tamm galloud
bennak. Met petra ’dalvez komzou goullo ha klemmou ?
An droug a zo graet, ha n’emañ ket d’ober.
Selaouit, Kokoriko : ho kwreg a vezo kaset d’an
douar gant ar c’henta klas. Enoret e vezo evel ar
roueed. Goude e welimp pe krouget pe dic’houzouget
e vezo Alanig ».
Displega dre ar munud an enoriou rentet d’ezi,
ha piou a ganas, ha piou a ziskanas d’hec’h interamant,
a vefe kalz re hir. War he bez e voe lakaet eun
daolenn-varbr gaer, degaset eus an Itali. Hag er marbr
e voe garanet e lizerennou aour :
MAI-GRAAG
gwreg da Gokoriko, ar c’hilhog,
ar wella dozverez a oa er vro.
Siouaz d’ezi ! Maro eo !
Lazet eo bet
gant Alanig al Louarn.
Ra vezo brudet an torfed
dre ar bed holl
ha ra skuilho holl loened
ar bed kristen
daerou a c’hlac’har war he bez.
Nobl, al leon, a skrivas goude d’al loened fura ha
gouizieka eus e rouantelez, hag a lavaras d’ezo dont
d’e balez evit gouzout penaos ha pe vare e vije bet
kastizet Alanig.
An aotrounez a zegouezas an deiz war-lerc’h, hag
e voe divizet etrezo e vije bet kemennet da Alanig
dont d’ar palez d’e dro, evit renta eur gweled d’ar
roue, hervez ma oa dleet. Eur wech degouezet er
palez… o ! neuze…
Lom, an arz, a voe karget da gas ar c’helou d’ar
muntrer.
A-raok ma ’z eas kuit, Nobl a lavaras d’ezañ :
« Me, ar roue, me a gemenn d’eoc’h senti penn-da-benn
ouz va gourc’hemennou. It warc’hoaz da gastell
Alanig. Bezit avat war evez. Gevier kaer a livo
d’eoc’h. Livirit « ya » atao, nemet na gredit ket
anezañ. Grit d’ezañ dont d’am palez, hag ar c’henta
gwella, hervez va bolontez ».
« Ba ! ba ! » a respontas Lom, « bezit dinec’h ganin.
Ne lavaro ket gevier d’in. Ma tegouezfe d’in beza
goapaet gantañ e-kreiz va daoulagad, o, neuze, mil
kurun ! me a zegasfe keuz d’ezañ abred… Nann,
n’en defe ket a geuz, rak ne rofen ket amzer d’ezañ…
Kenavo eta en deveziou-mañ ».
PENNAD II
Lom a gemeras hent menez Arre. Alanig a veve
du-hont, e-kichen Brasparz, e Kastell-al-Laer, savet
etre tuchenn Sant-Mikael hag ar Yeun-Elez. Hir oa
an hent, pell oa mont di.
Lom a gerze, lorc’h ennañ ha laouen e galon.
Degouezout a reas e-tal Kastell-al-Laer, ar c’hastell
brava a oa e Breiz-Izel, en amzer-se (Foeltret eo bet
abaoe, ha ne gaver mui en deiz hizio, e-tal ar Yeun-Elez,
liou ebet eus an dismantrou). Serret ha prennet
e oa an nor.
Lom a hopas :
« En ti emaoc’h, filhor ? Lom, an arz, a zo deut
d’ho kavout, a-berz hor roue.
« Nobl a gemenn d’eoc’h dout hep dale d’e lez-varn,
ha me a zo bet karget da zegas d’eoc’h ar
c’helou. Deuit eta ganin betek ar palez evit renta kont
eus ho torfedou, pe evit difenn ho kwiriou. Ma ne
zeuit ket, ne vezo nemet gwaz a se evidoc’h. Bazadou
betek mervel a vezo roet d’eoc’h marteze ! Filhor,
dont a rit ganin ? »
Alanig en doa klevet prezegenn ar genaoueg, eus
ar ger kenta betek an hini diweza. Ne respontas ket
dioustu. Kredi a rae d’ezañ oa deut tud all gant Lom,
hag e oant kuzet, marteze tost d’ar c’hastell, a-dreñv
ar bodennou lann. Pignat a reas eta war doenn e
gastell, hag e taolas eur sell war ar parkeier tro-war-dro.
Ne oa den kuzet ebet. Lom a oa deut e-unan.
Alanig a ziskennas.
« Paeron », emezañ, « salud d’eoc’h ha prosperite !
N’em eus ket gallet dont da zigeri d’eoc’h dioustu.
Edon er chapel o lavarout va chapeled. Mat hoc’h eus graet o tont. Deuit tre en ti, mar plij. Gwerc’hez
Vari ! Na pegen tomm eo d’eoc’h ! N’eus ket eur vlevenn
sec’h warnoc’h, ha trouc’het eo hoc’h alan !…
Trugarekait ar roue eus va ferz : jentil-kenañ eo bet
o tegas davedoun va brasa mignon. Enebourien douet
am eus er palez. Bemdez e vez lakaet war va c’houstiañs
gant an aotrounez-se eun torfed bennak. Dre
eurvad evidoun emaoc’h eno evit difenn va enor.
Lavarit d’ar roue e tegouezin warc’hoaz vintin, rak
hizio oun re skuiz evit ober zoken eur pennadig-hent.
Da greisteiz em eus debret traou hag o deus graet
droug d’in ».
« Petra hoc’h eus debret eta, filhor ? »
« Ba ! daoust ha talvezout a ra ar boan displega
d’eoc’h perak em eus droug-bouzellou ?… Abaoe pell
’zo e ran pinijenn vras. Muioc’h a zellid en deus unan
pa wask war e boaniou hep lavarout ger da zen.
Hogen peogwir hoc’h eus c’hoant da c’houzout, e
lavarin d’eoc’h n’eo ket eur vuhez eürus hini eur
paour kaez den. Alanig n’eo ket eur markiz, ha, pa
deu naon d’ezañ, e tebr du-mañ, du-hont, eun tammig
mel, lipet er pengosiou dero. Ret eo d’in debri ar
pez a gavan. Heugi a ran ouz ar mel, nemet eur sac’h
goullo ne chom ket a-sav, hag, evit chom beo, eo
da d’in debri eun dra bennak. Koeñvet oun gant va
fredad. N’eo ket souezus ne brofit ket d’in, pa ne
garan ket anezañ ».
« Penaos, filhor ? Petra am eus klevet ? Ne garit
ket ar mel, eun dra ken mat all ? Ar mel a zo roue
ar meuziou. O ! me n’oun ket ken figus ha c’houi.
Lavarit d’in eta pelec’h ez eus mel ha me a dalvezo
an dra-se d’eoc’h, ha me a rento servij d’eoc’h e pep
lec’h, kredit ac’hanoun ».
« Paeron, arabat ober goap ouzin ».
« O, filhor, ne ran ket goap ouzoc’h, arabat kredi ».
« Mat ! » eme Alanig. « War hent Brasparz, en tu
all d’ar menez, ez eus eun den o chom, hag e ano
Rustevel. Kement a vel en deus ma n’hoc’h eus gwelet
morse kemend-all en ho puhez ».
Lom a reas al lamm skañva ma c’helle ober gant
ar blijadur vras a oa ennañ.
« O filhor », emezañ, « mont a reomp di dioustu ?
Mall a zo warnoun tañva ar mel, ken mat all e kavan
anezañ ».
« Deomp ’ta, neuze », a lavaras Alanig. « Koulskoude
eo diaes d’in bale hizio. Met gant karantez
evidoc’h e teuin a-benn d’ober ar pennad-hent-se
brao a-walc’h. Petra ne rafen ket evidoc’h ? C’houi,
d’ho tro, e palez ar roue, a vezo va alvokad, ha va
enor ha va brud a vezo difennet-kaer ».
Alanig a gerze, ha Lom a heulie anezañ laouen-ran.
« Mel c’houero a vezo », a soñje al louarn.
Lom hag Alanig a oa degouezet dirak ti Rustevel.
An arz, e vin savet d’al laez, a lavaras :
« O, Alanig ! C’houez eur mel dispar a zo deut
betek va fronellou ! »
Hag en eur lavarout se e c’hoarzas kreñv, gant ar
blijadur.
« Peoc’h ! » eme Alanig d’ezañ, « pe an aotrou
Rustevel, kousket bremañ en e wele, a savo da zont
d’imp, ha ni a rafe eun dro wenn ».
Lom a chomas sioul. Bale a reas zoken, ar skañva
ma c’hellas war beg e dreid.
Lammat a rejont er porz kloz dreist ar gloued serret.
An noz a oa didrouz. Er porz e oa eur mell pengos dero, faoutet en eun tu, ha daou c’henn dir a zalc’he
ar faout digor-bras.
« Paeron », eme Alanig, « er faout-se ez eus muioc’h
a vel eget na gred d’eoc’h. Plantit ho min e-barz ken
doun ha ma c’hellot. Nemet eun ali : arabat ober re
gorfad. Droug a rafe d’eoc’h ».
« O filhor », eme Lom, « kredi a ra d’eoc’h eo va
genou brasoc’h eget va c’horf ? Nann, nann, n’eo ket.
Me ’oar tailha va c’hoant hervez va ezommou ».
Lom eta a gredas Alanig. Lakaat a reas er faout
e benn betek an diskouarn, hag e dreid a-raok betek
an daou c’hlin. Alanig a grogas diouz e du gant e
labour, hag, hep gouzout dare d’ar c’hompaer, e
tennas an daou c’henn er-maez eus ar faout.
« Aiou ! » eme Lom, o yudal gant ar boan en e benn
hag en e dreid gwasket ha flastret gant ar faout o serri
warno.
« Petra ’c’hoarvez ganeoc’h, paeron ? Grit peoc’h,
pe an aotrou Rustevel a zegouezo d’ezañ dihuni ».
« O filhor, filhor karet, distardit ar faout, en ano
Doue ! »
Komzou flour ar genaoueg n’o doa ket ar galloud
da deneraat kalon vouzar Alanig.
Lom neuze, pa welas e oa bet graet goap outañ, a
grogas ennañ eur fulor ruz. Diskrapat a reas gant e
dreid a-dreñv, ha seul vui ma tiskrape, seul vuioc’h
en doa droug, ha seul vuioc’h e kounnare, e c’harme
hag e valloze. Kement a drouz a reas ma tihunas
mestr an ti. Rustevel a lakaas e fri er prenestr.
« Piou ’zo aze ? » emezañ.
Den ne respontas anezañ. Lom avat a gendalc’he
da yudal ha da hopal.
Rustevel a grogas en e vouc’hal hag a ziskennas er
porz.
Lom, pa glevas mouez an den, a ziskrapas ar pez
a c’hellas. E groc’hen a oa holl entanet hag e gorf a
oa glebiet gant c’houezenn an anken. Ne dalveze ket
d’ezañ ober bec’h. Kollet oa. Alanig ivez a grede
d’ezañ e oa graet gant Lom. Setu eta, pa welas Rustevel
o tont, eur vouc’hal lugernus en e zourn, e lavaras
d’e gompaer :
« He, Lom ! penaos emañ ar bed ganeoc’h ? Livirit
d’in ’ta ha mat eo ar mel. Goustadik, goustadik,
arabat debri re. Setu an aotrou Rustevel o tont da
zegas d’eoc’h eur bannac’hig gwin da lakaat ar pred
da ziskenn. An dra-se a raio kalz a vad d’eoc’h. N’eo
ket gwir, kompaer ? »
Hag Alanig a gemeras hent Kastell-al-Laer.
Rustevel, pa zegouezas, a chomas souezet. Eun arz
en e borz !
Hep soñjal e oa aes d’ezañ rei taol ar maro d’al
loen, redek a reas d’an ostaleri da glask sikour.
« Hola, paotred ! deuit ’ta, ha buan ! Eun arz a zo
paket e baoiou hag e benn e faout ar pengos ! Deuit
ma vo lazet.
Ar baotred a yeas gant Rustevel. Unan a gemeras
eur forc’h-houarn, unan all eur rastell, eun trede eun
trañch. Hemañ a gemeras eun horz, hennez eur gontell
laza moc’h, ar marichal eur varrenn-houarn, ar
c’here eur minaoued hir ha lemm, ha meur a blac’h
he c’hrog yod.
Lom en e spontadenn a sachas kement ha kement
ma c’hellas tenna e benn hag e dreid eus ar faout.
Siouaz d’ezañ ! Glac’harus e oa e stad. Bleo ha
kroc’hen e benn, eun hanter eus eur skouarn, hag e holl ivinou a oa chomet er pengos ! Eun druez e oa
gwelout anezañ, gant ar gwad o redek puilh dreist e
choug. A, nann, ne oa ket mat mel ar pengos dero !
C’houero-put e oa. Evel ar vestl.
Lom a glaskas tec’hout. Met koueza a reas war e
vin. E dreid a oa re gizidik evit rei sikour. Ar gouerien
a zeuas d’ober d’ezañ e stal. Tañva a reas fest
ar vaz, fest ar forc’h, fest ar rastell hag an horz.
Paotredigou a zerede gant keuneudennou, mab ar
marichal a zic’haloupe gant eun durkez hag ar c’hemener
gant e vetr koad pevarc’hornek, ken teo ha
pevar biz-meud.
Lom a oa bloñset e benn, e ziouskoaz ha livenn e
gein. Goude eur c’hard-eur a verzerinti e kouezas war
an douar, hag ec’h en em rentas da vervel.
« Graet eo gantañ ! » a lavaras ar baotred.
Hag int kuit d’o zi gant o binviou war o skoaz.
Warc’hoaz d’ar beure e teujent d’e ziskroc’hena.
Lom ne oa ket maro. Ma oa kollet gantañ e holl
anaoudegez, e chome c’hoaz eun tammig buhez en e
gorf. Ma vije bet eur medisin er gêr, en dije santet
c’hoaz lammouigou dister en eur lakaat e skouarn
war galon al loen.
Goude beza chomet eun abadenn vat war leurenn
ar porz, ar paour kaez loen mac’hagnet e teuas
anoued d’ezañ. Eur skrijadenn a yeas dre e holl izili
gant ar boan o tont en-dro. Lom a zigoras e zaoulagad
duet ha koeñvet, hag en em ruzas, da vare ar pelgent,
pell diouz an dachenn villiget.
Alanig ne oa mui nec’het gant ar genaoueg. Mont
a reas da spia ar yer war o c’hlud. Dont a reas a-benn
da vezvi gant e gomzou flour eur bolezig hanter
gousket war bod eur wezenn ivin, hag ar yarig dievez a gouezas etre paoiou an treitour. Mont a reas
dioustu da zebri ar c’horfig tener a-dreñv kleuz eur
waremm. Edo da vat o lipat an askell diweza, pa
glevas trouz er foz. Selaou a reas. An trouz a dostae.
Alanig a oa prest d’ober eul lamm dreist ar c’hleuz,
pa anavezas ar paour kaez Lom.
« A, c’houi an hini eo ? Penaos eo tremenet an
traou du-hont ? N’oc’h ket evit en em stleja ken ?
Ho korfad mel eo a vir ouzoc’h, me ’zo sur. Daoust
ha paeet hoc’h eus ar mel laeret digant an aotrou
Rustevel ? O, paeron, e peseurt urz oc’h nevez
antreet, pa welan war ho penn eur galotenn ruz ?
’M eus aon, ar perukenner, en eur douza d’eoc’h ho
pleo en deus trouc’het ivez ho tiouskouarn, hag eun
den didruez bennak en deus laeret kroc’hen ho tal
hag ho tioujod evit ober ganto manegou. »
Lom a gave blaz fall gant ar goaperez-se. Hogen
re sempl e oa ha re e c’houzañve, e kement korn
eus e gorf, evit rei d’an treitour ar predad en doa
gounezet. Gwelloc’h e kavas trei kein, hep lavarout
ger. Diskenn a reas betek ar Yeun, hag eno e
kouezas, hanter varo gant an droug, ar boan hag an
dizesper, en eur foz leun a zour mergl.
« Gwelloc’h e vije bet d’in beza lazet gant Rustevel »,
a soñje ar paour kaez. Eur veaj hir am eus
c’hoaz d’ober, ha n’oun ket evit chom war va zreid.
Pa zegouezin e palez ar roue, an holl a raio goap
ouzin. Eul louarn a zo bet re bar d’in ! O ! mil
malloz ! Ma teuan c’hoaz da veza pare eur wech
bennak, e savo keuz e kalon al loen fall. Toui a
ran ».
Pa zeuas ar goulou-deiz, da sklerijenna ar Yeun-Elez,
Lom a savas hag a gemeras en eur jilgamma, hent Kemper-Kaourintin. Goude pevar devez bale e
welas o tarza er pellder touriou uhel an iliz-veur.
« A ! » eme Lom, « echu eo va hent poanius, met
n’eo ket echu va foaniou, ha mez ha goaperez am
eus c’hoaz da c’houzañv ».
Degouezet e oa er palez. Nobl, ar roue, o welout
anezañ en eun doare ken iskis, a lavaras :
« Va Doue, daoust hag an arz feal, va gwella servijer,
eo an hini a zo dirazomp ? »
Lom a respontas :
« Ya, roue meur. Lom eo an hini a zo dirazoc’h.
Gwelit e peseurt stad truezus eo bet lakaet gant Alanig
al Louarn, gwasa judaz a zo er vro ».
Nobl a yeas droug ennañ. Lavarout a reas :
« A, a ! Alanig en deus klasket ! Kavout a raio,
ha paeet e vezo an trubard hervez al labour en deus
graet, pe ne vezin anvet ken roue al loened e Breiz-Izel ».
Ha setu Nobl a gemenn d’e guzulierien, d’an
archerien ha da vistri ar soudarded dont d’e balez.
Displega a ra d’ezo trubarderez du Alanig al Louarn.
« Petra a vezo graet ? » eme Nobl. « Pep hini a
roio e ali, ha me, ar roue, a sento. Komzit ».
Pep hini a savas hag a gomzas d’e dro. Hervez an
holl e oa ret lavarout adarre da Alanig dont d’ar
palez evit beza barnet pe kaout ar pardon eus e dorfedou.
Lom a oa bet kaset hag en doa graet eun dro
wenn… Piou oar ?… Marteze Lom hag Alanig a oa
enebourien douet, ha daou enebour eo diaes a-walc’h
d’ezo en em glevout. Gouzout a reomp ouspenn n’eo
ket an arz eul loen speredek ha dilu. Mat e oa eta
kas en taol-mañ ar fina loen eus ar rouantelez.
Lip-e-Bao, ar c’haz fina a oa e Kerfeunteun, ar skañva eus kizier ar rouantelez, hag an hini gwella
marteze er bed holl da baka logod er solierou ha
laboused el liorzou, a oa bet karget da gas lizer ar
roue da Gastell-al-Laer.
Nobl a c’halvas Lip-e-Bao hag a lavaras d’ezañ :
D’eoc’h eo da vont. Mar deo eur veaj risklus evit
meur a hini, evidoc’h n’eo ket. C’houi ’zo desket
bras ha teodet kaer. Gouzout a rit an tu da liva ar
wirionez hag ar gevier, hervez ma vez ezomm. Lavarit
da Alanig dont dioustu d’am palez. Ma teu, gwell
a se evitañ. Ma ne zeu ket, gwaz a se ! Gouzout a
ran ervat e selaouo hoc’h aliou, hag e teuio d’al lezvarn ».
Ar c’haz a respontas :
« O roue, n’oun ket ken sur-se da zegas anezañ
d’ho palez. Penaos en em gemerin, eur wech degouezet
e Kastell-al-Laer ? N’ouzon ket moarvat va-unan.
Alanig a zo ken fin all ! Lom, an arz, a zo bras ha
kreñv, hag en deus graet eun dro wenn, eun dro
ruz a vefe gwiroc’h. Penaos eta, me, eur c’haz bihan
ha dister, e c’hellin ober ar pez na reas ket paotred
ampart ? O roue, kredi a ran e vefe gwelloc’h kas
unan all. »
« Nann, nann », eme ar roue, « c’houi an hini a
yelo, rak en ho korf bihan e kavan ar vrasa furnez. »
Ar c’haz a lavaras :
« Ho polontez bezet graet ! »
Hag e kemeras hent Menez Sant Mikael.
PENNAD III
Lip-e-Bao a zegouezas d’an abardaez e-tal Kastell-al-Laer.
Alanig a oa azezet dirak toull an nor, o
kemer aer vat. Saludi a reas anezañ :
« Aotrou Alanig, a-berz ar roue oun deut d’ho
kavout, da lavarout d’eoc’h dont d’ar palez dioustu,
pe ker e kousto d’eoc’h ha d’ho tiegez. Nobl a zo aet
droug bras ennañ abaoe m’eo deut Lom en-dro en
eur stad ken truezus ».
Alanig a respontas :
« Deuit tre, va niz muia-karet, ha Doue d’ho
pinnigo ».
Ar soñjou treitour a oa e penn al louarn a oa
disheñvel-meurbet diouz ar c’homzou flour-se, hag
an amprevan a glaske penaos e vije deut a-benn
d’ober taoliou trubarderez all. Hag, evit touella gwelloc’h
ar c’haz, e lavare d’ezañ : va niz.
« Va niz, petra a vo servijet d’eoc’h d’ho koan ?
Gwelloc’h e kousk unan pa vez leun e gof. C’houi
a zebro hag a gousko henoz em zi, ha warc’hoaz ez
aimp hon-daou da balez ar roue. Fiziañs am eus
ennoc’h. C’houi eo an hini a garan ar muia eus va
holl gerent. An arz a oa deut d’am c’havout en deiz
all. Eur gwall loen eo, ha droug a ya ennañ buan.
Penaos em bije kredet ober hent gantañ ? Ganeoc’h
ervat ez in, ha warc’hoaz vintin zoken. »
Lip-e-Bao a lavaras :
« Kredi a ra d’in, Alanig, e vefe gwelloc’h kemer
dioustu hent Kemper-Kaourintin. An noz a zo sklaer,
al loar a zo o sevel, hag an hentou a zo sec’h ha
kompez ».
« O ! » eme Alanig, « ne garan tamm ebet beaji dre an noz. Ne oar ket unan petra c’hoarvez. Hag ar
mignon a denn e dog pa dremen e-biou d’eoc’h da
greisteiz a c’hellfe ober d’eoc’h ho stal ma tegouez
d’eoc’h tremen e-biou d’ezañ pa vez sonet hanter-noz ».
« Mat ! » eme Lip-e-Bao, « chomomp amañ eta
da c’hortoz warc’hoaz, ha lavarit d’in petra a vezo
da goan ».
Alanig a lavaras, a vouez izel ha flourik :
« O va niz, ne raimp ket cher vat, evel e palez ar
roue. Va fredou a vez atao dister, ha ne zebran nemet
meuziou treut. Ma hoc’h eus c’hoant, evelato, e servijin
d’eoc’h mel fresk, ar mel gwella a gaver er vro ».
« Ne garan ket ar mel, e feson ebet. Ma n’eus netra
all ebet en ti, e karfen gwelloc’h kaout d’am c’hoan
eul logodenn bennak. Mirit ar mel evit ar re all ».
« Ha plijout a ra d’eoc’h kement-se al logod ? »
a c’houlennas Alanig. « Logod e-leiz a servijin
d’eoc’h. Ar miliner, va mignon, en deus en e vilin
ouspenn eur c’harrad logod. Bemnoz e vez drailhet
seier nevez d’ezañ. Sac’hadou bleud a ya en o c’hof.
Kemeret o deus an hardisegez da zont zoken en e
di d’ober abadennou dañs, pa vez leun o c’hof. Pellik
’zo ne c’hell mui kousket e-pad an noz gant ar cholori
a vez e kement korn eus an ti, eus ar c’hao d’ar
c’hrignol ».
« O », eme Lip-e-Bao, « deomp di buan ’ta. D’in-me
e plij kenañ-kenañ ar c’hig logod. Nag eur c’had
nag eur glujar ne dalvez eul logodenn ».
« Deomp ’ta neuze », a lavaras Alanig. En taol-mañ
e viot servijet gwelloc’h eget roue an Turki.
Deomp dioustu. Arabat koll amzer ».
Setu-int o-daou d’ar vilin.
Degouezet e oant. Alanig en doa graet eun toullig
er voger, rak dre ar vilin e oa aes-tre mont da glud
ar yer. Hag en deiz a-raok, en doa plantet tro e
gouzoug kilhog ar miliner, ar gwella kaner er barrez.
Mab ar miliner a oa aet klañv p’en doe gouezet e
oa maro e gilhog. Beradou gwad ha plu a gavas war
al leur-di. Klask a reas tro an ti dre belec’h en doa
gallet al louarn dont en diabarz, hag e kavas an
toullig, hanter guzet en eur c’horn. Ne oa ket bet pell
o stenna eul las ennañ, ha gwaz a se evit al louarn a
zeuio da astenn e fri.
Alanig a santas c’houez al las stennet. Lavarout a
reas eta da Lip-e-Bao :
« Va mignon, it dre an toull-se e-barz ar vilin. Me
a chomo amañ er-maez da ziwall, e-pad an noz, e-pad
ma viot o chaseal al logod. Ne vezo ket diaes d’eoc’h paka eur bern anezo. Selaouit !… Ne glevit ket anezo
oc’h ober cholori ! Pa ho pezo graet eur c’horfad,
c’houi a lavaro d’in. Arabat eo d’imp en em goll
henoz. Warc’hoaz d’ar beure ez aimp a-gevret da
balez ar roue, rak berroc’h e vez kavet an hent pa
vezer daou-ha-daou o veaji.
Lip-e-Bao a selle ouz an toull gant kalz a zisfiziañs.
« N’eus toull all ebet ? » emezañ da Alanig.
Hag Alanig d’ezañ, en eur ober eun tammig goap :
« Feiz, nann, n’eus toull all ebet ! Unan n’eo ket
a-walc’h ? Ha ken aonik-se oc’h ? N’em bije ket
kredet. Ma ! distroomp d’ar gêr. Va gwreg a frito
d’eoc’h da goan ar gwella kig a zo en ti ».
Neuze, Lip-e-Bao, gant ar vez en doa, a lammas
en toull. Ha kerkent ar skoulm lagadenn a stardas
d’ezañ toull e c’houzoug.
Pa santas en-dro d’e c’houzoug ar skoulm lagadenn
daonet, Lip-e-bao e redas eun anken vras penn-da-benn
da livenn e gein. Sacha a reas a-raok, sacha a
reas a-dreñv, ha da gement sachadenn, ez ae ar
skoulm war strisaat, ha muioc’h-mui e veze stardet
gouzoug ar c’haz paour, aet berr e alan gant ar skoulm
ha gant ar spont. Neuze Lip-e-Bao a c’halvas Alanig
gant eur vouez flour ha truezus. Alanig a selle outañ
hag a lavaras d’ezañ en eur c’hoarzin :
« A ta, Lip-e-Bao ! Ha blaz mat a zo gant ar c’hig
logod ? Lart a-walc’h int ha tener eo o c’hig ! Met
petra ’glevan ? Perak e rit kement a reuz ? Marteze
n’eo ket aozet ar pred gant a-walc’h a aked evit ho
kenou milzik ? Petra vank d’eoc’h ? Holen ? pebr ?
sezo ? Lavarit d’in ’ta, ma ’z in da zihuni ar miliner,
da lavarout d’ezañ degas d’eoc’h ar pez hoc’h
eus ezomm evit ma plijo ar pred-mañ d’ho teod ha d’ho staon. ’M eus aon avat, ne selaouit ket ac’hanoun.
Ho kalon a oa digor, met bremañ ho kenou eo
an hini a zo digor-bras. Chomit eta da ober miaou
keit ha ma karot. Bremaik e teuio ar mestr da rei
d’eoc’h fest ar vaz, evel ma roas an aotrou Rustevel
d’ar paour kaez Lom. Alo ! kenavo, genaoueg ! Ma
tegouez d’eoc’h en em denna beo ac’halen, e teuio
soñj d’eoc’h meur a wech moarvat eus Alanig al
Louarn ».
Hag Alanig kuit.
Neuze Lip-e-Bao, e benn el las-kroug, en em lakaas
d’ober miaou, evel ma ra an holl gizier.
Ar miliner a glevas anezañ.
« A, a ! » emezañ laouen, en eur ober eul lamm
diouz e wele, « paket eo an amprevan er skoulm lagadenn.
Gouzout a raen em boa stennet mat va las.
Deomp da welout, ma vo graet d’al laer paea ker
priz ar c’hilhog.
Enaoui a reas ar goulou. Dihuni a reas e wreg, e
vugale, ar vevelien.
« Alo, paotred, kouezet eo al louarn er stign. Deomp
d’ober e stal d’ezañ ».
Tud an ti, bras ha bihan, a savas eus o gwele. Ar
miliner a bakas eur pouez houarn, ar wreg ar c’hrog-yod,
hag ar mevel ar morzol pounner a bike gantañ
rod ar vilin. Pep hini a skoas war ar paour kaez Lip-e-Bao
gant ar benveg a oa gantañ, hag ar reuta ma
c’helle. Unan a dorras d’ezañ eur pao, unan all a
grevas d’ezañ eul lagad. Fañchig, mab ar milïner,
a oa o tont gant eur forc’h houarn pevarbiziek. Lip-e-Bao
a welas bizier hir ar forc’h dir, rak gouzout
a reomp e wel ar c’hizier kenkoulz diouz an noz ha
diouz an deiz. Soñjal a reas neuze :
« Poent eo d’in mont ac’han, pe emañ graet ganin ».
Fuloret-naet e oa.
Kregi a reas ouz ar gorden gant e zent hag e trailhas
anezi. Ar gorden a dorras. Lip-e-Bao a lammas er-maez
dre an toull treitour. Poent oa d’ezañ. Eur
munud diwezatoc’h, hag e vije bet dic’houzouget gant
eun taol falz. Kemerout a reas hent Kemper-Kaourintin
hep gouzout dare d’ezañ, rak diaes a-walc’h e
oa d’ezañ gwelout e hent gant eul lagad dallet hag
unan all hanter grevet.
Pegeit amzer e lakas da vont da lez ar roue, n’em
eus ket a soñj ken. Lennet em eus e veaj el levriou,
met pell ’zo abaoe. Gouzout a ran avat e lakaas kalz
amzer, rak paogamm oa, evel ma c’hellit kredi.
Dre ma kerze avat e save keuz d’ezañ hag e rae e
vrasa « mea culpa ». Peseurt dismegañs evitañ !
Pa welas Lip-e-Bao dirazañ en eur stad ken truezus
ha stad ar paour kaez Lom, Nobl ar roue a oa bet
darbet d’ezañ mont diot gant ar gounnar. Yudal a reas
war e dron, ma krene al loened o klevout anezañ.
« A ! » emezañ, « eur vez hag eur pec’hed eo lezel
Alanig beo peder eur war-nugent c’hoaz. E gastell a
vo diskaret, hag heñ a vo krouget gant e wreg hag
e vugale war beg Menez Mikael, evit ma vezo eur
skouer vat d’an holl laeron a zo er vro. A ! pelec’h
emañ an archerien ha jeneraled va armeou ? Sell !
me, va-unan, me a c’hourc’hemenno war ar soudarded,
hag a-barz pell amañ, e vezo gwelet al loen fall
o c’hoarzin glas ha tenna hir e deod ».
Hogen, Flaer, ar broc’h, ha niz da Alanig, en doa
selaouet piz komzou kounnaret ar roue. Sevel a reas :
« Roue galloudek », emezañ, « en ho palez ez eus
kalz aotrounez hag a vag kasoni ouz Alanig, ha ma vefe lakaet d’ar maro, o dije moarvat levenez vras
en o c’halon. Met me a lavar : an dra-se n’eo ket
mat. Pe eo kablus va eontr pe n’eo ket, diaes a-walc’h
eo d’imp gouzout. Heñ a zo o veva du-se ha ni a zo
o veva amañ. An holl droiou-kamm a vez taolet
bremañ war gein Alanig. Nemet eun dra a zo dleet :
a-raok laza unan bennak, pe dre an tan, pe dre an
dour, pe dre ar groug, dleet eo barn anezañ a-raok.
Hag, evit ma vo barnet dirak ho lez-varn, galvit
anezañ evit an trede gwech. Ma ne zeu ket en taol-mañ,
neuze en devo dellezet ar moug hag ar groug.
Ar roue a respontas :
« Piou a gredo mont da lavarout da Alanig dont
d’am lez-varn ? Piou en deus eul lagad re ? Piou n’en
deus ket aon da zont en-dro paogamm ? Lavarit ’ta ! »
« Me ! » a lavaras Flaer. « Lezit ac’hanoun da vont
da Gastell al Laer, hag ez in di dioustu, kousto pe
gousto. Kredi a ran e sento va eontr ouz e niz ».
« It ’ta neuze », a lavaras Nobl, « nemet diwallit ma
karit. Morse ne vez diwallet re diouz an dreitourien ».
Ha Flaer en em lakaas en hent war-du Kastell-al-Laer.
Pa zegouezas Flaer er C’hastell, edo Alanig o kemer
ar c’hafe gant e wreg hag e vugale.
« Salud d’eoc’h, va eontr ! Hervez ma welan eo
yac’h an holl dud en ti ».
« Dre c’hras Doue, va niz ! Hag heta a ran d’eoc’h
ivez yec’hed ha prosperite. Met petra ho tegas ? »
« Deut oun, va eontr, da lavarout d’eoc’h dont da
Iez-varn ar roue da zislavarout an enebourien a damall
d’eoc’h kement a dorfedou. Diou wech oc’h bet galvet
da zont, ha n’oc’h ket deut. Gwelloc’h e vefe
d’eoc’h dont en taol-mañ ganin. Dalea a goustfe ker. Rak ma ne zegouezomp ket er palez, warc’hoaz, a-raok
ar c’huz-heol, e viot kondaonet d’ar maro hep
barnedigez ebet, hag ho tiegez a vezo kaset d’ar
galeou. Fur e vefe d’eoc’h dont ganin. N’eus forz petra
a c’hoarvezo, c’houi hoc’h eus en ho sac’h a-walc’h
a droiou fin evit en em denna, hag hoc’h enebourien,
eur wech c’hoaz, en em gavo genaouek ».
Alanig a respontas :
« Hoc’h aliou a zo, e gwirionez, leun a furnez. Mont
a rin va-unan d’en em zifenn dirak lez-varn ar roue.
N’em eus ezomm eus alvokad all ebet. Ar roue, me
’zo sur, a bardono d’in, abalamour d’ar vad am eus
graet d’ezañ. Panevedoun e vije aet mil bell ’zo e
vadou da goll. Panevedoun e vije bet trec’het er brezel
diweza, kemend-all a c’henaoueien a zo en-dro d’ezañ.
Barnerien ar palez n’int ket bet er skol, ha n’o deus
ket desket al lezennou. Koll a reont o zammig skiant
vat e kudennou aes-kenañ da zirouestla. Neuze e vez
galvet Alanig, hag Alanig a ya, hag a zegas ar sklerijenn,
evit brasa mez an aotrounez. An aotrounez-se
eta a ya droug enno, peogwir e tiskouezan d’ezo bep
taol pa vezan galvet, e vank d’ezo peadra evit kaout
deskadurez ha furnez. Daoust d’ezo beza pinvidik ha
galloudek gant nerz o c’horf, Alanig a zo galloudusoc’h
gant e spered lemm. Prest int da darza gant ar
c’horfad kasoni a vagont em c’heñver-me. Bemdez e
silont traou faos e pleg diouskouarn ar roue, hag ar
roue a selaou anezo hag o c’hred, ha d’in-me eo ar
gwasa bep taol. Met pa vezin degouezet er palez e
tegasin soñj d’ar roue eus ar vad am eus graet d’ezañ,
bep gwech p’em eus gallet ober, hag e kredan e tougo
eur varnedigez just ».
Alanig a lavaras neuze d’e wreg :
« Va gwreg, soursiit mat ouz ar vugale e-keit ha
ma vezin oc’h ober va zrôad e Kemper, dreist-holl ouz
Yannig, klañvidik eun abadenn ’zo. Daoulagad ken
brao a c’hoarz en e dal ! Hag e ziou renkennad dent
a zo ken gwenn ha stummet ken kaer ! Patrom e dad
eo penn-da-benn ! »
Alanig a bokas neuze d’e wreg ha d’e vugaligou.
Kemer a reas e vaz houarnet evit en em zifenn ouz
al laeron hag ouz al lakepoded, ha setu-int o-daou
war hent kêrbenn Bro-Gerne.
A-boan m’o doa graet eun hanter leo, ma lavaras
Alanig da Flaer :
« Va mignon, va niz, ret eo d’in anzav d’eoc’h :
ar spont en em sil em c’halon dre ma tostaan ouz
Kemper-Kaourintin, kemend-all a bec’hedou am eus
graet. Gwelout a ran fraez dirak va daoulagad va zorfedou
spontus. Va c’houstiañs a ra d’in rebechou.
Klevout a ran anezi o hopal :
— Toueller !
— Laer !
— Gaouier !
— Trubard !
— Muntrer !
« Spontet oun ken n’oun ket evit bale mui. Selaouit
ac’hanoun ma tisplegin d’eoc’h va buhez tremenet
penn-da-benn. Skañvoc’h e vo d’in goude se. Ar
pec’hedou eo a bouez ar pounnera war diouskoaz eun
den reuzeudik. Na zistroit ket ho penn ha na stankit
ket ho tiouskouarn, met selaouit ac’hanoun gant kalz
a druez hag a dristidigez ».
« Dibunit ho pec’hedou », eme Flaer, « selaou a ran
ac’hanoc’h, daoust d’am displijadur ha dar c’hlac’har
am eus o welout kalon va breudeur saotret gant
kement a loustoni ».
Alanig a grogas e latin.
« Lavarit e brezoneg, mar plij ganeoc’h », a lavaras
Flaer d’ezañ. « N’oun ket gwall zesket war al latin,
ha ret-mat eo d’in kompren ho komzou evit ma roin
d’eoc’h an absolvenn da c’houde ».
« Petra lavarin d’eoc’h da genta ? » eme Alanig.
« Evit kemend-all a droiou-kamm em eus d’ober va
« mea culpa » ! N’anzavin nemet va zorfedou brasa,
rak va fec’hedouigou a zo o niver ken bras hag hini
ar stered en oabl.
« Lom, an arz, a zo bet paket e benn e faout eur pengos dero, e porz an aotrou Rustevel. Dre va brasa
faot eo. Gevier am boa lavaret d’ezañ ha ne oa ket
eno a-walc’h a vel d’eur gelienenn da lipat. E-lec’h
fest ar mel, en deus paket fest c’houero ar vaz !
Hanter lazet eo bet, hag hervez am eus klevet, emañ
c’hoaz e benn en eur stad vantrus, diskroc’henet,
koeñvet ; ha gwall c’hlac’haret e oan p’em boa gouezet en doa gallet en em denna.
« Touellet em eus ivez Lip-e-Bao. Kaset em boa
anezañ da logota e milin ar Yeun-Elez, hag ar paour
kaez loenig a lammas er stign. Perak en deus miaouet
kement ivez ? Gant an trouz a rae e tihunas ar miliner. A ! emezañ, Alanig al laer a zo paket. Ha dao !
ha dao ! Taoliou bizier, taoliou botou war gorf ar
c’haz reuzeudik ! En em denna a reas gant eul lagad
krevet hag eur c’har dorret. Ken buan all, siouaz, e
vije chomet war an dachenn, maro-mik !
« Kokoriko en deus ivez meur a abeg da glemm.
Bugaligou a zo bet laeret diwarnañ, lazet, dibluet,
rostet ha debret gant an torfedour a welit hag a
selaouit. Ha n’eo ket eur wech, na diou wech ! … Ne
oan ket evit mirout ! O c’hig a oa ken mat !
« Dreist va natur-den e oa.
« Ouspenn eun drôad kasaus am eus c’hoariet d’ar
paour Job, ar bleiz. Atao em eus lavaret « eontr »
d’ezañ (ha n’eo ket kar d’in zoken) evit ober goap
outañ, e kement feson. Betek ac’han da warc’hoaz
am eus da lavarout diwar e benn.
« Dek vloaz ’zo bennak, e oa deut d’am c’haout
d’am c’hastell.
« C’houi a anavez tud ar vro, emezañ, ha gwelet mat
oc’h gant an holl. Ha plijout a rafe d’eoc’h, va niz,
komz diwar va fouez da aotrou person ar barrez, ha lavarout d’ezañ e karfen mont d’e servija, da vevel,
da jardiner, pe da gloc’her.
« Ha gouzout a rit seni ar c’hleier ? » emezoun.
« O, feiz, eme ar bleiz, kredi a ra d’in n’eo ket
gwall ziaes deski ar vicher-se. N’eus nemet sacha
hardi war ar gorden ».
« A gred d’eoc’h ? Ar vicher a gloc’her a vez
desket evel an holl vicheriou all. Bralla n’eo ket
sorserez, met bralla anezañ ingal a zo eun afer all.
Sell ! Ma hoc’h eus c’hoant da veza degemeret sur, e
vefe mat d’eoc’h gouzout an « a » hag an « o » eus ar
vicher ».
« Met penaos ? »
« Penaos ? Setu. Tostik amañ ez eus eur chapelig,
gant eur c’hloc’hig en he zour. An nor a vez prennet
atao, met Alanig al Louarn en deus eun alc’houez hag
a zibrenn anezi. Deomp di. C’houi a sacho war ar
gorden, ha me, peogwir oun bet oc’h ober ar vicher-se gwechall, me a lavaro d’eoc’h pe fall pe vat e
teuio ganeoc’h ».
Ha Job a zeuas ganin d’ar chapel.
Sacha a reas war ar gorden, hag e lakaas ar c’hloc’h
e brall bras.
« Dont a ra mat ganin, va niz ? »
« Ya, ya, va eontr, dont a ra ganeoc’h, eus ar brava
zoken. Sonet hoc’h eus evit ar goueliou kaer hag evit
an euredou. Sonit bremañ evit an tangwall ».
Ha Job da lakaat ar c’hloc’h da dintal.
« Ha dont a ra brao ganin, va niz ? »
« War wellaat emaoc’h bep taol. Ac’han, avat,
n’oun ket evit lavarout pe fall pe vat e teu ganeoc’h.
Mont a ran war c’horre an dosenn. Ha ma welan
tud o tont a-bell gant sailhou evit laza an tan, neuze e tiskennin dioustu da lavarout d’eoc’h ehana, rak
brao-tre e vo deuet ganeoc’h ».
« It ’ta, va niz, ha grit sin d’in, ma roan d’an dud
da gredi ez eus eun tangwall en eur gêr tro-war-dro ».
Mont a ris. Ar c’hloc’h a rae goustad : « ding, ding,
ding ». Paotred ha merc’hed a zerede d’ar chapel evit
gouzout pelec’h e oa kroget an tan, peogwir ne welent
mogedenn o sevel eus kostez ebet.
Ehana a reas ar bole da skei war boulienn ar
c’hloc’h, pa gouezas an taoliou bizier ken stank hag
ar grizilh war boulienn ar paour kaez Job. Klevout
a raen anezañ o yudal, hag o hopal a-bouez-penn,
ken e oa eun druez klevout anezañ.
Toui a reas en dije krouget ac’hanoun. Met, pa
zeuas eun nebeut sizunveziou goude d’am c’havout,
a-raok m’en doa saludet ac’hanoun, e lavaris d’ezañ :
« Penaos, Job paour, n’oc’h ket bet lazet ganto ? »
« Ya, grit goap c’hoaz ’ta, da welout. Brrr… »
« Arabat d’eoc’h kounnari, aotrou Job. Me a zo
chomet ivez ugent devez war va gwele, bronduet va
c’horf, penn-ha-troad. Eeun hag eeun, pa edon o
vont da hopal d’eoc’h diwall ha tec’hout, e oa bet
distaolet d’in war va fenn eur pez mell taol baz-dotu,
ma ris daou pe dri lamm choug-ha-penn en eur ruilha
en traoñ eus ar menez. Kavout a rae d’in e oa graet
ganin. Hanter semplet e oan ha ne welen ket sklaer
mui. Dre eurvad e oan kouezet dirak eun toull louarn,
bet d’in gwechall, pa oan paour-raz. En em stleja a
ris ennañ evit lezel ar barrad reuz da dremen ».
« Chañs hoc’h eus bet o kavout an toull-se ».
« C’houi ’lavar chañs c’hoaz ? Re am eus gouzañvet
abaoe. Gwelloc’h e karfen beza lazet war an taol eget
tañva eur seurt predad all. Ne c’hellan mui bale abaoe
gant va fistigou ».
« O ! N’hoc’h eus ket gouzañvet kement ha me.
Bazadou am eus bet forz pegement, ken na oan ket
evit hopal d’eoc’h kennebeut, ha ne zeuin ket, moarvat, da veza yac’h ken. Pa soñjan oun bet stlapet,
hanter varo, — hag int a grede d’ezo e oan maro-mat,
— en eur foz leun a zour-mergl. Evet em eus, en
desped d’in, eus an dour brein-se, ma vo kontammet
poull va c’halon betek fin va buhez. Remm am eus
abaoe. Ar paz a grign ac’hanoun. Hag, e-kreiz-holl,
e kouezan war an douar, evel skoet gant eun taol-heol.
Ya, Alanig, an deiz-se a zo bet eun deiz milliget
evidomp hon-daou ».
Setu aze ar sotoniou a lavare din Job ar genaoueg.
Desket em boa d’ezañ laerez pesked diwar pesketaerien Douarnenez, pa zeuent gant o c’hirri da varc’had Kemper-Kaourintin. Ma nen deus ket desket
mat ar vicher, ha ma oa bet darbet d’ezañ beza
flastret d’e dro genta, n’eo ket me a zo da veza
tamallet.
Eur wech all e oamp aet da Vrieg. Degouezet eno,
Job a lavaras d’in :
« Alanig, me ’m eus naon ».
Job en doa naon atao.
Pelec’h mont da glask eun dra bennak da chaokat ?
Gwelet fall e oan e Brieg, war zigarez eur yarig pe
ziou laeret en ti-mañ hag en ti-hont. A-benn ar fin e
teuas soñj d’in eus ar c’higer a zistagas chas war va
lerc’h, eun abardaevez hañv, pa dremenen dre ar
gêr.
« Eun taol kaer », emeve, « da c’hoari da Job ha
d’ar c’higer war eun dro ».
Ar c’higer en doa eur stal, pellik diouz e di, evit
laza al loened. Mont a rejomp di. An deiz-se e oa bet lazet eun oanig tener, hag ar c’hig oan a blij kenañ
d’ar bleizi. Ar pep diaesa e oa mont er stal. Gwelout
a raemp ar c’hig en diabarz, hag ar chouez vat a
zeue da hilliga hor fronellou. Met war an nor ha war
ar prenestrou e oa barrinier ken teo ha va divesker.
Nec’het edomp hon-daou.
« O », eme Job, « ne din ket ac’han hep kaout eun
tañva eus an oan ».
Ha setu-heñ ha turia dindan an nor. Krignat a
reas eun tamm planken gant e zent hag e ivinou. Ha,
goude eur c’hard-eur labour, en doa graet eun toullig,
bras a-walc’h evit korf eul louarn, met kalz re vihan
evit korf eur bleiz. Pa ne c’helle ket brasaat an toull,
Job en em fourras e-barz, hag en eur ober a-walc’h a
ziskrab, e teuas a-benn da dremen en tu all.
Ar bleiz a lammas kerkent war an oan, ha da
zebri, hardi ! Kredi a raen e vije aet al loenig en e
bez en e gof.
« A ’ta ! Job, mat eo ar c’hig, ’m eus aon ? »
« Ya ! » eme ar»bleiz.
N’en doa ket amzer da respont ac’hanoun. Biskoaz
ne welis em buhez dent ha javedou o labourat gant
kement a imor.
A-benn eur pennad :
« Job, naon hoc’h eus c’hoaz ? »
« Sec’hed am eus bremañ », a lavaras Job.
« Mat ! » emeve, « mont a ran d’an ti da gerc’hat
d’eoc’h eur bannac’hig lipouserez ».
« Alanig, gortozit ac’hanoun, ma ’z in ganeoc’h ».
« Buan, neuze ».
Job a glaskas dont en-dro, dre an hevelep toull.
« Penaos », emezañ, « an toull a zo bihanaet ? »
« Ya, ya, bihanaet eo. Me a zo o vont da lavarout d’ar c’higer dont da vrasaat anezañ gant e gontell
vras ».
« Alanig ! O, Alanig ! »
Lezel a ris ar bleiz da yudal.
Ar c’higer a oa o tebri e goan pa zegouezisi en e di
hep beza gwelet gantañ. Eur mell pladad kig rost a
oa war an daol. Edo o vont da blanta ennañ e fourchetez hag e gontell, pa ris eul lamm, hag hep goulenn aotre digant den, e kemeris ar rost hag hent ar
maez d’ar c’haloup, holl dud an ti war va lerc’h.
« Ar rost ! Ar rost a zo aet gantañ ! »
« Boulc’hurun ! Biskoaz kemend-all ! »
« Fañch, it buan da zistaga ar chas, ma vo paket
ha diskroc’henet al loen ».
« Al loen brein ! N’em eus ket bet eun tañva. »
« Va fuzuilh, ma vo lazet. Buan, buan ! »
C’hoarzin a ris. En eur dremen e-biou d’ar stal, e
lavaris d’ar bleiz :
« Sell ! Job, debrit c’hoaz ; an tamm-mañ a zo
evidoc’h. »
Ha dao ! ar pladad rost en diabarz, etre ar barrinier houarn.
« A ! » eme ar c’higer, « ne zebro ket va c’hig rost ?
Stlapet en deus anezañ er stal. An amprevan ! »
Me a oa lammet el liorz, ha poan gollet e vije bet
redek war va lerc’h. Setu ar c’higer a furchas en e
c’hodell evit klask an alc’houez da zigeri ar barrinier
houarn ha da vont er stal.
« O ! » emezañ, « eur bleiz a zo e-barz. Diwallit,
gant aon na daio kuit ! »
Job a lammas a~gleiz, a-zehou, a-raok hag a-dreñv.
Ne oa toull ebet bras a-walc’h evit e gof reut.
Ha dao ! war e gein, war e benn a-raok ha war e benn a-dreñv, war e choug, war e fri, war e c’henou
hag a-dreuz e zivesker. An taoliou a goueze warnañ
ken stank hag an avalou war an douar pa vez strilhet
ar wezenn. Goude dek munud eus an abadenn-dañs-se, Job ne yudas mui. En em leda a reas war al leurenn, goude m’en doa dislonket kement begad eus ar
c’hig tener en doa debret.
« Maro-mat eo, » eme ar c’higer.
Kregi a reas peg e choug ar bleiz, hag e stlapas
anezañ en eur c’horn eus al leur-gêr evit tremen ar
peurrest eus an noz.
Ma ! Job ne oa ket aet e vuhez dioutañ. Eur bleiz
a zo ken diaes hag eun targaz da laza. Soñjet en doa
ervat : « Ma ne ran ket ar maro bihan e vezo roet
d’in ar maro bras ». Ha setu ! Job a waskas war e
boan hag a voe lezet e peoc’h. »
Setu aze, va niz, va holl droiou kamm penn-da-benn. Gwall dorfedou am eus graet. Met keuz am
eus. Roit d’in bremañ an absolvenn, mar plij
ganeoc’h. »
« Va eontr, pardonet e vezo d’eoc’h ho torfedou,
bras ha bihan, peogwir hoc’h eus keuz, gant ma
heuilhot evelato va holl c’hourc’hemennou : arabat
laerez, arabat lavarout gevier, arabat heta droug d’an
nesa nag ober d’ezañ, arabat debri kig yar ».
« Eñ ? » eme Alanig.
« Lavarout a ran d’eoc’h : arabat tostaat ouz kludou ar yer, ha, pa welot eur bolezig taget gant eul
louarn bennak, dilammit dioustu da zifenn al labousig,
ha kasit anezañ dizroug betek ti e dad hag e vamm.
Setu aze. Toui a rit ? »
« Ya », eme Alanig, « toui a ran ».
Hag Alanig a voe roet d’ezañ an absolvenn.
Kerzout a rejont o-daou, dre an hentou doun, war-du palez ar roue. Gwelout a rejont war an tu dehou
eur maner kaer. An aotrou a save toradou polezi, ha
bemdez e vezent lezet da vont er-maez eus ar maner
da ober eun tammig diskrab er parkeier tro-war-dro.
Al louarn en doa graet, mil bell a oa, anaoudegez
ganto.
« Ar gwella eo d’imp », eme Alanig da Flaer, « eo
trouc’ha dre ar parkeier-mañ, ha heulia moger ar
maner. Kalz tostoc’h eo an hent ».
Flaer a sentas outañ. Kavout a rejont polezi er park,
kerkent ha m’o doa lammet en tu all d’ar c’hleuz.
Alanig a oa laouen ha beo mab e lagad. A-dreñv ar
yer e welas eur c’hilhog yaouank ha maget-mat o kana
seder. Ober a reas eul lamm warnañ, ha plu a nijas
tro-war-dro.
« N’hoc’h eus ket mez ? » eme Flaer, droug ennañ.
« A-boan m’em eus roet d’eoc’h an absolvenn, setu
oc’h kouezet adarre er pec’hed ! Ha kouezet er pec’hed
war zigarez eur c’hilhog yaouank. N’eo ket ar binijenn-se am boa roet d’eoc’h. Kredi a rae din e oa
deuet keuz d’eoc’h, padal ! »
Alanig a respontas :
« Va niz, laerez eur c’hilhog n’eo ket eur pec’hed
bras, pe, ma ’z eo pec’hed, pedit evit ma vezo pardonet d’in ».
Flaer a hirvoudas gant tristidigez.
Kenderc’hel a rejont gant o hent. Bep dek metrad,
Alanig a zistroe e benn da sellout ouz tu ar yer. Ne
oa ket evit mirout, kaer en doa ober. Evit ober d’ezañ
chom hep sellout outo, e vije bet ret trouc’ha e benn
dioutañ.
« Va eontr », eme Flaer d’ezañ, « n’hoc’h eus ket mez ? Distroit ho penn en ano Doue, ha grit pinijenn
evit ho torfedou tremenet e-lec’h sellout ouz ar yer-se,
gant aon e teuio an diaoul da lakaat ac’hanoc’h da
veza, eur wech c’hoaz, laer ha muntrer war an hevelep
tro ».
Alanig a respontas :
« Va niz, peoc’h d’in eur pennadig. Evit kaout brasoc’h keuz eo e sellan ouz ar yer-mañ. O welout anezo
aze, er park, o tiskrapat hag o klask boued gant o
begig lemm, hag o veva eur vuhez eürus, dianken,
sioul, e soñjan er yer hag er c’hilheien a zo bet lazet
ganin. Laboused dizroug e oant, heñvel ouz ar re-mañ, ken dous, plu ken flour warno ha ken tener o
c’hig. O va niz, pa soñjan e traou ken c’houero, e teu
an dour em daoulagad. Torfedou bras am eus graet.
Ober a ran va brasa « mea culpa ». N’oun nemet eun
amprevan. »
Eur pennadig goude, e tarzas dirazo touriou iliz-veur Sant Kaourintin ha palez ar roue Nobl. Neuze,
Alanig a grogas ar grenijenn ennañ.
PENNAD IV
Pa voe klevet e oa degouezet Alanig e palez ar
roue, an holl, bras ha bihan, a zeredas da welout ar
gwall loen brudet. Laouen-bras edont holl.
« A I » emezo, « en taol-mañ eo graet gantañ, hag
e wreg a hirvoudo e-pad hir amzer e Kastell-al-Laer,
ma chom da c’hortoz anezañ ».
Kredit ac’hanoun, e-touez an aotrounez-se, mignoned Alanig a oa rouez-meurbet, rak kement loen en
doa bet abeg da gaout droug outañ.
Alanig a zeuas dirak ar roue, sounn e benn, eur
mousc’hoarz war e vuzellou. Klaoustre e oa eur mousc’hoarz glas, rak gwall nec’het en em gave. Met eul
louarn a oar liva gevier gwelloc’h eget pep loen, ha
rei da gredi d’an holl eo trist pa vez laouen, pe seder
pa vez gwall c’hlac’haret, evit dont a-benn eus e jeu.
Lavarout a reas da Nobl :
« Roue galloudek, c’houi a zo mestr warnoun,
c’houi a vezo va barner bremaik ; met eur barner just
oc’h, ha biskoaz n’hoc’h eus douget eur varnedigez
faos. Ar Justis, al Lealded hag an holl Vertuziou a
zo oc’h ober o demeurañs en ho kalon. Selaouit ac’hanoun, roue meur. Biskoaz en ho rouantelez n’hoc’h
eus kavet eur servijer ken sentus hag Alanig al
Louarn. N’em eus ket aon da veza dislavaret. Gouzout
a ran ez eus en ho palez aotrounez hag a zo enebourien d’in. Livet o deus gevier diwar va fenn, ha marteze eo degouezet d’eoc’h eur wech bennak, roue
madelezus, selaou ha kredi anezo. Diaes e oa d’e,oc’h
disranna ar wirionez diouz ar gaou, ha soñjal oa
gwenn va c’houstiañs pa o deus lavaret hag embannet
e kement korn e oa du evel ar pec’hed ha leun a fallentez. A drugarez Doue, ma hoc’h eus selaouet o
sotoniou, n’hoc’h eus ket kredet anezo. Poueza a rit
en ho tourn ar mad hag an droug, ha gouzout a rit e
pe du emañ ar wirionez. Dre ma oan o chom du-se
pell, e-kichen Menez Sant-Mikael, ne oan ket evit
dont alies d’en em zifenn dirak ho lez-varn. Met a-benn ar fin oun deuet da damall e gaou va holl enebourien. Roue madelezus, selaouit ac’hanoun ».
« Peoc’h », eme ar roue, droug ennañ, « komzou
flour ha flanerez ne dalvezint ket d’eoc’h. Torfedou
spontus hoc’h eus graet, ha n’eo ket diaes proui. Sell !
setu amañ ar c’hilhog ; laer ha gaouier, laeret hoc’h
eus diwarnañ e holl vugaligou an eil goude egile. Lip-e-Bao a zo bet hanter lazet er vilin, ha ne vezo ket
pare ken. Lom, an arz, a zo chomet moal an hanter
eus e benn, ha, daoust d’eun oberatadur graet d’ezañ
gant eur medisin bras, miziou ha miziou a dremeno
a-barz ma vezo yac’h. Hag e kredit lavarout d’in, e-kreiz va daoulagad, e karit ar Justis hag ar Vadelez,
loen faos ! »
« Roue, selaouit ac’hanoun », a lavaras Alanig, leun
a enkrez. « Evit da Lom ha da Lip-e-Bao beza klañv-bras, ha marteze dibare, n’oun ket da veza tamallet
evit se, ha n’oun ket kablus ma en deus lezet an arz an
hanter eus bleo ha kroc’hen e benn e faout eur pengos
dero, na kennebeut ma ’z eo bet roet d’ezañ fest ar
vaz gant an aotrou Rustevel. Barrek e oa d’en em
zifenn, gant an nerz en deus. Ha ma ’z eo hanter varo
Lip-e-Bao, piou a zo kaoz nemet pec’hed al lontegez ?
Ma ne vije ket aet da logota d’an noz, en eul lec’h
difennet, e vije bet bremañ ken yac’h hag eun archer.
Lavaret en doa d’in mont gantañ, dre an toull, e-barz
ar vilin, hag e respontis d’ezañ ne oa ket d’in al logodennouigou-se, peogwir ne vevent ket diwar va
c’houst. Neuze, Lip-e-Bao a zirollas da c’hoarzin goap
ouzin ha da lavarout ne oan nemet eur genaoueg.
Setu, roue galloudek, ar pez am boa da ziskleria
d’eoc’h. Bremañ, ra vezo graet hervez ho polontez.
C’houi eo ar mestr hag eur paour kaez louarn a zo
dic’halloud dirazoc’h. Ma plij ganeoc’h barn ac’hanoun d’ar maro, e klevin ho parnedigez, gant doujañs.
Va enebourien a vezo laouen-bras, bezit sur, met va
maro ne vezo ket eur maro just ».
Neuze, Tourter, ar maout koz, a lavaras :
« A ! deuet eo ar mare d’ezañ da renta kont. Displegomp amañ an droug en deus graet d’imp ».
Tourter n’en em gavas ket e-unan nemetken e palez
ar roue o libuna e glemmou. Job, ar bleiz, a oa deuet
ivez gant e gerent hag e vignoned, ha Lom, an arz,
ha loened all : Skouarneg an azen, Lammig ar c’had,
Chiboudig ar c’hi bihan, Diskrogner ar c’hi-dog,
Lamm-da-Laez ar c’havr, Barodeg an bouc’h, Dipadapa ar gwiñver, Frimist ar gaerell ha Gwennig an
erminig. Izidor ar c’hole a zeuas abred gant ar marc’h
Bichar. Goude e tegouezas al loened gouez : Korneg
ar c’haro, Lagadflour an heizez, Lostigloan ar c’honikl, Urkun an houc’h-gouez, Astenngouzoug ar
c’houibon, Raka ar gegin, Yann ar frilouz, e bez mell
mic’hienn ruz a-istribilh ouz e fri, hag oc’h ober ar
rod gant e lost, Stroaleg an houad, Marjan ar waz,
ar c’henaoueka hini eus gwazi ar vro, Duard ar vran
lontek hag ar big Begaraok, ha kalz loened ha laboused all d’o heul. En o zouez e weled Kokoriko ar
paour kaez kilhog gant an nebeut poñsined a chome
eus e diad bras. Glac’haret-kenañ e oa, ha droug a oa ennañ. O welout anezo ken niverus, Alanig al
Louarn a c’hoarzas glas.
« Roue », eme Lip-e-Bao, « eun tamm anduilhenn
en deus laeret diwarnoun ».
« Roue », a lavare eul loen all, « an hanter eus va
bugaligou en deus lazet d’in ».
« Va re-me a zo bet debret betek an hini diweza ».
« Roue, Alanig en deus bevet eur vuhez digristen ».
« Roue, Alanig a zo eur gwall loen ».
« Ya, ya, roue, poñsined ha polezi en deus debret
e kement parrez a zo er vro etre Kemper ha Kastell ».
« Roue, goap en deus graet eus ho sujidi : Lip-e-Bao a zo bet pistiget gantañ ».
« Me a zo bet hanter lazet », eme Lom an arz.
« Me, ne vezin ket pare ken », eme Job ar bleiz.
« Me, me… »
« Roue, Alanig a zo laer ».
« Roue, Alanig a zo trubard ».
« Roue, Alanig a zo muntrer ».
Nobl ar roue a selaoue.
« Roue, Alanig en deus graet goap ouzoc’h »
« Eñ ? eñ ? » eme Nobl. « Petra ’glevan ? »
« Ya, lavaret en deus dirazomp n’ouzoc’h ket an tu
da ren ho rouantelez ».
« Lavaret en deus n’oc’h ket gwall zesket ! »
« Ha n’oc’h ket bet er skol !
« Ha… »
« Ra vezo krouget ! » a yudas Nobl, kounnaret-ruz.
Alanig a voe kerkent chadennet d’ezañ e zaouarn
ha taolet eur gorden dreist e choug. E vignoned,
rouez avat, a oa glac’haret-holl : Flaer ar broc’h, ha
Rikiki ar marmouz, o doa c’hoant gouela. Pa ne c’hellent ket savetei Alanig, kuitaat a rejont ar palez, rak ne felle ket d'ezo chom da welout krouga o mignon
muia-karet.
Ar roue a chomas nec’het, rak Flaer ha Rikiki a
oa baroned en e balez ; rentet o doa servij d’ezañ
meur a wech ; spered bras o doa, ha desket e oant
war an holl lezennou.
« Baroned », eme Nobl, « perak ez it kuit ? »
« Gouzout a rit, roue galloudek, perak ez eus glac’har en hor c’halon. Ma vez krouget Alanig, ni hag
hor mignoned a lavar d’eoc’h : kenavo ».
Job, avat, ha Lom, ha Lip-e-Bao, ne gollent ket
amzer. Stleja a raent Alanig d’ar groug. Mall o doa
gwelout o enebour istribilhet, du e liou, hag e deod
milliget deuet er-maez eus e c’henou. Lavarout a
raent an eil d’egile :
« Droug en deus graet d’imp, muioc’h eget d’al
loened all. D’imp eo da grouga anezañ ».
« Lom, dalc’hit soñj eus ar pengos dero hag eus
mel c’houero an aotrou Rustevel ».
« Lip-e-Bao, logod ar vilin a goustas ker d’eoc’h ».
« Job, meur a dro gamm a zo bet c’hoariet d’eoc’h
gant an amprevan-mañ. Diwallomp na daio kuit ».
« Ne daio ket », eme Job. Hag en eur lavarout se
e roas da Alanig eur flac’had war e fri.
Alanig, stlejet mell-divell, ne glemmas ket. Lavarout a reas d’ezo :
« Aotrounez, souezet e choman, avat, o welout ho
nec’hamant. Eun arme emaoc’h en-dro d’in, hag a-enep d’in, ha n’oc’h ket gwall sur e chomin etre ho
taouarn. Bezit dinec’h, ne glaskin ket tec’hout, ha ra
vezo graet hervez ho polontez. A-raok mervel e lavarin d’eoc’h evelato n’eo ket gwall vrao d’eun eontr
laza e niz, n’eo ket gwir, Lom ?
Lom ne respontas ket, nemet sacha a reas kreñvoc’h
war ar gorden evit trouc’ha berr ar c’homzou e toull-gouzoug an amprevan.
Degouezet e oant.
« Job », eme Lom, « lakait eur skeul ouz ar wezenn-
mañ, ma pignin da staga ar gorden ».
« Kement-se a vall a zo warnoc’h da staga ho niz
ouz ar groug ? » a lavaras Alanig gant eur vouez
truezus. « Bravoc’h e vefe d’eoc’h difenn anezañ diouz
e enebourien. Met, peogwir e kavit plijadur o lakaat
ac’hanoun d’ar maro, kendalc’hit, ha grit buan, rak
mar degouez d’in en em denna ac’han, me ’lavar e
kousto ker d’eoc’h ».
« Sell ! » eme Lom. « Klevit anezañ ! Ober a ra
goap ouzimp c’hoaz, pa emañ dirak ar groug. Ar
skeul, buan, buan ! »
Alanig a soñje :
« Penaos e teuin a-benn da deneraat kalon ar roue ?
Droug bras a zo ennañ. Va mignoned a zo aet kuit,
ha n’eus nemet kasoni ha fulor en-dro d’in. Koulskoude e karfen talvezout dan tri-mañ o c’homzou
faro. Petra ’lavarin d’ezañ ? N’em eus graet tra vat
ebet em buhez, ha torfedou am eus graet, dre gant ha
dre vil. Met, n’eus ket da c’hedal ».
Alanig a oa pignet er skeul, ha bremaik e vije bet
e benn er skoulm-lagadenn. Eus gorre ar skeul e tistroas eta war-du e enebourien, hag e lavaras d’ezo :
« Roue, itronezed, aotrounez, kristenien, ar maro a
welan dirazoun, hag, a-raok mervel, e c’houlennan
diganeoc’h ar pardon eus kement droug ha kement
poan-spered am eus graet d’eoc’h. Goude ma vezin
maro, lavarit eur bedenn evit ma vezo pardonet d’in
va fec’hedou : mil pardon am eus ezomm da gaout. A-raok lakaat va fenn er skoulm-riskl, lezit ac’hanoun
da gofes d’eoc’h va holl dorfedou, torfedou kuz, gant
aon na vefe diwezatoc’h tamallet unan bennak diwar
laz ha laeroñsi graet ganin-me, Alanig al Louarn. O !
ne c’houlennan ket hir amzer : eur munut, eur munutig hepken ».
Kalz eus al loened a oa deut an dour en o daoulagad.
Lavarout a rejont d’ar roue.
« Ne c’houlenn ket kalz a amzer. Lezit anezañ da
ober e gofezadur ».
Ar roue a asantas.
Alanig a lavaras :
« Doue ho pinnigo hag en devo truez ouzin. Ne welan
dirazoun den ha n’en deus ket abeg da glemm ouzin.
Bihanik e oan c’hoaz, hag a-boan dizonet, pa santis
evit ar wech kenta blaz ar gwad war va zeod. Eun deiz
e welis deñvedigou o c’hoari en eur waremm. Lammat
a ris dreist ar c’hleuz hag e tostais ouz an hini koanta,
an hini tenera, ha, gant eun taol-dent en eur c’har
a-dreñv, e voe diskaret al loenig. Suna a ris ar gwad,
hag e kavis e oa blaz mat gantañ. An deiziou war-lerc’h ne oan ket evit mirout da vont d’ar waremm,
da suna gwad an deñvedigou, ken mat all em boa
kavet anezañ. N’ouzon ket pet dañvad am eus lazet
e-giz-se. War-lerc’h an deñvedigou e lazis givri, yer,
gwazi, houidi hag all. Plijadur a gaven o laza anezo.
Pa n’em beze ket naon, e raen eun toull en douar, hâg
en toull-se e lakaen ar c’horf maro da vreina.
Degouezout a reas d’in, en amzer-se, ober anaoudegez gant Job ar bleiz, e Pont-Koblan, etre Gwezeg
ha Pleiben. Edo, war ribl ar stêr vras, o teski pesketa
darzed. Lavarout a reas d’in piou oa, ha me a lavaras piou oan. Job a felle rei d’in da c’houzout e oa bet kerent tost hor c’herent, ha pa felle d’ezañ rei d’in
da gredi, e ris an ezvan da gredi anezañ. Adalek an
deiz-se e voemp mignoned vras. Keuz am boa da
gaout diwezatoc’h. Kregi a rejomp da vale dre Leon
ha Kerne, ha da laerez a-hed an hent. Job a laere ar
pep brasa, ha me a soursie ouz laeroñsiouigou. Divizet
e oa etrezomp e vije bet boutin kement tra laeret. Job,
avat, dre m’en deus muioc’h a nerz egedoun, a ranne
pep tra hervez e c’hoant, ha pa zegoueze d’in krozal
pe astenn va fao re hir, e kouste ker d’in. Ne veze ket
roet d’in zoken an dekvedenn eus ar pez a veze laeret.
Eur wech, soñj mat am eus, hor boa laeret ha lazet
eun ounnerig.
« Kig ounner », emezoun da Job, « a dle beza
tener. Dizoñjet em eus zoken ar blaz a zo gantañ,
keid-all a zo n’em eus ket bet an eurvad da gaout eun
tañva anezañ ».
Job a sellas ouzin, droug ennañ.
« Gwelloc’h eo d’eoc’h », emezañ, « kregi en eur
penn eus al loen, ma’z aimp gantañ er c’hoad. Pa
vezimp pell diouz kement kêr, e c’hellimp ober kofad,
dianken ».
Samma a rejomp an ounnerig. Job a valee a-raok,
ha me a-dreñv. Met eur vuoc’h, mamm an ounnerig,
emichañs, a welas ac’hanomp. Blejal a reas ar pez
ma c’hellas, en eur redek war e lerc’h.
« Kerz buan ’ta ! Job », a lavaren-me, « pe emañ
kerniel ar vuoc’h em penn a-dreñv ».
Ne gerzas ket buanoc’h, avat, ha ret e voe d’in
bounta warnañ. Eeun-hag-eeun e lammemp war ar
c’hleuz, pa santis o tremen, eur rahouenn diouz va
feskennou, kerniel ar vuoc’h kounnaret. Job a zirollas
da c’hoarzin ken na oa mui evit bale, pa lavaris d’ezañ an aon am boa bet. Gouzañv a ris goaperez,
rak soñjal a raen e vijen bet gopraet mat.
Klevit eta, roue meur, klevit. duged, konted ha
baroned, klevit, priñsezed. Pa voemp degouezet er
c’hoad doun, Job a lavaras d’in :
« Alanig, pell a-walc’h omp aet. Taolomp an ounnerig war an douar. Bremañ e c’hellit kemer ho
frankiz ».
« Eñ ? » emezoun, « petra ? penaos ? »
« Ne gomprenit ket ar brezoneg ? » emezañ. « Me a
lavar d’eoc’h oc’h dieub da vont bremañ lec’h a
garit ».
« Met, an ounner ? »
« An ounner a zo d’in-me », emezañ, war eun ton
rust ha rok. « Ret eo d’eoc’h soñjal em eus er gêr eur
wreg ha kalz bugale, ha n’eo ket re an ounnerig-mañ
evito ».
Ha setu n’em boa bet tamm ebet en taol-se.
Alies e veze roet d’in eun tamm kostezenn grignet
da grignat, pe eun tamm bourlas kalet da chaokat.
A ! Job ar bleiz a zo bet atao em c’heñver eur c’hompaer divalo !
Dre eurvad evidoun, nem eus gouzañvet, daoust
da Job, na naon na sec’hed. Eun den pinvidik a gav
atao da brena, ha me am eus eun teñzor kuzet, eur
bern aour ken bras ma ne dafe ket e seiz tumporell,
staget seiz jao ouz pep hini ».
Neuze, ar roue a lavaras :
« Pelec’h emañ an teñzor-se ? »
« O ! » eme Alanig, « lavarout a rin d’eoc’h pelec’h
emañ, rak me a zo o vont da vervel ha ne dalvezo ket
d’in. D’an eur diweza eus va buhez n’em eus ket
c’hoant da lavarout gaou. Klevit ’ta istor an teñzor burzudus. An aour-se a zo bet laeret, ha laeret d’ar
mare mat. Aotrounez hag a gav d’eoc’h int servijerien vat ha leal o doa lakaet en o soñj laza ac’hanoc’h.
Met eun nozvez e welis el loar e vijec’h bet lazet er
bloaz ma ne vije ket bet laeret an teñzor-se. Dont a
ris a-benn da laerez anezañ ha da savetei ac’hanoc’h
war eun dro. Va zad a lavaras d’in e oa eun dra guz,
ha ne dalveze ket ar boan goulenn hiroc’h digantañ.
Al laeroñsi-se a goustas ker d’ezañ. Allas ! Allas !
Ha d’in-me, siouaz ! Rak ma vije chomet kuzet da
viken an teñzor daonet-se, Job ar bleiz ha Lom an
arz ne vijent ket bet enebourien d’in. Met, n’eus forz !
Laouen e varvin, rak, en eur laerez an teñzor em eus
savetaet ho puhez. An droug c’hoarvezet ganin, evit
gwella mad va roue eo bet ».
Ar rouanez a voe trubuilhet he c’halon o klevout
an holl draou-se.
« Alanig », emezi, « soñjit emaoc’h dirak ar maro.
Lavarit d’imp ar wirionez eeun-hag-eeun ha penn-da-benn. Penaos e c’hoarvezas d’ar roue beza war var
beza lazet, ha penaos, dre an teñzor-se, eo bet saveteet ? »
Nobl ar roue a lavaras :
« Alanig, diskennit diouz ar skeul ha tostait ; tostik,
tostik-tre, ma klevin fraez ».
Alanig a ziskennas eta. E enebourien, avat, a oa
droug enno. Al louarn a benndaoulinas dirak ar roue.
« Va mestr », emezañ, « ne lavarin gaou ebet.
Petra ’dalvezfe d’in eur gaou pe zaou, peogwir e
vezin maro a-raok eun eur amañ ? Re a enebourien
douet a zo en-dro d’in ! »
Alanig a grene gant aon na vije ket bet kredet e
sac’had gevier.
Ar rouanez a lavaras d’ar roue :
« Truez am eus outañ. Bezit dous en e geñver, evit
ma c’hellimp gouzout an istor teñval-se penn-da-benn ».
Nobl a lavaras d’e sujidi :
« Peoc’h ! »
Ha da Alanig :
« Komzit dianken ».
Alanig al Louarn a grogas gant e gontadenn.
PENNAD V
« Va zad », a lavaras Alanig, « en doa kavet, —
n’em eus ket gouezet penaos, — teñzor ar roue galloudek
Emerig. D’ezañ eo bet ar gwasa.
En em gavout a reas neuze en e c’hloar, ha ne oa
loen ebet par d’ezañ war an douar. Dispriza a reas
an holl loened nemet Job, Lom, Flaer ha Lip-e-Bao,
abalamour e oa ar re-mañ o-fevar pinvidik-bras.
En em gavout a rejont, eun nozvez, er Yeun, e-kichen
Menez Sant Mikael. An noz a oa teñval, ha
ne oa kristen ebet tro-war-dro.
Va zad a lavaras :
« Mat ! skuiz omp aet gant Nobl ar roue. Hor penn-ni
a zougfe eur gurunenn kenkoulz hag e hini. Nobl
ne gar ket ac’hanomp. Disfiziañs en deus ouzimp.
Perak ? N’ouzon ket. Servijet hon eus anezañ betek-hen
gant karantez ha lealded. Met ar vuhez tremenet
ne zeuio ket en-dro. Me a lavar d’eoc’h : Nobl a
c’hoario d’imp, mar n’eo ket diskaret, eun dro fall
bennak ».
« Diskaromp anezañ », a lavaras ar pevar loen.
« Laza anezañ a vefe gwelloc’h », a lavaras va zad.
« Lazomp anezañ », emezo holl.
« E-kreiz m’ed’o Alanig o konta, Lip-e-Bao, Lom,
Job ha Flaer a hopas :
« N’eo ket gwir ! N’eo ket gwir ! »
Nobl a sellas outo gant kounnar.
« Peoc’h ! » emezañ, « pe e vezo galvet ar boureo
da zont da drouc’ha d’eoc’h ho teod »).
Alanig a gendalc’has :
« Ho maro, roue meur, a zo bet touet en ,noz-se, e-kichen Menez Sant Mikael, ha touet war benn Job ar
bleiz. Va zad a lavaras d’ezo :
« Ni a lazo Nobl, ha me a vezo kurunennet roue e
Kerne. Goude e tiskarimp roue Leon, hag ar rouantelez-se
a vezo roet da Flaer va breur. Rouantelez Tregor
a vo lod Lom. Bro-Wened a vo roet da Job ».
« Ha me, neuze ? » a c’houlennas Lip-e-Bao.
Lavaret e voe d’ezañ gortoz, peogwir ne oa nemet
peder rouantelez e Breiz-Izel. Diwezatoc’h, moarvat,
o holl armeou unanet a vije deuet a-benn da ziskar
pelloc’h du-se, war-du broiou ar Sav-Heol, roueed ha
roueed, ha Lip-e-Bao en dije graet eun dibab etre ar
rouanteleziou nevez gounezet.
Ne blijas ket re en holl da Lip-e-Bao eur seurt
rouantelez-da-zont, met ret e voe d’ezañ rei peoc’h, pa
oant pevar a-enep d’ezañ, ha gortoz pa ne c’helle ket
ober a-hend-all. A-raok lavarout kenavo an eil d’egile
betek antronoz vintin, va zad a lavaras d’ezo c’hoaz :
« Ha, dreist-holl, arabat ranna grik diwar-benn
kement-mañ ! »
Siouaz d’ezañ ! Flaer, eun deiz m’en doa evet eur
bannac’hig re, a oa deuet da veza re skuiz e deod en
e c’henou gant ar c’hevrin milliget. Konta a reas d’e
wreg ar vodadeg-noz.
Me a yae alies da di va moereb evit an dra-mañ pe
an dra-hont. Lavaret e oa bet d’ezi beza sioul. Met ar
c’hevrin a zebre he zeod evel ma vije bet eun houarn
ruz. Diou eur goude e tisklerias d’in, ha n’eo ket d’in-me
hepken, met d’am c’hoarezed ha da holl wrac’hed
ar vro a zeue di da gafeta. O ! d’an holl e lavare, gant
eur biz war he genou: na lavarit an dra-se da zen !
Gwall nec’het e oan. Hor roue, emezoun, a zo
madelezus. Arabat lezel re all da bignat war an tron. Rouantelez Treger a vije roet da Lom ? Gwasat dismegañs
evit Tregeriz ! Nann, biken ! Met penaos
mirout ouz al loened fall da gas o zorfed da benn ?
Ya, klask a raen gouzout penaos. Glac’haret-naet e
oan. Met eun deiz, war-dro pemp eur ha kard diouz
an abardaez (soñj am eus dalc’het eus an eur, kement
a blijadur a reas d’in va c’havadenn), rak kavet em
boa… A, a !…
War-dro serr-noz, goude debret koan, va zad a guitae
an ti dre guz. Lammat a rae el liorz drei an nor a-dreñv.
Ober a rae eur sell a bep tu d’ezañ, ha, ma
ne veze den war welout, en em sile e-touez ar gwez
avalou hag e rede d’ar choad.
En noz-se ne deas ket d’ar c’hoad e-unan. Me a
heulias anezañ, a bell, hep gouzout dare d’ezañ.
E-kreiz ar c’hoad, va zad a chomas a-sav. Sellout
a reas adarre en-dro d’ezañ. Kregi a reas da ziskrapat
ha da doulla an douar. Me a oa puchet war ar c’hleuz
a-us d’ezañ, ha kuzet a-dreñv eur vodenn valan. Va
zad a gendalc’he atao gant e labour, pa darzas eun
draig skedus en douar, ha ma taolas sklerijenn dindan
bannou al loar gann. Va zad a bokas d’an aour,
rak eun teñzor e oa. Ha goude, p’en doa graet d’ezañ
e weladenn bemdeziek, e kuzas anezañ adarre, goustad,
gant douar, ha, gant eun taol lost evel eur skubellenn,
e stranas warnañ eur gwiskad deliou sec’h.
Paour kaez tad ! Sinet en doa e varo.
Pa voe aet kuit d’ar gêr, me a ziskennas eus ar
c’hleuz, ha buan e kerzis da Gastell al Laer da lavarout
d’am gwreg ha d’am bugale dont ganin d’ar
c’hoad.
Toulla a ris an douar d’am zro, hag e kavis en
toull berniou aour ha berniou arc’hant, ha kalz traou priziusoc’h c’hoaz. O ! roue, an hini kosa eus an holl
dud a zo dirazoun n’en deus gwelet morse kemend-all.
(Alanig a daolas eur sell war Lom, Job, Flaer ha
Lip-e-Bao, hag e welas gant plijadur e oant aet du
gant ar gounnar).
Alanig a gendalc’has :
« N’hor boa na karr na jao evit kas ganimp an
teñzor burzudus-se. Dre eurvad evidoun, em boa eur
wreg kalonek hag eur bern bugale, bugale vat, bugale
greñv. Eur c’houezadenn gaer e oa bet evidomp, me
hen lavar d’eoc’h, met n’eus forz.
An deiz war-lerc’h, va zad a yeas da redek dre ar
vro gant e bevar c’hompaer, da douella o mignoned
ha da sevel ar vro a-enep d’eoc’h. Skriva a reas zoken
da roue ar Prus ha da hini ar Spagn, da lavarout d’ezo
degas d’ezañ soudarded. Ar soudarded a vije bet
paeet mat hag ar roueed gwelloc’h c’hoaz.
Eur miz goude e tegoueze soudarded estren e Breiz,
dre Naoned ha Roazon. O roue ! soñjit er pez a vije
c’hoarvezet ganeoc’h panevet Alanig al Louarn !
Roue ar Prus a zeuas da gaout va zad.
« Degouezet oun », emezañ, « gant ar soudarded
hoc’h eus goulennet. Deuet eo ganin mil bleiz, bleizi
naoniek, gouez, kounnaret, an tan en o daoulagad hag
eonenn etre o skilfou lemm. Ne c’houlennont nemet
kann hag emgann, ha freuz, reuz, drailh ha razailh.
Kant houc’h-gouez a zo deuet ivez, ar reuta houc’hed-gouez
a gaver er Saks hag e bro ar Roen. Lemmet o
deus o skilfou war ar vreolim a-raok dont, hag ugent
vloaz servij o deus d’an nebeuta ; ha kizier gouez
da grevi daoulagad an enebourien ; ha brini da nijal
a-us da dachenn an emgann evit gwelout ar pez a
dremen war an tu all. A ! va arme a zo eun arme gaer, ha ganti e tiskarin ar roue galloudusa. Warc’hoaz,
mar karit, ez aimp da Gemper-Kaourintin. Da
eiz eur diouz ar mintin e krogo an emgann. Da nav
eur e vo echu. Da zek eur e viot sakret roue, ha da
unnek eur e vezo lein vras war ar blasenn. Met goulenn
a ra va soudarded e vezo paeet d’ezo o labour
hag o mizou mont-dont, a-raok ober netra.
« Evel just », a lavaras va zad, laouen-kenañ.
Hag ez eas d’ar c’hoad.
Furchal a reas…
Allas ! allas ! allas ! ha mil allas all ! Teñzor ebet
mui. An toull a oa goullo.
« O, o, o ! aiou, aiou ! » emezañ. « Kollet an
teñzor, kollet oun, lazet oun ! Aiou ! Klañv oun e
kement korn eus va c’horf. An teñzor ! an teñzor !
O va c’halon baour, faouta a ri gant ar glac’har. O va
bouzellou ! Emaoun o vont da vervel ! »
Ha va zad a rede dre ar c’hoad. Yudal a rae ken e
oa eun druez selaou anezañ. Heñvel e oa e vouez ouz
mouez ar pemoc’h pa vez ar gontell vras o c’hoari e
toull e c’houzoug.
Roue ar Prus, o klevout kement a c’harmou, a soñjas :
dizoloet eo bet an torfed, hag emeur o laza al
louarn. Mont a reas er c’hoad gant e soudarded da
sikour anezañ. Met ne glevas mui na garm na klemm,
ha ne welas ket va zad. Evelato, a-benn eun eur, tremenet
o furchal, eun houc’h-gouez a savas e vin d’al
laez.
« O,o ! » emezañ, souezet, « ’m eus aon emañ al
louarn a-istribilh ouz ar wezenn ».
Allas, allas ! re wir e oa. Va zad en doa en em
grouget !
Ar soudarded a yeas d’ar gêr, droug enno.
Roue madelezus, setu aze penn-da-benn ar vad am
eus graet evidoc’h, ha n’oun ket bet o hopal da holl
aveliou ar vro : me am eus graet an dra-mañ, me am
eus graet an dra-se ; panevedoun e vije bet cheñchet
penn d’an holl draou er vro.
Nann, ne blij ket d’in fougeal, ha ne glaskan ket
beza paeet pa ran eur vad bennak. Gwall baeet eo e
vezan a-wechou, siouaz d’in ! Me a zo barnet da veza
krouget, ha va enebourien, hag enebourien d’eoc’h,
Lom, Job, ha Lip-e-Bao, ha kalz re all a zo en ho
kichen, enoret ha glorius. An dra-se eo justis ar bed ».
Ar roue hag ar rouanez o doa c’hoant da c’houzout
pelec’h edo an teñzor. Lavarout a rejont da Alanig
dont tre en o c’hichen.
« Lavarit d’imp goustadik, goustadik-tre », emezo,
« pelec’h emañ teñzor bras ar roue Emerig ».
Alanig a respontas :
« Kredi a ran ne dalvez ket ar boan lavarout d’am
roue pelec’h emañ an teñzor-se, peogwir e varn ac’hanoun
d’ar maro hag e talc’h en e balez va gwasa hag
e vrasa enebourien ».
« Nann, nann », a lavaras ar rouanez, « ne viot ket
krouget, evidoc’h beza barnet. Ar roue, va gwaz, en
deus ankounac’haet torfedou ho puhez tremenet. N’eo
ket kounnaret mui. Nemet hiviziken, bezit eun den fur
ha santel, ha servijit ho roue evel ma ’z eo dleet ».
« O trugarez, itron gaer ! » a lavaras Alanig, « bennoz
Doue ha trugarez ! ha trugarekait ho kwaz eus
va ferz. Ne gavo ket en e rouantelez eur servijer ken
gwirion ha me. A galon vat e kinnigan d’eoc’h teñzor
ar roue Emerig. Diskouez a rin d’eoc’h pelec’h emañ.
Eun teñzor burzudus eo. Souezet e chomot o welout
anezañ ».
« Rouanez », eme ar roue, « na gredit ket anezañ.
Met ma komz d’eoc’h diwar-benn laeroñsi, muntrerez
ha torfedou all, kredit anezañ hardi. E gwirionez,
n’eus ket bet ha ne vo morse war an douar eur gaouier
ken bras hag heñ ».
Ar rouanez a lavaras :
« Gwir eo, va aotrou, doare-beva Alanig n’eo ket
bet eus ar re gaera. Graet en deus muioc’h a zroug
eget a vad. Soñjit evelato en deus diskuliet Flaer, e
eontr, hag e dad zoken. Ma ne vije ket bet gwir ar
pez en deus lavaret, n’en dije ket tamallet anezo.
Gwelloc’h en dije kavet moarvat tamall enebourien eget
e gerent tosta ».
Ar roue a lavaras d’ar rouanez :
« Rouanez, ra vezo graet hervez ho polontez, ha,
mar kav d’eoc’h eo furoc’h ankounac’haat torfedou
Alanig, e pardonan d’ezañ eur wech all c’hoaz. Met,
lavarout a ran d’eoc’h ivez : ma teu tud da glemm
adarre diwar e benn, mil keuz en devo, heñ, e wreg,
e vugale, e vignoned, e gerent, en amzer bremañ hag
en amzer da zont. Eur blanedenn griz hag ar wasa
dismegañs, ar baourentez hag ar galeou a vezo o lod.
Alanig a selaoue. Mousc’hoarzin a reas en e galon
pa glevas komzou ar roue.
« Roue », emezañ, » ar wirionez penn-da-benn am
eus diskleriet d’eoc’h, hag a-raok nemeur ac’han e
c’hellot gwelout gant ho taoulagad an teñzor kuzet ».
« Mat », eme ar roue, « ar pardon a roan d’eoc’h ».
Alanig a dridas gant al levenez.
« O roue », emezañ, « o rouanez, biken ne zizoñjin
ho madelez. Re vat oc’h em c’heñver. Evit ho trugarekaat
e roan d’eoc’h, gant levenez, teñzor burzudus
ar roue Emerig hep derc’hel eun diner zoken evidoun va-unan. Selaouit, ma lavarin d’eoc’h pelec’h emañ.
Kuzet eo bet dindan an douar, er Yeun, tost da Venez
Sant Mikael. Evit kavout anezañ, kemerit, mar plij,
ho pluenn, ha skrivit fraez, gant aon da ankounac’haat :
tresit war eur gartenn diou linenn, unan eus
Roc’h Trevezel da Venez Sant Mikael, hag unan all
eus Menez Kador da Vrenniliz. An teñzor a gaver
eeun-hag-eeun el lec’h ma en em drouc’ho an diou
linenn-se ».
« Alanig », eme ar roue, « diaes a-walc’h e vo
kavout ar takad bihan-se, merket gant diou linenn
war eur gartennig ».
« Selaouit, roue. N’eo ket echuet ganin displega
d’eoc’h. Kavout a reot al lec’h-se evel-hen : e-kichen,
ez eus eur maen-hir. En em gavit e-tal ar maen-hir-se,
warc’hoaz, da bemp eur diouz an abardaez. Da bemp
eur eeun, ma par an heol war ar maen, sellit ouz e
skeud, hag eus penn pella ar skeud, grit hanter-kant
paz en eur drei ho kein d’an heol. Goude, chomit a-sav,
ha toullit. Dindan ho treid e vo an teñzor. Da
genta, o toulla, ne gavot nemet brug ha lann, ha
goude douar du leun a wriziou koz. Kendalc’hit da
doulla. Ne zaleo ket an aour da lugerni dirak ho taoulagad :
kurunennou ha gwalennou kizellet gant arzourien
dournet-mat, kurunenn ar roue Emerig dreist-holl,
a lugern kement ma vez gwelet a-bell, ha ma
treuz he sked ar seiz, ar satin hag ar mezer fin. A !
ne vez ket graet ken war an douar traou ken brao na
ken prizius. An dud, en amzer hizio, n’int ket douget
da garout seurt traou. Eo, braventez ha priziusted
marc’had-mat. An dud hag a ouie labourat ken dispar
a zo marvet mil bell ’zo. O bugale, avat, n’eo ket
bet roet d’ezo spered o zad. O roue, o rouanez, diwezatoc’h e root mil meuleudi da Alanig al Louarn ».
« Mat, Alanig », eme Nobl, « c’houi a zeuio da ziskouez
d’imp pelec’h emañ kuzet an teñzor. Aesoc’h e
vezo kavout anezañ. Rak mar ne vez ket heol warc’hoaz
e vefe ret gortoz an deiz war-lerc’h. Evit d’an
douarou-se beza em rouantelez, n’anavezan ket anezo
gwall vat. Douarou treut int, hag eno emañ ar
Youdig ! »
Alanig a lavaras :
« O roue, eun enor bras e vefe evidoun mont di
ganeoc’h. Met, kavout a ra d’eoc’h e vefe dereat ?
Kredi a ra d’eoc’h e vefe brao gwelout ac’hanomp o
pourmen dre ar vro, hon-daou, c’houi, ar roue, ha
me, ar paour kaez Alanig al Louarn, laer, muntrer,
gaouier, bet barnet bremaik, ha darbet d’ezañ mervel
er groug ? »
« Gwir, Alanig. Ho komzou a zo leun a furnez.
Mont a rin di gant unan pe zaou eus va amezeien goz.
Pardonit d’in mar em eus komzet ouzoc’h bremaik
war eun ton taer ha rok. Va gouenn a zo bet prim a-viskoaz ».
« Roue », a lavaras Alanig, « eun dra am eus da
ziskleria d’eoc’h. Pec’hedou a bep seurt a bouez
war va c’houstiañs. Karout a rafen mont d’ober eur
pirc’hirinerez da Roum evit kaout ar pardon evito
hag evit ober pinijenn. Goulenn a ran aotre diganeoc’h
da gregi gant va firc’hirinerez warc’hoaz vintin,
kerkent savet an heol. Pa vezo bet va fec’hedou
gwalc’het gant eur binijenn griz, neuze e tistroin da
Vreiz-Izel. Neuze e c’hellin, hep mez evidoc’h, bale
en ho kichen ».
« Ra vezo graet hervez ho polontez, Alanig », a
lavaras ar roue. Rei a ran d’eoc’h an aotre da vont kuit, kerkent savet an heol. Chañs vat d’ober pinijenn
galet, ha da veza fur ha santel pa viot distro da
Vreiz… Unan all a zeuio ganin betek maen-hir ar
Yeun. Meur a hini a zo amañ hag a anavez ar vro-se
mat-tre, emichañs ? Pehini a vefe ar gwella d’in
dibab da zont ganin da glask an teñzor ? Alanig, lavarit
d’in piou ».
« Roue », a respontas Alanig, « Lomig ar c’had a
anavez mat-tre ar c’hornad. Eno emañ e vro, pell
diouz ar chas ha pell diouz an tennou fuzuilh ».
« Trugarez d’eoc’h, Alanig. Kenavo eta ac’han d’ar
bloaz a zeu ».
Alanig a saludas ar roue hag ar rouanez, hag a
bokas da vouklou aour o botou, hag edo o vont kuit.
« Gortozit », eme ar roue d’ezañ, « gortozit eur pennadig,
ma viot meulet hag enoret dirak aotrounez al
lez hag al lez-varn evel ma ’z oc’h bet disprizet dirazo
bremaik ».
En e gornig, Lomig, galvet da vont gant ar roue
da glask an teñzor da Venez Mikael, a grene e-leiz e
groc’hen.
PENNAD VI
Setu Alanig adarre gwelet-mat gant ar roue. Nobl
a bignas war e dron hag a gomzas a vouez uhel ha
herr :
« Laboused ha loened, paour ha pinvidik », emezañ,
« grit peoc’h. Selaouit ac’hanoun, bras ha bihan,
aotrounez hag itronezed, ha eankit doun en ho penn
kement tra a c’hourc’hemennin d’eoc’h. Alanig a
zo bet bremaik barnet d’ar maro, hag, e gwirionez,
dellezet en deus eur maro kriz, ha den ne zislavaro
ar varnerien. Bremaik, avat, Alanig en deus diskleriet d’in eur bern traou kuz. Evit e drugarekaat e
lezan gantañ e vuhez hag e holl vadou. Va mignon
eo adarre. Hiviziken eta e c’hourc’hemennan d’eoc’h
saludi anezañ gant doujañs, e kement lec’h, heñ, e
wreg hag e vugale. Ma en deus graet droug, — ha
piou a zo gwenn e goustiañs ? — ma en deus graet
droug, an droug-se a zo tremenet, ha gwalc’het e
vezo dizale. Rak, warc’hoaz d’ar beure, kerkent savet
an heol, Alanig a guitaio e gastell evit mont d’ober
eur pirc’hirinerez hir da Roum, hag ac’hano ez aio
pelloc’h, en tu all d’ar mor. D’ober pinijenn ez a di,
war droad, eur vaz en e zourn hag eur bisac’h war e
gein. A-benn eur bloaz ac’han e teuio en-dro. Lavarit
d’ezañ kenavo, gant ho kalon, ha nann gant fae, diwar
beg ho teod. Ha dalc’hit soñj mat eus an dra-mañ :
an neb a zo mignon d’in ne zeuio ket mui da glemm
dirazoun diwar-benn Alanig al Louarn, pe ker e
kousto d’ezañ ».
Neuze, Lip-e-Bao a sellas ouz Job hag ouz Lom.
« Nag a boan gollet ! » emezañ. « Ar gwella tra
hon eus da ober bremañ eo mont ac’han. Peogwir ez eo Alanig gwelet mat adarre, ni a vezo gwelet fall
dizale. Eul lagad am eus kollet, hag aon am eus da
goll an hini all. »
« N’emaomp ket brao ganti », a lavaras Lom.
« Deomp da gaout ar roue », eme Job, « rak eur
vez eo pardoni torfedou ken bras da Alanig, eul loen
hag a raio goap ouz Nobl kerkent ha m’en devo troet
e gein ».
Job ha Lom a yeas eta da gaout ar roue hag ar
rouanez. Glac’haret-naet e oant. Lavarout a rejont kalz
droug ouz o enebour. Nobl, avat, a lavaras d’ezo :
« Peoc’h, mar plij ! N’hoc’h eus ket klevet ar pez
am eus lavaret bremaik ? Alanig a vezo hiviziken va
gwella mignon, ha ne blij ket d’in klevout e enebourien o tont da gonta d’in diwar e bouez an distera
droug ».
A-boan m’en doa peurechuet e gomzou ma roas ar
roue urz d’e archerien da chadenna an daou istrogell
ha d’o c’has d’ar prizon.
« Ha bremañ, roue madelezus », eme Alanig, « ar
gwella eus ar roueed, ez an da gemer hent an Itali,
met eun dra a garfen kaout : eur sac’hig ler, da lakaat
an tammouigou bara hag amann a vezo roet d’in evit
an aluzen ».
Nobl a chomas eur pennad hep lavarout ger.
Sellout a reas ouz mestr an archerien :
« Aotrou Krabanek, selaouit : Alanig a c’houlenn
eur sac’h ler, ha n’em eus hini ebet da rei d’ezañ.
Trouc’hit eun tamm kroc’hen a zaou droatad a hed
hag a gement a lec’hed diwar gein an arz, ha grit
gantañ eur sac’hig brao evit Alanig ».
Alanig a dostaas ouz ar rouanez hag a lavaras d’ezi
sioulik :
« Itron gaer, diarc’hen oun : eur re votou a rafe
kalz vad d’in evit va beaj. Job en deus eur re votou
ler. Ne gav ket d’eoc’h e vefe dereat d’ezañ sikour
ac’hanoun ha rei d’in unan anezo ? E wreg a c’hellfe
ivez brao-tre dioueri ar re a zo bet paeet d’ezi evit he
derou-mat. Ne gar ket bale, hag atao e vez en ti war
he chaosonou. He botou a vezo louedet ha breinet war
c’horre an armel, ha n’o devo talvezet da netra ».
Ar rouanez o vousc’hoarzas da Alanig.
« Evidoc’h », emezi, « e tiouerint eur re votou pep
hini ».
Hag e voe graet da Job ha d’e wreg diwiska o
botou ler nevez, melen ha skedus, ha prenet evit eur
c’haer a briz war blasenn Sant Kaourintin. Job hag e
wreg a azezas war an douar evit kuzat o zreid diarc’hen, ken mezus ma oant.
Alanig a dremenas e-biou d’ezo.
« A ’ta ! » emezañ, « ho potou a zo bet graet evit
va zreid ha va zreid evit ho potou. Eul ler eus ar re
wella, eul liou eus ar re gaera. Enkrez hoc’h eus bet
moarvat gant an diouer anezo, ha brasoc’h enkrez
c’hoaz e santit en ho kalon o welout ar roue o vousc’hoarzin d’in. Kaer hoc’h eus bet poania, ha poania,
o klask dont a-benn da goll ac’hanoun, n’eo ket talvezet d’eoc’h. Evel-se emañ ar bed. Keit ha ma vezin
oc’h ober va beaj, pe gentoc’h, keit ha ma pado ho
potou, ne vezin ket evit mirout da soñjal ennoc’h, en
ho karantez, en ho madelez. Da c’hortoz, aotrou hag
itron, Doue ho paeo, ha kenavo ! »
Ar vleizez a oa gourvezet war an douar hag a ouele
gant ar vez. Ne oa evit lavarout netra. He c’homzou
a chome berr e toull he gouzoug.
« A ! » emezi a-benn ar fin, « an Aotrou Doue en deus binniget anezañ evit kastiza ac’hanomp abalamour d hor pec’hedou ».
Job ha Lom, an eil e-kichen egile, a chome mut o-daou. Trist ha glac’haret e oant, chadennet evel laeron ha muntrerien, ha goapaet gant o brasa enebour.
Alamg, evelato, a oa glac’haret ivez, pa Zeue soñj
d’ezan eus ar c’haz : karet en dije c’hoari eun dro
gamm bennak da Lip-e-Bao, evel d’an daou gompaer all.
Gwiska a reas e votou laeret, ha lavarout a reas da
Nobl :
« Va roue, roit d’in ho pennoz, ma kemerin hent
an Itali. Gortoz a zo koll amzer, ha ne garan ket dalea ».
Nobla c’halvas e sekretour hag a c’houlennas
digantañ :
« Ha prest eo pelloc’h paperou Alanig ? »
« Prest int, roue meur », a lavaras ar sekretour en
eur ober eur stouadennig gant e benn ha gant e c’hlin
« Diskouezit ! » eme ar roue.
Ar sekretour a roas dezañ ar baperenn.
« Gwelomp hag-heñ eo mat evel-se », eme ar roue
Hag e lennas :
« Aotre a zo roet da Alanig al Louarn da dremen
dinec’h dre holl zouarou va rouantelez. Ha pedi a
ran, me, Nobl roue Kerne, holl vistri ar broiou all
da rei d’ezañ sikour ha skoazell bep gwech ma en em
gavo en ezomm, e n’eus forz pelec’h, war zouar pe
war vor ».
« Mat-tre », eme Nobl.
Hag e sinas hag e lakaas e siell er c’horn, war boltred Alanig.
« Dal ! Alanig, e c’hellit mont bremañ. »
Nobl a roas urz da aotrounez e lez, priñsed, duged
ha baroned, da ambroug ar pirc’hirin e-pad eun abadenn. Mont a rejont da heul Alanig, mezus ha stouet
ganto o fenn.
« Roue », eme Alanig en eur vont kuit, « dalc’hit
mat er prizon Lom ha Job, hoc’h enebourien vrasa.
Dalc’hit chadennou teo en-dro d’o divrec’h, d’o
divesker ha d’o gouzoug gant aon na zeufent a-benn
d’en em zieubi. A ! soñjit, roue, soñjit mat : keit ha
ma vezo an daou amprevan-se er prizon, e c’hellot
beva eürus ha dianken. Met, ma legouez d’ezo en em
denna diouz ar prizon, o ! neuze, diwallit, diwallit !
Touet ô deus e lazint ac’hanoc’h. »
Alanig a guitaas palez ar roue. An anevaled, evel
ma oa bet gourc’hemennet d’ezo, a ambrougas anezañ
e-pad eur pennad hent. Ken trist e oa al louarn hag
eun dremm ken glac’haret en doa gwisket ma tarzas
dour an daerou e daoulagad meur a loen. Lammig ar
c’had a ouele hag a zifronke kenañ-kenañ.
« A ! Lammig paour ! » eme Alanig, « bremaik e
vezo ret d’imp en em guitaat ha lavarout kenavo an
eil d’egile. Pe vare en em welimp adarre? Piou ’oar?
Ha beo e vezimp c’hoaz d’ar mare-mañ eus ar bloaz
a zeu ? Daoust ha ne vezin ket bet lazet gant lakepoded, e meneziou gouez an Itali ? Petra ’fell d’eoc’h ?
Pep hini en deus e blanedenn da heulia penn-da-benn
war an douar-mañ. Met arabat gouela, paour kaez
Lammig, arabat kaout ranngalon gant kennebeut a
dra. Ma plij gant Doue, ni en em welo c’hoaz yac’h
ha laouen, e palez ar roue Nobl ».
Lammig a sec’he an daerou a zevere puilh eus e
zaoulagad penn-da-benn e fri. Alanig a gendalc’has :
« A ! Lammig, c’houi hoc’h eus truez ouzin, c’houi a gompren gwelloc’h eget pep hini pegen hir, pegen
risklus, pegen dañjerus eo va beaj. C’houi a oar e
c’houzañv eur pirc’hirin naon ha sec’hed, tommder ha
yenijenn, a-hed e hent, hag anken, dienez, nec’hamant, poan-galon, poan-spered ha droughirnez o veza
pell diouz e vro. A ! Lammig, c’houi eo va gwella
mignon. Grit eur pennadig hent ganin choaz. Me a
gar kement beza e kompagnunez an dud a feson. Lavarit da Dourter ar maout dont ivez evit ma kavot berr
ho hent o tont en-dro ».
Tourter ha Lammig a selaouas an toueller hag a
evas e gomzou evel m’o dije evet dour-mel. Hag e-pad
ma raent hent, Alanig a zibune d’ezo e vrava marvailhou.
Degouezout a rejont dirak Kastell al Laer.
« E-tal ho kastell omp degouezet ? » a c’houlennas
Lammig.
« Kastell al Laer », a respontas Alanig, « a zo war
hent Roum ».
Degouezout a rejont e toull dor ar c’hastell.
« Chomit er-maez, aotrou Tourter », eme Alanig,
« ha touzit hervez ho naon hag ho c’hoant eus ar geot
tener ha blazet ken mat a ziwan el liorz. Lammig a
zeuio tre en ti ganin. Gouzout a raio an tu, gant e
gomzou ken flour, da frealzi va gwreg ha va bugale,
rak pa glevint emaoun o vont d’ober eur pirc’hirinerez hir, allas, allas, nag a zaerou a welimp, nag a
glemmou a glevimp, va faour kaez Lammig ! C’houi
a soursio, ar gwella ma c’hellot, da sec’ha o daerou,
e-pad ma vezin er sal o lakaat urz em paperou. Mar
choman dirazo e vefe teneraet va c’halon gant an dristidigez, hag o glac’har a virfe ouzin kemer hent an
Itali ».
O klevout Alanig o fougeal anezañ, Lammig a oa
lorc’h ennañ, me hen lavar d’eoc’h. Tourter en em
gave mat ivez o soñjal er geot blazet-mat aotreet d’ezañ
touza anezo kement ha ma karfe.
E Kastell al Laer, gwreg Alanig a oa beuzet en he
glac’har. Edo azezet war eur pallenn, o ouela dourek,
hag en-dro d’ezi, he bugale a ouele douretoc’h choaz.
Kredi a rae d’ezi e oa bet krouget he gwaz e palez ar
roue. Pa welas Alanig o tont en ti, e sac’h war e skoaz
hag e vaz-veaji en e zourn, e chomas souezet-maro.
« Alanig », emezi, « petra a zo c’hoarvezet ? Lavar
d’in ».
Alanig a respontas :
« Va gwreg muia-karet, kondaonet oun bet e lezvarn ar roue, ha barnet d’ar maro. Chadennet oun
bet, er skeul oun pignet betek er bazenn diweza, ha va
fenn a oa tremenet e skoulm lagadenn al las-kroug.
Met Nobl ar roue a zo bet madelezus em c’heñver
hag en deus pardonet d’in va fec’hedou. Dieubet en
deus ac’hanoun diouz ar maro kriz, ha me am eus
prometet d’ezañ ez in da Roum d’ober eur pirc’hirinerez.
A-raok e guitaat em eus goulennet justis digantañ evit
meur a dorfed tamallet d’in e gaou. Ha d’o zro, va
zamallerien dinatur a zo bet taolet er prizon. Job ha
Lom a zo bremañ o hirvoudi en deñvalijenn, gourvezet
war eur gwele plouz, hag eur picherad dour en o
c’hichen da derri o sec’hed ha da zistana o zerzienn.
An aotrou Lammig a zo bet roet d’imp gant ar roue,
ha d’imp da ober gantan ar pez a garimp, rak Nobl
en deus lavaret : Alanig, tamallet ha tamallet e gaou
oc’h bet gant Lammig. D’eoc’h da bardoni d’ezañ pe
da gastiza anezañ ».
Lammig, pa glevas ar c’homzou-se, a zeuas da veza gwall livet hag a grogas da grena ha da grena kenañ.
Trubuilhet e oa, hag e klaskas mont er-maez. Met,
prim evel an holl lern, Alanig a reas eul lamm
araozañ hag a serras an nor. Spontet, Lammig a
hopas :
« Sikour, sikour! Tourter, pelec’h emaoc’h ? Deuit
buan, deuit buan ! Maro oun ! »
Ne hopas ket Lammig gwall bell, rak krabanou
Alanig a waske d’ezañ toull e c’houzoug, ken na oa
mui evit lavarout grik ha na stouas al loenig e benn,
aet an daoulagad ennañ war o zu enep.
Setu penaos e tegemere Alanig e amezeien en e di.
« Deuit », eme al louarn d’e wreg, « deuit buan
gant ho tent lemm hag ho stomok digor, ma welimp
pegen mat eo al Lammig skouarnek-mañ. E gwirionez, evit ar wech kenta, e vo bet mat en eur feson
bennak. A-hend-all eo bet e-pad e vuhez eur penn
skañv ha diboell. Setu amañ graet gantañ. Bremañ eo
dieub da damall ha da werza ac’hanoun kement ha
ma karo ».
Gant o dent lemm ha gant o ivinou, Alanig, e wreg
hag o zorad bugale a grogas gant al labour plijadurus.
Al louarn a veule ar roue hag ar rouanez :
« Bennoz d’ezo ! » emezañ « Biskoaz, paneveto,
n’hor. bije bet da zebri eur c’hig ken tener. Bennoz
Doue d’ezo ! Debrit, va gwreg, debrit, va bugale,
debrit e-leiz ho kof, ha ma plij d’eoc’h ar c’hig gad,
ho tad a bako gedon d’eoc’h c’hoaz. A ! me a zesko
d’ezo ober goap ouz Alanig ! Me a zesko d’ezo derc’hel, eur wech all, o zeod en o genou. An hini a
raio droug da Alanig ha d’e diegez, ker e kousto
d’ezañ. A ! ken d’ezo beza deuet d’ar skol ganin ! Me am bije kelennet anezo. Rak, em skol-me, an dud
desket a gav bepred da zeski ! »
Gwreg Alanig a c’houlennas digantañ :
« Lavarit d’in, Alanig, penaos oc’h deuet a-benn
d’en em denna ken brao-se diouz palez ar roue ».
« O, va gwreg ,», a lavaras Alanig, « euriou hag
euriou a vefe ret evit displega d’eoc’h penaos oun
deuet a-benn da douella ar roue, da liva ar gevier
d’ezañ bern war vern ha da damall, da werza, ha da
lakaat kondaoni, d’o zro, va enebourien. Met ne guzan
ket ouzoc’h : ar roue ne vezo ket mignon d’in e-pad
pell amzer. Pa ouezo ar wirionez ez aio droug ennañ,
droug spontus, kounnar ruz. Ha ma tegouez d’in, eur
wech bennak goude se, tremen dre e balez, nag
arc’hant nag aour n’o devo ar galloud d’am savetei.
Ha zoken, hep tremen e-biou d’e balez, e teuio a-benn
da lakaat warnoun e grabanou. Soudarded a gaso da
Gastell-al-Laer, hag hor maro ne vezo ket pell. Rak
Nobl a zo prim, ha pa vez kounnaret-ruz, gwaz a se
d’an neb a vez a-enep d’ezañ. N’hon eus nemet eun
dra d’ober : tec’hout. Tec’homp, ha tec’homp buan.
Deomp d’eur vro sioul e-lec’h n’eus ket bet klevet
ano morse eus Alanig al Louarn. Traonienn ar stêr
Avon a zo didrouz. E Sant-Kouli, e Lotei pe e Pleiben, e tlefe beza brao beva e peoc’h. Eno n’eus trubuilh ebet, anken ebet, hag an avel a c’houez ken
c’houek er gwez pupli, penn-da-benn d’ar stêr vras !
Ni a vevo eno, evel ma vev tud ar vro, ha den ne
daolo evez warnomp. Eno e kavimp yer ha kilheien
e-leiz. Ar yer eo ar pesked a garan ar gwella. Pesked
gwir, darzed pe eun tamm silienn bennak, a vezo
kavet er stêr pa zeuio Job pe Lom d’hor gwelout, …
ma teuont eur wech. Met tec’homp buan, poent eo. Nobl en deus lezet ac’hanoun da redek, war-du Roum,
a gred d’ezañ, abalamour d’ar c’harradou gevier am
eur displantet d’ezañ. Lavaret em eus d’ezañ mont
d’ar Yeun Elez, hag, e-kichen ar Youdig, e kavo
teñzor burzudus ar roue Emerig. Warc’hoaz ez aio di,
rak ar rouanez he deus mall da welout ar gwalennou
talvoudus a gav d’ezi a zo kuzet dindan eun nebeut
troatadou douar. Hogen, kaer o devo klask ha klask,
ha turia, ha cheñch penn d’ar genn, ne gavint nemet
gwriziou brug, mein ha pri libous. O ! o ! ha pa
welo Nobl eo bet tapet genaouek ! … Lavarout a ran
d’eoc’h ne garfen ket beza en e gichen d’ar mare-se,
ha gwelloc’h e karfen beza e Leon eget e Kerne.
Neuze, evit an eil gwech, ez afe va fenn er groug, hag
al las a vefe risklet buan gant va enebourien, gant
aon na zeufe Alanig a-benn da riskla e fri er-maez.
« A ! va Alanig paour », a lavaras e wreg, « petra
e teuimp da veza en eur barrez pell, e-lec’h n’hon eus
na ti na park, nag anaoudegez na mignon, na kar na
par ? Arnañ ne vank netra ebet d’imp. En eur c’hastell kaer emaomp o veva, hag uhel ha ledan eo ar
mogeriou anezañ. Diskiant e vefe an neb a glaskfe
beza re bar d’imp er vro-mañ. Ha pa vefe kelc’hiet
hor c’hastell gant soudarded ar roue, petra ’ra se ?
Boued a zo er c’heginou evit eur bloaz hag ouspenn,
ha mar deo ret tec’hout eun deiz bennak, soñjit ez
eus hentou a-walc’h dre zindan an douar da vont tre
betek Brasparz, Sant-Riwall ha Komana. Gortozomp,
Alanig. Betek-hen, n’eus ketaon da gaout. Gant eun
dra oun gwall nec’het, avat. Prometet hoc’h eus mont
d’ober eur pirc’hirinerez da Roum, hag ac’hano d’an
tu all d’ar mor, ha gwall bec’hed a rafen o virout
ouzoc’h mont di. A ! va Alanig, perak oc’h aet da
brometi ? »
« Arabat d’eoc’h beza nec’het, va gwreg paour »,
a lavaras Alanig. « Bevit dianken ha sec’hit ho taerou.
Mar am eus prometet, soñjit ne oan ket evit ober a-hend-all ».
Alanig a gendalc’has :
« Mar n’em bije ket prometet mont d’ober eur pirc’hirinerez da Roum evit gwalc’hi va fec’hedou, e
vijen bet krouget mil bell ’zo, ha ne garen ket koll
va buhez war zigarez lavarout ar wirionez penn-da-benn. Ma n’eo ket eun dra gristen toui e gaou, n’eo
ket kristen kennebeut lakaat unan da lavarout gevier
en desped d’ezañ, ha va le, touet dre heg, n’en deus
talvoudegez ebet. Ma n’eo ket ar gaera tra am eus
graet em buhez, n’eo ket kennebeut ar brasa gaou.
Gevier disparoc’h am eus displantet meur a wech, ha
biskoaz n’em eus bet keuz. A ! va gwreg ha va bugaligou, evomp ha debromp. Al Lammig-mañ a zo
tener-kenañ an tamm anezañ. Eul loenig kuilh eo, ha
maget-mat. Biskoaz em buhez n’em eus tañvet kig
gad par da hemañ. Debromp mat, ha goude e soñjimp petra eo ar fura d’ober : mont da veva e lec’h
all, pe chom amañ, rak da Roum ne din ket ».
Ne oa ket peurechuet e gomzou gant Alanig, louarn
laer, muntrer, mignon faos ha digristen, pa voe klevet e toull an nor eur vouez o hopal :
« Lammig ! Lammig ! »
E oa Tourter ar maout. Leuniet en doa e gof el
liorz. Aet e oa skuiz o c’hortoz e vignon, hag e teue
da lavarout d’ezañ e oa poent sevel ha kemer en-dro
hent Kemper-Kaourintin.
« Lammig », emezañ, « n’oc’h ket prest c’hoaz ?
Poent eo. Soñjit e vo noz teñval a-raok ma vezimp
degouezet er gêr ».
Alanig a glevas anezañ. Mont a reas d e gaout.
« Na hopit ket ken kreñv-se », eme al louarn.
« Kañv a zo em zi, pe, ma n’eus ket c’hoaz, e vo
marteze dizale ! Va gwreg a zo glac’haret-naet abalamour em eus prometet mont da Roum.
Eun derzienn domm a zo warni, ha n’oun ket evit mont dirazi
da frealzi anezi. Kerkent ha ma wel ac’hanoun e yud
hag e c’harm :
« Ha setu emaoc’h aze, loen divalo, gwaz digar,
tad dinatur, pa zilezit ho kwreg hag ho pugale evit
mont da redek broiou estren ? » Ha gouela a ra goude,
paour kaez Tourter, gouela a ra da lakaat kalon
unan da vankout gant he daerou, he c’hlemmou hag
he difronkadennou. N’eus nemet unan hag a vez gouzañvet en he c’hichen : Lammig. An aotrou Lammig
a zo ken desket ha ken leun a furnez! Gant komzou
flour e lavar d’ezi sec’ha he daerou ha digeri dor he
c’halon ma kerzo dioutañ an anken ha ma paro enni
adarre heol drant al levenez. Rei a ra d’ezi kenteliou
hag aliou mat da heulia e-pad ar bloaz hir, keit ha ma
pado va firc’hirinerez. O ya, Tourter, klañv eo va
gwreg, klañv-bras ; n’emañ ket ganti zoken he holl
skiant vat. Gant ma ne zeuio ket he c’hleñved da
wasaat ! Lammig en deus prometet d’in e chomo da
veilha anezi henoz ha da soursial outi en deiziou
war-lerc’h betek ma vezo pare. Lammig a zo ken douget d’ober vad d’an dud doaniet ! Ret e vo d’eoc’h
eta, aotrou Tourter, distrei hoc’h-unan da Gemper.
Diaes e kavan o welout ac’hanoc’h oc’h ober hent hep
Lammig. Unan o veaji a gav hir e arnzer. Daou o veaji
a gav berr o hent. Arabat maga evit se an distera
kasoni ouzimp. Ar pez a zo degouezet n’eo ket
degouezet dre va faot, nemet dre faot ar blanedenn. Pep hini war an douar en deus e groaz da zougen.
Klevit : a-raok mont kuit eus ar c’hastell, touzit c’hoaz
ha kasit ganeoc’h en ho kodell eun nebeut begadou
geot flour, geot tener, geot blazet-mat. Me a gar atao
chaokat pe suna eun dra bennak pa vezan o veaji.
Berroc’h e kavan va hent. Lod a gar butuni. Me ne
vutunan ket. Evelato, evit va amezeien em eus atao
eur yalc’had pe ziou …»
« Bennoz Doue d’eoc’h, Alanig, bennoz ! Ne
vutunan ket kennebeut, ha ne garan na chaokat na
suna a-hed an hent, ha va c’hof a zo leun a c’heot ken
mat en deus plijet d’eoc’h rei d’in aotre da zebri anezo
kement ha ma karen. Trugarez, ha kenavo. Ne
zizoñjin ket ho madelez, hag e palez ar roue e veulin
ac’hanoc’h, ha ne gavot ket eno brasoc’h mignon egedoun ».
« Ezomm bras am eus da veza difennet er palez », a
lavaras Alanig, « rak, mar doun bremañ unan eus ar
re a zo gwelet ar gwella e palez ar roue Nobl, e soñjan ivez ez an er-maez eus ar vro, hag e-pad eur bloaz
e tro alies an avel. Daoust hag e vezin gwelet mat a-benn ar bloaz mare-mañ, eur wech deut en-dro ?
N’ouzon dare, rak va enebourien a oar teodegi mat,
hag o zeod binimus a oar flemma gwasoc’h eget hini
an naered. A ! Tourter, diwallit outo, ha, war zigarez difenn ar’hanoun, arabat d’eoc’h lavarout anezo
na droug na mad. Tec’hit diouto ».
Alanig a roe da Dourter aliou, goustadik, hag e oa
voulouz en e vouoz. Ar maout a oa bet darbet d’ezañ
gouela.
« O », emezañ. « gouzout a ran penaos prezeg, ha
n’emañ ket va micher ganin da zeski ».
Neuze, Alanig a furchas en e c’hodell, hag e tennas
dioutañ eul lizer.
« Sell ! Tourter », emezañ, « eul lizer evit ar roue
Nobl. Kerkent degouezet e Kemper, it d’ar palez da
rei d’ezañ al lizer-mañ eus va ferz. Warc’hoaz d’abardaez dan diwezata ».
« Mat ! aotrou Alanig, graet e vezo hervez ho kourc’hemennou, nemet gwall nec’het oun gant eun dra :
n’em eus nemet eur c’hodell em chupenn, hag ez eus
enni kalz traou, ha ma tegouezfe d’in terri pe distaga
ar siell hoc’h eus lakaet war al lizer e vefen gwelet
fall gant ar roue Nobl ».
« Gwir! » eme Alanig. « Mat ! Selaouit: eur sac’h
am eus em c’hambr, eur sac’h ler, nevez-flamm, bet
trouc’het an danvez anezañ diwar gein Lom an arz.
Ennañ ne vezo na pleget na roget al lizer, na torret
diwarnañ ar siell goar ».
Hag Alanig a gemeras e lizer en-dro a-dre daouarn
Tourter, a redas d’ar sal, a gemeras ar sac’h ler, a
lakaas ennañ, e-lec’h al lizer siellet, penn mantrus ar paour kaez Lammig, ruz e ziouskouarn hir gant
ar gwad kaledet.
E wreg a oa o peurechui krignat eur vorzed c’had.
C’hoarzin a reas o welout he gwaz o lakaat ar penn
gad er sac’h ler.
Alanig a zeuas da gavout Tourter.
« Setu », emezañ. « Lakait ar sac’h-mañ ouz ho
choug. Ha dreist-holl, na glaskit ket gouzout penaos
em eus graet ar skoulm war c’henou ar sac’h, gant
aon da zizober anezañ. Rak, lavarout a ran d’eoc’h,
ne zeufec’h ket a-benn d’ober anezañ en-dro. Hag ar
roue a lavaro e viot bet o klask gwelout petra a oa
en diabarz (ar pez na vefe ket gwir koulskoude). N’eus nemet daou zen er bed hag a oar ober ar skoul
mou-se : Nobl ha me, ha den all ebet. Taolit evez eta.
Mar deo roet ar sac’h d’ar roue gant ar skoulm heñvel-rik ouz doare skoulm ar roue, neuze e viot gwelet-mat. Em lizer em eus goulennet evidoc’h eur vedalenn aour. Ha plijout a ra d’eoc’h ? »
« O, Alanig, n’em eus ket dellezet kemend-all »:
Ha Tourter a oa ken laouen ma ne oa mui evit
chom en e blas, ha ma ne rae nemet dañsal ha lammat eus a gleiz a zehou, hag eus a zehou a gleiz, aet
e benn gwall skañv gant ar blijadur.
« A, Alanig », emezañ, « gwelout a ran bremañ e
karit ac’hanoun ha ne glaskit nemet va brasa mad.
Ha pa vezo gouezet e Kemper oun bet karget da zougen d’ar roue eul lizer siellet hag eur sac’had traou
kuz, ha pa vezo spilhennet eur groaz aour war va bruched, soñjit ! pebez enor evidoun-me, me ha n’ouzon
na lenn na skriva ! …O, penaos ho trugarekaat ?
Nann, morse ne veulin ac’hanoc’h a-walc’h ! »
Ha Tourter a benndaoulinas, hag a bokas da dreid
Alanig.
« Bremañ », emezañ, « ez an kuit. Ha penn-da-benn an hent e pedin evit yec’hed holl dud ho ti ».
« Kenavo ’ta, Tourter. Ac’han d’ar bloaz a zeu,
ma tegouez d’in, a-benn neuze, beza, evel bremañ,
beo ha yac’h ! »
« Kenavo, Alanig, ha beaj vat ! »
Tourter a zegouezas diouz an noz e Kemper. Antronoz vintin, pa voe bodet, e sal vras ar palez, holl
aotrounez al lez, Tourter a yeas da gavout ar roue.
A-boan ma oa deut ar maout er sal, Nobl a welas
ar sac’h ler, ar sac’h en doa roet da Alanig, ar sac’h
a oa bet trouc’het diwar gein an arz.
« Petra, Tourter ? Penaos ? A belec’h emaoc’h o
tont ? N’eo ket sac’h beaj Alanig an hini eo ? Daoust
hag ez eus c’hoarvezet gantañ eur gwalleur bennak ?
Klañv eo ? Maro eo ? Komzit buan, Tourter, ha roit
d’in kelou eus va gwella mignon ».
« Roue », eme Dourter, « setu amañ e sac’h. Eul
lizer a gavot ennañ. Ganimp hon-daou eo bet skrivet,
ha zoken me eo an hini en deus skrivet ar pennad
brasa anezañ ».
« Gwelomp petra a zo e-barz », a lavaras ar roue.
Neuze e voe galvet Dipadapa ar gwiñver, sekretour
bras ar roue ha noter ar palez. E vicher a oa lenn
d’ar roue al liziri skrivet-fall ha skriva e holl baperou.
Gouzout a rae meur a yez ouspenn ar brezoneg. Ar
galleg a zeue gantañ brao-tre, hag al latin hag ar
gregach brao a-walc’h. Eul loen desket eta. Nobl a
c’halvas ivez Lip-e-Bao. Dipadapa a ziskoulmas al
las, ha Lip-e-Bao a lakaas e zourn er sac’h evit kemer
ar paperou.
« O, met … petra ’santan en diabarz ? » eme ar
c’haz.
Hag eus ar sac’h e voe tennet penn ar c’had lazet !
An holl a chomas souezet-maro. Ar roue a yeas
droug ruz ennañ.
« A ! » emezañ da Dourter, « setu aze ar paperou
a zo bet roet d’eoc’h gant Alanig ? Liziri trist, e gwirionez, ha skrivet gant gwad e-lec’h liou, ha gant eur
gontell e-lec’h gant eur bluenn ! Penn Lammig an
hini eo, hep douetañs ebet. A ! Alanig, al loen divalo,
me ’garfe gwelout anezañ eur wech c’hoaz tost ouz va
daoulagad hag ouz va c’hrabanou ! … Glac’haret oun
dreist muzul ! »
Neuze, Skilfog an tigr a dostaas ouz ar roue hag a
lavaras d’ezañ :
« N’eo ket dereat d’eur roue beza glac’haret evit
ken nebeut a dra. Eul Lammig muioc’h pe nebeutoc’h
e gwaremmou bro Gerne, an dra-se ne gont ket. N’eo
ket dleet d’eur roue kaout keuz d’eul loenig ken dister ».
Ar roue a respontas :
« Dleet eo d’in kaout keuz ha glac’har, rak touellet
oun bet gant an Alanig-se, an amprevan-se, evel ma
n’oun ket bet touellet morse c’hoaz. Eur vez eo evidoun. Va gwella mignoned am eus taolet er prizon,
chadennou am eus staget ouz o daouarn, ouz o zreid,
ouz o gouzoug. Lom a zo bet diskroc’henet e gein evit
ober eur sac’h ler d’an amprevan da vont d’ober e
birc’hirinerez, hag, en e gichen, Job ar bleiz, gourvezet war ar plouz, a hirvoud truezus. N’o deus bet
tamm ebet da zebri neizeur d’o c’hoan, hag edon o
soñjal dizeria ha laza anezo goustad dre ar sec’hed
hag an disvoued. Pa soñjan e oant o-daou baroned em
lez ! Ha, ken d’in beza chomet hep selaou va gwreg !
Hi eo an hini a zo kaoz eus ar pez a zo c’hoarvezet.
Pedet hag aspedet he doa ac’hanoun da rei d’al louarn
brein kement tra a c’houlenne. N’em eus ket bet
bolontez start a-walc’h ha n’em eus ket kredet he
dislavarout gant eun nann krenn ha kras. A ! bremañ em eus abeg da hirvoudi d’am zro ha da gaout
keuz ha glac’har ! »
« Nobl », a lavaras Skilfog, « selaouit ac’hanoun :
perak klemm ha kaout keuz ? An droug a zo graet ha
n’emañ ket d’ober. Met ma n’emañ ket an droug evit
beza disc’hraet, e c’hell marteze beza pardonet hag
ankounac’haet dre rei eun digoll da Lomm ha da Job.
Roit d’ezo Tourter, rak heñ eo an hini en deus aliet
Alanig da laza al Lammig kaez. Lavaret en deus dirak
an holl bremaik : Roue, eul lizer a gavot amañ.
Ganimp hon-daou eo bet skrivet, ha, zoken, me eo an
hini en deus skrivet ar pennad brasa anezañ.
« Gwelet hoc’h eus ivez bremaik peseurt lizer souezus
a zo bet kavet er sac’h ! An hini a laz a dle beza lazet,
pe n’eus justis ebet war an douar. Roit urz da zichadenna an daou brizoniad, digorit d’ezo dor ar prizon,
ha roit d’ezo Tourter, da grouga, da fuzuilha pe da
zebri, hervez o c’hoant pe o naon. Evel-se, Job a
Lom a zizoñjo ar wall zismegañs bet graet d’ezo,
hag a servijo ac’hanoc’h e-giz a-raok, evel servijerien
feal ha leal. Goude e soursiimp ouz Alanig. »
Nobl a selaoue aliou Skilfog gant kalz a blijadur.
Lavarout a reas d’ezañ :
« Ar pez a lavarit a blij d’in kenañ, ha n’em eus
kavet en ho komzou nemet skiant vat ha furnez dispar.
Graet e vezo hervez ho c’hoant. It ’ta da zigeri
dor ar prizon, ma teuio Job ha Lom d’am c’havout,
ha lavarit d’ar porzier seni kloc’h ar palez, ma vezo
bodet dioustu va holl varoned en-dro d’in, ma lavarin
d’ezo oun bet touellet gant Alanig, ha ma klevint
eo bet a-viskoaz Job ha Lom gwir vignoned d’in, hag
e roan d’ezo Tourter evit eun digoll eus an dismegañs
o deus gouzañvet ».
Digoret e voe kerkent dor ar prizon. An daou brizoniad
a zeuas kamm-digamm, rak skuiz e oant ha naon
o doa, da gavout o roue. Ar porzier a vrallas kloc’h
bras ar palez. Ar varoned hag an duged a oa chomet
hep dont d’al lez er mintinvez-se a zeredas war an
taol d’ar sal vras e-lec’h ma oa bodet ar peurvuia
eus ar varoned all.
Nobl a bignas war e dron hag a lakaas war e benn
e gurunenn aour. Pa voe bodet an holl, ha sioul
kement hini, ar roue a lavaras :
« Selaouit, aotrounez, eur c’helou mat. Setu amañ
dirazoc’h Job ha Lom en eun doare mantrus. Dismegañs
vras o deus gouzañvet abalamour int bet tamallet
e gaou. Evit o digoll e tisklerian dirak va lez eo, evelkent,
an arz hag ar bleiz va gwella mignoned etre va mignoned wella. Ouspenn dismegañs, naon o deus
gouzañvet er prizon, hag hizio zoken, n’o deus ket bet
eur begad da zebri. Evit o digoll eta, digoll hizio, ha
digoll en amzer da zont, e roan d’ezo ha d’o bugale,
Tourter ar maout, e wreg, e vugale hag e ouenn keit
ha ma vezo al liou anezo war an douar, da lavarout
eo, da viken ».
Nobl a droas e benn war-du an daou brizoniad (an
daou-mañ a vousc’hoarze hag a selle gant daoulagad
avius ouz ar paour kaez Tourter, rak naon bras o
doa) hag a lavaras d’ezo :
« Va mignoned reuzeudik, aotre a roan d’eoc’h
da daga kement hini eus gouenn Dourter a gavot war
ho hent, e n’eus forz pelec’h : er c’hoad, war an hent
bras, er c’horniou doun, er park pe er c’hraou. Aotre
a roan d’eoc’h ivez d’ober droug da Alanig ha d’e
ouenn kement ha ma karot, hag ar muia a vezo ar
gwella. Ankounac’hait an droug am eus graet d’eoc’h,
ha bezit hiviziken sujidi leal evel a-raok. Baroned
oc’h bet anvet, bloaz ’zo. Adalek an deiz hizio oc’h
anvet priñsed, hag, el lec’hiou ma komz ouzin an
aotrounez diskabell, e roan aotre d’eoc’h da zerc’hel
ho tog war ho penn. Setu ».
Lom, Job hag ar roue a sinas ar peoc’h. Ar maout
a voe lazet ha debret, hag e ouenn a voe argaset e
pep korn ar rouantelez. En deiz-se e voe enaouet evel
eun tantad tangwall ha na vezo ket lazet ken ar gasoni
villiget a vag an eil ouz egile gouenn Dourter ha
gouenn Job, da lavarout eo, an deñved hag ar bleizi.
Ha bremañ e welomp ar gasoni-se oc’h ober he reuz
dre ar bed : kerkent ha m’en em gav dirak eun oanig,
ar bleiz a ziskrogn e zent hag a ra eul lamm war al
loenig paour. Hag ar gwasa, kredi a ra emañ ar justis a-du gantañ. Biskoaz ne vezo teneraet e galon, rak en
e yaouankiz, ar vamm vleizez he deus desket d’ezañ
istor ar ouenn adalek Job, ha fellout a ra d’ezañ
veñji e dad-koz. Ken didruez eo deuet ar bleizi da
veza e-keñver en deñved ma lavaromp-ni eus eun den
kriz : hennez en deus eur galon vleiz.
Met arabat dizoñjal eo bet Lom ha Job er prizon,
hag int bet goapet zoken gant o mignoned koz ha
disvouedet a-berz ar roue, dre c’hevier Alanig. Dereat
eo e vezint enoret kement ha ma ’z int bet disprizet ha
dismegañset. N’eo ket gwir ? Eo.
Setu perak en deus Nobl ar roue gourc’hemennet e
vezo gouel ha fest er palez en o enor d’ezo o-daou,
e seizvet pennad al levr-mañ.
OBEROU JAKEZ RIOU
(e gwerz e ti Gwalarn)
Gorsedd Digor (pez-c’hoari)………. 8 lur
Ar Run-Heol (kontadennou)………. 4 lur
Geotenn ar Werc’hez (kontadennou)…… 30 lur
Notenn. — Kontadennou « Ar Run-Heol » a zo
moulet holl el levr « Geotenn ar Werc’hez ». Al levr-mañ
a c’heller prena diganimp, daoust n’eo ket bet
embannet gant « Gwalarn ».
LEVRIOU EMBANNET GANT
« GWALARN »
EVIT AR RE YAOUANK
Prinsezig an Dour (G. Th. Rotman) n’eus ken
Per ar C’honikl (B. Potter) 1 lur
Plac’hig Vihan ar Mor (Andersen) 3 lur 60
Nijadenn an Aotrou Skañvig (G. Th. Rotman) 5 lur
Eun Hir a Gousk (W. Irving) 4 lur
Sindbad ar Martolod 4 lur
Marvailhou an Oaled (Grimm) n’eus ken
Yann ar Burzudou (Koulmig Arvor) n’eus ken
Hiawaza (Longfellow) 4 lur
Marvailhou Loened (Abeozen) n’eus ken
Isagan (P. Mac Piarais) 4 lur
An Den a Gollas e Skeud (Chamisso) 4 lur
Rimadellou ar Gloud (Y. Ezel) n’eus ken
Marvailhou ar Vretoned n’eus ken
Kontadennou a Vro-Skos n’eus ken
Levr al Loened (M. Gourlaouen) 1 lur 50
Evit deski brezoneg aes ha buan :
ALC’HOUEZ AR
BREZONEG EEUN
Gant Roparz Hemon
Priz : 4 lur
Skridou aes da lenn, e « Bresoneg Eeun » :
An Tenn, Ar Barrad-Erc’h (Pouchkin) 4 lur
Istor Burzudus Hon Tadou — I 4 lur
Evit deski bezoneg : (levriou Roparz Hemon)
Précis de Grammaire Bretonne 3 lur
Cours Elémentaire de Breton 12 lur
Petit Dictionnaire Breton-Francais 22 lur
L’orthographe Bretonne 3 lur
GWALARN. — Eun niverenn bep miz. Priz ar
c’houmanant-bloaz : 30 lur (broiou estren : 35 lur).
Pep koumananter nevez, en eur baea priz e goumanant,
a c’hall kaout evit netra 22 luriad levriou da
zibab e-mesk levriou ha niverennou koz « Gwalarn ».
KANNADIG GWALARN. — Stag ouz « Gwalarn ».
Eun niverenn bep daou viz. Priz ar c’houmanant-bloaz :
15 lur (broiou estren : 20 lur). Pep koumananter
nevez, en eur baea priz e goumanant, a
c’hall kaout evit netra 12 luriad levriou da zibab e-mesk
levriou ha niverennou koz « Gwalarn ».
LIESSKRIVADURIOU GWALARN. — Echu
eo ar Geriadurig gallek-brezonek an Troiou-Lavar
Poblel, gant Roparz Hemon, ha kaset eo bet d’ar
rakprenerien.
Moulerez 17, ru d’Algesiras, Brest Ar Merour : Y. Drezen
GWALARN
KANNADIG GWALARN
|
97 KERZU 1936
|
TROIOU KAMM
ALANIG
AL
LOUARN
LEVRENN II
- GWALARN
- Niv. 97
- KERZU 1936
- KANNADIG
- GWALARN
- Niv. 49-50
- HERE
- DU 1936
TROIOU-KAMM
ALANIG
AL LOUARN
GANT J. RIOU
GOLO
GANT P. PERON
II
TAOLENN
TROIOU-KAMM
ALANIG AL LOUARN
PENNAD VII
Bleuniet e oa bet ar palez ar c’haera ma c’helle beza.
Eus pep korn ar vro, eus Montroulez, eus Brest hag
eus Kemperle, e teredas an dudjentil d’ar goueliou
lidet e Kemper en enor d’an arz ha d’ar bleiz.
Kannaded a yeas da bedi an noblañsou a oa o chom
en o c’hestell e-kreiz an douarou pe e-tal ar mor.
Kerkent ha ma voent pedet, an dud a en em lakaas
en hent : mont a rejont war-du Kemper daou-ha-daou,
ha mall a oa ganto degouezout.
Alanig, heñ, a chomas er gêr. Ne blije ket d’ezañ
nemeur mont da renta kont d’ar roue eus e dorfed
nevez, ha soñjal a rae e vije bet lakaet marteze er
stad vantrus m’en doa lakaet heñ e-unan ar paour
kaez Lammig, bet touellet ha lazet en eun doare ken
difeson. Nann, an taol-mañ, ar roue n’en dije ket
bet truez. Furoc’h eta e oa chom da glevout an avel
o c’houitellat war beg an duchenn pe er c’heun, en-dro
d’ar Youdig, eget mont da selaou er palez ar
vombard hag ar biniou.
E palez ar roue e oa gouel kaer, ha biskoaz n’en
deus gwelet Kemper goueliou ken brao all abaoe. Goueliou rouanezed bro Gerne, a vez eno bep bloaz,
n’int netra e-keñver ar goueliou bras a voe gwelet
en deiz-se e palez ar roue, en enor da Job ha da Lom.
An holl loened o doa gwisket o c’haera dilhad seiz,
gwriet gant neud arc’hant ha neud aour, ha goloet a
berlez talvoudus. Meur a hini en doa lakaet war e
gein e holl zanvez betek an diweza diner. An dimezelled
o doa trouc’het o bleo ha gwisket botou satin
gwenn gant seuliou uhel. Ne ouient mui penaos en
em lakaat na peseurt geizou ober gant ar joa o doa.
Sonerien vrudet Kêr-Ahez a c’houezas en o biniou
hag a zistagas an dibab eus o soniou. Lip-e-Bao ar
c’haz a zigoras an dañs gant Gwennig an erminig.
Lom a azezas war eur skaoñ evit sellout ouz ar
gorollerien. Rei a rae tro d’e gorf gant ar c’hoant
mont d’ober eun abadenn, met furoc’h e oa d’ezañ
chom azezet, rak gant an dud o trei hag o tistrei,
e vije bet kignet e gein e-lec’h ma oa bet diskroc’henet
evit ober eur sac’h ler da Alanig. Job a zañse gwasoc’h
eget eun diaoul, hag a lipe ar gavotenn hag ar
jabadao bravoc’h eget paotred Bañleg.
Goude ar c’horoll e voe kan ha gourenou.
Frimist ar gaerell a ganas war eun ton anavezet eur
werz trist-meurbet savet ganti, a-hed an hent, en eur
zont da Gemper.
Setu amañ ar werz kaer-se, bet kavet, n’eus ket
gwall bell, e Kemper-Kaourintin e-touez paperou koz :
MARO LAMMIG AR C’HAD
Tostait, koz ha yaouank, tostait holl da glevet,
Da glevet eur werz trist a zo nevez savet.
Digorit, me ho ped, paotred, ho tiouskouarn,
Ma klevot torfed bras Alanig al louarn.
Va dourn ’gren o skriva an torfed milliget,
Va mouez ’gren o kana ar werz am eus savet.
Anken ’zo em c’halon, anken ha glac’har bras,
Pa soñjan en torfed ’zo c’hoarvezet, siouaz !
’Zo c’hoarvezet du-se, bremañ ’z eus daou zevez,
E-barz Kastell al Laer, e-tal ar Yeun-Elez.
Alan en doa pedet Lammig, e vignon kaez,
Da vont da frikota d’e di, eur mintinvez.
« Lammig », emezañ, flour, « deuit ganin, va mignon :
Mar doun eus gouenn al lern, n’oun ket louarn gwirion ;
Me ’zo louarn dizroug, konvertiset kristen,
Touet ’m eus mont da Roum ’vit ober pinijenn.
Warc’hoaz e vin en hent war-du an Itali,
Deuit da drinka ganin, va mignon, e va zi. »
Ar c’had, loenig dizroug, a gredas anezañ.
« Gant plijadur ez an d’ho kastell », emezañ.
Kerkent ’ma voe serret warno an holl zoriou,
Ma c’hoarzas Alanig, dizolo e skilfou.
’C’hoarzas leun a grizder hag a droas e gaoz.
« Plijadur ’vo en ti », eme ar mignon faos.
« Laouen e vo va gwreg, laouen va bugale,
Rak c’houi ’zo bet maget e palez ar roue ;
C’houi a zo bet maget er palez, e Kemper,
Hag ho kig, Lammig koant, a dle beza tener ;
C’houi a zo bet maget gant ar gwella melchen :
Ho kroc’hen a zo flour evel eur voulouzenn »
« Petra ’c’hoarvez ganeoc’h ? » eme Lammig spontet,
« Ne gomprenan ket mat ar pez am eus klevet ».
« N’hoc’h eus ket komprenet ar pez a lavaran ?
Me hen displego d’eoc’h ? » a lavaras Alan.
« ’Baoe eun abadenn n’em eus ket da zebri
Nemet poñsined treut ha yer war o c’hozni.
Gedon ha konikled, maget gant treujou lann,
Ha c’houero o c’hig gouez da staon figus Alan.
Ho kig a dle beza eun dudi da dañva ;
Lammig, setu m’eo deut an devez diweza ;
An devez diweza d’ho kwelout em c’hastell,
Rak sonet eo, siouaz, an eur d’eoc’h da vervel ! »
Ne oa ket peurechu gantañ e zrouk komzou,
Ma lammas war Lammig, ha, gant e grabanou,
E stardas penn ha goug, evel en eun durkez,
Hag e roas al loen maro trumm d’ar paour kaez.
Alanig a c’halvas gwreg ha bugaligou :
« Debrit, bugaligou, e-leiz ho kofouigou.
Biskoaz n’hoc’h eus debret koulz kig en ho puhez ;
Baron pe dug e oa ar c’had-mañ er palez. »
Setu penaos en doa al louarn difeson
Lavaret kenavo da Lammig e vignon.
Ne lammo mui Lammig e gwaremmou Kerne,
Ha kañv bras ’zo hizio e palez ar roue.
Gouelit, koz ha yaouank, skuilhit daerou c’houero
War bez Lammig, lazet en eun doare garo ;
Lazet, siouaz d’ezañ, gant e vrasa mignon,
Mignon faos, ha treitour, ha du-pod e galon.
Dibabit mignoned gant evez, me ho ped,
Ha kemerit kentel er werz am eus savet.
« Brao ! brao ! Frimist, » a hopas al loened. « Deut
brao eo ganeoc’h ar werz war maro Lammig. Gouzout
a rit lakaat ar geriou da zegouezout ».
Ha strakadennou daouarn ha youc’hadennou a
dregernas er sal e-pad eur munud hanter. E gwirionez,
eur werz kaer he doa savet ar gaerell, ha talvezout
a rae youc’hadennou ha strakadennou daouarn. Lagad-Flour
an heizez ha Chiboudig ar c’hi bihan a oa an
dour en o daoulagad. Ar marc’h Bichar a c’hrizinkas
hag ar c’hole Izidor a reas eur « meueu » hir ha
truezus, gant ar glac’har o doa.
Pa welas kemend-all. Skouarneg an azen a soñjas :
me a zo barz ivez ha me a savo eur werz kalz kaeroc’h
eget hini an tammig Frimist-se. Ar strakadennou
daouarn o doa hilliget e galon ha lakaet an avi da
ziwana ennañ. Sevel a reas.
- « Me am eus savet eur werz ivez », emezañ :
- « A-raok mont da Rom,
- Alanig en doa graet da Lom…
- — Ic’hañ ! ic’hañ ! ic’hañ ! —
- Droug kenañ ».
Hag e krogas da zisplega e bennad :
Ne c’hellas ket an azen lavarout hiroc’h. An holl a oa dirollet da c’hoarzin. Chiboudig ar c’hi bihan
a lavaras kreñv :
« O la Ia ! na pegen divalo eo an dra ! »
Ar marc’h Bichar a yeas da gavout Skouarneg, a
sachas dre a-dreñv war e chupenn, hag a lavaras
d’ezañ :
« Serrit ho kenou, na pa vefe nemet gant ar vez !
Emaoc’h aze oc’h ober an azen dirazomp ! »
« Oc’h ober an azen ? … an azen ? » a lavaras
Skouarneg, feuket-bras ; « daoust hag eun azen ne
dalvez ket eul loen all ? »
« Oc’h ober an istrogell ma kavit gwelloc’h », a
lavaras Bichar.
An azen a zeuas war e giz, mesus. Chiboudig a
dennas e deod er-maez eus e c’henou :
« Genaouek », emezañ d’an azen.
Goude ar gourenou, an dudjentil en em lakaas ouz
taol. Da eva ha da zebri e oa, kement ha ma kared.
E-kreiz ar sal e voe Iakaet eur c’helorniad sistr hag
eur varazad chufere eus an hini gwella diwar mel
gouez, sukr rouzet ha rezin poaz. Hini ebet ne reas
fae warnañ, rak, a-raok ma voe echu ar pred, Lom
a grogas da gana, met da gana fall-du, gant eur vouez
raouliet, gwerz ar « Sarjant Major ».
Chom a reas berr gant e ganaouenn. Besteod e oa
deut da veza, ha ne rae nemet drailha ar geriou. Gwir
eo, meur a lipadenn re a oa tremenet dre doull e
c’houzoug.
Al loened all a oa savet hag aet kuit, ha Lom a
chomas ouz taol da c’hrozmolat ha da zrailha kan ha
diskan an eil goude egile, hep gouzout dare d’ezañ
edo e-unan e-barz ar sal.
Ar gouel a oa en enor d’ezañ, na petra ’ta !
⁂
Eur sizun a oa tremenet goude ar gouel, hag ar
roue en em lakae ouz taol gant an duged hag ar
varoned ; ar rouanez a oa en tu dehou d’ezañ.
Edont da vat o tebri, pa zigoras dor ar sal, hag
eur mevel a zeuas, hep beza galvet, da lavarout d’ar
roue :
« Mestr, Lostigloan a zo degouezet er palez, hag
eun dra bennak en deus da lavarout d’eoc’h, dioustu. »
« Mat », eme Nobl, « lavar d’ezañ dont d’am c’havout,
ha, ma plij d’ezañ, e torro e naon ganimp ».
Lostigloan ar c’honikl a zeuas eta er sal.
« O roue hag aotrounez », emezañ, « me ho ped da
gaout truez ouzin ha da veñji ac’hanoun. Darbet eo
bet d’in beza lazet gant Alanig al louarn. Dec’h vintin,
war-dro c’houec’h eur, e oan o tremen e-biou
d’e gastell, ha kredi a rae d’in n’em boa ket aon da
gaout. Alanig a oa azezet war eur gador, e toull an
nor, gwisket gantañ dilhad beaji. Mont a raen buan
gant va hent, rak mall am boa da zont d’ho palez.
Sevel a reas, kerkent ha ma welas ac’hanoun, hag e
hopas d’in :
« Oc’ho ! Lostigloan, bras eo an tamm ganeoc’h
hizio pa ne saludit ken ho mignon Alanig ».
« Salud d’eoc’h », emeve, « n’em boa ket taolet
evez, gant ar pres a zo warnoun. Dont a reas tre d’am
c’havout, astenn a reas e zourn, ha me dinec’h a astennas
va hini evit e starda ; padal al loen a daolas war va
choug e grabanou milliget. A ! an treitour ! doun eo bet
e ivinou em c’hil ? rak ivinou lemm en deus, ivinou hir
ha kalet ! Pilat a reas ac’hanoun war an hent. Kredi
a rae d’in e oa graet va stal d’in. En em zifenn a ris
ar gwella ma c’hellis, hag, en eur zifreta, e teuis a-benn da sacha va c’hroc’hen a dre e grabanou. Ne
zeuas ket war va lerc’h, rak n’eo ket evidoun da
redek, ha me, ma oa bet kignet va gar o stourm
outañ, ne raen ket ar c’hamm evit kennebeut a dra.
Met, ar gwasa tra, unan eus va diouskouarn a zo chomet
gantañ, distaget ma ’z eo bet a daoliou dent.
Gwelit va fenn, n’eo nemet gwad holl. A ! krena a
ran, pa soñjan !… N’ouzon ket penaos oun beo c’hoaz
en eur-mañ. Mar doun-me bet avat dieubet gant
eun ael mat, soñjit, roue galloudek, soñjit e tremeno
c’hoaz hizio ha warc’hoaz, ha bemdez ha bemnoz,
meur a gonikl ha meur a goniklez ha meur a loen all
e-biou da Gastell-al-Laer, hep gouzout e vezo an
amprevan o tiwall en e brenestr, ha prest da zont
war lez an hent, da lavarout d’ezo, evel d’in-me :
Salud d’eoc’h, va mignon, hag a-nevez ? pe :
Penaos emañ ar bed ganeoc’h ? evit lammat warno
pa ne vezint ket war evez. Hent Kastell-al-Laer a vezo
bremañ hent al laz, ma ne lakait ket urz, ha ma vez
lezet Alanig da veva diwar goust hor buhez, ha zizenti
atao ouz ho kourc’hemennou, ha da ober goap ouzoc’h,
gwasoc’h eget biskoaz ».
A-boan m’en doa ar c’honikl displeget e glemmou
ma nijas er sal, dre ar prenestr, Duard ar vran.
« Koaaak ! koaaak ! kelou trist ! kelou trist ! »
emezi. « N’oun ket evit komz gant ar spont hag ar
glac’har ! Koaak ! krena a ran, ha va c’halon a zo o
vont da vankout. Hizio, ar beure-mañ, eun eur ’zo,
eun dra spontus, mantrus, a zo degouezet. Me ’oa o
c’hoari gant va c’hoar en eur parkad ed nevez hadet,
hag edomp o klask gouzout pehini ac’hanomp he dije
debret ar muia a c’hreun en nebeuta amzer. Peurleuniet
e oa hor c’hof, ha va c’hoar gaez he doa gounezet ar bariadenn. A ! gwelloc’h e vije bet d’ezi
koll kant ha kant mil pariadenn e-lec’h koll he buhez.
Klevit ! Aet e oamp, en eur c’hoari, betek penn pella
ar park.
« Sell ! » eme va c’hoar d’in, « piou a zo aze gourvezet
e kostez ar c’hleuz ! »
« Gwelomp », emeve.
Alanig al louarn eo an hini a oa gourvezet e kostez
ar c’hleuz. Gourvezet e oa en e hed, ha ne fiñve ket
eur vlevenn war e gein. Digor e oa e c’henou, e deod
a oa deuet er-maez, ha gwad a oa ouz e vuzellou.
« Marteze eo maro », a lavaren.
« O ! maro eo sur », eme va c’hoar. « Paour kaez
Alanig ! Lazet eo bet moarvat gant unan eus e enebourien
goz, ha lazet eeun-hag-eeun p’en doa touet
beva eur vuhez reiz ha skouer evel an holl gristenien
all ! »
Tostaat a rejomp outañ. Skei a raen war e gof, heja
a raen e gorf, hag e ouelen hag e lavaren :
« Alanig, Alanig, ha maro oc’h ? »
Va c’hoar a dostaas ouz genou al loen evit gouzout
hag heñ a denne c’hoaz e alan.
Allas ! allas ! allas ! Alan a reas eul lamm, ha gant
eun taol dant e trouc’has he fenn d’am c’hoar. Me a
nijas kuit gant ar spont. Panevet se n’eo ket eur penn
hepken eo a vije aet gantañ. Rak lammat a reas
ivez warnoun, hag e ivinou a dremenas dre e-biou
d’am askell gleiz. Eur bluenn pe ziou am eus lezet
war an dachenn. A ! karet em bije chom etre e grabanou
ha beza lazet ivez, rak eun dra re spontus am
eus gwelet. Nijet e oan war skourr eur wezenn ha
n’em boa ket an nerz da nijal pelloc’h. Ha dindanoun,
er park dirazoun, al loen milliget, disvouedet, emichañs, a ziframmas korf va c’Koar hag a zebras anezañ,
a zebras anezañ nemet ar plu hag ar beg. N’eus
ket chomet an distera askournig en e zilerc’h. O roue,
truez ouz va glac’har bras ! Evit diskouez d’eoc’h ne
lavaran ket gevier, gwelit ! »
Ha Duard a zispakas eun dournad plu a-zindan eun
askell.
« Setu », emezi, « plu va c’hoar ! A ! roue, en
eur zont amañ em eus klevet meur a dra, ha muioc’h
am bije klevet ma vijen chomet da selaou. Ma ra droug
al louarn, c’houi eo an hini a vez tamallet. Rak, goude
an torfedou niverus en deus graet, atao oc’h bet madelezus
en e geñver, atao hoc’h eus pardonet d’ezañ.
Kalz a lavar : Nobl n’eo ket eur roue an hini eo, pa
ne oar ket an tu da lakaat urz en e rouantelez na da
zont a-benn eus eul louarn zoken ».
Pa glevas kement-se, Nobl a yeas droug bras ennañ.
Lavarout a reas :
« An taol-mañ, m’hen tou, en devo keuz Alanig ar
pirc’hirin faos. N’eo ket war hent Roum ez aio bremañ,
nemet war hent ar groug. Fiziañs am boa ennañ,
re a fiziañs. Kalz re vat oun bet. A ! ar gaouier !
Panevet ar rouanez e vije bet krouget. »
« O, n’eo ket me … » a lavaras ar rouanez.
« P’eoc’h d’in ! » eme Nobl, « c’houi an hini a zo
kaoz, ha panevedoc’h n’em bije biken kredet ar gevier
bras en deus displantet d’in eur seurt louarn gros.
Evit ober plijadur d’eoc’h … A! a! keuz bras am
eus. Met ouspenn unan a zo savet keuz d’ezañ da
veza chomet da selaou aliou ar merc’hed. Ouspenn
unan en deus bet keuz, hag ouspenn unan en devo
c’hoaz. Me avat, n’em bo ket keuz ken. Ma vez
keuz en eul lec’h bennak, e Kastell-al-Laer e vezo e-leiz, a-barz pell. Baroned ha duged, en em glevomp
eta, hep koll amzer, ha gwelomp ar petra a zo
d’ober ».
Ar rouanez a voe an hini a gomzas :
« Va roue ha va aotrou », emezi, « arabat kounnari
na toui ken alies. Komzou eun den imoret pe gounnaret
n’o deus ket kalz a bouez. Eur skouer fall eo komz re
uhel dirak ar sujidi. Eur roue a dle atao beza ingal e
gomzou hag e vouez. Selaouit ho kwreg. Marteze e
kavot en he c’homzou muioc’h a furnez eget en aliou
ho kuzulierien ».
Nobl a selaoue. Lom ha Job a oa du o daoulagad ha
roufennet o zal. Ar rouanez a lavare :
« Alanig, mar deo kablus, n’eo ket marteze ken
kablus ha ma kred d’imp, ha meur a hini eus ar re
a zo o tamall anezañ bremañ a brennfe e c’henou
dirazañ. Fur eo selaou, a-raok barn, an tamaller hag
an hini tamallet, pe douget e vefe alies barnedigeziou
faos. Meur a hini marteze a damall da Alanig torfedou
graet gantañ e-unan ».
Ar vran a hejas he diouaskell, kement a zroug a oa
enni. Arabat oa d’ezi, avat, lavarout ger keit ha ma
vije bet ar rouanez o prezeg.
Gwreg ar roue a gendalc’has :
« Evit ho prasa mad hag evit eürusted ho rouantelez
em eus komzet bremaik, ha va aliou a oa eus
ar re fura. Meur a wech hoc’h eus heuliet aliou Alanig
al louarn, ha n’eus ket bet keuz da gaout. Er brezel
hag er peoc’h eo bet ho mignon priziusa, ha pa oamp
nec’het ha nec’het holl zuged ar palez, e veze galvet
Alanig, hag Alanig a zeue dioustu, a roe aliou ken
fur ma chomemp souezet holl, a ziskoulme ar wall
gudenn, hag a gerze en-dro d’ar gêr hep goulenn zoken eun diner evit e labour. N’eo ket gwir marteze ? »
Nobl a stouas e benn evit rei da c’houzout e oa gwir.
« Allas ! » eme ar rouanez, « an dud fur o deus
bet atao kalz enebourien. Ne blij ket dimp e vefe
komzet dirazomp eus furnez unan bennak, rak furnez
an nesa a zo evel eur melezour. Ennañ e welomp sklaer
ha fraez, ha dre ar munud, hon holl sotoniou. Petra a
ra neuze an dud ? Klask terri ar melezour treitour.
Setu e lavaront : « O ! hennez n’eo ket ken fin ha
ma kred dan dud, pell ac’hano ! » Hag e kred d’ezo
o deus an holl skiant vat o deus nac’het d’ar re all.
Alanig al louarn en deus kalz enebourien. Aze emañ
ar wirionez hag an dalc’h. Desket eo, ha desket-bras,
ha kalz eus ar re a zispenn anezañ n’int ket bet morse
er skol. Penaos e c’hellfent beza mignoned ? »
Lom a ruzias gant ar vez, rak ne oa ket evit gouzout
ar c’hemm a oa etre an « A » hag an « O », ha
Dipadapa ar gwiñver ha noter bras ar palez a selle
outañ gant eur mousc’hoarz goapaus. Job ivez a
stouas e benn pa glevas komz eus deskadurez, rak, ma
oa bet kaset gant e vamm d’ar skol e-pad bloaveziou,
anat e oa dan holl nen doa ket gallet morse mont
hiroc’h eget an daolenn genta. Gouzout a rae e veze
lennet gant an daoulagad ha skrivet gant an dourn,
ha netra ken. Evit d’ezañ beza chomet dek vloaz er
skol, ne zeuas morse Job da c’houzout peseurt penn e
vez kroget en eul levr ».
Nobl ar roue a welas e oant gwall nec’het hag a
droas ar gaoz. Lavarout a reas d’ar rouanez :
« Rei meuleudi d’al louarn a zo uza teod ».
« Ya, ya ! » eme Job ha Lom.
Skilfeg an tigr a savas :
« Roue », emezañ, « selaouit eun ali all, eun ali
mat, ha marteze, an ali fura. Kasit eur c’hannad da
Gastell-al-Laer evit gwelout hag-heñ eo gwir ar pez
o deus lavaret Lostigloan ha Duard, ha roit urz da
Alanig, mar demañ c’hoaz er gêr e-lech beza war
hent an Itali, da zont dioustu d’ho palez da damall
e gaou e holl enebourien, pe da veza krouget war
an taol mar deo heñ ar gaouier hag ar muntrer ».
« Brao, Skilfeg ! » a lavaras Job, « ho lagad a zo
lemm ha lemmoc’h c’hoaz ho spered. Ya, ar pep
gwella eo lavarout d’al louarn-se dont amañ. Ni a
welo goude se ar pez a zo d’ober ».
Lom a soñje :
« Ma teu an amprevan amañ eur wech c’hoaz, eo
graet e stal dezañ ken buan ha lavarout : evel-se beza
graet ».
Hag al loen gros ne oa ket evit mirout da c’hoarzin.
Job a lavaras d’e dro :
« Karout a rafe d’in e vefe lavaret da Alanig dont
amañ dirak lez hor roue. Ne damallin ket anezañ, e
doare ebet : gouzout a rit holl, koulz ha me, en deus
lavaret gaou d’ar roue ha graet goap outañ. Touet
en deus e oa eun teñzor burzudus en eur waremm
bennak er Yeun-Elez, tost dar Youdig, ha n’eus eno
teñzor ebet ! Touet en deus dirazomp holl en divije
hiviziken bevet eur vuhez skouer ha kristen hag e vije
aet d’an Itali d’ober eur birc’hirinadenn hir evit ober
pinijenn ! Hag eo chomet braoik-tre en e gastell, hag
e vev, nann diwar an aluzen, met diwar goust buhez
ar c’honikled, ar yer hag an holl loenedigou kaez, re
gredus e ger an amprevan ! Lostigloan eo ruz-gwad e
benn. Sellit outañ ! Gwelit : n’en deus mui nemet eur
skouarn ! Ar skouarn all a zo bet, pell ’zo, fritet ha debret ! Duard ar vran he deus kollet he c’hoar, bet
dibennet gant eun taol-dant : agn ! Hag abaoe dec’h
vintin, pet loenig kaez n’en deus ket lazet ? Marteze
d’ar mare-mañ ez eus eur c’honikl paour o tec’hout
dirazañ, pe o yudal etre e grabanou, pe, gwasoc’h,
war an daol zoken, ha dare da veza debret ! Aes
a-walc’h eo d’imp gouzout n’emañ ket Alanig e goustiañs
e peoc’h. Kannaded ar roue a zo bet o redek ar
vro da bedi an holl da zont d’ar gouel, hag eus pep
korn an dud a zo deredet dar palez. Al louarn, avat,
a zo chomet e-kichen tosenn Sant Mikael d’ober maro
bihan war lez an hentou evit tizout al loened dizrouk
ha rei d’ezo ar maro bras ».
« Gwir, gwir ! » a lavaras an holl.
Ar roue a lavaras ivez :
« Ya, ya, gwir eo ha re wir. Istor al louarn ne vezo
ket hiroc’h. Deomp d’ezi, peogwir emaomp ganti.
Chom da gonta diwar-benn Alanig a zo uza teod,
evel m’em eus lavaret bremaik. Bezit prest da zont
ganin, a-benn c’houec’h devez amañ, da Gastell-al-Laer.
Degasit ganeoc’h hoc’h armou : filc’hier,
bouc’hili, strepou, ferc’hier, morzoliou, sabrinier,
fuzuilhou, kreier, paliou, ha kement benveg lemm ha
kalet a zo en ho ti evit skei, trouc’ha, flastra, drailha
ha toullgofa. Krr ! … Skuiz a-walc’h oun aet o selaou
hirvoudou war-lerc’h klemmou. Bouzaret oun gant
yud va sujidi c’hlac’haret. Alanig en deus eur genou
hag a c’houez tomm ha yen bep eun eil ».
« Da ziwall outañ ! » a lavaras Lom.
« D’ezañ da ziwall ! » eme ar roue. « A-benn
c’houec’h devez, e tegouezin gant va arme dirak tosenn
Sant-Mikael, ha Kastell-al-Laer a vezo dismantret
betek an diazezou. Alanig, e wreg hag e vugale, a vezo degaset da Gemper. Eur groug a vezo savet war
blasenn Sant Kaourintin, ha krouget e vezint. A, a !
piou ar mestr er vro ? »
An duged hag ar varoned a youc’has a-bouez penn :
« You, you ! Bevet ar roue Nobl ! Youc’houc’hou… »
⁂
Ar roue hag e vrezelourien a grede dezo e vijent
deut a-benn, brao-tre, da lakaat o c’hrabanou war
Alanig al louarn. Ya, kredi a rae dezo. Er palez,
avat, Haer ar broch, eontr Alanig, en doa klevet
kement tra. Kuitaat a reas ar palez hep gouzout dare
da zen, ha dao ! da gavout e niz !
Ar broc’h a gerze war-du Kastell-al-Laer, gwall
c’hlac’haret e galon. Soñjal a rae :
« Allas, allas ! petra e teuio bremañ va eontr da
veza ? Eul louarn ken mat, eun tad a familh ken karantezus !
Ne gar nemet eun dra : maga e vugale e
peoc’h. Hag atao e vez Job, Lom, Lip-e-Bao ha mil
loen all o klask ober droug dezañ ! N’eus justiz ebet
er bed ! »
Soñjet en doa kement-se ha dek gwech kemend-all,
rak hir eo an hent eus Kemper da Venez-Mikael, pa
zegouezas dirak Kastell-al-Laer. Alanig a oa azezet
e-kreiz eur waremm.
« Penaos emañ ar bed ganeoc’h, Alanig ? »
« Ata, va eontr, ha c’houi an hini eo ? »
« Me an hini eo ! Ha mat emañ an traou ? »
« Mat a-walc’h ».
« A-walc’h ? »
« Ya, n’oun ket evit lavarout mat-tre… »
« Petra zo c’hoarvezet eta ? »
« Petra ’zo c’hoarvezet, va eontr ? O, n’eo ket eur
gwalleur. »
« Met petra, petra ? »
« Darbet eo bet din bremaik paka eun durzunell,
hag …»
« Hag … ? »
« Hag e oa eun durzunell vrao, unan eus ar re vrava
a vez gwelet er vro. O klevout anezi o kana flour-flourik
war ar c’hleuz, aes e oa gouzout e oa eun durzunell maget-mat ».
« Eul lagad he deus krevet d’eoc’h ? »
« Nann. An durzunell a zo nijet kuit ! »
« Hag evit eun durzunell e welan staget ouzoc’h
eun dremm ken trist ? »
« O, va eontr, eun durzunell ken dispar ! N’em eus
bet nemet eur bluenn eus he lost ! »
Ha gant penn ar bluenn, marellet a dakadou louet,
Alanig a grogas da naetaat eun dant kleuz ha da denna
dioutañ tammouigou kig eus dilerc’h e lein.
« Met c’houi, va eontr, petra ho tegas ? »
« Allas ! » eme Flaer, « ar pez a zegas ac’hanoun
a zo gwasoc’h tra eget eun durzunell, ha pa vefe-hi
rouanez an holl durzunelled ».
« A ya ? Petra eo ’ta ? »
« Ar roue a zo kounnaret ».
« A, a, a ! kounnar ar roue a lak ac’hanoc’h da
veza ken trist ? »
« Arabat c’hoarzin, Alanig. Mar deo kounnaret-bras
ar roue, aotrounez ar palez a zo enno ivez
kounnar du ».
« Kement-se ? »
« Ya, Lostigloan ar c’honikl paour a zo deut d’ar
palez gant e c’henou o tiwada hag eur skouarn nebeutoc’h ouz kostez e benn. Duard ar vran a zo
deredet ivez, kollet ganti he c’hoar, bet lazet emichañs
en eur waremm gant eul lakepod bennak. Ha
hi hag heñ, o-daou, o deus tamallet ac’hanoc’h.
Hervez m’o deus lavaret, c’houi eo ar muntrer. Hag
ar pep gwasa, Nobl en deus kredet anezo ».
« Tud divergont ! »
« Me ’gred d’in ! Ar roue hag ar varoned a zo
fuloret-ran. Hag ez int en em glevet. A-benn eur
sizun amañ, e teuint da Gastell-al-Laer gant o holl
armou : filc’hier, bouc’hili, strepou, ferc’hier, morzoliou, sabrinier, fuzuilhou, kreier, paliou ha kement
benveg lemm ha kalet a gavint en o zi evit skei,
trouc’ha, flastra, drailha ha toullgofa. « Krrr !… »
a lavare ar roue, « dismantret e vezo ar c’hastell
betek an diazezou ha ne chomo ket eur maen war
c’horre egile. Eur groug a vezo savet e Kemper, war
blasenn Sant Kaourintin, hag al louarn milliget a vo
krouget. Krrr ! » Fulor ruz a zo er roue ».
« Va eontr, fulor du pe fulor ruz e kalon ar roue,
an dra-se a zo ingal d’in. Ha lavarout a ran d’eoc’h :
an neb a glasko stourm ouzin, e-kreiz e gounnar ruz,
a zeuio da c’hoarzin glas ».
« Taolit evez, va niz. Ma teu a-benn ar roue da
deurel e grabanou warnoc’h, eur wech c’hoaz, gwaz
a se, gwaz a se ! »
« Ta, ta » va eontr, arabat kemer spont a-raok ar
mare. Er palez n’eus nemet genaoueien. Nobl, mar
deo speredek, n’en dous tamm bolontez ebet. Selaou
a ra hemañ, selaou a ra hennez. A gleiz e tro a
zehou, ha pa gerz a-raok, ma vez lavaret d’ezañ dont
war e gil, kila a ra dioustu. Gant re a gaoz ne reer
tra vat ebet. Hag evit diskouez d’eoc’h eo gwir ar pez a lavaran, warc’hoaz ez in ganeoc’h da Gemper,
d’ar palez, hag e lavarin d’ar roue dirak an dudjentil :
« Setu Alanig al louarn ». Gwelet e vezo gant
piou ez aio ar maout, gant va enebourien pe ganin-me.
Da c’hortoz, deomp da zebri eun tamm. Ma n’oun
ket evit rei d’eoc’h eun durzunell d’ho koan, eur
c’honikl kuilh a zo war an daol, gant sos amann
rouzet ha gwin Bourdel dek vloaz evit lakaat anezañ
da ziskenn. Ma n’eo ket pred roue Babilon, ne vo ket
kennebeut pred eur Boudedeo. Deomp. Met, dreist-holl,
na gomzit ket d’am gwreg eus kounnar ar roue.
Lavarit d’ezi emaoc’h o pourmen dre ar vro hag oc’h
deut, en eur dremen, da renta d’imp eur salud. Me a
zisplego d’ezi va-unan goude se va beaj da Gemper ».
Degouezet e oant er c’hastell. Gwreg Alanig a oa
er gegin war-dro ar c’honikl o rosta er forn, goustadik.
Bugale Alanig, daou baotrig kaer, Perig ha
Fañchig, a oa da vat o c’hoari kanetenn war al leur-di.
« Na pegen bras int deut ! » eme Flaer. « Ne ra
ket o c’horf goap ouz ar boued ».
Alanig a c’hoarzas, lorc’h ennañ o klevout e eontr
o fougeal e vugale :
« Bugaligou, petra ’vez graet pa zeu tonton en
ti ? »
« Salud, tonton », eme an daou vugel, en eur zic’haloupat
da zont da bokat d’ezañ.
Flaer a furchas en e c’hodell hag a roas d’ezo bep
a wenneg.
« Sell ! »
« Petra ’vez lavaret ? » eme Alan.
« Bennoz Doue, tonton », a lavaras an daou vugel,
« Mat, it da c’hoari en-dro ».
« Piou a c’hounez ? » a c’houlennas Flaer.
« Me, tonton », a lavaras Perig.
« Me, me », a lavaras Fañchig. « Perig ne ra nemet
ober bisk ».
« Bugaligou kaer », a lavaras Flaer, « daou louarn
hag a vezo diwezatoc’h re bar d’o zad ».
Alanig a c’hoarzas adarre, ar c’hreñva ma c’hellas.
Sila a reas e pleg skouarn e eontr :
« Bremañ e c’hellomp mont da zebri e peoc’h. Va
gwreg eus ar gegin he deus klevet ac’hanomp o
c’hoarzin gant ar vugale, hag a gredo oc’h deut
d’ober eur gweled d’imp a-hed eur bourmenadenn.
Biskoaz ne soñjo e kounnar ar roue Nobl. Pa gemer
amzer an tad da c’hoarzin gant ar vugaligou, emañ
mat ar jeu en ti hag er-maez ».
Hag an daou gompaer a c’hoarzas.
« Chann », a hopas Alanig, « poaz-mat eo ar
c’honikl ? Degasit anezañ buan war an daol, ma vo
gwelet ha talvezout a rae ar boan redek kement war
e lerc’h. Flaer a zo deut da weladenni ac’hanomp,
ha naon en deus ».
« O, amzer am eus, va niz », eme Flaer.
Ar c’honikl hag ar gwin Bourdel koz a voe degaset
war an daol. Debri a rejont mat, eva a rejont gwelloc’h.
Alanig a glaskas divinadennou. Flaer a gontas
rimadell ar gazeg wenn. Perig ha Fañchig a laere an
eil digant egile ar gwella tammou kig : abred e krogent
gant o micher. Chann, gwreg Alanig, a oa eürus.
Goude koan, Alanig ha Flaer a reas eun drôad
war ar maez. An noz a oa sklaer gant al loar o para.
An niz en doa c’hoant da baka eul loenig e gig tener
en enor d’e eontr. Hogen ne vez ket atao loened o
c’hig tener o redek ar gwaremmou. Ne zeuas konikl ebet da ober chiboud e-touez ar bleuniou brug. Alanig
a reas tro wenn.
Goude graet ganto o zrôad noz, ha kemeret eun
tammig aer vat, Alanig ha Flaer a zistroas d’ar c’hastell.
Chann a c’hortoze anezo e-tal an tan. Ar vugale
a oa bet kaset da gousket.
« Chann », eme Alanig, « Flaer a zo gwall nec’het.
Unan eus e vignoned en deus paket eur prosez hag a
gousto ker d’an neb a gollo. N’eo ket pinvidik a-walc’h
evit paea eun alvokad, pe gentoc’h, an hini a zo
a-enep d’ezañ, en deus prenet an holl alvokaded evit
ma ne vo den ebet da zifenn anezañ. Eur vez e vefe
evidomp lezel eun den onest da veza barnet hep beza
difennet ».
« Ha piou a zifenno anezañ ? »
« Me », a respontas Alanig.
« C’houi ? Pelec’h e vezo ar prosez ? »
« E Kemper, e palez ar roue ».
« E palez ar roue ? Va Doue ! Gwelloc’h e vefe
d’eoc’h … »
« Peoc’h ! » eme Alanig.
« … Ar c’honikl diskouarnet, ar vran lazet », eme
Chann.
« Peoc’h, a lavaran ! » eme Alan ; « aes eo se
d’in rei da c’houzout d’ar roue ano an hini en deus
graet an daou dorfed-se ».
« Ya, ya », eme Flaer, « ar re o deus tamallet
ac’hanoc’h o deus dellezet beza diskroc’henet ».
« An dud a zo ken fall », a lavaras al louarn.
Chann a brenne he genou gant aon da lavarout
c’hoaz eun dra bennak a-dreuz, ha gant aon diskulia
hec’h Alanig muia-karet.
« Warc’hoaz eta », eme Alanig, « ez in gant va
eontr da Gemper. Gounit a rin ar prosez. Da c’hortoz,
deomp da gousket ».
« Nozvez vat ha chañs vat ! » a lavaras Chann, en
eur sec’ha gant korn he zavañjer an daerou a goueze
a bep tu d’he fri.
Mont a rejont da gousket.
Flaer a c’hourvezas war eur gwele tomm ha blot
graet gant deliou sec’h hag eun dournadig foenn strewet
war al leur-di. Alanig, heñ, ne gouskas ket.
Gwall nec’het e oa, rak e goustiañs ne oa ket divorc’hed.
Klask a rae petra a oa ar fura d’ober antronoz
vintin, penaos saludi ar roue, peseurt geriou lavarout
evit diskouez e oa glan ha digablus, hag e oa gevier
holl an torfedou tamallet d’ezañ. Soñjal ha soñjal a
rae. Hanternoz a sonas ; eun eur, … div eur, … teir
eur, … Sklerijenn an deiz a darzas war werenn ar
prenestr. Alanig n’en doa ket serret eul lagad. Sevel
a reas.
« Flaer », emezañ, « poent eo sevel ; uhel emañ
an heol ».
Flaer, gwenn e goustiañs, en doa kousket mat. Ret
e oa bet da Alanig ober eun hej d’ezañ evit pellaat
dioutañ ar c’housked. Flaer a azezas war e goazez,
a zistagas ar pikouz diouz e zaoulagad, hag a savas.
Alanig a lavaras kenavo d’e wreg evit eun nebeut
deveziou. Chann a ouele. He c’halon a grene muioc’h-mui.
« Diwallit mat », emezi goustadik, « gant aon e
c’hoarvezfe eur gwalleur bennak. Soñjit en droug
hoc’h eus graet. Diwallit diouz hoc’h enebourien, rak
hini ebet anezo ne bardono d’eoc’h. Soñjit hoc’h eus
eur wreg ha daou vugel ».
« N’en em chalit ket kement, Channig kaez. An
hini a ra bil a zo teurt ha vil, evel ma vez lavaret e
Pont-’n-Abad. Bezit dinec’h. Me ’vo adarre er palez
eul louarn glorius, pe n’eo ket Alanig va ano. Distagellet-mat
oun bet, hag an teod a zo em genou en
deus kement a finesa ma laka an du da zont da wenn
hag ar gaou da veza gwir ken buan ha lavarout :
amen. Kenavo eta, Channig. Me a zegaso evit ar
vugaligou eus Kemper kouignou rezinennet, gwestell
prunennet, krampouez dantelez, skañv da zebri evel
eur gavotenn da zañsal. D’eoc’h-c’houi e prenin dantelez
ha perlez, hag evit ar pardoniou eun davañjer
voulouz glas, ar vrava hini eus ar re gaera a vez
kavet er staliou, e straed ar roue Gralon ».
Hag Alanig hag e eontr a gerzas kuit.
PENNAD VIII
Dre ar gwaremmou e kerzent o-daou.
« Deomp dre an hent bras », a lavare Flaer,
« aesoc’h e vo ar bale. Me a zo kizidik va zreid ha
va c’hroc’hen. Ouspenn kant draen lann a zo aet
ennoun, pelloc’h, ha va zreid a zo kignet hag
entanet. »
« Va re-me ivez », a lavaras Alanig. « D’in-me
evelato e plij muioc’h mont a-dreuz ar parkeier,
daoust d’an hent beza diaesoc’h ha hiroc’h war eun
dro. Ar parkeier, e Breiz-Izel, a zo ken kaer ! Eun
dudi eo gwelout war ar c’hleuziou ar bleuniou lann,
skedus evel an aour, hag ar brulu ruz-tan hejet ha
dihejet gant an aezenn flour. Digorit ho fronellou, ha
c’houesit. Lavarit d’in : daoust ha c’houez vat ar
parkeier ne blij ket d’eoc’h ? Daoust ha ne blij ket
d’eoc’h klevout uhel, uhel a-us d’ho penn, kan an
alc’houeder, hag, e-harz ho treid kuzet gant ar geot
hag ar bleuniou, dour sklaer ar menez o ruilha d’an
traoñ gant e ganaouenn sklintin ? »
« ’M eus aon, Alanig, c’houi a oar an tu da liva
kaer pep tra ».
« Petra ’fell d’eoc’h ? Va zad en deus desket d’in
pa oan c’hoaz bihanik-tre, karout al labousedigou… »
« Ya, ya, evit teurel warno ho krabanou ? »
« … ha karout ar bleuniou, c’houez vat ar parkeier,
an heol, al loar, ha me ’oar ? »
« Boulc’hurun, ho tad d’eoc’h-c’houi a oa eun
arzour, ’m eus aon ? »
« Feiz, evel al lern all. An holl draou-se a zo en
hor gwad, en hor gouenn. Eul louarn a zo eul louarn,
ha nann eur genaoueg, na petra ta ! N’eo ket gwir,
va eontr ? »
« Gwir eo, va niz. Ar broc’hed kennebeut n’int
ket genaoueien. Ni hon-daou, Alanig, ni a zo kerent-tost,
ha me a wel war ho tal eo gwall nec’het ho
kalon, ha ma lakfen va skouarn ouz ho peultrin, e
klevfen anezañ o lammat berroc’h eget kustum ».
« Ya, va eontr, gwir eo ; gouzout a rit lenn er
c’halonou gwelloc’h eget eur mestr-skol pa lenn en
e levr. Klevit, hag e vo displeget d’eoc’h penn-da-benn.
N’eo ket abalamour e karan ar bleuniou pe
kan al laboused eo e tremenan dre ar parkeier, nann ;
met abalamour ez eo furoc’h d’in tec’hout diouz an
hent bras dre ma tostaomp ouz Kemper. Fellout a ra
d’in degouezout er palez hep beza gwelet gant den,
pe, a-hend-all, sur a-walc’h, ma kouezan dindan krabanou
va enebourien (hag eun niver bras ez eus
anezo), e vefe graet va stal a-raok gwelout ar roue
ha goulenn digantañ ar pardon evit va holl dorfedou ».
« Evit ho torfedou ?… Me ’gave d’in…»
« A, c’houi ’gave d’eoc’h e oa gevier ha netra ken,
ar pez o deus lavaret diouzin Lostigloan ha Duard ? »
« Ha n’eo ket gevier ? »
« Ar wirionez eo penn-da-benn ».
« Ha c’houi an hini en deus hanter lazet Lostigloan
ha lazet mat c’hoar ar vran ? »
« Siouaz d’in ! Me an hini ao ! Debret em eus
skouarn hennez, ha gwasoc’h torfedou a zo c’hoaz
em sac’h. Goap am eus graet ouz ar roue, gevier am eus lavaret d’ezañ, n’eo ket a sac’hadou, nemet a
garradou. Lammig en deus kavet ivez e varo em
c’hastell ».
« Ha n’eo ket Tourter ar maout ?… »
« Me an hini en deus lazet ha debret anezañ. Ne
blije ket d’in e benn : lakaat a ris ar penn e sac’h
Tourter, e vignon gant urz d’hen c’has d’ar roue hep
diskoulm al las. Ar maout, hep gouzout e touge e varo,
a sammas ar sach… »
« Hag eo bet roet da Job ha da Lom ha debret
ganto ! »
« Dre va faot d’in-me ! »
« Hag heñ digablus ! N’em bije ket kredet biken ! »
« Pec’hedou am eus graet dre goubladou bras, ha
n’eo ket unan-hag-unan. Kounnar ar bleiz, hini an
arz am eus dellezet mil gwech, ha mil kounnar all da
heul. Sell « Gwelout a rit du-se, war an dosenn,
eur park tirienn ? »
« Gant eur renkennad gwez faou, war an tu
dehou ? »
« Dres. Er park-se em eus c’hoariet eun dro drist
d’ar bleiz. N’eo ket bet darbet da Job mont da gana
an dra-se dre ar vro, rak ne gavas ket e gont en
istor.
Eun abardaez e oa. Job n’en doa ket debret eur
begad abaoe an deiz a-raok, ha, d’an eur-se, e oa
ouz e gorf muioc’h a eskern eget a gig. Sempl oa aet
gant an naon. Edomp o tremen er park a welit du-se
war an dosenn. Er park-se, eur gazeg hag eun ebeul
kaer a oa o peuri.
« Alanig », eme ar bleiz d’in, « it da gavout ar
gazeg, da c’houlenn diganti evit pe briz e werzfe d’imp
hec’h ebeul ».
« Deomp ’ta neuze, Job ».
« Nann, nann, it hoc’h-unan », eme Job, « ha ma
plij d’ar gazeg an afer-se, e teuiot d’am c’herc’hat ».
Mont a ris eta.
« Itron », emeve, « an ebeul-mañ a zo d’eoc’h, n’eo
ket gwir ? Me a zo eur marc’hadour o tremen dre ar
vro. Evit pe briz e vezo gwerzet d’in ? »
Ar gazeg a respontas :
« Gwir eo, an ebeul kaer-mañ a zo d’in, ha ma
lakait ennañ eur priz uhel, e vezo gwerzet d’eoc’h.
Ar priz a zo merket dindan va houarn a-dreñv ».
Gouzout mat a raen petra ’dalveze evidoun ar
geriou : dindan va houarn a-dreñv. Lavarout a ris
eta d’ar gazeg :
« Trugarez d’eoc’h, itron ; a-benn eur munud
amañ, a vezo graet ar werz. Pa n’ouzon ket ar c’hemm
a zo etre an « A » hag an « O », ret mat eo d’in mont
da glask unan all hag a zo bet e-pad bloaveziou er
skol ».
« Lavarit d’ho kamalad dont da lenn ar priz », a
lavaras d’in ar gazeg.
Mont a ris da gavout ar bleiz :
« C’hoant hoc’h eus d’ober eur pred mat ? »
« Ya », emezañ.
« Mat, an ebeul a vezo gwerzet d’eoc’h, ma karit.
Met eur c’haer a briz e kousto ».
« N’eus forz ».
« Ar priz a zo merket war eun houarn a-dreñv,
rak ar gazeg n’eo ket bet morse er skol, ha n’he
deus ket desket lenn ».
« O, me a lenno ar priz brao-tre », a lavaras Job ;
« gouzout a ran ar brezoneg, ar galleg, al latin, ar saozneg, hag ar gregach a zeu ivez ganin mat a-walc’h ».
E gwirionez, e-pad ar bloaveziou m’he doa e vamm
kollet eur bern arc’hant evit kas anezañ d’ar skol,
Job n’en doa ket gallet lammat dreist an daolenn
genta. Met ar genaoueka paotr a vez alies e fri hiroc’h
eget hini ar re all… betek ma vez torret d’ezañ. Job
eta a lavaras d’ar gazeg :
« Itron, diskouezit d’in priz an ebeul. N’eus forz
e peseurt yez emañ skrivet, e teuin a-benn da zisklipa
anezañ. Itron, savit ho troad, mar plij, ma welin ».
« Ya, ya, sevel a ran anezañ », eme ar gazeg.
Ha gant he houarn nevez, lakaet gant ar marichal
ar mintinvez-se, e tistagas eur ruadenn vantrus da Job,
e-kreiz e fas. Hag en eur zañsal, ar gazeg hag an
ebeul a yeas d’ar penn all d’ar park, hag ac’hano
d’ar gêr. Ar bleiz, heñ, semplet, hag e benn o tiwada,
a chome gourvezet war al letonenn, ha ne rae nemet
klemm : ouc’hou ! ouc’hou !
Goude eun eur tremenet er stad-se, e teuas e anaoudegez d’ezañ. Fuloret e oa gant ar boan, ha yudal a
rae gwasoc’h eget eur c’hi klañv.
« Lavarit d’in », emeve, « ha mat eo kig an ebeul.
Eur c’horfad hoc’h eus graet, pa welan eo bet ret
d’eoc’h, goude echu an debri, ober eur gourvez evit
diazeza ar pred. N’oun ket bet pedet ganeoc’h zoken
da gemer eun tañva. Dizoñjal a rit ho mignoned koz,
Job. N’hoc’h eus ket lavaret d’in kennebeut e peseurt
yez e oa skrivet priz an ebeul war an houarn ».
« A, ya », eme Job, « e c’hellit ober goap ?… A,
ar gazeg he divesker hir ! Ar skritur a oa war an
houarn ? Nao zach ! Hag o-nao int aet em penn ».
Setu aze, va eontr, an taol c’houero am eus c’hoariet d’ar paour kaez Job er waremm a welit du-se,
war an dosenn. Darbet eo bet d’ezañ mervel, ha
n’ouzon ket zoken penaos n’eo ket bet lazet war an
taol. Gwelout a rit pegen du, pegen lovr eo va c’houstiañs.
Met vad en deus graet d’in displega d’eoc’h va
fallagriez. Bremañ ouzoc’h sklaer ha fraez an torfedou
am eus graet. Aesoc’h e vezo d’eoc’h difenn
ac’hanoun dirak lez-varn ar roue ».
Flaer a respontas :
« Gwall dorfedou hoc’h eus graet, va niz. Lammig ha
Tourter a zo maro-mat, hag evidoc’h kaout keuz ha keuz
bras, ne zeuio hini ebet anezo da veza beo en-dro.
Nobl ar roue a anavez ho holl dorfedou, ha bremañ
e komprenan perak ez eo kounnaret-ruz. Diaes a-walc’h
eo dar gwella alvokad difenn ac’hanoc’h
dirak al lez-varn. Bezit keuz, va niz ha va mignon, o
ya, bezit keuz, rak en eur stad gwall drist en em
gavit, ha marteze n’emañ ket gwall bell hoc’h eur
diweza. Nobl, pa vez kounnaret, a zo eur gwall roue,
hag ar wasa tra a c’hello c’hoarvezout ganeoc’h !… »
« Ar gwasa tra, va eontr ? » eme Alanig. « N’en
em chalit ket kement. Ba, ba, ba ! N’en devo ket ar
roue eur vlevenn zoken diwar va fenn. A ! ma oar
unan bennak en em denna braoik-tre eus ar spontusa
troiou-kamm, Alanig al louarn an hini eo. Petra fell
d’eoc’h, n’oun ket evit tremen er bed-mañ eur vuhez
ken santel hag hini eur manac’h. Re zouget oun d’ar
pec’hed, douget gant va natur ha gant gwad ar ouenn.
Gouzout a ran e kousto ker d’in eur wech bennak,
rak ar pec’hedou a vez atao mod pe vod kastizet. Petra
fell d’eoc’h, an hini a bren hag a werz mel a lip alies
e vizied. Lammig a blije d’in : koant e oa, kuilh e
oa, hag eun dudi sellout outañ. Alies e tremene dirak va c’hastell evit mont da ober eur weladenn d’e gerent
o chom e bourc’h Bonneur. Ober a ris anaoudegez
gantañ, ha deut e oamp da veza daou vignon bras ».
« Kompren a ran, va niz : daou vignon ken bras
ma teuas c’hoant d’eoc’h debri anezañ ! »
« Ya, siouaz, debret em eus anezañ, hag abeg oun
ivez ma ’z eo bet lazet Tourter. Mat, selaouit mat, va
eontr, daoust ha n’eus nemedoun a zo de veza tamallet ?
Lammig ha Tourter a zo marvet dre o fazi :
Lammig a oa skañv e benn, ha Tourter a oa eun den
gros, hep eur gwennegad spered e bouedenn e
empenn. N’eo ket ganin-me e vije c’hoarvezet an
dra-se ».
« Met, va niz, eur mignon hoc’h eus lazet !… »
« Ya, ya, gouzout a ran. Met Alanig al louarn n’en
deus ket bevet betek-hen ar vuhez a skouer vat, ha
d’ezañ eo ar gwasa, rak an hini a vev er peched,
ne vev ket eürus war an douar, kredit ac’hanoun, va
eontr. Skuiz oun avat o klevout komz eus Lammig
ha Tourter. Lakaomp ar gaoz war draou all. Ar roue
e-unan en deus lazet muioc’h eget n’em eus graet, ha
laeret muioc’h eget na rin. Den ne gred tamall anezañ
na lavarout d’ezañ : « Roue, n’hoc’h eus ket graet
mat ». An holl a gren dirazañ hag a lavar : « Roue,
c’houi a zo galloudek, c’houi a zo glorius, c’houi a zo
gouiziek, c’houi a zo desket». Pep hini, el lez, a gemer
skouer diwar ar roue. Job a lak e grabanou war
madou an nesa. Lom a laz du-mañ, du-hont, hervez
e faltazi, ha ne vez lavaret netra d’ezo. Enoret int,
beva a reont e peoc’h, hag ar roue a gar anezo. Met
p’en deus graet Alanig an distera droug, displua eur
yarig pe diskroc’hena eur c’honikl, o, neuze, ar vad
am eus graet ne gont ket ken ! Ne weler nemet an droug, daoust d’an droug beza disterik-tre. A, me
’lavar d’eoc’h, va niz : eun den galloudek a c’hell
beza laer bras, ha dirak an holl ; padal eul louarn
hep difenn nen deus ket aotre zoken da veza eul
laer bihan. Panevet va finesa, mil bell ’zo e vijen bet
krouget !… A, va eontr, an dud e dlefe soursial outo,
ha netra ken. Ne gav ket d’eoc’h en deus pep hini
ac’hanomp peadra dober a-raok mont da lakaat e fri
en aferiou ar re all ? Met douget omp d’ar fallentez
muioc’h eget d’ar mad, evel an den a gav gwelloc’h
diskenn d’an draonienn eget pignat d’ar menez, e
risklomp war hent ar gaou, an trubarderez, al laeroñsi,
al lazerez ha kement fallagriez, e-lec’h poania
da bignat dre wenodennou striz ar vertuziou.
« Kredi a ran », va niz, « a lavaras Flaer, « emaoc’h
o kofes pec’hedou ar re all, ha nann ho pec’hedou
d’eoc’h hoc’h-unan ».
Alanig a oa o vont da respont e eontr, pa darzas
palez ar roue dirazo.
« Emaomp degouezet », emezo.
« Kemerit kalon, va niz », eme Flaer ; « ouspenn
enebourien hoc’h eus e palez ar roue. Niverus eo ho
mignoned ; galloudek int… »
« Ya, ya, gouzout a ran, va eontr, eun niver bras
a vignoned am eus e palez ar roue. Met en o zouez,
ma vez klasket mat, pet mignon gwirion a vezo
kavet ? An holl a oar eo kounnaret ouzin ar roue
Nobl, hag a-barz pell amañ, marteze, e vo devet va
c’hastell ha laeret va holl zanvez diwarnoun. Hogen,
desket em eus p’edon er skol : keit ha m’az po madou
da rei, kalz a vignoned a gavi ; kouez da-unan er
baourentez, hag o c’havi holl didruez ».
« Gwir eo, va niz ».
« Re wir, va eontr. Met, ne dalvez ket mont d’ar
red ; gwelloc’h eo mont abred ».
Hag int o-daou dar palez.
PENNAD IX
Alanig a oa degouezet e-kreiz sal vras ar palez.
A-raok m’en doa digoret an nor e oa sounn e benn ha
lorc’hus e galon. Goude, avat, pa welas an aotrounez
bodet en-dro d’an tron, enebourien ar peurvuia anezo
(rak e vignoned o doa dizoñjet dont), Alanig a grogas
da grena ha da c’hlaza.
« Kalon, kalon, va niz », eme Flaer, « pe emañ
graet ganeoc’h. »
« Gwir », eme Alanig, « kelenn mat a rit ac’hanoun.
Me a dalvezo d’eoc’h ho furnez hag hoc’h aliou
ma teuan a-benn d’en em denna ac’han, eur wech
c’hoaz. Mil bennoz d’eoc’h ! »
Alanig al louarn a daolas eur sell en-dro d’ezañ.
Gwelout a reas e-touez ar varoned hag an duged eun
niver bras a gerent, met nebeut a vignoned leal. Evit
ma vo ar wirionez ganimp penn-da-benn, anzavomp
dioustu en doa al louarn graet da gement hini anezo
ar brasa droug m’en doa gallet ober.
Alanig a benndaoulinas dirak ar roue azezet war
e dron, hag a lavaras d’ezañ gant kalz a flourder :
« Doue ho tiwallo atao, roue meur, c’houi hag ar
rouanez, hoc’h itron. Ra blijo gantañ derc’hel ac’ha
noc’h e-pad pell amzer c’hoaz e penn ar rouantelez,
evit ma vevo ho sujidi e peoc’h. C’houi a gar ar wirionez dreist pep tra, c’houi a gar ar justiz. Ho lezennou
a zo diazezet war ar furnez, ha dirak ho lez-varn e
c’hounezo eul loen divlam war eul loen kablus. Eur
roue just a zo eun teñzor evit an holl dud. E Kerne
hag e Leon ne glevan e ti va mignoned nemet meuleudi
evidoc’h. Hervez ma lavaront, n’eus ket bet er
vro eur roue ken mat abaoe ar roue Salomon. Bez’ ez
eus kalz tud all hag a vousc’hoarz dirazoc’h, hag a
stou o fenn dirazoc’h, ha n’ouzont nemet ho meuli
pa vezont dirazoc’h. Dirazoc’h e lavaront : roue
galloudek, roue glorius, roue leun a furnez hag a
vadelez. Met, pa o deus troet o c’hein e vez klevet
eur gaoz all. Evel ar gwenneien, an dud o deus daou
du ; ha pa vez sellet piz ouz o ene, e vez gwelet n’int
mat nemet da veza taolet e renk ar gwenneien faos.
A ! ma tougfe pep hini war e dal ar menoziou fall a
zo kuzet e dounder e galon, ouspenn unan eus an
aotrounez a zo er sal-mañ a stoufe buan e benn. Met
n’oun ket deut amañ da damall ar re all na da zisplega
an holl droiou kamm o deus graet. Dont a ran,
loen tamallet e gaou, da glevout ho parnedigez ha da
c’houzañv prizon ha galeou ma selaouit va enebourien,
pe da vont ac’han, uhel va fenn hag enoret gant an
holl, ma selaouit mouez ho koustiañs hag hini ar
justiz. »
An holl loened a dostaas da selaou Alanig, hag,
o klevout e gomzou, e choment souezet-maro.
« Na pebez hardisegez ! » a lavare Job.
« Mantrus eo », eme Lom.
« Eur vez ! » eme Lip-e-Bao.
Penaos ? Torfedou Alanig a oa anevezet gant an
holl, ha mil bell ’zo en doa dellezet al loen ar maro krisa, ha gounit a raje adarre abalamour ma oa teodet-kaer ? A, nann, nann, nann !
Al loened a oa droug enno. Krozal a raent. Neuze,
Nobl ar roue a gomzas :
« Alanig », emezañ, « c’houi a zo eur gwall loen
hag eul loen vil, hag ho komzou flour ne dalvezint ket
d’eoc’h. En ho komzou neus nemet gevier. Ho kevier,
avat, o devo eun termen. Re bell oc’h bet lezet war
an douar da lakaat an droug hag an dizurz em rouantelez,
da laza Lammig en ho kastell, da laza c’hoar
ar vran er waremm, da c’hedal va sujidi war lez an
hentou, ha da lavarout d’ezo : salud, mignoned ; ha
da lammat warno pa vezont dievez ».
« Selaouit, roue… »
« Na roue na tra ! A-walc’h, a-walc’h ! Poan
benn am eus o selaou ho kevier. Mez am eus zoken
o welout ac’hanoc’h beo dirak va daoulagad. Pell ’zo,
ma vijen bet eur roue ken fur ha ma lavarit, e vijec’h
bet krouget ouz beg an uhela gwezenn evlec’h. Ho
torfedou a zo brudet er-maez eus ar vro zoken, ha
bremaik e vezo lavaret n’eo ket me ar roue, ma vez
lezet al laeron hag ar forbaned da veva diouz o micher
em rouantelez, hep beza ankeniet ».
« Selaouit », eme Alanig.
» Peoc’h ! a lavaran, ha krouget e viot ! »
Alanig a soñje gant kalz a velkoni :
« Allas, allas ! petra e teuin-me da veza ? O, ma
c’hellan mont ac’han eur wech all c’hoaz ! N’eus
nemet enebourien dirazoun, ha kounnaret int ouspenn !
Hini ebet anezo n’en deus truez ouzin. Va gwella
alvokad a vezo va zeod, ma vezan lezet da gaozeal
eur pennadig c’hoaz ».
« Roue », emezañ, « hervez meur a hini em eus
dellezet ar maro… »
« A gred d’in ».
« Roue, daoust ha plijout a raio ganeoc’h selaou
ac’hanoun eur pennadig c’hoaz ? »
« Komzit, ha bezit berr, dreist-holl ».
« E gwirionez e lavaran d’eoc’h, roue galloudek
ma kav d’eoc’h em eus dellezet ar maro, va lezit da
lavarout d’eoc’h hoc’h eus selaouet va enebourien gant
re a vadelez. Klevit. Daoust ha n’oun ket bet ho prasa
mignon er reuz hag er gwall zarvoudou ? Piou en
deus roet d’eoc’h an aliou fura, er brezel hag er
peoc’h, ma n’eo ket Alanig ? Met va deskadurez ha
va furnez a zisplijas d’am enebourien. Ha ni, neuze,
emezo, ne dalvezomp netra ? An avi, ar wasa avi,
a grignas kig o c’halon, ha heti a rejont va maro
abaoe an deiz m’o doa graet anaoudegez ganin. Ha
kredi a ra d’eoc’h e vijen deut d’ar palez ma vije bet
eun torfed bennak war va c’houstiañs ? An hini a zo
kablus a dec’h atao diouz ar barner, ha me, panevet
oun divlam, ne vijen ket bet gwelet amañ. Chomet e
vijen em c’hastell, e holl zoriou serret, prennet ha
sparlet. Ne vijen ket deut er-maez evit aour ar bed
holl. Met den onest ebet ne gavo netra da rebech d’in.
D’ho lez-varn oun deut evit diskouez n’eo nemet
gevier an torfedou a zo tamallet d’in ».
« Gwir eo », a soñje ar roue, « pa vez unan kablus,
e tec’h diouz an archerien ha diouz ar varnerien ».
« Lostigloan », eme Alanig, « a damall ac’hanoun,
pa ne vezan ket dirazañ. Setu oun degouezet. Pelec’h
emañ, ma vo gwelet gant piou emañ ar wirionez ? Me
a zisplego d’eoc’h eeun ha fraez ar wirionez, ma karit
teurel evez ha digeri ho tiouskouarn ;
En deiz all e oan azezet war dreuzou dor vras va
c’hastell, o kemer aer vat evel kustum, pa dremenas
Lostigloan gant an hent bras. Gwelout a reas ac’hanoun.
Dont a reas d’am c’havout ha d’am saludi.
Lavarout a reas d’in edo o vont da balez ar roue.
« Beaj vat ! » emeve d’ezañ.
Neuze ar c’honikl, gant eur vouez trist-kenañ ha
gant dour en e zaoulagad, a lavaras d’in :
« Alanig kaez, n’oc’h ket evit gouzout pegen skuiz
oun hag an naon am eus ».
« Deuit tre », emeve, « ma vo roet d’eoc’h da zebri
ha da eva ».
« Bennoz Doue d’eoc’h », emezañ, « evit ho madelez ».
Va gwreg a servijas d’ezañ eun tamm bara penn-da-benn
an dorz, goude ledet warnañ eur gwiskad
teo a amann. Da c’houde e voe lakaet dirazañ war
an daol eur mell pladad kignez. Va mab bihan a
dostaas ouz an daol hag a gemeras eur gignezenn
diwar ar plad. Lostigloan a roas d’ezañ eun taol war
ar fri, ken herr, ma strinkas ar gwad d’an daou du.
Va mab brasa, avat, en doa gwelet an taol-dourn.
Lammat a reas war Lostigloan, ha, gant an imor bras
a zo en e gorf, e stardas toull-gouzoug ar c’honikl.
Setu aze ar pez a zo c’hoarvezet, ha netra ken. Dre
eurvad e oan er sal all, e-kichen. Dic’haloupat a ris da
lakaat ar peoc’h etrezo. A, ma vije bet va ene ken
du ha ma lavar, em bije lezet anezo gant o abadenn
c’hoari, hag, e berr amzer, e vije bet al Lostigloan-se kaset d’ar bed all. Setu ar pez am eus gounezet :
me eo an hini en deus saveteet e vuhez d’ezañ, hag,
hervez ma lavar, em eus bazataet anezañ ha sachet
war e skouarn betek ma ’z eo bet diframmet. Eur feson divalo en deus da drugarekaat evit ar mad
graet dezañ.
Setu bremañ eun afer all, hini ar vran. C’hoar ar
vran lazet a oa deut d’am c’hastell, en deiz all, mall
warni ha spontet-naet.
« Alanig, Alanig », emezi, « deuit du-mañ, buan-ha-buan.
Va c’hoar he deus lonket eur mell draen
pesk. N’eo ket evit tenna hec’h alan. Emañ o vont
da vervel. Deuit buan, ha marteze e teuot a-benn da
denna an draen diouz toull he gouzoug ».
Redek a ris war-eeun da di ar vran. Met, pa oan
degouezet, allas, allas ! ar c’hoar a oa astennet war
he gwele, maro-mik. Digeri a ris he genou d’ezi,
sellout a ris e toull he gouzoug. Draen pesk ebet
ennañ ! E feson, e oa diskennet betek ar galon, hag
en doa degaset eur maro trumm. Ha me a zo tamallet
adarre ! Me an hini en deus lazet anezi. Me a vezo
paket a-benn eur wech all oc’h ober vad d’an nesa,
a, ya, ya, kredit ! Marteze an hini a damall ac’hanoun
eo an hini a zo kablus, rak, lavaret em eus d’eoc’h,
n’em eus gwelet draen ebet e toull ar gouzoug. Pelec’h
emañ c’hoar ar vran ? Lavarit d’ezi dont amañ. Gwelout a raimp ha kredi a raio tamall ac’hanoun pa
vezin dirazi. Ya, lavarit d’ezi dont, ha ra zegaso
testou ma he deus. Skuiz oun a-benn ar fin o tougen
war va c’houstiañs torfedou ar re all ».
Galvet e voe ar vran, met ne zeuas bran ebet er sal.
« Eñ ! Gwelout a rit ? » eme Alanig ar vran, « ne
gred ket dont, abalamour emaoun amañ. An holl
droiou fall a vez taolet war va c’hein pa vezan pell,
ha pa vezan tost e trouc’h kuit an tamaller. An dra-se
a zo mat eur wech, diou wech, teir gwech… Skuiz
oun aet avat ! An hini a damallo ac’hanoun hiviziken, e c’houlennin digantañ dont war ar blasenn gant testou ha gant an armou a blijo d’ezañ, ma vezo emgann
start, ha gwelet e vo piou a c’hounezo. Piou a gred
rebech d’in eun dra bennak ? N’en deus nemet sevel
ha lavarout d’in pelec’h e vezo an emgann, ma walc’hin va enor en e wad. A ! Aotrou ebet ne gred
digeri e c’henou bremañ ? »
An aotrounez a selaoue, gwall nec’het. Den ne
save.
« Gwelit », eme Alanig, « kablus oun, pe n’oun
ket ? Lakaat a ran eur blouzenn war va skoaz dehou;
piou a gredo tenna anezi kuit ? Eur wech, diou wech
hanter… den ne respont ? »
« Me ! » a lavaras eur vouez.
Job eo an hini en doa komzet. Raouliet e oa gant
ar gounnar.
« Petra hoc’h eus da lavarout, Job ? » a c’houlennas ar roue digantañ. « Displegit dimp ho klemmou
penn-da-benn ».
« Brao, brao, Job ! » a lavare an aotrounez.
Eun tammig plijadur o devo bremaik, nann o klevout dibuna klemmou, met o welout an emgann etre
ar bleiz hag al louarn. Ar gourenou hag an emgannou
eo ar pez a blije ar muia d’an aotrounez e lez ar roue
Nobl.
Job a grogas gant e bennad :
« Roue meur », emezañ, « Alanig a zo gwall anavezet e pevar c’horn ar rouantelez evel gaouier, mignon
disleal, laer, toueller ha muntrer. Perak e vezo lezet
pelloc’h an teodeger milliget-se da vernia adarre gaou
war c’haou ? Daoust ha n’en deus ket graet betek-hen a-walc’h a c’hoaperez ouzimp ? Piou an hini a zo diskiant a-walc’h da gredi eur ger zoken eus
komzou al louarn-se ? »
« Aotrou Job », eme Alanig, « c’houi a lavar oun
gaouier, met ne brouit ket em eus lavaret gaou, ne
brouit ket kennebeut oun mignon disleal, laer ha
muntrer evel ma fell d’eoc’h rei da gredi, hag ar
blouzenn a zo betek-hen war va skoaz. Petra hoc’h
eus da rebech d’in ? »
« Petra am eus da rebech d’eoc’h ? Hag e kredit
ober ar goulenn-se war eun ton ken reiz, evel ho pije
bevet betek-hen eur vuhez fur ha santel en eur gouent
bennak ? O, la, la ! Selaouit holl, aotrounez : warc’hoaz vintin e vezo eiz devez eeun-hag-eeun, va
gwreg a oa o pourmen war ribl eul lenn. Yen-skourn
e oa an amzer, hag an dour a oa goloet gant eur glerenn deo. Va gwreg he doa naon, ha dre an amzer
griz ne vez ket kavet war ar maez peadra da chaokat.
D’an ampoent e tremenas Alanig :
« Salud d’eoc’h, itron », emezañ, « pell ’zo n’em
eus ket bet an eurvad d’ho kwelout. Petra ho tegas ? »
Va gwreg a lavaras d’ezañ e oa aet sempl gant ar
skuizder hag an naon.
« A, naon hoc’h eus ? » eme an amprevan ; « n’eo
ket diaes kavout amañ peadra da zebri. Al lenn-mañ
a zo leun a besked. N’eus nemet terri ar glerenn evit
paka anezo. »
Al louarn a reas eun toull er glerenn hag a lavaras
d’am gwreg :
« Lezit ho lost da goueza en toull am eus graet ».
Va gwreg a reas evel ma oa lavaret d’ezi. A-benn
eun abadenn he doa droug en he lost.
« Ar pesked a zo o kregi », eme Alanig ; « chomit
eur pennadig c’hoaz ; pa ne c’hellot mui padout gant ar boan, neuze sachit, sachit herr ; eur bern pesked
a vezo stag ouz ho lost ».
Va gwreg a sentas adarre. Eun eur goude, ne oa ket
evit padout gant ar boan. Goulenn a reas digant al
louarn ha deut e oa ar mare da sacha.
« Ya, ya », emezañ, « sachit bremañ, kenañ, kenañ,
hep damant ebet evit ho lost. Gwelout a reot bremaik
an dluzed, an darzed hag ar siliou a zo stag outañ.
Marteze zoken e pesketaot eun eog kaer bennak… »
Padal, al lost a oa paket er glerenn ! Al louarn a
redas kuit en eur c’hoarzin. Va gwreg a sachas hag a
sachas. Yudal a reas gant ar boan. Kouerien a glevas.
Deredek a rejont gant ferc’hier ha bouc’hili. A-bell e
klevis ivez anezi o hopal hag o c’houlenn sikour. Mont
a ris daveti d’ar red.
A-benn neuze he doa gallet en em denna. Kavout
a ris anezi o redek war lez al lenn hag ar gouerien o
hopal war he lerc’h : laerez deñved ! He lost, avat,
a oa chomet er glerenn !
Al louarn, d’an ampoent, en doa trouc’het eur pen-
nad mat a hent. Panevet se, krrr ! gant ar fulor a oa
ennoun, em bije distripet anezañ ha graet bleud gant
e eskern.
Roue madelezus hag aotrounez, klevet hoc’h eus va
istor. Mantrus eo. Karout a rit ar justiz, ha fiziañs
am eus e vezo kastizet al louarn evel ma ’z eo dleet.
Va gwreg a zo war he gwele, ha n’ouzon ket peur e
vezo pare. Plijadur a rafe dezi klevout eo bet krouget
al loen vil a zo kaoz ma ne c’hello mui en em ziskouez
hep ruzia gant ar vez dirak gouenn ar bleizi. Klevet
hoc’h eus, louarn milliget ? Daoust ha n’eo ket gwir
ar pez a lavaran ? Ar blouzenn a zo war ho skoaz a
zo o vont d’an traoñ ».
Ha Job a gemeras peg er blouzenn hag he stlapas
ouz genou al louarn en eur lavarout d’ezañ :
« Gwelomp bremañ piou eo ar mestr ».
Nobl a lavaras :
« Unan a zo bet klevet. Dleet eo selaou ivez egile.
Alanig al louarn, ha gwir eo rebechou Job ar bleiz ? »
« Gwir a lavaran-me », eme Alanig. « Gevier int
penn-da-benn, hag aes eo d’in rei d’eoc’h da c’houzout, en istor-se, ar gaou hag ar wirionez. Setu penaos
eo degouezet : kavet em boa gwreg Job war lez an
hent. Naon bras he doa. Petra ’ris neuze ? Feiz, diskouez d’ezi an tu da besketa. O heulia va aliou penn-da-benn, he dije paket pesked, met ne felle ket d’ezi
paka eur pesk pe zaou, nemet eur bern pesked en eun
taol. Gant re gorfadeg e vez droug-kof, hag ar vleizez,
gant he fec’hed a lontegez he deus kollet he lost. Piou
eta en doa lavaret d’ezi chom ken pell-se azezet war
vevenn an toull da riella he fenn-adreñv ? Aes a-walc’h
eo gouzout e vije deut an toull-se da veza
stanket adarre gant eur glerenn nevez. Ma ne gompren ket ar vleizez an dra-se, ret eo anzav ez eo eun
tammig genaouegez. Biken n’em bije soñjet e oa ret
lavarout d’ezi chom da besketa e-pad pemp munud pe
bemp munud hanter. Respontet he dije d’in dioustu :
arabat d’eoc’h kredi, aotrou Alanig, oun ganet er
penn diweza eus ar sizun. N’eo ket gwir ? Ar boued
a vez pasket d’ar vugaligou, ar vuhez avat ne vez ket
pasket d’ar mammou. Skoazellet em bije ar vleizez
d’en em denna kuit hep droug ebet eviti, panevet ar
bleiz e-unan. Job a oa kounnaret-ruz, ha klask rei
d’ezañ da gompren eun dra bennak a vije bet evel
klask bernia pell en avel. Setu. Kredi a ra d’in ne
dalvez ket chom da uza teod hiroc’h. Gouzout a rit bremañ, aotrounez, pelec’h emañ ar wirionez ha
pelec’h emañ ar gaou. Ha c’houi, Job, prest oc’h evit
an emgann ? Ar blouzenn hoc’h eus stlapet kuit
diwar va skoaz hag ho hardisegez am eus da dalvezout
d’eoc’h ».
« Pa gerot, gaouier flaerius, » eme Job, imoret
dreist-muzul. « Met keuz a zeuio d’eoc’h bremaik ».
Ar roue a lavaras :
« Kalz gwelloc’h e kavan eun emgann etrezoc’h ho-taou eget prezegennou ha komzou livet-kaer. Pep hini
a vez atao ar wirionez diouz e du, ma karfemp-ni
kredi. D’ar brezegenn genta e vez sklaer a-walc’h an
afer. D’an ugentvet prezegenn, avat, ne welomp mui
berad. En emgann, avat, unan pe unan a c’hounezo,
hag an hini a c’hounezo, feiz ! a vezo ar wirionez
a-du gantañ, na petra ta ! N’em eus ket hiroc’h da
lavarout ».
Alanig ha Job a saludas ar roue hag a benndaoulinas dirak e dron. Nobl a lavaras d’ezo :
« Mat, en em gempennit ho-taou hizio, ha bezit
diskuiz, warc’hoaz vintin, evit an emgann ».
Job a gemeras daou dest : Lom ha Lip-e-Bao. Alanig a gemeras daou dest all : ar broc’h ha Dipadapa
ar gwiñver.
Eur voereb da Alanig, Lamm-da-Laez, ar c’havr,
o chom e Kerfeunteun, a oa ivez deut d’e gaout :
« Diwallit mat ! » emezi d’ezañ, « Job a zo eur
gwall loen ! »
« Bennoz Doue d’eoc’h evit hoc’h aliou », a lavaras
Alanig, « met bezit dinec’h. Me a zo ar wirionez hag
ar justiz eus va zu. Ha ne c’hellan ket koll ».
Mignoned Alanig en em vodas e-pad an noz en eun
ostaleri er straed Kereon. Ober a rejont eno banvez ha reuz. Ha kana a rejont kanaouennou evel ma vije
bet echu an emgann ha lazet ar bleiz.
Lamm-da-Laez,
dreist-holl, a soursias ouz he niz. Touza a reas e vleo
penn-da-benn d’e gorf, nemet war e lost ; lakaat a
reas war e gein ha war e gof eun druzoni kemmesket
gant eoul. Pa voe graet al labour-se ganti, ha pa voe
Alanig lugernus ha reut e gof, Lamm-da-Laez a lavaras d’ezañ :
« Ha bremañ, va niz, selaouit mat ac’hanoun ha
deskit ar pez hoc’h eus dober : evit, evit kalz, ha
dalc’hit ganeoc’h ho troaz e-pad an noz. Warc’hoaz
d’ar beure, pa viot war dachenn an emgann, e
c’hlebiot mat ho lost blevennek gant ho troaz, ha, gant
ho lost gleb, e skourjezot ar bleiz a-dreuz e fas. Ma
c’hellit tiza e zaoulagad, netra gwelloc’h. Adalek
neuze ne welo ket ken sklaer, hag e c’hellot dont
a-benn anezañ aesoc’h. Grit da genta an neuz da
gemer aon outañ ha tec’hit a-benn d’an avel : ma
teu war ho lerc’h, skubit al leurenn gant ho lost ha
strinkit d’ezañ ar boultrenn e-kreiz e zaoulagad. E-keit
ha ma vezo o secha e zaoulagad, glebit adarre ho lost,
ruilhit anezañ er boultrenn hag er fank, hag adarre,
taflik ha taflak, e-kreiz e zaoulagad, hag, en doare-se,
ez oc’h sur da c’hounit. Ha bremañ, va niz, it d’ober
eur gourvez ha kouskit mat : ni ho tihuno pa vezo
deut ar mare ».
Alanig a gouskas mat. Savet oa uhel an heol pa
zeuas Flaer da lavarout d’ezañ :
« Alanig, poent eo sevel ».
Alanig a dennas ar pikouz diouz e zaoulagad hag
a savas.
Lamm-da-Laez ar c’havr a zegasas d’ezañ eun houad rostet en noz-se. Alanig a zebras an houad gant plijadur
e-leiz.
« Eur pec’hed e vefe koll goude debri traou ken
mat », emezañ.
Eva a reas eur werennad rom evit kaout imor, ha,
goude-se, ez eas gant e gerent hag e vignoned d’an
dachenn evit an emgann.
PENNAD X
Ar roue Nobl, pa welas Alanig o tont d’an emgann,
touzet e gein hag e gof, hag eouliet penn-kil-ha-troad,
a zirollas da c’hoarzin e-leiz e vouzellou, ken na zeuas
da veza berralan.
« A, Alanig », emezañ, « louarn eo hoc’h ano,
nemet louarn diou wech oc’h. Atao e kavit an tu da
veza finoc’h eget ar re all ».
Alanig a stouas e c’hlin dirak ar roue, ha dirak ar
rouanez, ha goude ez eas d’an dachenn en eur ober
lammouigou laouen.
Job a oa deut a-raok gant e vignoned, hag a c’hortoze
anezañ.
« Salud d’eoc’h, aotrou Job ! » a lavaras Alanig.
« Salud, amprevan ! » eme Job.
« Eun doare divalo hoc’h eus da saludi ! »
« Hervez e zoare e saludan pep hini, ha n’eo ket
dereat komz brao ouz laer pe vuntrer ».
Urkun an houc’h-gouez a zeuas war an dachenn
gant daou archer :
« Plas, plas d’ar c’hourenerien », emezañ. « Alo !
kilit, kilit c’hoaz, pelloc’h, grit eur c’helc’h bras en-dro
d’ezo ».
Ne chomas e-kreiz an dachenn nemet Job hag
Alanig.
« Alanig », a hopas Lamm-da-Laez, « na zizoñjit
ket va gourc’hemennou ».
« Nann, nann, moereb. Mil bennoz d’eoc’h ».
Hag Alanig da Job :
« Bleiz koz, bremaik e teuio tomm d’eoc’h ».
Sellout a rejont an eil ouz egile, kasoni ruz e-leiz o
daoulagad.
Urkun a hopas :
« Unan !… daou !… tri ! »
Hag an emgann a grogas.
⁂
Job a oa gwall gounnaret. C’hoant en doa d’ober e
stal d’al louarn buanoc’h eget na c’hellan lavarout
d’eoc’h. Lammat a reas a-gleiz, a-zehou, e c’henou
digor hag e skilfou diskrognet. Alanig, skañvoc’h eget
e enebour, a gile hag a lamme d’an tu dehou pa lamme
Job dan tu kleiz. N’en doa ket ankounac’haet gourc’hemennou e voereb. Glebia a reas e lost ; hen
rodella a reas goude e-touez ar boultrenn hag an traez
munut, ha, pa astennas ar bleiz e c’henou, e tanfoeltras d’ezañ eur mell taol war e zaoulagad ha war e
ziouskouarn, peadra da zalla ha da vouzara anezañ
e-pad e vuhez. Job a glaske diboultrenna e zaoulagad.
Alanig en em lakaas etrezañ hag an avel, ha gant e
lost ha gant e dreid, e c’holoas e benn a loustoni. Ar
bleiz ne oa mui evit ober jeu ebet gant e zaoulagad
poultrennet, ha muioc’h-mui e frote anezo, muioc’h-mui e kreske e boan. Ha labour bras en doa d’ober,
rak an taoliou lost poultrennek a goueze war e benn,
ken stank hag ar grizilh. Ne ouie mui penaos en em
lakaat na pelec’h trei. Lammat a rae du-mañ, du-hont,
gant e grabanou digor o klask kaout peg e korf Alanig.
Al louarn, heñ, a c’hoarie an dro da Job. Pa welas
edo dallet evit eur pennad mat, en em lakaat a reas da skei warnañ, da gregi gant e zent ha da regi
d’ezañ e ler. Ar bleiz a oa fuloret-naet. Ober a reas
eul lamm trumm dirazañ evit paka e enebour, hag
e teuas betek kelc’h an dud. Teurel a reas e grabanou
war Lagad-Flour, ha, panevet e voe hopet d’ezañ e
oa faziet, e vije bet gwall argaset an heizez kaez.
Alanig a c’hoarze goap ouz ar bleiz.
« Aotrou Job », emezañ, « lazet hoc’h eus meur a
oanig paour, ha meur a dra fall all hoc’h eus graet
c’hoaz. En em lakait war ho taoulin da c’houlenn
pardon diganin, ha marteze e lezin ho puhez
ganeoc’h ».
Met a-boan m’en doa peurlavaret e gomzou ma
lammas war Job ha ma stardas d’ezañ e c’houzoug
kement ha ma c’helle ober. Kredi a rae d’ezañ dont
a-benn d’ober e stal d’ar bleiz e berr amzer. Ar bleiz,
avat, a oa kreñvoc’h egetañ, hag a dennas e c’houzoug
eus gwask ar c’hrabanou. Alanig a reas eul lamm all
e-kreiz fas Job hag a freuzas dezañ e lagad kleiz.
« A, mat ! » emezañ, o welout ar gwad o redek,
« pell’ zo e oan o klask an dra-se. Eun druez eo n’int
ket freuzet o-daou ».
Job a lezas eun hopadenn spontus. Mantrus e oa
klevout anezañ ha gwelout ar boan a c’houzañve. Alanig a glaskas freuza al lagad all. Met c’houita a reas
war e daol, ha Job, daoust d’an eoul, a grogas peg
en e gorf.
« A, louarn, louarn milliget ! va lagad kleiz hoc’h
eus freuzet. Met unan mat a chom d’in, hag ho taoulagad d’eoc’h-c’houi a vezo dallet dizale, hag ho korf
a wisko liou ar maro ».
Job a grogas gant e zent, a skoas a bep tu, hag a
glaske mouga e enebour.
« Grit goap bremañ ’ta, louarn brein, » emezañ,
« ho koaperez hag ho poultrenn a gousto ker d’eoc’h,
hag hoc’h eoul hag ho truzoni ne dalvezint ket
d’eoc’h ».
Hag ar bleiz a waske d’e dro. Alanig ne oa ket
evit ar bleiz gant e nerz-korf. Dre finesa ne lavaran
ket. Met petra a dalveze d’ezañ kaout finesa p’emañ
paket ha gwasket ha prest da darza ?
« Lavarit dirak an holl oc’h gaouier, laer ha muntrer, » eme Job, « pe lazet e viot bremaik. Hag ouspenn, goulennit pardon diganin ».
« Fall, fall ez a an traou », a soñje Alanig. « Ma
c’houlennan pardon, ha ma anzavan dirak an holl ez
oun gaouier, laer ha muntrer, e kollan va enor betek
fin va buhez, ha ma ne ziskouezan keuz ebet, fin va
buhez a zo tost marteze ! »
Gwall nec’het edo al louarn, me hen lavar d’eoc’h.
Lavarout a reas da Job goustadik, e pleg e skouarn :
« Keuz am eus ha keuz bras da veza graet d’eoc’h
an distera droug. C’houi a zo bet atao ken mat em
c’heñver ! N’em eus nemet meuleudi da rei d’eoc’h.
Mez am eus pa soñjan oun bet eur mignon disleal,
oun treitour, hag eur gaouier brein. Hiviziken e kemmin buhez. Rei a rin d’eoc’h va holl vadou, eun teñzor
prizius kuzet e-kichen tosenn Sant Mikael. Me a vo
mevel en ho ti. Va gwreg ha va bugale a vezo ho
servijerien. Toui a ran. Kement tra a bakin, yer,
houidi, pesked a vezo d’eoc’h. O labourat, o tebri pe
oc’h eva e rin atao hervez ho polontez. E pep lec’h
e tiwallin ac’hanoc’h diouz kement loen faos a zo o
c’hoari en-dro d’imp. A, Job kaez ! mar bezomp unanet, sonjit el labour mat a raimp hon-daou ! C’houi
hoc’h eus an nerz ha me ar finesa. Ma vevomp unanet, ne vo loen ebet evidomp er rouantelez. N’eo ket mat
beza atao enebourien, ha n’eo ket brao beza amañ,
hizio, oc’h en em ganna dirak an holl. Ne blije
ket d’in an emgann-se, met c’houi hoc’h eus tennet
ar blouzenn diwar va skoaz, n’eo ket gwir ? War-lerc’h an dra-se ne oan ket evit nac’h an emgann, pe
kollet em bije va brud er vro. Met klevit, bremaik
n’em eus ket graet implij eus va holl nerz. Ma em bije
bet c’hoant, em bije lazet ac’hanoc’h, ha n’em eus
ket graet, abalamour n’em eus ket a gasoni ouzoc’h.
Eul lagad am eus freuzet d’eoc’h hep soñjal, met n’eo
ket eun droug bras, rak louzou am eus evit an holl
gleñvedou, hag ho lagad a c’hellan parea, mar lezit
va buhez ganin ».
« Eul lagad freuzet ne vez ket pareet », eme ar
bleiz, rok.
« Klevit, aotrou Job, etrezomp, eul lagad kollet n’eo
ket eur gwalleur bras, peogwir e vo al lagad mat kalz
priziusoc’h evidoc’h. Hag ouspenn, d’an noz, en ho
kwele, n’ho pezo nemet eur prenestr da serri ; padal
ar re all a rank serri daou. Met ho korf, goude beza
louzaouet, a vezo pare war an taol. Me a roio d’eoc’h
ar c’hevrin eus va louzou ».
« Mat ! » eme Job, « met lavarit an dra-se herroc’h,
evit ma klevo ar roue hag an aotrounez ».
« Aotrou Job, n’oun ket evit kaozeal herroc’h, gant
ar bec’h a zo warnoun. Na waskit ket kement, ha me
a lavaro kreñv evit ma klevo an holl ez oun eur
gaouier bras ha n’em eus graet nemet droug d’eoc’h.
Lavarout a rin em eus keuz kenañ, hag hiviziken e
servijimp ac’hanoc’h, va gwreg, va bugale ha me.
Petra ’lavarin ouspenn ? Komzit… Ne c’hounezot netra
o laza ac’hanoun, nemet d’en em zifenn ho pezo goude se ouz va mignoned hag ouz va c’herent glac’haret
ha kounnaret. Ma lezit va buhez ganin, e
hopin bremaik a-bouez-penn : Gloar da Job ! Gloar
da Job ! … Bremañ grit evel ma karit : chom beo pe
beza lazet a zo ingal d’in. Met, lavarout a ran d’eoc’h
eur wech c’hoaz, eun dra gaer eo pardona d’an nesa ».
« Ho klevout a ran, louarn fallakr, met ho komzou
ne reont d’in tamm plijadur ebet. Ne bardonin d’eoc’h
netra ! A, c’hoarzin a rafec’h ma tegouezfe d’in lezel
ac’hanoc’h da redek ! … Bezit dichal, avat. Ne vezo
ket gwelet mui Alanig al Louarn o redek e gwaremmou Brasparz ha Sant-Riwal. Al loened dizrouk a
c’hello hiviziken mont eeun gant o hent hep aon da
gavout eul laer pe eur muntrer kuzet en eur c’horn-tro. Lazet e viot ha diskroc’henet goude. Ho kroc’hen
a vezo roget hag a vezo dispar d’am gwreg da
lakaat en-dro d’he gouzoug pa vezo deut ar goañv.
Diskroc’henet e viot, hag ho kig a vezo roet d’ar brini
da zebri. N’em eus ket aon ouz ho kerent. Lern ar
bed holl unanet n’int ket evit eur bleiz ».
Alanig al louarn a selaoue ha ne lavare tra. Lezel a
rae ar bleiz da gaozeal kement ha ma kare. Job a
gomzas c’hoaz e-pad ugent munud gant ar blijadur en
doa, hag ivez gant an droug a oa ennañ.
Alanig evelato a oa deut a-benn goustadik, goustadik, hep gouzout dare d’ar bleiz, da denna e droad
dehou diouz gwask ar bleiz.
Job a gendalc’he :
« A, louarn koz, n’hoc’h eus ket pell ken da veza
louarn ! Ho kroc’hen a ficho gouzoug eur vleizez !
Ac’hac’ha !… »
Job a c’hoarzas an taol-se ar muia a c’hoarzas en e
vuhez, met ker e koustas d’ezañ e abadenn blijadur. Alanig a oa war evez, ha, pa welas genou Job digor-bras gant ar c’hoarzadenn, e plantas ennañ e droad
betek a-dreñv toull ar gouzoug. Ar pez a c’hoarvezas
n’em eus ket ezomm d’hen lavarout d’eoc’h. Job a
zislonkas war an taol kement tra en doa evet ha debret.
Ne wele mui sklaer gant an dour a zeue en e zaoulagad, hag ar c’hoant dislonk a rae d’ezañ digeri e
c’henou muioc’h-mui e-lec’h serri e javedou ha trouc’ha gar al louarn gant e zent. Troad Alanig ne chome
ket da ehana ; dounoc’h-douna e tiskenne e kof ar
bleiz, hag an ivinou a rae e-barz ar c’hourlañchenn
eul labour ken gwaz ha m’o dije graet an dour-beuz
pe an tangwall. Job a zislonkas gwad. E stomok a oa
kemmet penn d’ezañ, hag e vouzellou hag e galon a
oa prest da lammat diouz e greiz. Yudal a rae ar paour
kaez loen. Spontus e oa klevout anezañ. Lagad-Flour
hag ar rouanez a oa semplet war o c’hador.
« Truez, truez ouz Job ! » a hopas Lom.
« Lezomp anezo », eme Dipadapa.
« Truez ouz Job ! » a hopas Lip-e-Bao.
« Lezomp anezo », eme ar broc’h, « ma vo gwelet
piou eo ar mestr ».
« Gwelout a reomp a-walc’h piou eo ar mestr »,
eme Nobl.
Hag ar roue a c’hourc’hemennas da Alanig lakaat
ehan d’an emgann.
Alanig a dennas e droad, gant keuz, diouz gourlañchenn e enebour. Ruz-tan edo gwad ar bleiz.
Job a oa skuiz-naet. Gourveza a reas war an douar,
eur c’houezenn gaer o tivogedi dioutañ hag e holl izili
o krena evel deliou kras en avel. Digor oa e c’henou,
eonenn ha glaour etre e zent. E zaoulagad a oa aet
war an tu enep.
« O, lazet eo ! » a lavaras Lom.
« Allas, allas ! » eme Lip-e-Bao, « ivinou al louarn
o deus tizet ar galon ! »
Mignoned ha kerent Job a grogas da ouela ha da
yudal. Lakaat a rejont al loen reuzeudik war eur
gloued, ha kas a rejont anezañ d’e di. Unan anezo,
an hini skañva, a redas da glask eur medisin.
Alanig, daoust ma ne oa ket bet lakaet en eun doare
gwall vantrus, a oa skuiz-maro. Lamm-da-Laez, e
voereb, a zeuas d’e gavout, ha gant eur mouchouer,
a sec’has an dour-c’houez a zevere penn-da-benn d’e
gorf. Alanig a yeas goude davet ar roue hag, evel araok an emgann, e stouas e benn hag e c’hlin. Nobl
a lavaras d’ezañ :
« Alanig, c’houi a zo eul louarn dreist ordinal.
Gounezet hoc’h eus war ar bleiz, dre an nerz hag ar
finesa. Va gwella gourc’hemennou d’eoc’h. Enoret e
viot hiviziken em palez. Va c’herent ha va mignoned
a vezo mignoned d’eoc’h ».
Nobl a sellas ouz ar varoned a oa er sal.
« N’eo ket gwir ? emezañ.
« Eo, eo, gwir », a lavaras an holl varoned.
« Mil bennoz, va roue », a lavaras Alanig.
Ha gwelet e voe neuze Korneg ar c’haro, Lostigloan
ar c’honikl, Astenn-Gouzoug ar c’houibon, Raka ar
gegin, Duard ar vran, Yann ar frilouz, Dipadapa ar
gwiñver, Marjan an houadez, Rikiki ar marmouz,
Frimist ar gaerell, Skouarneg an azen, Chiboudig ar
c’hi bihan, Diskrogner ar c’hi-dog, Urkun an houc’h-gouez, ar big Beg-Araok, ar marc’h Bichar hag Izidor
ar c’hole, o tont da saludi Alanig, ha da bokat d’ezañ.
Ar re a vage ar vrasa kasoni outañ a gamme bremañ o muzellou evit ar mousc’hoarz floura. Ar re a lavare d’ezañ dec’h : gaouier, laer, muntrer, a lavare
d’ezañ hizio : Salud, va gwella mignon. Rak gwir eo
bet ha gwir e vezo atao krennlavar hon tadou koz :
Keit ha m’az po madou da rei,
Kalz a vignoned a gavi.
Kouez da-unan er baourentez,
Hag o c’havi holl didruez.
Biskoaz n’en doa bet Alanig ken niverus kerentiez.
Izidor a oa eontr d’ezañ. Lostigloan a oa niz. Skouarneg a oa kenderv, Marjan keniterv, ha kalz a re all
kerent a bell.
Alanig a selaoue hep kredi ger eus o meuleudi.
« Pa oan pignet er groug », a soñje-heñ, « ha p’edo
va fenn e skoulm-riskl al las-kroug, rouez e oa va
mignoned ha rouez-kenañ va c’herent. Ma vije
degouezet ganin koll an emgann, n’em bije na kar na
par d’an eur-mañ er palez ».
« Alanig », eme Nobl, « bezit em palez evel en ho
kastell. C’hoant am befe gwelout ac’hanoc’h dont da
Gemper da chom, rak adalek an deiz hizio e viot va
c’huzulier bras. N’eo ket gant laez ho mamm oc’h bet
maget en eur zont er bed-mañ, met gant furnez ha
gouiziegez. Va c’huzulier e viot ha va sekretour ivez,
ha va rouantelez a vo renet dispar ganimp hon-daou.
Ne selaouin mui ar c’hlemmou a glevin diwar ho
penn, hag, evit ma prenno an holl o genou, e lakaan
ac’hanoc’h ministr ar justiz ».
« A, mat ! » eme Alanig.
« Laouen oc’h ? »
« Laouen-tre, roue galloudek. Mez am eus evelato
o welout e peseurt renk uhel oun lakaet ganeoc’h ».
« Ar pez am eus lavaret a zo eun dra graet », eme Nobl. « Na drugarekait ket ac’hanoun. Va dever a
ran, ha netra ken. Gounezet hoc’h eus an emgann,
gounezet hoc’h eus ivez ar garg uhel-se. Ha bremañ,
en hoc’h enor, kan ha koroll ha traou war an daol ! »
Ha Nobl a hopas a-bouez-penn :
« En enor da Alanig al louarn, hip-pip-pip !… »
« …Ra ! » a respontas an holl.
Eur biniou hag eur vombard a zistaolas eur gavotenn, hag ar paoiou a grogas da lammat skañv d’al
laez.
⁂
Job ar bleiz, petra e teu da veza ?
Allas ! Job a zo gourvezet war e wele, kollet gantañ e anaoudegez, hag en-dro d’ezañ e vignoned o
ouela. Lip-e-Bao a zo da vat o viaoual, ha Lom a zo
staget outañ eur vousklenn hir, ma ’z eo eun druez
gwelout anezañ. Dilavar int holl. Ar medisin a grog
en arzourn Job hag a lak e viz war ar wazienn evit
santout lammou ar galon. Job a zo serret e zaoulagad.
Klemm a ra dre e gousk…
« Gwall dizet eo ? » a c’houlenn Lom.
Ar medisin a ra eun hej d’e ziouskoaz.
« N’oun ket evit lavarout d’eoc’h c’hoaz », emezañ.
« Gwall roget eo bet en diabarz gant ivinou binimus
al louarn, hag aon am eus e teufe ar c’hourlañchenn
da c’hori. Degasit d’in eur voutailhad gwin-ardant,
ma vo roet d’ezañ eur banne da lonka ».
« O ya, kalz a vad a ra ar gwin-ardant », a lavaras
an arz.
Diskarget e voe gwin-ardant en eur werenn ha roet
da Job da eva, kreñvoc’h eget justoc’h.
« Gwalc’hi ar c’hourlañchenn a raio », eme ar medisin, « ma ne ra ket vad all ».
Eur vunutenn goude m’en doa lonket ar werennad
hini kreñv, Job a zigoras eul lagad, — al lagad
dehou, rak gouzout a rit eo bet freuzet d’ezañ an
hini kleiz. Kerkent dihunet, avat, e skrijas Job gant
ar boan. Met seul vui e skrije, seul vui en doa droug
e toull e gouzoug. Setu eta e oa trist a-walc’h an doare
anezañ. O welout anezañ o c’houzañv kemend-all, ar
medisin a gemeras eur vuredad louzou tennet diouz
eur blantenn vurzudus hag a roas eur berad da Job.
Ha, kerkent lonket ar berad louzou, ar c’hlañvour a
gouskas war an taol.
« Lezomp anezañ e-unan », eme ar medisin, « gwelloc’h e kousko. A-barz an noz e teuin adarre d’ober
eur gweled d’ezañ ».
Hag heñ kuit.
Ar gerent hag ar vignoned en em dennas ivez.
Paour kaez Job ! Ma ne oa ket lazet-tre, e oa bet,
siouaz, gwall gaset ! Nao gouli war-nugent en doa
war e groc’hen !
Alanig, heñ, a oa laouen-bras. Edo o komz gant e
vignoned, deut niverus d’e gaout da rei o gourc’hemennou d’ezañ. Debri a reas en deiz-se e sal vras ar
palez, hag e voe lakaet ouz taol e-kichen ar roue. Nobl
ne rae nemet c’hoarzin o welout e gorf touzet hag
eouliet.
« Arsa, Alanig », emezañ, « n’em bije ket kredet
morse edoc’h eul louarn ken fin ».
Alanig a zebras mat hag a evas kenkoulz. Pa savas
diouz taol, eur mousc’hoarz a gamme d’ezañ e vuzellou. Gwelout a reas Lom, eur vousklenn hir staget
outañ. Mont a reas d’e gavout.
« Allo, Lom », emezañ, « penaos emañ Job ? Ha
dispar emañ ar bed gantañ ? »
« Grit goap, grit goap, Alanig, kement ha ma
kerot, met eun deiz bennak e teuio hon tro-ni da ober
goap ouzoc’h ».
« Feiz », eme Alanig, « an deiz-se ne zeu ket buan,
hervez a welan ».
Hag al louarn a lavaras goustadik, e pleg skouarn
an arz :
« Lavarit eus va ferz da Job e vefen glac’haret o
welout anezañ o vervel gant e nao gouli war-nugent,
rak plijadur vras am befe o rei d’ezañ eur predad all ».
Alanig al louarn a guitaas lez ar roue Nobl, ambrouget gant ar varoned, an duged hag ar brinsed, ha
gant eur gerentiez niverus : daou-ugent kenderv a oa
d’e heul, hanter-kant keniterv hag eun niver spontus
a gerent a bell.
Dre ma kerzent, e youc’hent : Gloar da Alanig !
Gloar da Alanig al louarn ! Youc’houc’hou !
Hag an traoniennou a dregerne ivez, hag an hekleo
a lavare : Gloar da Alanig ! Youc’houc’hou !
A, me hen lavar d’eoc’h, eun deiz kaer e oa evit
Alanig, ha, ma vije bet beo c’hoaz, en dije lavaret
d’eoc’h al levenez dispar a sante neuze en e galon.
⁂
Degouezet e oant dirak Kastell-al-Laer.
« Mamm », eme Berig en eur ouela, « mamm, deuit
da welout : soudarded a zo o tont d’ober droug
d’imp ».
Al louarnez en em lakaas er prenestr.
« A, va faour kaez Alanig ! » emezi « lazet eo bet
ganto ! Allas ! Allas ! »
Hag e kouezas war ar gambr, semplet.
« Chann ! Chann ! digorit an nor ’ta ! »
Al louarnez ne gleve ket.
« Chann ! Chann ! digorit d’imp an nor ! »
Chann he doa klevet. Digeri a reas he diouskouarn.
Daoust ha n’eo ket mouez Alanig he doa klevet ?
« Piou a zo aze ? » a c’houlennas-hi.
« Alanig al louarn, ho kwaz an hini eo. Digorit
d’imp an nor. Baroned ha prinsed al lez a zo deut
a-berz ar roue Nobl da ober d’eoc’h eur weladenn ».
Chann a lakaas adarre he fri er prenestr. Gwelout
a reas Alanig, touzet e gein hag e gof, hag e chomas
souezet. Soñjal a reas dioustu e oa unan eus e droiou
kamm. Met pa welas an niver a dudjentil a oa deut
da ambroug anezañ, e voe darbet d’ezi sempla adarre
… met gant al levenez an taol-mañ. Diskenn a reas
eta da zibrenna, da zivorailha ha da zisparla dor ar
c’hastell.
⁂
Alanig a reas degemer mat d’e vignoned nevez. Rei
a reas d’ezo da eva sistr kement ha ma karent, ha
goude, eul lommig chouchenn da bep hini.
« Siouaz d’in ! » emezañ, « n’oun ket evit rei d eoc’h
da zebri. Ne vez debret em zi nemet geot ha gwriziou
kutuilhet war dosenn Sant-Mikael hag er Yeun-Elez,
hag, en deiziou-mañ, e-keit ha m’edon e Kemper, va
gwreg n’he deus kutuilhet na geotenn na gwrizienn.
N’he deus debret netra, gant ar glac’har he doa, ha,
gwelet hoc’h eus bremaik, kaer am boa hopal :
Chann ! Chann ! den ne responte, rak va gwreg a oa
semplet en he c’hambr gant an anken ha, dreist-holl,
gant an dienez ».
Ar wirionez eo ne oa e kegin Alanig na geotenn na
gwrizienn da zebri, sklaer eo. Bez’ e oa enni avat yer, houidi, gedon, ha meur a dra vat all. Met arabat e
oa lakaat war an daol eun askell yar, pe diskuliet e
vije bet e holl dorfedou.
« Petra an dra-mañ ? » a c’houlennas Lostigloan.
« N’eo ket eur bluenn yar a welan war al leur-di ? »
Alanig a c’hoarzas kenañ-kenañ, ha goude e sellas
ouz e wreg gant eun aer kasaus.
« Arsa, Chann », emezañ, « perak ne ziwallit ket
mat en hoc’h armel eun askell ken prizius ? Eur
bluenn houad an hini eo, ha ganti em eus sinet ar
peoc’h warlene gant kement loen hag en deus eskell
da nijal ».
An holl a gavas an dra-se kaer-meurbet. Alanig a
gendalc’has da deodegi. Ober a reas dal loened bodet
dirazañ eur brezegenn hir diwar-benn kaerder ar
peoc’h ha diwar ar seiz penn-pec’hed. Goude e lezas
e vignoned da vont kuit.
Ha dre ma tistroent da Gemper, e lavare ar varoned,
an duged hag ar brinsed an eil d’egile :
« Pec’hed eo bet tamall anezañ. An Alanig-se a zo
eur sant ».
⁂
Alanig a lavaras d’e wreg :
« Gwelout a rit, Chann ? Gounezet em eus. Anvet
oun sekretour ha kuzulier ar roue, hag ouspenn, na
brava tra ! ministr ar justiz ! »
« N’eo ket posupl ! »
« Eo, eo, ministr ar justiz oun anvet. Bremañ, an
hini a zisplijo d’in n’en devo ket pell da veva ken, ma
karan. E vuhez a zo etre va daouarn. Abalamour da
se oun gwelet mat gant tudjentil ar palez. Pep hini a
glask beza kar pe vignon d’in. A ! me hen lavar
d’eoc’h, Channig, ar baotred-se a zo paotred faos : an neb a vag en e galon kasoni ruz ouzin eo an Kini a
vousc’hoarz dirazoun ar floura. Aon o deus, aon o
deus. A, a, keit hag e pado, e pado, ha c’hoarzadeg
a vo ! »
He gwaz a oa anvet sekretour ar roue, kuzulier bras
ar roue, ministr ar justiz er palez !… Biskoaz Chann
ne oa bet hilliget he c’halon gant kement a blijadur.
PENNAD XI
Alanig en dije c’hoaz pell amzer da veva, e Kastell-al-Laer,
etre Tosenn Sant-Mikael hag ar Yeun-Elez,
ken enoret hag ar roue en e rouantelez (N’ouzon ket
ha bevet en dije eur vuhez skouer ha reiz : kendalc’het
en dije moarvat da redek ar gwerimier ha da weladenni
kludou ar yer, rak ar siou fall ne vezont ket
trec’het gant eun taol teod na gant ar bluenn, met a-boan
argaset e teuont en-dro d’an daoulamm). Bevet
en dije brao,… panevet Kokoriko.
Anavezout a rit Kokoriko, pe, d’an nebeuta, klevet
hoc’h eus ano anezañ ha lennet hoc’h eus en ho kazetenn
pe klevet gant eun den bennak e oa bet lazet
d’ezañ e wreg, ar paour kaez Mai-Graag, ar gwella
dozverez eus holl zozverezed ar rouantelez. Dic’hou-zouget
e oa bet gant Alanig al louarn !
Abaoe ma oa intañv, Kokoriko a glaske an tu da
dalvezout e dorfed d’al louarn milliget. Touet en doa
en dije lazet al louarn d’e dro. Met eur wall dra eo
d’eur c’hilhog, ha pa ’z eo e ano Kokoriko, dont a-benn
eus eul louarn, dreist-holl pa ’z eo e ano Alanig.
Kement kilhog ha kement yar a hete maro Alanig,
met goap o dije graet ouz Kokoriko, deut c’hoant
d’ezañ da rei eur maro trumm d’al louarn ! Nann,
nann, ne oa ket bet darbet d’ezañ soñjal zoken en dra-se.
Kokoriko avat a glaske, deiz ha noz, penaos kas e
venoz da benn. Siouaz d’ezañ ! an deiziou a dremene an eil goude egile, ha ne gave maro mat ebet. Ne zebre
mui, ne gouske mui. Deut e oa da veza skañv ha
treut, hag e gribenn he doa kollet he liou ruz-tan. D’ar
mintin, e tizoñje kana « kokoriko » pa darze sklerijenn genta an deiz war gein Menez Arre.
E vignoned a c’houlenne an eil ouz egile :
« Petra c’hoarvez gant Kokoriko ? »
Den ne oa evit respont. Kokoriko ne zaremprede
mignon ebet mui, ha pa c’houlenne e vugale petra a
c’hoarveze gantañ, e responte dezo : netra. E vignoned
a lavaras :
« Kollet en deus Kokoriko e holl skiant vat gant
maro e wreg ! »
Nann, nen doa ket kollet Kokoriko e skiant vat
gant maro e wreg. Gant ar glac’har e oa deut zoken e
spered da veza lemmoc’h eget a-raok.
⁂
Kavet en doa Kokoriko an tu da dalvezout e droiou
kamm d’an aotrou Alanig. Mont a reas eta da welout
ar c’hilheien hag ar yer er c’hoariou tro-war-dro, ha
da zisplega dezo e venoz. Reutaet e oa e gof, reutaet
e oa e vouez, e gribenn a oa deut da veza adarre ruz-tan, ha bep mintin, kerkent ha ma tarze sklerijenn
genta an deiz a-douez gwez-avalou al liorzou, e kane
a-bouez-penn : « kokoriko ! kokoriko ! » evel an den
brudet a hope : « eureka ! », kavet em eus !
Ya, kavet en doa Kokoriko an tu da dalvezout e
droiou kamm da Alanig al louarn. Met na yar na kilhog n’en em lakaas diouz e du. Lavarout a rejont an
eil d’egile :
« Alo ! setu emañ aet sot-ran ar paour kaez Kokoriko ! »
Ne oa ket aet sot-ran. Pell ac’hano.
⁂
Eun deiz eta, Kokoriko a reas tro holl gludou ar
c’hanton hag a bedas kement Mai-Graag ha kement
kilhog en doa eun tammig kribenn ruz war e benn da
zont d’e di.
« Deuit holl da Rokinarc’h », emezañ, « gouzout a
rit, e-lec’h ez eus eur maen-hir ; deuit, warc’hoaz
d’an noz, ma vezo graet e stal da Alanig al louarn ».
« Ober e stal da Alanig ? » a lavare ar yer ; « eun
dra gaer e vefe. Met kavout a ra d’imp ez eo eun dra
gwal start ! »
« Ne vo ket gwall start », eme Gokoriko, « ma
vezomp unanet. Deuit da Rokinarc’h, me ho ped, hag
a-benn daou zevez amañ, e vezo lazet Alanig, pe
aotre a roin dan neb a garo da drouc’ha d’in va
c’hribenn ha da zisplanta ar bluenn gaera diouz va
lost ».
An deiz war-lerc’heta, a-raok serr-noz, e voe gwelet
eun niver bras a yer o kemer hent Rokinarc’h. Ne zeuas
ket di ar yer eus holl gêriou arc’hanton, nann, met dont
a reas evelato eus an holl gêriou tro-war-dro: eus Roudoudelc’h, Link, ar Gernevez, Penn-ar-Waremmig,
Ti-Beron, Bodenna, Sant-Riwal, Lost-ar-C’hoad, Stumenven, Kerglomou, Penanger, Bodingar, Lann-ar-Maro, Keryann, Kergudon, ar Mogerou, Hengoad,
Bod-Kador, Korn-Kamm, Ti ar Yun, hag all.
Eur rejimant a yer a oa aet da Rokinarc’h. A ! ma
en dije gouezet Alanig an dra-se ! … Met, evit d’ezañ
beza fin, ne oa ket aet ar c’helou-se betek e ziouskouarn, hag, en abardaez-se, edo oc’h ober e droiou
kamm e-kichen ar Fouilhez.
Kokoriko a reas degemer mat da bep hini.
« Deuit tre, deuit tre », emezañ, « en em stardit da
c’hortoz ma vo merket e blas da bep hini ha lavaret
d’ezañ petra ober ».
Dre eurvad e oa bet brasaet kludou Rokinarc’h.
Panevet se n’o dije ket gouezet ar yer pelec’h en em
lakaat.
Eur c’hazetenner a oa deut ivez eus Brest evit skriva
diwar-benn ar pez a oa da c’hoarvezout pennadou
kaer war gelaouennou ar rouantelez.
⁂
Kokoriko a bignas war ar skeul.
« Selaouit », emezañ. « Alanig al louarn n’en deus
ket pell da veva ken. Met evit se eo ret d’imp en em
glevout mat. Bremaik ez aio unan ac’hanomp betek
Kastell-al-Laer da bedi Alanig da zont da welout va
bugale da barea anezo. Rak gouiziek eo, hag ar vrud
en deus da veza medisin. Met n’oun ket evit kemenn
da zen mont di, gwall risklus ma ’z eo ar veaj. Ma
tegouez da Alanig kaout kof goullo, hogozik sur e
c’hoarvezo droug gant an hini a yelo di. Ma ’z eo reut
e gof, en devo marteze eun tammig pasianted. Da
Rokinarc’h e teuio sur. Rak, soñjit : beza pedet da
zont da weladenna kludou ar yer, pebez abadenn gaer
evit al louarn koz ! Piou eta a yelo da Gastell-al-Laer ? »
Den ne responte.
« Piou, piou ? » a c’houlenne Kokoriko. « An holl
o deus aon ? »
« N’em eus ket aon, me », a lavaras eur c’hilhog
taer. « Me a yelo da Gastell-al-Laer en eur redadenn,
hag, a-barz nemeur, e vezin deut en-dro ».
Hag ar c’hilhog bihan en em lakaas en hent hep
gortoz muioc’h.
⁂
Degouezet oa dirak Kastell-al-Laer. Eur c’hilhog
kalonek e oa. Koulskoude e krene e galon en e greiz
herroc’h eget kustum. Skei a reas eun taol, daou daol,
tri zaol … Alanig ebet ne ziskoueze e benn. Petra
ober ?
Neuze e hopas ar c’hilhog a-bouez-penn :
« Kokogoogook ! »
Kerkent e tarzas penn Alanig er prenestr. Daoulagad
al louarn a lufre evel tan.
« Salud d’eoc’h, aotrou Alanig », eme ar c’hilhog,
gant e vouezig o krena.
Alanig a chomas souezet-maro. Penaos ? Eur
c’hilhog a zeue dan eur-se da gana da doull e zor ha
da saludi anezañ ? Petra a c’hoarveze eta ? Setu perak
e selaouas anezañ e-lec’h lammat warnañ hag ober
eur gwask d’e c’houzoug.
⁂
E-keit ha m’edo ar c’hilhog oc’h ober e dro e Kastell-al-Laer, Kokoriko ne golle ket e amzer e Rokinarc’h. Lakaet en doa ar yer renk-ouz-renk, stardet an
eil ouz eben. Yer a oa war al leur-di, yer a oa war
ar c’hludou, yer a oa war holl bazinier ar skeuliou,
met ne oant mui heñvel ouz yer ar rouantelez. Ar re-mañ a oa da ziwall outo : houarnet e oa o c’hof, eur
c’holier broudet en-dro d’o gouzoug, begou dir hag
hir war beg pep hini, hag ivinou lemm evel nadoziou
war o zreid.
Alanig a zegouezas. Kokoriko a zigoras an nor hag a saludas anezañ gant doujañs vras. Al louarn a dennas
e dog, e vantell hag e vanegou.
« Neuze eo klañv ho pugaligou kaez ? » emezañ
gant eun aer truezus.
« Nann, nann, aotrou Alanig, heñchet fall oc’h bet.
Amañ n’eus den klañv ebet, hag an hini klañva
bremaik, me ’oar pehini e vo ».
Hag heñ o hopal :
« Kokoriko ! »
Ha dao d’al louarn ! Kroget e oa an emgann. Eur
yar, diou, teir, peder, dek, a lammas war Alanig, ha
da skei war e benn, war e gein, ha war e fri, a daoliou
begou dir, a daoliou ivinou dir, herroc’h-herra.
Alanig a c’hoarzas da genta. Dizale, avat, e c’hoarzas
glas. Kredi a rae d’ezañ en dije graet an noz-se eul
lazadeg spontus. Met ar gouzoug kenta a fellas d’ezañ
gwaska a reas d’ar gwad strinka eus e deod. Ne oa
ket brao debri poentennou lemm. Hag an ivinou dir,
hag ar begou hir a skoe, ha, dre ma skoent, kement
yar, kement kilhog a hope hervez giz pep hini : a-berz
Roudoudelc’h ! a-berz Bodenna ! a-berz Sant-Riwal !
a-berz Bodingar ! a-berz Lamm-ar-Maro !…
Alanig ne oa ket evit ober jeu ebet mui. Aes a-walc’h
e vije bet d’ezañ dont a-benn eus eur yarig, eus eun
hanter zousen pe eun dousen zoken, met en em zifenn
ouz eun niver ken bras a yer houarnet a oa gwall start
evitañ. Ar pep fura eta a oa mont kuit, hep gortoz.
Siouaz d’ezañ ! Serret e oa an nor, ha prennet ouspenn. Dre eurvad, an alc’houez ne oa ket tennet kuit
eus ar botailh. Alanig a reas eul lamm war-du an
nor, a droas an alc’houez hag a sachas davetañ. An
nor avat ne zigore ket, peogwir edo ar yer o lakaat
skoilh d’ezi kement ha ma c’hellent.
Ar re na oant ket evit tostaat ouz an nor a gendalc’he
da skei war gein Alanig ha da zisvlevi anezañ.
Alanig ne oa ket evit padout. Kounnaret e oa.
« A-berz ar Mogerou ! a-berz Kergudon ! a-berz
Bod-Kador ! a-berz Ti-ar-Yun ! » a lavare ar yer dre
ma skoent war gorf al louarn.
Alanig a reas eur frapadenn. An nor a zigoras, hag
heñ er-maez. Met kerkent ha ma voe digoret e voe
serret adarre an nor, hag etrezi hag ar post en em
gavas stardet lost blevennek al louarn.
Alanig a ziskrape, a dabac’he, a c’harme. Al lost
a oa paket ha paket-mat.
Neuze e voe klevet Kokoriko o hopal :
« Degasit d’in eur vouc’hal ! »
Eur c’hilhog a zegasas eur vouc’hal vras, breolimet
an deiz a-raok, hag a roas anezi da Gokoriko. Kokoriko a grogas er fust gant e eskell, a hejas ar vouc’hal
a-us d’e benn, a skoas gant e holl nerz hag a drouc’has
lost al louarn.
Klevet e voe neuze er-maez eur glemmadenn spontus.
« A, mat! » a lavaras ar yer pa weljont ar gwad
o strinka e pep tu hag al lost blevennek o koueza en
diabarz, trouc’het-krenn.
Kokoriko a grogas el lost hag a stagas anezañ ouz
ar voger, eeun dindan poltred Mai-Graag, e wreg
muia-karet, bet lazet, evel ma ouzoc’h, gant al louarn
milliget.
En enor d’an taol kaer-se, ar c’hilheien a grogas
neuze da gana ar c’han broadel. Ar yer a voe lezet
ganto an diskan.
⁂
Hag Alanig neuze, da belec’h e oa aet ? Aes eo
gouzout ne oa ket chomet da drei ha da zistrei er parkeier tro-dro evel bugaligou oc’h ober skol louarn.
Nann. War-eeun e oa aet da Sant-Riwal, betek koad
ar C’hrannou d’en em guzat. Rak, kompren a rit, ne
oa ket evit mont dirak e wreg na dirak e vugale er
stad m’edo neuze, mac’hagnet ha dismegañset. Ne
vije ket bet anavezet gant e gerent na gant e vignoned,
pe, ma vije bet anavezet, e vije bet ivez, siouaz,
goapaet en eun doare kriz ! Piou eta en dije bet
truez outañ ? Soñjit, piou ? Eul louarn bet dilostet
gant eur c’hilhog ! N’en doa mui nemet eun dra
d’ober : beva atao e-unan, e-unan, tec’hout diouz
daoulagad an holl. Dre gaer pe dre heg e vevo e-unan,
rak o soñjal, e tegouezo d’ezañ beza gwelet gant unan
bennak ez eo prest da rosta gant ar vez.
Degouezet e oa e koad ar C’hrannou. Teurel a
reas sellou a zisfiziañs en-dro d’ezañ evit gwelout hag
e oa eul loen bennak kuzet e-touez an drez, pe eul
labous kludet war skourrou ar gwez dero. Ne oa loen
ebet e-touez an drez. Ne oa labous ebet kludet war ar
skourrou. Alanig a dennas e alan an herra ma c’hellas
gant ar skuizder a sante hag ar glac’har en doa. Ne
oa ket evit mont pelloc’h. Pa soñje en e lost trouc’het,
e krede d’ezañ e oa trouc’het ivez e zivesker. Azeza
a reas evit ober eun diskuiz. Allas ! allas ! ne oa mui
evit azeza, ken kizidik all e oa bremañ e benn-adreñv !
Alanig, neuze, a ziskennas betek eur stivell evit
gwelout e-barz an dour sklaer ar gaou a oa bet graet
d’ezañ, ha gwelout a reas e oa eur gaou bras. Graet
e oa anezañ eul louarn besk !
Edo o sellout ouz e benn-adreñv e melezour an dour,
pa c’houitellas eur voualc’h en eur vodenn drez. Alanig a glevas goaperez he c’houitelladenn. « N’oun ket
evit chom amañ », emezañ. Mont a reas larkoc’h er c’hoad. Pelloc’h e klevas eur gegin o ragachat. Dao !
gwelet e oa bet adarre ? Trei a reas a-gleiz, hag edo
o heulia eur wenodenn pallennet gant geot munut ha
bokedou-laez, pa welas dirazañ, troet gantañ e gein,
eur c’honikl oc’h ober chiboud en eun doare ken
brao !
Edo azezet war e lostig flour-flour, gwenn-gwenn,
berr-berr, eul lostig a netra, ha koulskoude kalz brasoc’h eget e hini d’ezañ, paour kaez Alanig al louarn !
Alanig, gant aon da veza gwelet, a gemeras eur
wenodenn all, war an tu dehou.
Soñjal a rae dre ma kerze : ret e vefe d’in kavout
eur mignon bennak da gas d’am gwreg ar c’helou trist.
Piou a gavin ? Eur paour kaez reuzeudik, a zo kouezet
warnañ eur gwall zarvoud, a goll dre an hevelep taol
e holl vignoned, ha va istor trist a lakaio levenez en
o c’halon. Petra ober ?
Alanig a soñjas neuze en doa eun dra fur d’ober :
mont war-eeun da gavout eur medisin bras hag a
c’hellje parea an trouc’h ha lakaat d’ezañ marteze, —
en amzer bremañ e reer kemend-all a draou burzudus !
— ya, lakaat d’ezañ eul lost faos.
Mont a reas er-maez eus koad ar C’hrannou, aon
gantañ atao beza gwelet. Kent e valee war lez an hent
evit tizout al labousedigou ha yer an tiegeziou. Bremañ, avat, e valee er foz gant aon da veza gwelet gant
ar yer hag al labousedigou. Eul louarn trist e oa deut
da veza. Ne ehane ket sellout en-dro d’ezañ, ha dreist-holl a-dreñv, ha da gement sell, e wele e oa eul louarn
besk !
Buoc’henned a oa o peuri war an hent. Lammat
a reas er park. Er park, eur gazeg hag eun ebeul a
zaoulamme evit c’hoari, leuniet o c’hof pell ’oa. Dre eurvad e oa raden hir ha bodennou kelenn en daou
du d’ar foz. Alanig a valeas goustadik diouz tu ar
raden, rak aon bras en doa ouz deliou lemm ar c’helenn. Lakaat a reas e holl finesa da vale dre guz. Ar
chas, avat, a sant c’houez, hag al loen paour a glevas :
aou, aou ! war e lerc’h.
Neuze avat n’en doa mui na droug na mez, nag aon
da veza gwelet. Ober a reas eul lamm eus ar foz, ha
dao ! a-dreuz ar parkeier, ken buan hag an avel.
Tremen a reas e-biou da Rumengol, e-biou d’an Ospital, e-biou da Zaoulaz, e-biou da Loperc’hed (rak
gwelloc’h e kave chom hep treuzi ar bourc’hiou). Hag
edo degouezet war zouarou Plougastell.
Aet e oa skuiz ha berralan, ha naon en doa ouspenn.
Da belec’h mont ? Heulia a reas an aodou. War-dro
serr-noz, an deiz war-lerc’h, e tegouezas e Langristin.
Goullo e oa e gof, ha vad en dije graet d’ezañ kig yar
pe gig all. Ne oa ket gwall figus d’ar mare.
En eul liorz, eur yar goz a nije da gluda en eur
wezenn-avalou. Alanig a dostaas. Klask a reas komzou
flour evit saludi anezi. Met kollet en doa e deod, da
lavarout eo, en doa kollet ouspenn an hanter eus ar
finesa en eur goll e lost. Ne gavas nemet eun « noz
vat » berr da lavarout d’ar yar goz. Ar yar ne respontas ket eur salud ken difeson. Alanig a grogas neuze
da drei ha da drei dindan ar wezenn evit lakaat ar
yar goz da voredi ha da goueza etre e grabanou.
Ne oa ket darbet d’ar yar goz moredi na koueza,
me hen lavar d’eoc’h, rak kerkent ha ma welas e oa
besk al louarn, e tirollas da c’hoarzin ha da c’hoarzin,
ma tihunas ganti ar yer hag ar chas.
Alanig a gavas gwelloc’h mont kuit hag ober kof
goullo e-pad eun nozvez c’hoaz. Koulskoude, ne blije ket d’ezañ nemeur tremen eur seurt nozvez, rak eun
nozvez gant kof goullo a zo skuizus ha yen. Mont a
reas pelloc’h eta da c’hoari en-dro d’eur vereuri all
ha da glask eur poñsin dianket bennak da chaokat.
Degouezout a reas gant eur bleiz, hag ar bleiz, eeun-hag-eeun, a oa kenderv kompez da Job, ha kar da Lom.
« Noz vat, aotrou », a lavaras dezañ Alanig, « en
eur vont e-biou ».
« Noz vat, estrañjour », eme ar bleiz, « rak gwelout
a ran n’oc’h ket eus ar vro ? »
« Gwir a lavarit, aotrou, n’anavezan ket ar vro.
Ganet oun e Kemper, e palez ar roue, ha da Vrest
emaoun o vont d’ar red, da glask eur medisin bras
da zont war-dro Job ar bleiz ».
« War-dro va c’henderv neuze ? »
« A, Job a zo kenderv d’eoc’h ! »
« Ya vat ! »
« Mat, gouzout a rit eo bet, en deveziou-mañ, gwall
vac’hagnet gant Alanig al louarn ? War e wele emañ
abaoe. Ne ziskrog dioutañ an derzienn. War-dro 40 en
deus atao. Medisined Kemper o deus kollet fiziañs.
Setu emaoun o vont da Vrest da glask eur medisin
all. Evit mont buanoc’h e soñjen mont dre an Treiz,
hag em eus kollet va hent. Ken d’in beza aet gant
an hent bras penn-da-benn betek Landerne ! »
« Paour kaez Job ! » a lavaras ar c’henderv.
Alanig a gendalc’has :
« Ha plijout a rafe d’eoc’h, aotrou, diskouez d’in
an hent betek Plougastell ? »
« Ne ziskouezin ket d’eoc’h henoz an hent, ha ne
dalvez ket d’eoc’h mont da Vrest a-raok warc’hoaz
vintin. Pa viot degouezet e Brest e vo serret an holl
djez. Chomit ganimp da dremen an noz, ha warc’hoaz ez in ganeoc’h da Vrest, ha goude da Gemper,
rak n’oun ket bet o welout va c’henderv pell ’zo ».
« Feiz, memes tra », a lavaras Alanig.
An noz a oa sklaer. Al loar a bare en hent.
« It araozoun », eme Alanig, « rak n’ouzon ket an
hent ».
N’eo ket abalamour na ouie ket an hent eo en doa
c’hoant da chom war-lerc’h, nemet abalamour e oa
trouc’het e lost, hag e vije gwelet an trouc’h dindan
sklerijenn al loar.
Alanig a voe degemeret mat e ti ar bleiz. Lavaret
e voe d’ezañ azeza e-tal an tan evit en em domma.
Ne blije ket nemeur da Alanig mont d’en em domma
ouz an oaled, rak gant gor an tan e teue ar gouli fresk
da veza gwall gizidik, hag ouspenn, aon en doa da
ziskouez e benn-adreñv mac’hagnet. Respont a reas
eta ne oa ket skuiz, hag e kave gwelloc’h chom en
e sav.
Chom en e sav evit debri ? An holl a chomas
souezet.
Alanig en em lakaas evel eur paour kaez, en eur
c’hornig teñval, hag e gein troet diouz ar sklerijenn.
Souezus e oa gwelout pegen lent e oa deut da veza
abaoe ma oa bet mac’hagnet.
Kenderv Job a selle outañ hep tenna diwarnañ e
zaoulagad.
« Lavarit d’in, aotrou, daoust ha n’oc’h ket eul
louarn, ha kar marteze da Alanig an treitour ? »
Alanig a respontas :
« Nann, nann, na gredit ket. N’oun ket louarn ha
n’oun ket eus gouenn al lern, ha n’anavezan Alanig
nemet dre an torfedou spontus en deus graet ».
« N’oc’h ket eul louarn? Souezus eo kenañ. Koulskoude, ho fri, ho tiouskouarn, a ziskouez oc’h eus
gouenn Alanig, hag, hervez am eus lennet war ar
c’hazetennou, Alanig al Louarn, touzet hag eouliet e
gorf, a dle beza heñvel ouzoc’h. »
« Emañ graet ganin », a soñjas Alanig, « ma
tegouez d’in beza anavezet ».
Hag ar vleizez, en eur lipat eun askourn oan, bet
krignet dek gwech a-benn neuze, a selle gant daoulagad avius ouz korf Alanig, daoust d’ar paour kaez
louarn beza aet kastiz dre an trubuilhou en doa
gouzañvet e-pad an deveziou tremenet.
Neuze, Alanig a lavaras herr :
« N’oun ket eul louarn ! n’oun ket eul louarn ! Evit
d’in beza heñvel ouz Alanig, n’oun ket kar d’ezañ :
Alanig en deus eur mell lost blevennek ha me n’em
eus lost ebet ».
Hag e tiskouezas e benn-adreñv, nemet ken buan
ma ne c’hellas den gwelout ruzder an trouc’h.
Debri a reas eun tamm. Lavarout a ran eun tamm,
rak kof moan a reas, hag ar soubenn a voe roet
d’ezañ da dañva ne oa warni o neui takad druzoni
ebet.
Setu eta, pa voe aet ar vistri da gousket, e lammas
Alanig er-maez dre ar prenestr evit mont ’da glask
eun dra bennak da leunia e gof.
En em gavout a reas en eur parkad sivi. Alanig
a anaveze mat sivi Plougastell, ha meur a wech, a-raok ma voe graet anezañ eul louarn besk, en doa
tañvaet anezo e Kastell-al-Laer. Daoust d’ezañ karout
gwelloc’h ar c’hig fresk kutuilhet war ar c’hludou,
ne rae ket beg figus war ar sivi ken saourus. Soñjal
a rae : « Ma n’eus ket enno magadurez, karga a raint
atao va c’hof, ha vad eta da heul, rak neus netra tristoc’h da c’houzañv eget eur c’hof goullo gant eur
galon digor.
Alanig a lammas eta er c’henta parkad sivi a gavas.
Siouaz d’ezañ ! A-boan en doa sunet unan pe ziou ma
voe klevet en noz eun tenn o strakal, hag Alanig o
yudal evel eul loen gloazet marvel.
Allas, allas ! Alanig, ’m’eus aon n’oc’h ket louarn
ken ? Penaos ne ouiec’h ket e oa diwallet ar sivi er
parkeier, ha ne vez ket lakaet an dourn war madou
an nesa hep droug pe doan da gaout ? An hini a zo
desket a gavo atao desk. Derc’hel a reot soñj eta
eus an noz-mañ, ha meur a wech e lavarot e oa gwall
leskidik an holen bet diskarget war ho penn-adreñv,
aet, siouaz d’ezañ, kizidikoc’h adarre !
Ne gredas ket Alanig distrei da di kenderv Job.
Da sutal ! Alanig a oa droug ennañ. Ar wall chañs
a oa kroget da stourm outañ ha ne gare ket re en holl
eur seurt planedenn griz. Redek a reas dre an hentou
gwaskedet ; c’hoari a reas an dro d’ar c’hêriou, o
klask an tu da c’hoari eun dro gamm, ha ne reas
nemet eun dro wenn.
⁂
Pa darzas sklerijenn genta an deiz, Alanig en em
gavas dre eurvad e-tal an Treiz. Krena a rae, skournet
ma oa bet, nann gant yenijenn an noz, met gant an
naon hag an disvoued.
Klask a reas an treizour. Hemañ, avat, a oa oc’h
eva eur banne kafe tomm en ostaleri, e di karet. Alanig, gant an aon en doa da rei da c’houzout e oa
degouezet al louarn besk er vro (rak anavezet e vije
bet) a gavas gwelloc’h lammat dioustu er vag, azeza
enni, ha gortoz.
A-benn eun ugent munud bennak, e tegouezas an
treizour.
« A, a ! » emezañ, « eul louarn em bag, o c’hortoz
ac’hanoun ! Daoust ha n’eo ket Alanig an hini eo ?
He ! diskouez da benn-adreñv ’ta, ma welin an dismegañs a zo bet graet dit ».
« Dao ! » eme Alanig, « anavezet oun ! »
Hag e lavaras d’an treizour :
« Gwir a lavarit, aotrou, me eo Alanig al louarn,
ar paour kaez louarn besk, reuzeudik ha glac’haret,
dilezet gant e vignoned, argaset gant an holl. Ne
dalvezas ket din touza va bleo, eoulia va c’hroc’hen :
me eo al louarn besk. Me a oa fin gwechall ; va
finesa, avat, a zo nijet kuit : me eo al louarn besk.
Me a zo bet enoret e palez ar roue Nobl, ha, siouaz
d’in, ne vin ket enoret ken : me eo al louarn besk.
Me am eus c’hoariet meur a dro gamm da Job, da
Lom ha da Lip-e-Bao. Allas, allas ! echu eo ar c’hoariadeg : me eo al louarn besk. Gwechall e lakaen ar
yer da voredi ha da goueza eus o c’hludou ; ar yer,
avat, ne voredint mui o welout ac’hanoun ; ober goap
ouzin, ne lavaran ket : me eo al louarn besk. Me a
zo tonket d’in hiviziken beza disprizet gant an holl,
beza argaset, ha mervel gant an naon en eur foz
bennak war lez an hent, rak ne c’hellin mui touella
na yar, na kilhog, na moualc’h, na konikl… Allas,
allas, allas! gwir a lavarit, aotrou : me eo al louarn
besk ! »
Hag Alanig a zirollas da c’hoarzin. An treizour a
soñjas :
« Al louarn souezus-mañ a ra goap ouzin. Sur a-walc’h n’eo ket Alanig an hini eo. »
Hag, en eur c’hoarzin d’e dro, e tiskoulmas korden ar vag, hag edo o vont da lammat e-barz. Alanig,
avat, en doa kemeret eur roeñv, ha, gant eur vountadenn ouz ar c’hal, e roas tiz d’ar vag hag he c’hasas
eun dek metr bennak pelloc’h.
An treizour a voe darbet d’ezañ koueza er stêr.
« Al louarn milliget ! » emezañ.
« Pa lavaran d’eoc’h oun al louarn besk ! » eme
Alanig, hep teurel kont en e sotoniou.
⁂
Ar mor a ziskenne, hag ar stêr Elorn, da vare an
dichal, a vez tiz bras ganti. Alanig a roeñvas, a roeñvas. Re zisvouedet edo, avat, ha nen doa mui nerz
a-walc’h da vlenia e vag. Dilezel a reas eta ar roeñvou. Lakaat a reas d’ar ouel, ha dao ! war-du Brest
da heul nerz an dour. Kalz aesoc’h e oa d’ezañ.
Ne gredas ket mont da zouara e Brest, rak ne anaveze ket ar porz-mor. Heñcha a reas eta e vag war-du aod Sant-Mark, hag eno, hep beza gwelet gant
lagad ebet, e touaras al louarn besk.
⁂
Alanig a gerzas war-du Brest, ar gêr vras. Mall a
oa gantañ degouezout, rak skuiz e oa, ha naon bras
en doa.
« E Brest », emezañ dezañ e-unan, « e kavin an
tu, mod pe vod, da c’hounit va boued braoik-tre,
e-pad eun abadenn, ha diwar goust ar re all zoken ».
Ne ouie ket, avat, penaos mont e kêr. Re a loened
a wele er straedou. Penaos ober ? Gortoz an noz ?
Ya, furoc’h e oa d’ezañ marteze. Mont a reas eta e
tu ar mor, e-lec’h e vije bet e-unan. Gourveza a reas
war an traez.
Alanig a selaoue tonnouigou ar mor o vouskana en
e gichen. Soñjal a reas en e wreg hag en e vugale, o
ouela du-se e Kastell-al-Laer, o klask gouzout petra
oa deut da veza mestr an ti. Hirvoudi a reas dreist-holl
war o flanedenn griz.
Deut e oa an noz. Alanig en doa graet eur c’housk.
Sevel a reas. Diskuiz e oa marteze, met naon du en
doa ivez. C’houez ar pesked fritet en tiez tosta a zeue
gant flourder da hilliga d’ezañ e fronellou. Met,
peogwir ne gargo c’houez vat ar rost ar c’hof morse,
Alanig a yeas pelloc’h. Rak ne blije ket d’ezañ mervel
gant eur c’horfad a spi.
Gwelout a reas war ar c’hae eun niver spontus a
varikennadou gwin nevez degaset eus bro Spagn.
« Ar gwin », a soñjas Alanig, « a zo eun evadur
nerzus, ha, panevet ar gwin, n’o dije ket ar soudarded
gounezet ar brezel diweza ».
Teurel a reas eur sell en-dro d’ezañ. N’oa arz ebet
oc’h ober e valtouter tro-war-dro. An ostaleriou, avat,
a oa enno dokerien, pesketaerien gregin ha martoloded all oc’h ober cholori. Alanig a oa e-unan war
ar c’hal.
« Mat », emezañ.
Klask a reas eur maen. Laoskaat a reas a daoliouigou sioul stouvell eur varikennad gwin ruz, ha, dre
doull ar stouvell, ar gwin Spagn, houpik, houpik, a
savas betek gourlañchenn Alanig.
Al louarn a evas eur c’horfad, ha zoken eur c’horfad re vras. A-benn eun abadenn e reas eur mell hik,
ma voe darbet d’ezañ beza klevet diouz an ostaleriou.
A-walc’h a win Spagn en doa evet. Ar blouzenn, dre
doull ar stouvell, a gouezas er gwin. Alanig, aet
dinerz e zivesker, hag e benn o voudinella, a gouezas war linenn e gein etre diou varikenn. Chom a reas
eno, hep fiñval, da gousket betek antronoz vintin.
Nann, ne oa mui al louarn kaer, al louarn fin a oa
bet. Koll a reas e finesa en deiz ma voe graet anezañ
eul louarn besk. Diheñchet en em gave, ha, kaer en
doa klask, ne gave ket e pe du mont da veva, na
peseurt buhez beva. Ne oa mui eus gouenn ebet.
Antronoz vintin, e oa Alanig o pourmen war ar
c’hae, pounner e benn ha skañv e gof. Kavout a reas
eur gerc’heiz, o pourmen ivez, he fenn en avel.
« Salud d’eoc’h, itron gaer », eme Alanig.
« Salud, aotrou ».
« Ne labourit ket hizio, itron ? »
« Aotrou, n’oun ket boazet da labourat, ha biken
ne labourin ».
« A ! eun dra gaer eo beva hep labourat, ha kalz
a garfe beva eur vuhez ken aes. C’houi a zo pinvidik
moarvat, ha marteze hoc’h eus en ho ti kalz mitizien
hag eun niver bras a vevelien ? »
« Ne vagan na matez na mevel, ha n’em eus evit ti
nemet eur gwasked bennak da dremen an noz ».
« Ha penaos e vevit neuze ? »
« O, ne vevan ket evel eur rouanez, pell ac’hano.
Pa zeu naon d’in, ez an da azeza war ribl an dour,
hag e c’hortozan. Ar pesked a dosta en eur c’hoari.
Pa vezont tost a-walc’h, ec’h astennan va gouzoug hir
ha va beg hiroc’h c’hoaz, ha gwaz a se evit ar pesk
dievez ! Eul lonkadenn, hag echu tout ! »
« Ha ne labourit ket ? »
« Perak labourat, p’em eus da zebri kement ha ma
karan diouz va c’hoant ? »
« Mat, kenavo neuze ! »
« Perak kenavo ken buan ? C’hoant hoc’h eus da lavarout d’in eun dra bennak c’hoaz, ha ne gredit
ket digeri frank ho kalon ».
« Gwir a lavarit, itron gerc’heiz, eun dra bennak
em boa da lavarout d’eoc’h. Klevit va istor ha va
flanedenn griz. Me a zo eul louarn, daoust d’in beza
dilost. Va lost ? Chomet eo du-se war dachenn an
emgann, etre krabanou an Ankou, ha darbet eo bet
d’in chom em pez, penn-kil-ha-troad. Bremañ eta en
em gavan en eur stad trist ha souezus. Eur c’hemm
bras a zo c’hoarvezet em buhez gant ar gwalleur-se.
Ne c’hellan mui gounit va boued evel ma raen a-raok,
ha diwar o c’hlud, ar yer hag ar poñsined a ziroll da
c’hoarzin kerkent ha ma welont ac’hanoun. Hogen,
em yaouankiz, n’em eus desket micher ebet, ha, koulskoude, ret-mat eo din bremañ labourat. Penaos
ober ? Kredi a rae din da genta ho pije bet marteze
labour evidoun. Met peogwir ez evit diwar goust ar
chañs, eveldoun-me gwechall, e klaskin adarre beva
evel ma raen a-raok ».
« Aotrou louarn, mar demaoc’h o klask labour, aes
a-walc’h eo d’in rei d’eoc’h da c’houzout pelec’h e
kavot implij d’ho nerz ».
« Pelec’h eta, itron ? »
« En eun ti-moulerez ».
« Ya, met n’ouzon micher ebet ».
« Ba, ba ! n’ouzoc’h micher ebet ! Sur e ouzoc’h
eur vicher bennak ! En ti-moulerez a anavezan emeur
o vrasaat an ti evit m’o devo lojeiz ar mekanikou
nevez. Lakaet e viot d’ober pri d’ar mañsoner, pe
bignat mein glas d’an toer, pe, er moulerez, da soursial war-dro ar mekanikou, da larda ar rodou … ha
me ’oar-me ! »
« Ya, ya, barrek oun war ar micheriou-se. Mont a
ran dioustu da welout. Kenavo, ha trugarez ».
« Kenavo, ha chañs vat ».
Ar gerc’heiz a oa deut naon dezi : mont a reas da
besketa.
Alanig en doa naon abaoe pell-bras : mont a reas
da glask labour.
Degemeret e voe er moulerez da skuba al leur-di ha
da gempenn ar mekanikou.
Ar yaou e oa, ha war-dro div eur diouz an abardaez,
ar mekanikou a dregerne hag a grene ganto an ti hag
an diazezou betek an doenn. Alanig a wele ar mekanikou-se evit ar wech kenta, ha souezet e chome o
welout penaos ez ae ar paper gwenn etre ar rodou
hag e teue er-maez dre ar penn all, pleget ha moulet,
ha graet anezañ eur gazetenn. Gwall nec’het e chomas
avat, pa welas al labourerien o kemer eur gelaouenn,
o tigeri anezi, hag o klevout unan anezo o lavarout
kreñv :
« Selaouit holl, ma klevot eur pennad eus troiou
kamm Alanig al louarn, Alanig al louarn besk… »
Hag e komzent etrezo.
« Pelec’h emañ bremañ Alanig ? »
« Feiz, n’ouzer ket ».
« O, kavet e vezo, rak eul louarn besk a vez gwelet
a-bell… »
Alanig, pa glevas kemend-all, a danfoeltras e skubelenn n’ouzon ket e pelec’h, a lammas er porz hag
ac’hano er straed. Buan e tegouezas er straed Siam,
ha war-eeun d’an traoñ war-du ar pont bras, en eur
redadenn, an arzed, ar bleizi, ha kalz loened gouez
all war e lerc’h ».
« Al louarn besk, al louarn besk ! Stankit an hent
d’ezañ ma vo paket ! »
Alanig, avat, ne chome ket da selaou. Redek a rae
kement ha ma c’helle, skañv evel an avel. E penn ar
straed Siam, pevar femoc’h-gouez a oa kroget da zigeri
ar pont. Allas ! pa zegouezas, petra ober, pelec’h
mont ? Ma c’hellfe tec’hout betek en tu all d’ar
Benfel ! Ha dao, war ar pont bras ! E-kreiz edo digor-frank. Ne c’hellas ket Alanig ober eul lamm pell
a-walc’h evit tizout an hanter all eus ar pont. Koueza
er mor a dregont metr a uhelder ne lavaran ket. Ober
a reas eur plouf spontus en dour, ma lavaras al loened
all a rede war e lerc’h :
« War e gof eo kouezet. Sur eo krevet ».
Distrei a rejont d’o zi. Ne oant mui gwall nec’het
gant Alanig al louarn besk. Eo, paotred ar c’hazetennou a redas d’o bureviou, a gemeras o fluenn, hag
a skrivas war baper eur pennad all eus buhez Alanig,
ar pennad diweza, e grede d’ezo.
Ne oa ket ar pennad diweza eus buhez Alanig.
Nann, nann, arabat kredi. Eul louarn da laza a zo ken
start ha kaz. Goulennit digant ar chas hag e vezo
lavaret d’eoc’h.
Droug kof en doa bet Alanig en eur goueza, met ne
oa ket lazet. Neui a reas dre zindan an dour e-pad
eur pennad mat. N’ouzon ket ha gouzout a ra al lern
neui pell amzer dindan an dour. N’eus forz, rak lavaret em eus : Alanig n’eo ket eul louarn evel ar re all.
Pelec’h en doa douaret ? Den ne ouie. Kredi a rae
d’an holl e oa bet beuzet evit mat.
Pa glevas ar c’helou, ar roue Nobl a zeuas da veza
trist. Gervel a reas loened jentil e balez :
« Prinsed ha baroned », emezañ, « gwall gelou a zo deut, ar beure-mañ, eus Brest. Alanig al louarn en
deus kavet e varo hag eur maro trist : kouezet diwar
ar pont bras, ha beuzet er Benfel ! A, trist oun hizio
ha glac’haret-kenañ. Kollet em eus an aotrou desketa,
an hini fura, gouizieka, speredeka a oa em rouantelez.
Ouspenn eur wech en deus saveteet ac’hanoun. O
selaou anezañ ne gavis morse da glemm. O selaou e
enebourien em eus bet atao reuz ha dispac’h war-lerc’h o aliou. Alanig a oa va gwella mignon, va
mignon gwir, gwelout a ran bremañ. A, ken d’in beza
selaouet anezañ atao ! E aliou a oa fur, e furnez a oa
bras ! Allas, allas, allas ! »
Ar brinsed hag ar varoned a selaoue o roue, hep
ranna etrezo an distera komz. Nobl a gendalc’has :
« A ! keuz am eus, ha keuz bras. Piou a vezo va
c’huzulier hiviziken ? Piou a soursio ouz traou ar
rouantelez ? Koll am eus bet. Digoll n’em bo ket.
Priñsed ha baroned, selaouit mat ac’hanoun : biken
n’ho kredin mui, hag an hini a gredo rei d’in eun ali
bennak hep va aotre a vezo trouc’het e deod d’ezañ
war an taol. Ha bremañ it diwar va zro, ha lezit
ac’hanoun va-unan ».
⁂
Ar c’hazetennou o doa embannet maro Alanig o
doa embannet eur c’helou faos. Al louarn besk en doa
douaret e-tal kastell Brest, hag ac’hano, dre hent treuz
ha dre hent doun, en doa gounezet bro Leon.
Ne vevas ket eno e peoc’h gant e gof ha gant e
goustiañs. Rak kaout keuz ne roe ket d’ezañ kof reut,
ha ret-mat e oa debri diou wech bemdez. Ha petra
debri evit beva ? Eno edo an dalc’h. Ne oa ket Alanig evit beva gant e vicher abaoe ma oa bet trouc’het e lost, ha ne oa ket kennebeut evit en em ziskouez
dirak e vignoned na dirak e enebourien gant ar vez
en doa.
Penaos e vevas ar pennad-se eus e vuhez ? Den
n’en deus gouezet morse, ha biken den ne c’helle
gouzout. Hir e kavas an amzer, pa ranke beva atao
e-unan, e-unan, ha pa ne gave netra evit en em zidui.
Eun deiz, pa gavas d’ezañ e oa ankounac’haet e
droiou kamm gant an holl, e tistroas da vro e gavell,
da veva eur vuhez reiz war dosenn Sant-Mikael binniget, pell diouz e vignoned, pell diouz e enebourien, ha
dianav d’an holl.
Siouaz d’ezañ ! Pa zegouezas dirak tosenn Sant-Mikael, e welas eun dra drist : Kastell-al-Laer, ken
kaer war beg ar menez, a oa bet diskaret, dismantret
betek an diazezou ! E wreg hag e vugale a oa bet
lazet emichañs, rak ne gavas liou anezo e nep lec’h.
Neuze e kollas kalon evit mat. Kavout a reas d’ezañ
ne chome tamm nerz ebet mui en e zivesker. Azeza a
reas war unan eus mein an dismantrou, hag e krogas
da yudal, da yudal evel eur bleiz, war e blanedenn
griz, war hini e wreg hag e vugale.
Ya, kollet en doa kalon evit mat, ha, daoust d’ezañ
beza war yun abaoe eun nebeut deveziou, n’en doa
mui ezomm eus netra, nag eus kig polezi, nag eus
kig poñsined, ha pa vije bet fritet d’ezañ.
Eiz devez hag eiz nozvez e chomas war beg ar
menez da hirvoudi ha da ouela, betek ma n’en doa
mui nerz a-walc’h evit klemm, betek ma ne chome
mui daerou en e zaoulagad paour, betek ma oa deut
da veza treut, treut evel eur relegenn ha brondu e
benn gant an dienez. D’an eizvet devez, d’an eur ma
edo an heol o vont da guzat, e krogas krenijenn an derzienn da heja d’ezañ e gorf. Ne rede mui en e
wazied nemet eur gwad paour ha dinerz. Ar maro a
oa tost.
Eeun-hag-eeun, pa voe aet an heol a-ziwar weled,
e rentas Alanig e vuhez war beg ar menez, dirak an
holl gêriou hag ar parkeier en doa graet enno meur
a dorfed ha meur a dro gamm a-hed e vuhez eürus.
Kerkent ha ma voe marvet Alanig, e voe klevet ar
Youdig, e-lec’h ma vez stlapet ar chas milliget, oc’h ober
eun trouz spontus, evel ma vije bet an holl chas-se o
razailhat hag o c’harmi hag o c’houlenn al louarn
reuzeudik.
Ne voe ket stlapet al louarn er Youdig euzus. Nann.
E gorf a chomas e-pad hir amzer war beg ar menez,
gwalc’het gant ar glao ha krazet gant an heol.
Eun abardaez-noz, eur vran a zegouezas d’ezi tremen e-biou d’an dosenn. Gwelout a reas Alanig maro,
hag e relegou paour astennet e-touez ar brug. Mont
a reas dioustu da gas ar c'helou dre ar vro.
Penaos ? Alanig a oa marvet war gorre menez Sant-Mikael, pa grede d’an holl e oa bet beuzet er Benfel ?
Penaos en doa gallet en em denna diwar an drouklamm ha mont betek menez Arre hep beza gwelet ?
Arabat beza souezet re en holl : eul louarn en deus
betek mervel meur a dro gamm en e sac’h, hag e tispak
anezo pa soñjomp an nebeuta.
Eur barz a savas eur werz en enor da Alanig, ha
nebeut goude e veze kanet ar werz-se d’al leuriou
nevez, d’ar peurzournou, d’ar foariou ha d’an ambleudadegou ed-du. Klevet em eus kana anezi meur a
wech e Landi, e Plougastell, e Kastell-Paol, e Brasparz hag e lec’h all. Bep taol em eus kavet anezi brao-kenañ, ha bep taol ouz he c’hlevout eo deut an dour
em daoulagad.
⁂
Setu echu, fall ha mat, troiou kamm Alanig al
Louarn. Mar o deus plijet d’eoc’h, gwell a se. Poaniet
em eus da zisplega anezo ar gwella ma ’m eus gallet.
Dalc’hit soñj eus ar blijadur hoc’h eus bet ouz o lenn
e-pad an nozveziou goañv, azezet e-tal an tan, hag
ankounac’hait ar pennadou goular hag eun tammig
digempenn hoc’h eus kavet, bep ar mare.
Evidoc’h eo bet skrivet troiou kamm Alanig, hag
ar blijadur hon eus graet d’eoc’h a vezo evidomp ar
brasa diboan.
ALI A BOUEZ
Lavaret hor boa e vije niverenn ebrel 1937 niverenn diweza
« Kannadig Gwalarn ». Gant na chom, avat, nemet eun nebeudig koumananterien, eun ugent bennak (ar re all o veza
dilezet ac’hanomp pe o veza koumanantet da « Walarn »),
echui a reomp « Kannadig Gwalarn » gant an niverenn-mañ.
Koumananterien « Kannadig Gwalarn » a vo kaset d’ezo
diou eus niverennou « Gwalarn » ar bloaz a zeu, dibabet e-mesk ar re aesa da lenn. Ma kavont gwelloc’h, e c’hellont
kaout en-dro o arc’hant evit an niverennou n’o devo ket.
Eur c’halvadenn start a reomp da goumananterien « Walarn » da adkoumananti ar buana ar gwella. Kaletoc’h-kaleta
e teu ar stourm, gant ar priziou o kreski a bep tu. Ret soñjal
n’eus ket betek-hen, gant ar c’houmanantou hepken, peadra
da voula c’houec’h niverenn, ha war wasaat e c’hellfe mont
an traou c’hoaz.
Eur ranngalon eo bet d’imp rankout chom hep embann en
niverenn-mañ ar skeudennou hollgaer treset gant P. Peron.
Pa vo advoulet « Alanig », da lavarout eo, pa ouezo ar Vrezoned lenn o yez gwelloc’h eget hizio, e c’hellint beza embannet, moarvat.
■
En niverenn a zeu e voulimp kalz a bennadou chomet war-lerc’h en dro-mañ. Eun nebeut keleier hepken a roomp amañ,
berr-ha-berr :
Adembannet e vo dizale AR FALZ, ha n’eo ket maro, evel
ma lavar tud ’zo.
Eul levr talvoudus-dreist a zo bet embannet gant an
Ao. F. Vallée : « Mots français et Bretons classés d’après le
Sens ». Priz : 12 lur (a gredomp). Skriva d’an Ao. F. Vallée,
37, rue St Benoit, Sant-Brieg.
Deiziaduriou Brezonek evit 1937, treset gant X. de Langlais,
a vo embannet gant « Union des Œuvres Bretonnes », Pleiber-Krist. Priz : 20 real ar 5 ; 10 lur an 12 ; 16 lur an 20 ;
75 lur ar 100. Skriva da : Mme J. Caouissin, Pleyber-Christ
(C.C. 22.092 Rennes).
Trugarez d’ar re o deus kaset d’imp profou evit kef « Brezoneg ar Vugale ». 500 eus niverennou ar miz-mañ a zo bet
moulet gant an arc’hant-se ha kaset da renerien « Brezoneg
er Skoliou ».
Moulerez 17, ru d’Algesiras, Brest
Ar Merour : Y. Drezen
GWALARN
Kelaouenn viziek
Rener : Roparz Hemon
Priz : 30 lur ar bloaz (broiou estren : 35 lur)
Chomlec’h :
Boîte Postale 75, BREST
(C. C. 96-38, Rennes)
Kas pep chekenn ha pep lizer-arc'hant
pep lizer ha pep pakad erbedet da
All cheques and money-orders
all registered letters and parcels should be addressed to
Yves Le Drézen
Boite Postale 75
Brest